Tivonele Eka Vutikukumuxi

NAMUNTLHA vo tala va languta vutikukumuxi byi ri mahanyelo lamanene. Ku tibuma hi matimba, vutshila ni leswi u swi endleke swi langutiwa swi ri nchumu lowu tolovelekeke. Van’wana va tshemba leswaku ku tikurisa swa laveka loko u humelele eka xo karhi. Van’wana va anakanya leswaku swi engetela ku tixixima ka munhu. Magazini ya Time yi ri: “Ndhavuko wa ku titsongahata, hambi leswi wu nga si faka hi ku helela, wu sungule ku vonaka onge wu hundzeriwe hi nkarhi.” Mutsari Jody Gaylin u te: “Khombo ra kona ku tikurisa loku hundzeletiweke . . . hi wona nchumu lowu tolovelekeke. Ku burisana ni munghana kumbe munhu loyi u n’wi toloveleke swi fambisana ni nchumu lowuntshwa ku nga: ku tibela ngoma.”

Tinghwazi ti veke milawu. U nga ha va u ma twile marito ya khale ka mubi wa xibakela lama nge: “A swi lo endleka hi xihoxo leswaku ndzi va munhu wa le henhla emisaveni enkarhini lowu ematin’wini.” Marito ya xirho xa ntlawa wa vuyimbeleri wa Beatles na wona ya tiviwa swinene: “Sweswi hi dume ku tlula na Yesu Kreste.” Hambi leswi van’wana va voneke onge tinhlamuselo to tano ti vuriwe handle ka xikongomelo xo biha, van’wana va vone onge lava va ti vuleke a va ri tinghwazi ta le henhla leti titlakusaka leti faneleke ku tekeleriwa.

Ku andza ka vutikurisi ku tlakusa xivutiso lexi nge: Xana i swinene ku tibuma hi rifuwo kumbe vuswikoti bya wena? Entiyisweni, i swa ntumbuluko ku tinyungubyisa hi leswi u humeleleke eka xo karhi ni ku tlhela u swi byela ni vanghana va le kusuhi ni maxaka. Kambe ku vuriwa yini hi lava yimaka hi leri nge, “Loko u ri na swona, titlakuse”? Ku engetela kwalaho, ku vuriwa yini hi lava, hambi loko va nga tikurisi erivaleni, hi ndlela leyi tumbeleke va tiyisekaka leswaku van’wana va hetelela va tive hi ta matimba ya vona ni leswi va swi endleke? Xana ku tidzunisa ko tano ku lulamile, naswona swa boha ke, hi laha van’wana va vulaka ha kona?

Vuyelo Bya Swona Eka Vunghana

Anakanya hi ndlela leyi ku tikurisa ka van’wana ku ku khumbaka ha yona. Hi xikombiso, xana u ri yini hi tinhlamuselo leti landzelaka?

“Tibuku leti ndzi nga siki ti tsalaka ti antswa ku tlula leti vanhu van’wana se va ti tsaleke.”—Mutsari la tivekaka.

“Loko a ndzi ri kona hi nkarhi wa ku tumbuluxa, a ndzi ta va ndzi vule swo antswa emhakeni ya mahlelelo ya vuako.”—Hosi ya Malembe ya le Xikarhi.

“Xikwembu a xi kona hikuva, loko a xi ri kona, a ndzi nga ta kholwa leswaku a ndzi xona.”—Mutivi wa filosofi wa lembe-xidzana ra vu-19.

Xana vanhu lava va ku tsakisa hi tinhlamuselo ta vona? Xana u anakanya leswaku a wu ta swi tsakela ku tshama na vona? Kumbexana a wu nga ta swi tsakela. Hi ntolovelo, ku tikurisa—hi ku tiyimisela kumbe hambi hi ku tlanga—swi endla van’wana va titwa va nga ntshunxekangi, va nyangatseka, hambi ku ri ku titwa va ri ni mavondzo. Leswi hi swona leswi humeleleke eka Asafa loyi a nga tisola a ku: “Hikuv̌a a nḍi nav̌ela la’v̌a tiḍunisaka.” (Pisalema 73:3) Entiyisweni, ku hava ni un’we wa hina loyi a lavaka ku hlundzukisa vanghana va yena ni lava a tolovelaneke na vona! Vakorinto vo Sungula 13:4 yi ri: “Rirhandzu . . . a ri na mavondzo.” Rirhandzu ra Xikwembu ni ku anakanyela mintlhaveko ya van’wana swi ta hi susumetela ku papalata ku tikukumuxa hi vuswikoti kumbe rifuwo leri hi anakanyaka leswaku hi na rona.

Loko munhu a titsongahata naswona a vulavula hi ku titsongahata, u endla van’wana lava nga na yena va eneriseka naswona va tixixima. Lebyi i vuswikoti lebyi nga ringanisiwiki. Kumbexana holobye wa le Britain Muchaviseki Chesterfield a anakanye leswi loko a laya n’wana wakwe wa jaha a ku: “Tlhariha ku tlula vanhu van’wana loko u swi kota; kambe u nga va byeli.”

Vanhu a va na tinyiko to fana. Leswi un’wana a swi kumaka hi ku olova eka un’wana a swi tano. Rirhandzu ri ta susumetela munhu ku anakanyela van’wana lava nga nyikiwangiki laha yena a nga ni vuswikoti kona. Kumbexana munhu lon’wana na yena u ni nyiko eka swin’wana. Muapostola Pawulo u hi byele leswaku: “Hikwalaho ka tintswalo leti ndzi nga nyikiwa tona, ndzi byela un’wana ni un’wana wa n’wina, ndzi ku: Mi nga tshuki mi ehleketa leswaku mi tlula van’wana hi vukulu; kambe mi fanele ku titsongahata, mi ya hi mpimo wa ku pfumela lowu Xikwembu xi aveleke un’wana ni un’wana wa n’wina.”—Varhoma 12:3.

Ku Tikurisa Ku Vangiwa Hi Ku Tsana

Hambi leswi van’wana va nga ha fambelaka ekule ni lava tikukumuxaka, hi leswi va titwaka va ri ehansi loko va ri kona, van’wana va titwa hi ndlela leyi hambaneke. Va heta hi leswaku lava tikukumuxaka a va titshembi. Mutsari Frank Trippett u hlamusela leswaku ha yini munhu loyi a tibelaka ngoma hi yexe, hi ndlela yo karhi a nga ha tisusaka ndzhuti emahlweni ka van’wana: “Un’wana ni un’wana wa swi tiva embilwini yakwe leswaku ku tikurisa hakanyingi ku kombisa ku tsana ko karhi loku terisaka vusiwana.” Tanihi leswi vo tala va vonaka leswi la tikukumuxaka a nga swona hakunene, xana a swi antswi ku tshika ku tibuma hi swa hava?

“Kambe Ndzi Tiyisile!”

Leyi i ndlela leyi van’wana va ringetaka ku tiyimelela ha yona loko va tikurisa. Va anakanya leswaku tanihi leswi va nga nyikiwa hi tlhelo ro karhi, ku ringeta ku swi pfalapfala ku ta va ku ri vukanganyisi.

Kambe xana ku tikurisa ka vona i ka ntiyiso? Ku tikurisa ku vangiwa hi mavonelo ni mintlhaveko ya munhu. Leswi hi swi vonaka swi ri matimba ya hina lamakulu swi nga ha vonaka swi ri nchumu lowu tolovelekeke eka van’wana. Mhaka ya leswaku munhu u titwa a boheka ku titlhoma tinsiva hi vuswikoti bya yena yi nga ha komba ni leswaku vuswikoti byebyo a byi nyawuri nikatsongo—a byi nyawuri lerova handle ka ku tibela ngoma a byi nge voniwi. Bibele yi boxa mboyamelo wa vanhu wa ku tikanganyisa loko yi tsundzuxa: “Loyi a anakanyaka leswaku wa ha yimile, a a tivonele leswaku a nga wi.”—1 Vakorinto 10:12.

Hambi loko munhu a nyikiwe hi ndlela leyi hlamarisaka eka swo karhi, xana swi vula leswaku u fanele a tikurisa ha swona? Doo, hikuva ku tikurisa ku dzunisa vanhu, kasi titaleta tihi na tihi leti hi nga na tona ti huma eka Xikwembu. Hi xona xi faneleke ku dzunisiwa. Ha yini hi fanele hi dzunisiwa hikwalaho ka nchumu lowu hi nga lo velekiwa na wona? (1 Vakorinto 4:7) Ku tlula kwalaho, tanihi leswi hi nga ni matimba, ni ku tsana hi na kona. Xana ku va ni vumunhu lebyinene swi hi susumetela ku ba mhalamhala hi swihoxo ni ku tsandzeka ka hina? I vatikurisi va nga ri vangani lava vonaka swi fanerile. Swi nga ha endleka leswaku Hosi Heroda Agripa wo sungula a a ri xivulavuri lexi nyikiweke. Kambe ku tsandzeka ka yena ku titsongahata ku n’wi vangele rifu leri vavisaka. Xiendlekalo xexo xo biha xi kombisa ndlela leyi Xikwembu xi vengaka ku tikurisa ha yona, hi laha swi nga ha kona ni le ka vanhu vo tala.—Mintirho 12:21-23.

Hi ntolovelo titalenta ni matimba swi hetelela swi vonakile handle ko tibela ngoma swi nga fanelanga. Loko van’wana va vona timfanelo ni leswi endliweke hi munhu un’wana ivi va n’wi bumabumela ha swona, swi ndhundhuzela munhu kahle. Swivuriso 27:2 hi vutlharhi yi ri: “L’a ku ḍunisaka a v̌e uṅwana, ri nga ri ririmi ra wena, a a v̌e uṅwana, wu nga ri nomu wa wena.”

Xana Swa Fanela Leswaku U Humelela Eka Xo Karhi?

Van’wana va anakanya leswaku ku tibuma swa fanela loko u humelerile eka xo karhi exikarhi ka vanhu va namuntlha lava phikizanaka. Va vilerisa hi leswaku loko va nga tivulavuleli naswona va kombisa matimba ya vona, va nga honisiwa, va nga tlakusiwi. Langutelo ra vona ri kombisiwa hi nhlamuselo leyi kumekaka eka magazini wa Vogue leyi nge: “Khale a hi dyondzisiwa leswaku ku titsongahata hi wona mahanyelo lamanene, sweswi hi dyondza leswaku ku miyela loku na kona ku nga va vulema.”

Eka lava va lavaka ku endla nhluvuko hi mimpimanyeto ya misava leyi, leswi swi nga ha va swa nkoka ngopfu. Kambe xiyimo xa Mukreste hi xin’wana. Wa swi tiva leswaku Xikwembu xi tsakela lava titsongahataka, ku nga ri lava tikurisaka, naswona xi hlawula ku tirhisa vuswikoti bya lavo tano. Hikwalaho, Mukreste a nga na xivangelo xa ku tirhisa tindlela ta ku tidzunisa. Entiyisweni, munhu loyi a titshembaka ngopfu a nga kuma ndhuma ya xinkarhana hi vukarhi kumbe vukanganyisi. Kambe hi ku famba ka nkarhi wa paluxeka ivi a tsongahateka, kumbe hambi ku ri ku khomisiwa tingana. Swi hi laha Yesu Kreste a vuleke ha kona: “Un’wana ni un’wana loyi a tikurisaka, ú ta tsongahatiwa; kutani un’wana ni un’wana la titsongahataka, ú ta kurisiwa.”—Matewu 23:12; Swivuriso 8:13; Luka 9:48.

Vuyelo Bya Ku Titsongahata

Ralph Waldo Emerson u tsale leswi: “Munhu un’wana ni un’wana loyi ndzi hlanganaka na yena u nkulu eka mina hi ndlela yo karhi. Kutani ndzi dyondza swo karhi eka yena.” Nhlamuselo yakwe yi twanana ni xikhutazo xa Pawulo lexi huhuteriweke hi Xikwembu xa leswaku Vakreste va fanele va “nga endli nchumu hi moya wa ku tirhandza, kumbe hi ku tidzunisa hi swa hava, kambe un’wana ni un’wana a titsongahate eka van’wana, a nga anakanyi leswaku wa va tlula.” (Vafilipiya 2:3) Vonelo leri ra ku titsongahata ri veka munhu exiyin’weni xa leswaku a dyondza eka van’wana.

Kutani tivonele leswaku matimba ya wena ya nga vi ku tsana ka wena. U nga onhi vuswikoti ni ku humelela ka wena hi ku tikukumuxa. Eka timfanelo ta wena engetela mfanelo ya ku titsongahata. Leswi hi swona swi engetelaka ku xiximeka ka munhu emahlweni ka van’wana. Swi pfuna munhu leswaku a va ni vuxaka byo antswa ni vanhu van’wana naswona swi hi endla hi amukeriwa hi Yehovha Xikwembu.—Mikiya 6:8; 2 Vakorinto 10:18.