Ha Yini U Rivalela?

XIDYONDZI tlhelo mutsari wa Muyuda Joseph Jacobs u tshama a hlamusela ku rivalela tanihi “dyondzo ya mahanyelo leyi tlakukeke ni leyi nonon’hwaka ku tlula hinkwato.” Entiyisweni, vo tala swa va nonon’hwela swinene ku vula marito lama nge “ndza ku rivalela.”

Ku rivalela ku nga fanisiwa kahle ni mali. Ku nga endliwa eka van’wana handle ko rihisa ni hi musa, kumbe ku nga tsoniwa van’wana hi vutianakanyi. Leswo sungula hi swona swi laviwaka hi Xikwembu. Hi fanele hi nga vi ni vutianakanyi emhakeni ya ku rivalela. Ha yini ke? Hikuva Xikwembu xi hi khutaza ku endla tano, naswona moya wa ku pfumala ku rivalela, wo rihisela, wu ngo nyanyisa swilo ntsena.

Vo tala va ri: “Mina munhu a ndzi n’wi hlundzukeli; ndzo n’wi khawurisa!” Lexi khomisaka gome, vanhu vo tala va lawuriwa hi moya wolowo namuntlha. Hi xikombiso, wansati un’wana u ale ku vulavurisana ni nsati wa buti wakwe malembe lama tlulaka nkombo, hikuva loko wansati loyi a vula u ri, “u ndzi dyohele ngopfu, naswona ku n’wi rivalela swi ndzi tsandzile.” Kambe ku lava ku khawurisa munhu hi ku n’wi miyelela, loko swi tirhisiwa tanihi ndlela yo sindzisa loyi u n’wi miyelelaka leswaku a ta tisola, kumbe loko swi tirhisiwa tanihi tlhari ro xupula, a swi tali ku ri enerisa torha ro rihisela. Ku ri na sweswo, swi ngo yisa mholovo emahlweni, swi vanga ku hlundzukelana. Loko moya lowu wa ku lava ku khawurisana wu nga herisiwi, rivengo lerikulu ra ku rihisela ri nga onha vuxaka, hambi rihanyo ra munhu.

Khombo Ra Moya Wa Ku Nga Rivaleli

Loko munhu a nga rivaleli, rivengo leri vaka kona ri vanga ntshikilelo wa mianakanyo. Naswona ntshikilelo wa mianakanyo wu nga vanga vuvabyi lebyikulu. Dok. William S. Sadler u tsarile a ku: “Ku hava munhu loyi a byi twisisaka swinene vuvabyi ni ku karhateka lokukulu ka vanhu ku fana na dokodela, leswi vangiwaka hi ku kongoma hi ku vilela, ku chava, rivengo, . . . ku anakanya swilo leswi nga lulamangiki ni ku hanya hi ndlela leyi nga tengangiki.” Kambe xana kahle-kahle ku hlunama lokukulu ku vanga xiphiqo xo tanihi kwihi? Buku yin’wana ya swa vutshunguri yi ri: “Mindzinganyeto . . . yi kombise leswaku mbirhi-xa-nharhu xa lava yeke eka dokodela a va ri ni vuvabyi lebyi tikombeke byi vangiwa kumbe ku nyanyisiwa hi ntshikilelo wa mianakanyo.”

Ina, mona, ku hlundzuka ni rivengo swa vavisa swinene. Minsusumeto leyi yo biha yi fana ni ku kurha loku dyaka miri wa movha hakatsongo-tsongo. Movha wolowo wu nga vonaka wu sasekile ehandle ka pende ya wona, kasi endzeni wu le ku onhakeni.

Xa nkoka swinene, ku ala ka hina ku rivalela van’wana loko ku ri ni xisekelo xo endla tano swi nga tlhela swi vavisa hina hi tlhelo ra moya. Yehovha Xikwembu a nga hi languta tanihi nandza loyi a hlamuseriweke exifanisweni xa Yesu. Nandza a a rivaleriwe xikweleti lexikulu hi n’wini wakwe. Kambe loko nandza-kulobye a n’wi kombela leswaku a n’wi rivalela xikweleti xakwe lexitsongo swinene, yena u bave a khalakhasa, a nga lavi ku n’wi rivalela. Yesu u swi veke erivaleni leswaku na hina, loko hi nga swi lavi ku rivalela van’wana, Yehovha u ta ala ku hi rivalela swidyoho swa hina. (Matewu 18:21-35) Hikwalaho, loko hi nga rivaleli, hi nga lahlekeriwa hi ripfalo ra hina leri tengeke emahlweni ka Xikwembu, hambi ku ri ntshembo wa hina hi vumundzuku! (Ringanisa 2 Timotiya 1:3.) Kutani hi nga endla yini ke?

Dyondza Ku Rivalela

Ku rivalela ka xiviri ku huma embilwini. Swi katsa ku rivala xihoxo xa loyi a ku dyoheleke ni ku bakanya torha rihi na rihi ra ku rihisela. Xisweswo, ku avanyisa ko hetelela ni ku rihisela loku nga vaka kona swi siyiwa emavokweni ya Yehovha.—Varhoma 12:19.

Hambi swi ri tano, hi fanele ku xiya leswaku leswi ‘mbilu yi nga ni mano ku tlula hinkwaswo, ni ku bola ngopfu,’ minkarhi yin’wana a yi na mboyamelo wo rivalela, hambi loko yi fanele ku endla tano. (Yeremiya 17:9) Yesu hi byakwe u te: “Miehleketo leyo biha, ni ku dlayana, ni vuoswi, ni vuphukuphuku, ni ku yiva, ni vumbhoni byo hemba, ni ku sandzana, swi huma embilwini.”—Matewu 15:19.

Lexi tsakisaka, timbilu ta hina ti nga leteriwa ku endla leswi lulameke. Hambi swi ri tano, vuleteri lebyi hi byi lavaka byi fanele byi huma eka xihlovo lexi tlakukeke. Hi nge swi endli hi ri hexe. (Yeremiya 10:23) Mupisalema loyi a huhuteriweke hi Xikwembu u swi xiyile, kutani a khongelela ku kuma vukongomisi bya Xikwembu. U kombele Yehovha hi xikhongelo a ku: “Nḍi dyonḍise tifanelo ta wena! Nḍi letele ndlela ya ŝiletelo ŝa wena.”—Pisalema 119:26, 27.

Hi ku ya hi pisalema yin’wana, Hosi Davhida wa Israyele wa khale u fike laha a yi ‘twisisaka ndlela’ ya Yehovha. U yi vone hi yexe, a dyondza ha yona. Kutani u kote ku vula a ku: “Yehova o ni tintŝalo ni ku ṭeṭelela, o hlwela ku kariha, o tele v̌unene. Hi laha tatana a nga ni tintŝalo e ka v̌ana v̌a yena, hi ŝeŝo Yehova o ni tintŝalo e ka la’v̌a ṅwi tšhav̌aka.”—Pisalema 103:8, 13.

Hi fanele ku dyondza hi laha Davhida a endleke ha kona. Dyondza xikombiso lexi hetisekeke xa ku rivalela xa Xikwembu hi vukheta, kun’we ni xa N’wana wakwe. Xisweswo, hi nga dyondza ku rivalela van’wana hi mbilu hinkwayo.

Kambe van’wana va nga ha vutisa hi laha ku faneleke: Ku vuriwa yini hi xidyoho lexikulu? Xana i swidyoho hinkwaswo leswi faneleke ku rivaleriwa?

Ku Lava Ku Ringanisela

Loko munhu a endleriwe xidyoho lexikulu, a nga vaviseka swinene. Leswi swi tano ngopfu-ngopfu loko munhu a endleriwa xidyoho lexikulu yena a nga onhanga nchumu. Van’wana va nga ha tivutisa, ‘Xana ndzi nga n’wi rivalerisa ku yini munhu loyi a ndzi onheke vito ni ku ndzi vavisa hi ndlela leyi?’ Eka xidyoho lexikulu lexi nga endlaka leswaku munhu a tsemiwa, loyi a dyoheriweke swi nga fanela leswaku a tirhisa xitsundzuxo xa Matewu 18:15-17.

Xiyimo xihi na xihi xi nga titshega swinene hi langutelo ra mudyohi. Ku sukela loko a dyohile, xana u kombise ku hundzuka ka xiviri hi ndlela yo karhi? Xana mudyohi u cincile, kumbexana a ringeta ni ku kombela ndzivalelo hi ku kongoma? Emahlweni ka Yehovha ku hundzuka ko tano i xilotlelo xa ku rivaleriwa, hambi ku ri ka swidyoho leswikulu swinene. Hi xikombiso, Yehovha u rivalele Manase, yin’wana ya tihosi to homboloka swinene ematin’wini ya Israyele. Hi xivangelo xihi ke? Xikwembu xi endle tano hi leswi Manase a heteleleke a titsongahatile, kutani a hundzuka etindleleni takwe ta manyala.—2 Tikronika 33:12, 13.

Hi ku ya hi Bibele ku hundzuka ka xiviri ku katsa ku cinca ka ntiyiso ka langutelo, ku tisola hi mbilu hinkwayo hi xidyoho xihi na xihi lexi endliweke. Loko swi fanela ni ku koteka, ku hundzuka ku seketeriwa hi matshalatshala yo rihela loyi a dyoheriweke. (Luka 19:7-10; 2 Vakorinto 7:11) Loko munhu a nga hundzuki, Yehovha a nge n’wi rivaleli.a Ku tlula kwalaho, Xikwembu a xi langutelanga leswaku Vakreste va rivalela vanhu lava tshameke va voningeriwa hi tlhelo ra moya, kambe lava sweswi va dyohaka hi vomu, va nga hundzuki. (Vaheveru 10:26-31) Loko swi nyanye ngopfu, ku rivalela swi nga va leswi nga faneliki.—Pisalema 139:21, 22; Ezekiyele 18:30-32.

Hambi ku rivaleriwa swa koteka kumbe e-e, loyi a dyoheriweke swinene a nga lava ku kambisisa xivutiso xin’wana: Xana ndzi fanele ku tshama ndzi tshwukise mahlo, ndzi titwa ndzi vavisekile ni ku visingala swinene, ku kondza loko mhaka leyi yi ahluriwa hi ku helela? Xiya xikombiso. Hosi Davhida u titwe a vaviseke ngopfu loko Yowabu, ndhuna yakwe ya nyimpi, a dlaye Abinere na Amasa, “v̌av̌anuna v̌ambiri la’v̌o lulama [ni] la’v̌anene ku tlula [Yowabu].” (1 Tihosi 2:32) Davhida u phofule vukarhi byakwe erivaleni, naswona handle ko kanakana u byi phofule ni le ka Yehovha hi xikhongelo. Kambe swi le rivaleni leswaku vukarhi lebyikulu bya Davhida byi vohlile endzhakunyana. A nga tshamanga a karihile ku fikela emakumu ya vutomi bya yena. Davhida u tlhele a ya emahlweni a tirha na Yowabu, kambe a nga n’wi rivalelanga mudlayi loyi a a nga hundzuki. Davhida u lerise leswaku ku tirhisiwa vululami eku heteleleni.—2 Samuwele 3:28-39; 1 Tihosi 2:5, 6.

Swi nga teka nkarhi ni matshalatshala vukarhi bya lava vavisiweke hi swidyoho leswikulu swa van’wana byi nga si vohla. Mudyohi a nga horisa timbanga hi ku hatlisa loko a pfumela nandzu wakwe ivi a hundzuka. Hambi swi ri tano, loyi a dyoheriweke u fanele ku tiyisiwa ni ku chaveleriwa hi ku tiva vululami ni vutlharhi bya Yehovha, ni ku tiyisiwa hi vandlha ra Vukreste, ku nga khathariseki xiendlo xa mudyohi.

Nakambe xiya leswaku loko u rivalela mudyohi, leswi a swi vuli leswaku u seketela xidyoho. Eka Mukreste, ku rivalela swi vula ku tshika mhaka emavokweni ya Yehovha, u tshemba yena. I Muavanyisi la lulameke wa vuako, naswona hi nkarhi wa yena u ta hetisisa vululami. Sweswo swi ta katsa ku avanyisiwa ka “timbhisa ni vaoswi” va vukanganyisi.—Vaheveru 13:4.

Mimpfuno Ya Ku Rivalela

Mupisalema Davhida u yimbelerile a ku: “Hikuv̌a wena, Yehova, u lo’nene, l’a riv̌alelaka [hi ku olova, NW]; tintŝalo ta wena ti tala e ka la’v̌a ku khongelaka.” (Pisalema 86:5) Xana wena, ku fana na Yehovha, u ‘rivalela van’wana hi ku olova’? Mimpfuno ya kona yi tele.

Xo sungula, ku rivalela van’wana swi kondletela vuxaka lebyinene. Bibele yi khutaza Vakreste yi ku: “Twelanani vusiwana, mi tsetselelana, mi rivalelana, tanihi leswi Xikwembu na xona xi mi rivaleleke eka Kriste.”—Vaefesa 4:32.

Xa vumbirhi, ku rivalela swi tisa ku rhula. Loku a hi ku rhula ni vanhu-kulorhi ntsena, kambe hi hala tlhelo i ku rhula embilwini.—Varhoma 14:19; Vakolosa 3:13-15.

Xa vunharhu, ku rivalela van’wana swi hi pfuna ku tsundzuka leswaku na hina ha swi lava ku rivaleriwa. Ina, “vanhu hinkwavo va dyohile, hikokwalaho ku kwetsima loku a va nyikiwile hi Xikwembu, va ku pfumala.”—Varhoma 3:23.

Xo hetelela, ku rivalela van’wana swi endla leswaku Xikwembu xi hi rivalela hi ku olova eka swidyoho swa hina. Yesu u te: “Loko mi rivalela vanhu swidyoho swa vona, Tata wa n’wina wa le tilweni ú ta mi rivalela na n’wina.”—Matewu 6:14.

Ehleketa leswaku i swilo swo tala ku fikela kwihi leswi Yesu a faneleke a anakanye ngopfu ha swona hi ndzhenga wa siku leri a feke ha rona. A a anakanya ngopfu hi vadyondzisiwa vakwe, ntirho wo chumayela, naswona ngopfu-ngopfu hi vutshembeki byakwe eka Yehovha. Kambe hambi loko a ri karhi a xaniseka swinene emhandzini ya nxaniso, xana u vulavule ha yini? Man’wana ya marito yakwe yo hetelela a ma ku, “Tatana, va rivalele.” (Luka 23:34) Hi nga tekelela xikombiso lexi hetisekeke xa Yesu hi ku rivalelana hi mbilu hinkwayo.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 5]

Xana wa yi twisisa yinhla ya xikombiso xa Yesu xa nandza la nga rivaleliki?

[Swifaniso leswi nga eka tluka 7]

Ku rivalela van’wana swi kondletela vuxaka lebyinene naswona swi tisa ntsako