Ku Kuma Ntsako Eka Vumakwerhu Bya Xiviri Bya Misava Hinkwayo

HI KU VULA KA WILLIE DAVIS

Hi 1934 misava yi weriwe hi Nsiko Lowukulu, naswona United States ri vile ni xiphiqo lexikulu xa ikhonomi. Ehandle ka Xivandla xa Mphalalo le Cleveland, eOhio, a ku lwa phorisa na Mukhomunisi wa vurhena. Phorisa ri dlaye Mukhomunisi ni muhlaleri, kokwa wa mina Vinnie Williams, hi ku va duvula.

MAKHOMUNISI ma ringete ku hundzula mafu lawa ma va xiendlakalo xo ya hi nghohe, tanihi leswi kokwana a a ri muntima naswona phorisa ri ri mulungu. Va hangalase mapapila ya mahungu ma ri ni swihloko swo tanihi leswi nge “Phorisa Ra Le Cleveland Leri Yaka Hi Nghohe” na lexi nge “Rihiselani Ku Dlaya Loku.” Makhomunisi ma lunghiselele nkosi wa kokwana ni ku wu fambisa. Ndzi na xifaniso xa lava va pfuneteke ku rhwala bokisi ra mufi—hinkwavo ka vona a va ri valungu naswona a va ri swirho swa vandla leri. Un’wana ni un’wana a a vumbe xibakele a xi komba ehenhla, hi mukhuva lowu endzhaku wu tirhisiweke tanihi mfungho wa Nyimpi ya Vantima.

Loko kokwana a fa, n’wana wakwe a a ha ndzi tikile, naswona endzhaku ka tin’hweti ta mune ndzi tswariwile. Ndzi kule ndzi nonon’hweriwa ku vulavula. A ndzi nga swi koti ku vulavula handle ko nghanghamela, kutani loko ndza ha sungula xikolo ndzi kume ni vuleteri byo vulavula.

Vatswari va mina va hambane ndza ha ri na ntlhanu wa malembe, naswona mina na sesi hi kurisiwe hi manana. Loko ndzi ri ni malembe ya khume, ndzi sungule ku tirha ku mukisela vaxavi swilo loko xikolo xi huma leswaku ndzi pfuna ndyangu hi swixava-xavana. Malembe mambirhi endzhaku ndzi sungule ku tirha ndzi nga si ya exikolweni ni loko xi humile, ndzi va muwundli lonkulu wa ndyangu. Loko manana a ri exibedlhele naswona a lava vuhandzuri lebyi tlhandlamanaka, ndzi tshike xikolo ndzi sungula ku tirha nkarhi lowu taleke.

Masungulo Ya Vumakwerhu

Hi 1944 un’wana wa Timbhoni ta Yehovha u siye buku leyi nge “The Truth Shall Make You Free” eka nsati wa muzala, naswona ndzi hlanganyele edyondzweni ya Bibele leyi sunguriweke na yena. Elembeni lero ndzi sungule ku va kona eXikolweni xa Vutirheli bya le Tilweni eVandhleni ra Eastside. Mufambisi wa xikolo, Albert Cradock, a a ri ni xiphiqo lexi fanaka na xa mina xo vulavula, kambe u dyondze ku xi lawula. Mawaku ndlela leyi a ri xikhutazo ha yona eka mina!

Vunyingi bya vaakelani va hina a va ri Mantariyana, Mapolish, Mahangari na Vayuda, naswona vandlha a ri vumbiwe hi vanhu va mintlawa leyi ni ya tinxaka tin’wana. Mina na nsati wa muzala a hi ri exikarhi ka Vantima vo sungula va le Amerika ku hlanganyela na vandlha leri a ri ri ra valungu, kambe Timbhoni a ti kalanga ti kombisa rivengo ra rixaka eka hina. Ku ri na sweswo, nkarhi na nkarhi a va ndzi rhambela eswakudyeni emakaya ya vona.

Hi 1956, ndzi rhurhele exiphen’wini xa le dzongeni wa United States ku ya tirha laha xilaveko xa vatirheli a xi ri xikulu. Loko ndzi tlhelela en’walungwini hi ximumu xin’wana leswaku ndzi ya entsombanweni wa muganga, vunyingi bya vamakwerhu le Cleveland byi ndzi amukele hi malwandla ni ku kombisa ku yi tsakela swinene mintirho ya mina. Nkhathalelo wa vona wu ndzi dyondzise dyondzo ya nkoka. Minkarhi hikwayo u “nga tshuki [u] tikarhatela leswi swi nga swa [wena] ntsena, kambe [u] tikarhatel[a] ni leswi nga swa van’wana.”—Vafilipiya 2:4.

Vutirheli Bya Nkarhi Hinkwawo Lebyi Ndlandlamuxiweke

Hi November 1959, endzhaku ko tirha malembe manharhu entirhweni wa nkarhi hinkwawo wo chumayela ndzi ri phayona, ndzi rhamberiwe ku ya tirha eBethele ya le Brooklyn, yindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha eNew York. Ndzi averiwe eka Ndzawulo ya Vutleketli. Mulanguteri wa ndzawulo ya hina, Klaus Jensen, ni loyi a ndzi tshama na yena ekamareni, William Hannan, lava hinkwavo ka vona a va ri valungu, va vile vatatana va moya eka mina. Un’wana ni un’wana wa vona se a a tirhe malembe ya kwalomu ka 40 eBethele nkarhi lowu ndzi nga fika ha wona.

Eku sunguleni ka va-1960, a ku ri na swirho swa kwalomu ka 600 swa ndyangu wa Bethele, naswona kwalomu ka 20 wa swona a swi ri Vantima va le Amerika. Hi nkarhi wolowo, United States ri sungule ku vila hi madzolonga ya rixaka, naswona vun’we bya tinxaka byi sungule ku kavanyetiwa. Hambi swi ri tano, Bibele yi dyondzisa leswaku “Xikwembu a xi yi hi nghohe,” naswona na hina a hi fanelanga hi va tano. (Mintirho 10:34, 35) Mabulo ya timhaka ta moya lawa a hi va na wona etafuleni ra le Bethele mixo wun’wana ni wun’wana ma pfune ku tiyisa ku tiyimisela ka hina ku amukela vonelo ra Xikwembu etimhakeni to tano.—Pisalema 19:7.

Loko ndza ha tirha eBethele ya le Brooklyn ndzi tivane na Lois Ruffin, phayona leri humaka le Richmond, eVirginia, naswona hi tekanile hi 1964. A hi tiyimisele ku tshama evutirhelini bya nkarhi hinkwawo, kutani endzhaku ka mucato wa hina hi tlhelele le xiphen’wini xa le dzongeni wa United States. Eku sunguleni hi tirhe tanihi maphayona yo hlawuleka, kutani hi 1965, ndzi rhamberiwe ku nghenela ntirho wa xifundzha. Emalembeni ya khume lama landzeleke, hi endzele mavandlha lama nga le Kentucky, Texas, Louisiana, Alabama, Georgia, Carolina N’walungu na Mississippi.

Ku Ringiwa Ka Vumakwerhu Bya Hina

Wolawo a ma ri malembe ya ku cinca lokukulu. Hi nga si rhurhela eDzongeni, tinxaka a ti hambanisiwile. Vantima a va aleriwa hi nawu ku nghena xikolo xin’we ni valungu, ku dyela ekhefini yin’we, ku etlela ehodela yin’we, ku xava endhawini yin’we hambi ku ri ku nwela exihlobyeni xin’we. Kambe hi 1964 Huvo ya Milawu ya United States yi simeke Nawu wa Timfanelo ta Vaaki lowu yiriseke xihlawuhlawu etindhawini ta mani na mani, ku katsa ni vutleketli. Kutani a ku nga ha ri na xisekelo xo karhi xa le nawini xa ku hambanisiwa ka tinxaka.

Hikwalaho xivutiso a xi ku, Xana vamakwerhu va hina emavandlheni ya vantima ni ya valungu a va ta swi kota ku hlangana ni ku kombana rirhandzu kumbe, xana ntshikilelo lowu humaka eka vanhu ni minthlaveko leyi ya ha saleke ya leswi hundzeke a yi ta va vangela ku phikelela ni xihlawuhlawu? Wu vile ntlhontlho ku hlayisa xitsundzuxo xa Matsalwa lexi nge: “Tolovelanani, mi rhandzana tanihi vamakwavo, mi tlula van’wana hi ku kombana xichavo.”—Varhoma 12:10.

Hikuva hi laha un’wana ni un’wana a nga tsundzukaka ha kona, langutelo leri a ri lawula vanhu, ngopfu-ngopfu eDzongeni, hi leswaku vantima a va ri ehansi hi xiyimo. Langutelo leri ri dzikisiwe swinene emianakanyweni ya vanhu hi nhlangano wihi ni wihi wa vanhu, ku katsa na tikereke. Kutani a swi nga va oloveli valungu vo tala ku languta vantima tanihi lava ringanaka na vona. Hakunene, wolowo a wu ri nkarhi wa ndzingo eka vumakwerhu bya hina—vantima ni valungu hi ku fanana.

Lexi tsakisaka, emavandlheni ya hina ku vile ni n’wangulo lowunene emhakeni ya ku hlangana-hlangana. Malangutelo lama nghenisiweke hi vukheta emianakanyweni ya vanhu hi malembe-xidzana yo tala ya ku titlakusa ka tinxaka a ma suriwanga hi ku hatlisa. Kambe loko ku hlangana ku sungurile, vamakwerhu va ku amukele hi ku tsaka, laha vunyingi bya vona va tsakeleke ku kota ku hlangana ndhawu yin’we.

Lexi tsakisaka, hambi ku ri lava nga riki Timbhoni va tsakele vun’we bya mavandlha ya hina. Hi xikombiso, le Lanett, eAlabama, lava tshamaka ekusuhi na Holo ya Mfumo va vutisiwile loko va nga swi tsakeli leswaku vantima va ta eminhlanganweni emugangeni wa ka vona. Mukhegula wa mulungu u qhavule makwerhu wa wantima, a ku: “Ma amukeleka laha ndhawini ya ka hina leswaku mi ta gandzela Xikwembu xa n’wina hi laha mi rhandzaka ha kona!”

Vamakwerhu Vo Tshembeka Le Etiyopiya

Hi 1974 hi tsakele ku kuma vuleteri bya vurhumiwa bya ntlhanu wa tin’hweti na hafu eXikolweni xa Bibele xa Gilead xa Watchtower eDorobeni ra New York. Kutani hi averiwe etikweni ra Vantima ra Etiyopiya. Mufumi Haile Selassie, a ha ku susiwa exitulwini kutani a yirisiwa ku huma endlwini yakwe. Tanihi leswi ntirho wa hina wo chumayela a wu yirisiwile, hi tlangele rirhandzu ra ntiyiso ra vumakwerhu bya hina bya Vukreste.

A hi tshama ni ku tirha ni vo tala va lava endzhaku va khotseriweke ku namarhela ka vona vugandzeri bya ntiyiso. Van’wana va vamakwerhu va hina lava rhandzekaka va dlawile. Adera Teshome a a ri nkulu-kulorhi evandlheni ra le ntsindza wa Etiyopiya, ku nga Addis Ababa.a Endzhaku ka malembe manharhu a ri ekhotsweni, u dlayiwile. Entiyisweni, nsati wakwe a a ri ni gome lerikulu. Ku ve ntsako lowukulu swonghasi loko endzhaku ka malembe ndzi n’wi vona a tsakile swinene tanihi leswi a nga phayona!

Worku Abebe, makwerhu un’wana wo tshembeka, a a gweveriwe rifu minkarhi ya nhungu.b Kambe a nga kalanga a landzula! Loko ndzi n’wi vona ro hetelela, u ndzi kombe tindleve ta yena leti a ti biwe hi le ndzhaku ka swibalesa hi valanguteri va khotso. U vule hi ku vungunya a ku a a fihlula hi swikhomo swa swibalesa, a dya swona ni nhlikanhi ni ku lalela hi swona. Hambi leswi a heteleleke a file, wa ha kumbukiwa swinene hi vamakwerhu.

Hailu Yemiru i makwerhu un’wana loyi ndzi n’wi tsundzukaka swinene.c U kombise rirhandzu leri nga xikombiso eka nsati wakwe. Nsati wakwe a a pfaleriwile, kambe tanihi leswi a a tikile naswona a ta ntshunxeka ku nga ri khale, Hailu u vutise vafambisi va khotso loko swi ta koteka leswaku yena a n’wi siva ekhotsweni. Endzhakunyana, loko a arile ku landzula ripfumelo rakwe, u dlayiwile.—Yohane 15:12, 13; Vaefesa 5:28.

Hikwalaho ka xiyimo xa politiki lexi a xi nyanya ku biha le Etiyopiya, hi rhurhele le Kenya hi 1976. Ku ringana malembe ya nkombo hi ve entirhweni wo famba-famba, hi endzela vamakwerhu ematikweni yo tala eAfrika Vuxa—ku katsa na Kenya, Etiyopiya, Sudan, swihlala swa Seychelles, Uganda na Tanzania. Ndzi tlhele ndzi ya eBurundi na le Rwanda minkarhi yo hlayanyana tanihi xirho xa vapfhumba ku ya vulavula na vafumi malunghana ni ku tsarisiwa ka le nawini ka ntirho wa hina ematikweni wolawo.

Wu vile ntsako ku tlhelela eEtiyopiya hi January 1992 ku ya entsombanweni wo sungula wa muganga lowu khomeriweke kona endzhaku ka ku pfumeleriwa ka ntirho wa hina. Vunyingi bya vanhu vo tlula 7 000 lava a va ri kona a va nga tivani, tanihi leswi eku sunguleni vamakwerhu a va hlangana hi mintlawa leyitsongo. Siku rin’wana ni rin’wana ra ntsombano, vo tala a va fika ka ha sale tiawara timbirhi nongonoko wu nga si sungula, naswona a va tshama ku fikela ni madyambu endzhaku ka xiyimiso, va tsakela rirhandzu ra hina ra vumakwerhu.

Ku Herisiwa Ka Rivengo Ra Tinxaka

Hi malembe-xidzana rivengo ra tinxaka a ri hangalakile eAfrika. Hi xikombiso, eBurundi ni le Rwanda, mintlawa leyikulu ya rixaka, Vahutu ni Vatutsi, i khale yi vengana. Ku sukela loko matiko lawa ma kume ntshunxeko eka Belgium hi 1962, nkarhi na nkarhi swirho swa mintlawa leyi mimbirhi swi hetane hi magidi. Hikwalaho, vona leswaku swi tsakisa njhani ku vona swirho swa mintlawa leyi leswi veke Timbhoni ta Yehovha swi tirha swin’we hi ku rhula! Rirhandzu ra xiviri leri va kombanaka rona ri khutaze van’wana vo tala leswaku va yingisa mintiyiso ya Bibele.

Hi ku fanana, mintlawa ya rixaka eKenya a yi nga twanani. Vona ku hambana loku nga kona exikarhi ka vumakwerhu bya Vukreste bya vanhu va Yehovha le Kenya! U nga vona vanhu va mintlawa yo hambana ya tinxaka va gandzela hi vun’we eTiholweni ta Mfumo. Wu vile ntsako eka mina ku vona vunyingi bya vona byi herisa rivengo ra byona ra rixaka, byi kombisa rirhandzu ra xiviri eka vamakwavo va vona va rixaka rin’wana.

Ntsako Wa Vumakwerhu Bya Hina

Loko ndzi languta endzhaku eka malembe yo tlula 50 ya ku hlanganyela ni nhlengeletano ya Xikwembu, mbilu ya mina yi tala hi ku tlangela Yehovha ni N’wana wakwe, Yesu Kreste. Entiyisweni swa hlamarisa ku vona leswi va swi endleke laha misaveni! I ntiyiso, minkarhi yin’wana a ku va ni swiphiqo exikarhi ka vanhu va Xikwembu, hi laha swi nga ha kona ni namuntlha. Kambe a hi nge languteli leswaku tidyondzo ta xihlawuhlawu ta Sathana leti tirheke madzana ya malembe ti susiwa xikan’we-kan’we. Phela a hi si hetiseka.—Pisalema 51:5.

Loko ndzi ringanisa nhlengeletano ya Yehovha ni misava, mbilu ya mina ya khapa-khapa hi ku tlangela vumakwerhu bya hina bya xiviri bya misava hinkwayo. Ndza ha kumbuka vamakwerhu lavaya va le Cleveland, hinkwavo ka vona va ri valungu, lava ndzi kuriseleke entiyisweni. Naswona ndza ha vone vamakwerhu va le dzongeni wa United States, valungu ni vantima, va siva rivengo ra vona ra rixaka hi rirhandzu ra xiviri ra vumakwerhu, mbilu ya mina yi khapakhapile hi ntsako. Kutani ku ya ka mina eAfrika, ndzi tivonela hi ya mina ndlela leyi Rito ra Yehovha ri sulaka rivengo ra rixaka ha yona, swi ndzi endle ndzi byi tlangela swinene vumakwerhu bya hina bya misava hinkwayo.

Hakunene, Hosi Davhida wa khale u swi phofule kahle loko a ku: “Langutani! a hi ku ṭakisa ka ŝona, ni ku nanḍiha, loko [vamakwerhu va] hanya ŝiṅwe, [va] twanana.”—Pisalema 133:1.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Enkosini wa kokwana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Timbhoni leti nga Vatutsi ni leti nga Vahutu ti tirhisana swin’we hi ku rhula

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Ndzi ri na nsati wa mina, Lois