‘Hambetani Mi Rivalelana Hi Ku Ntshunxeka’
“Hambetani mi lehiselana mbilu ni ku rivalelana hi ku ntshunxeka.”—VAKOLOSA 3:13, NW.
1. (a) Loko Petro a ringanyeta leswaku hi rivalela van’wana “ka 7,” ha yini a nga vaka a anakanye leswaku a a ta va a kombise tintswalo letikulu? (b) Yesu a a hlamusela yini loko a vula leswaku hi fanele hi rivalela “ka 7 loku andzisiwaka hi 70”?
“HOSI, loko makwerhu a tshamela ku ndzi dyohela, xana ndzi ta n’wi rivalela kangani xana? Swi nga va ka 7 xana?” (Matewu 18:21) Petro kumbexana a a ehleketa leswaku u ta va a kombise tintswalo letikulu hi ku ya hi xiringanyeto xakwe. Hi nkarhi wolowo, nawu wa xintu wa varhabi a wu vula leswaku munhu a nga fanelanga a rivalela xidyoho xin’we ku tlula kanharhu.a Kutani anakanya hi ku hlamala loku Petro a faneleke a ve na kona loko Yesu a hlamurile a ku: “A ndzi ku byeli ku n’wi rivalela ka 7, kambe ndzi ri ka 7 loku andzisiwaka hi 70”! (Matewu 18:22) Ku phindhiwa ka nhlayo ya nkombo a swi fana ni ku vula leswaku “hilaha ku nga heriki.” Hi ku ya hi langutelo ra Yesu, makhamba lawa Mukreste a faneleke a rivalela van’wana ha wona a ma pimiwanga.
2, 3. (a) Hi swihi swiyimo swin’wana leswi eka swona swi nga vonakaka swi nonon’hwa ku rivalela van’wana? (b) Ha yini hi nga tiyisekaka leswaku ku rivalela van’wana swi pfuna hina?
2 Hambiswiritano, ku tirhisa ndzayo yoleyo a swi olovi minkarhi yin’wana. I mani eka hina loyi a nga vavisiwangiki hi ku onheriwa? Kumbexana un’wana loyi u n’wi tshembaka u paluxe xihundla xa wena. (Swivuriso 11:13) Marito lama vuriweke hi munghana lonkulu a nga rhanganga a anakanya ma nga ha va ma ‘ku tlhavile kukota tlhari.’ (Swivuriso 12:18) Ku khomiwa hi ndlela yo biha hi munhu loyi a wu n’wi rhandza kumbe ku n’wi tshemba swi nga ha va swi vange timbanga letikulu. Loko ku humelela swilo swo tano, hi ntolovelo hi nga hlundzuka. Hi nga ha tiyimisela ku tshika ku vulavurisana ni loyi a hi dyoheleke, hi n’wi papalata hi ku helela loko swi koteka. Ku n’wi rivalela swi nga ha vonaka ku ri ku n’wi tshika a nga khawurisiwanga loko a hi vavisile. Kambe loko hi va ni xikhomela, eku heteleleni hi hina hi vavisekaka.
3 Hikwalaho, Yesu u hi dyondzisa ku rivalela—“ka 7 loku andzisiwaka hi 70.” Kunene, tidyondzo ta yena ti nge pfuki ti hi vavisile. Hinkwaswo leswi a swi dyondziseke a swi huma eka Yehovha, ‘Loyi a hi dyondzisaka leswaku hi ta pfuneka.’ (Esaya 48:17; Yohane 7:16, 17) Swi le rivaleni, ku rivalela van’wana swi fanele swi pfuna hina. Hi nga si hlamusela mhaka leyi hi faneleke hi rivalela ha yona ni leswaku hi nga rivalerisa ku yini, swi nga pfuna ku hlamusela leswi ku rivalela ku nga swona ni leswi ku nga riki swona. Ku twisisa ka hina ku rivalela swi nga khumba vuswikoti bya hina byo rivalela loko hi dyoheriwe hi van’wana.
4. I yini leswi ku rivalela van’wana swi nga vuliki swona, kambe xana ku rivalela ku hlamuseriwa njhani?
4 Ku rivalela van’wana swidyoho swa vona a swi vuli leswaku hi khutaza kumbe ku tsongahata leswi va swi endleke; naswona a swi vuli ku tshika van’wana va tlanga hi hina. Phela, loko Yehovha a hi rivalela, entiyisweni a nga tsongahati swidyoho swa hina, naswona a nge pfuki a tshike vanhu va tlanga hi ntsetselelo wakwe. (Vaheveru 10:29) Hi ku ya hi Insight on the Scriptures, ku rivalela ku hlamuseriwa tanihi “xiendlo xo khomela mudyohi; ku tshika ku n’wi hlundzukela hikwalaho ka xidyoho xa yena ni ku tshika ku tirihisela hinkwako.” (Vholumo 1, tluka 861)b Bibele yi hi nyika swivangelo leswinene swo rivalela van’wana.
Ha Yini U Rivalela Van’wana?
5. Hi xihi xivangelo xa nkoka xo rivalela van’wana lexi nyikiwaka eka Vaefesa 5:1?
5 Xivangelo xa nkoka xo rivalela van’wana xi nyikiwe eka Vaefesa 5:1 (NW), leyi nge: “Hikokwalaho, vanani vatekeleri va Xikwembu, tanihi vana lava rhandzekaka.” Xana hi fanele hi va “vatekeleri va Xikwembu” hi ndlela yihi? Rito leri nge “hikokwalaho” ri hlanganisa marito lawa ni ndzimana leyi nga emahlweni ka leyi, leyi nge: “Kombanani musa, mi tsetselelana swinene, mi rivalelana hi ku ntshunxeka tanihi leswi Xikwembu na xona xi mi rivaleleke hi ku ntshunxeka ha Kreste.” (Vaefesa 4:32, NW) Ina, loko swi ta eku rivaleleni, hi fanele hi va vatekeleri va Xikwembu. Tanihi xifanyetana lexi ringetaka ku fana ni tata wa xona, hina, tanihi vana lava Yehovha a va rhandzaka swinene, hi fanele hi lava ku fana ni Tata wa hina wa le tilweni loyi a rivalelaka. Swi fanele swi tsakisa mbilu ya Yehovha swonghasi loko a languta ehansi a ri ematilweni, ivi a vona vana vakwe va laha misaveni va ringeta ku fana na yena hi ku rivalelana!—Luka 6:35, 36; ringanisa Matewu 5:44-48.
6. Ku rivalela ka Yehovha ni ka hina ku hambane swinene hi ndlela yihi?
6 Hambiswiritano, a hi nge swi koti ku rivalela hi ku hetiseka ku fana na Yehovha. Kambe xexo hi xona xivangelo xo va hi fanela ku rivalelana. Xiya: Ku ni ku hambana lokukulu exikarhi ka ku rivalela ka Yehovha ni ka hina. (Esaya 55:7-9) Loko hi rivalela lava va hi dyoheleke, hakanyingi hi swi endla hi ku lemuka leswaku endzhakunyana hi nga lava leswaku na vona va hi rivalela eka swin’wana. Eka vanhu, minkarhi hinkwayo i mhaka ya ku va vadyohi va rivalela vadyohi. Hambiswiritano, eka Yehovha, ku rivalela ku huma etlhelweni rin’we minkarhi hinkwayo. Wa hi rivalela, kambe hina hi nge pfuki hi boheke ku n’wi rivalela. Loko Yehovha, loyi a nga dyohiki, a hi rivalela hi rirhandzu swonghasi hi ku helela, xana hina vanhu lava hi dyohaka a hi nga fanelanga hi ringeta ku rivalelana ke?—Matewu 6:12.
7. Loko hi ala ku rivalela van’wana kasi ku ni xivangelo xo va tsetselela, xana swi nga onha vuxaka lebyi hi nga na byona na Yehovha hi ndlela yihi?
7 Xa nkoka swinene, loko hi ala ku rivalela van’wana, kasi ku ni xivangelo xo va tsetselela, sweswo swi nga onha vuxaka lebyi hi nga na byona na Xikwembu. Yehovha a ngo hi kombela leswaku hi rivalelana ntsena; u langutele leswaku hi endla tano. Hi ku ya hi Matsalwa, xivangelo xin’wana xa ku va hi rivalela van’wana hileswaku Yehovha a ta hi rivalela, kumbe hileswi a hi rivaleleke. (Matewu 6:14; Marka 11:25; Vaefesa 4:32; 1 Yohane 4:11) Kutani loko hi nga swi lavi ku rivalela van’wana, kasi ku ni xivangelo lexi twalaka xo endla tano, xana hi nga langutela leswaku Yehovha a hi rivalela swidyoho swo tano?—Matewu 18:21-35.
8. Ha yini ku rivalela swi pfuna hina?
8 Yehovha u dyondzisa vanhu vakwe “ndlela le’yinene leyi v̌a fanelaka ku famba ha yona.” (1 Tihosi 8:36) Loko a hi dyondzisa leswaku hi rivalelana, hi nga tiyiseka leswaku u hi navelela leswinene. Hi xivangelo lexinene, Bibele yi hi byela ku ‘kendlukela vukari.’ (Varhoma 12:19) Xikhomela i ndzhwalo lowu tikaka ku wu byarha evuton’wini. Loko hi ri na xona, xa hi dya emianakanyweni, xi hi tsona ku rhula ni ntsako. Ku hlundzuka nkarhi wo leha, ku fana ni mavondzo, swi nga va ni vuyelo byo biha eka rihanyo ra hina. (Swivuriso 14:30) Naswona loko hina ha ha ri eku karhatekeni loku, loyi a hi dyoheleke swi nga endleka ni ku swi lemuka a nga swi lemuki! Muvumbi wa hina wa rirhandzu wa swi tiva leswaku hi fanele hi rivalela van’wana hi ku ntshunxeka leswaku na hina hi pfuneka, ku nga ri vona ntsena. Ndzayo ya Bibele yo rivalela, hakunene i ‘ndlela leyinene leyi hi fanelaka ku famba ha yona.’
“Hambetani Mi Lehiselana Mbilu”
9, 10. (a) I swiyimo swa muxaka muni leswi nga laviki ku rivaleriwa ximfumo? (b) I yini lexi ringanyetiwaka hi xiga lexi nge “hambetani mi lehiselana mbilu”?
9 Ku vaviseka emirini swi nga ha vula ku xekiwanyana ku ya eka timbanga letikulu, naswona a swi lavi ku tshunguriwa hi ndlela leyi fanaka. Swi tano ni hi mintlhaveko leyi vavisiweke—timbanga tin’wana i tikulu ku tlula tin’wana. Xana swa laveka hakunene leswaku xiphiqonyana xin’wana ni xin’wana lexi hi vaka na xona eka vuxaka bya hina ni van’wana hi xi endla mhaka yikulu? Ku pfukiwanyana, ku hlundzukisiwanyana ni ku siringiwanyana i swilo leswi nga papalatekiki evuton’wini naswona a swi lavi ku rivaleriwa ximfumo. Loko hi tiviwa hi ri vanhu lava papalataka van’wana hikwalaho ka xihoxonyana xin’wana ni xin’wana lexi va hi endleleke xona, kutani hi sindzisa leswaku va kombela ku rivaleriwa leswaku hi ta va khoma kahle nakambe, hi nga endla leswaku va nga ntshunxeki loko hi ri kona—kumbe va nga tihlanganisi ngopfu na hina!
10 Ku ri na sweswo, swa antswa swinene ku “va ni ndhuma ya leswaku u ni moya wa ku olova.” (Vafilipiya 4:5, Phillips) Tanihi swivumbiwa leswi nga hetisekangiki leswi tirhisanaka, hilaha ku faneleke hi nga langutela leswaku nkarhi wun’wana vamakwerhu va nga hi hlundzukisa, kasi na hina hi nga va hlundzukisa. Vakolosa 3:13 ya hi tsundzuxa: “Hambetani mi lehiselana mbilu.” Xiga xexo xi vula ku tiyisela swilo leswi hi nga swi laviki eka van’wana kumbe mikhuva leyi hi nga yi kumaka yi ri leyi siringaka. Ku lehisa mbilu ni ku tikhoma hi ndlela yoleyo swi nga hi pfuna ku hlangavetana ni swihoxonyana leswi van’wana va hi endlelaka swona—handle ko kavanyeta ku rhula ka vandlha.—1 Vakorinto 16:14.
Loko Timbanga Ti Ri Tikulu
11. Loko van’wana va hi dyohela, i yini lexi nga hi pfunaka ku va rivalela?
11 Hambiswiritano, ku vuriwa yini loko van’wana va hi dyohela, va hi vangela timbanga letikulu? Loko xidyoho xa kona xi nga ri xikulu ngopfu, swi nga hi nonon’hwelanyana ku tirhisa ndzayo ya Bibele yo ‘rivalelana hi ku ntshunxeka.’ (Vaefesa 4:32) Ku tiyimisela ku rivalela hi ndlela yoleyo ku fambisana ni marito ya Petro lama huhuteriweke, lama nge: “Ku tlula leswi hinkwaswo, tiyani eku rhandzaneni, hikuva rirhandzu ri funengeta swidyoho leswo tala.” (1 Petro 4:8) Ku tsundzuka leswaku na hina hi vadyohi swi hi pfuna ku rivalela van’wana swidyoho swa vona. Loko hi rivalela hi ndlela yoleyo, ha rivala ha swona ematshan’weni yo va ni xikhomela. Hikwalaho, vuxaka bya hina ni loyi a hi dyoheleke a byi nge onhakeli makumu, naswona hi tlhela hi hoxa xandla eku kondleteleni ka ku rhula ka vandlha loku nga ka risima. (Varhoma 14:19) Hi ku famba ka nkarhi, hi nga swi rivala hi ku helela leswi a hi dyoheleke swona.
12. (a) I goza rihi leri hi nga bohekaka ku ri teka leswaku hi rivalela munhu loyi a hi vaviseke swinene? (b) Marito ya Vaefesa 4:26 ma swi kombisa njhani leswaku hi fanele hi lulamisa timhaka hi xihatla?
12 Kambe ku vuriwa yini loko un’wana a hi dyohela ngopfu, a hi vavisa swinene? Hi xikombiso, munghana loyi u n’wi tshembaka a nga ha va a paluxe timhaka ta xihundla swinene leti u n’wi byeleke tona. U titwa u vavisekile swinene, u khomisiwe tingana ni ku kanganyisiwa. U ringete ku swi rivala, kambe mhaka ya kona a yi nge rivaleki. Emhakeni yo tano, u nga lava ku teka goza u lulamisa xiphiqo lexi, kumbexana hi ku vulavula ni loyi a ku dyoheleke. I vutlhari ku endla tano mhaka ya kona yi nga si tika. Pawulo u hi khongoterile a ku: “Loko mi tshuka mi hlundzuka, mi nga weli eku dyoheni [ku nga hi xikhomela kumbe ku teka goza hi vukari]; dyambu ri nga tshuki ri pela ma ha hlundzukile.” (Vaefesa 4:26) Marito ya Pawulo ma tiyisiwa swinene hi mhaka ya leswi exikarhi ka Vayuda ku pela ka dyambu a ku fungha ku hela ka siku rin’wana ni ku sungula ka siku lerintshwa. Hikwalaho, xitsundzuxo hileswaku: Hatlisa u lulamisa mhaka!—Matewu 5:23, 24.
13. Loko hi tshinelela munhu loyi a hi dyoheleke, pakani ya hina yi fanele yi va yihi, naswona i swiringanyeto swihi leswi nga hi pfunaka ku yi fikelela?
13 Xana u fanele u n’wi tshinelerisa ku yini loyi a ku dyoheleke? Petro wo Sungula 3:11 yi ri: ‘Lava ku rhula u ku landzelela.’ Kutani pakani ya wena a hi ku kombisa ndlela leyi u hlundzukeke ha yona kambe i ku kondletela ku rhula ni makwenu. Leswaku u fikelela pakani yoleyo, swa antswa leswaku u papalata marito ni swiendlo leswi tlhavaka; sweswo swi nga endla leswaku ni munhu loyi un’wana a endla hilaha ku fanaka. (Swivuriso 15:18; 29:11) Tlhandla-kambirhi, papalata marito lama hundzeletiweke yo tanihi, “U tshamela ku . . . !” kumbe, “Ni siku ni rin’we a wu . . !” Tinhlamuselo to tano leti hundzeletiweke ti ngo endla leswaku a tiyimelela. Ematshan’weni ya sweswo, mavulavulelo ya wena ni malangutekelo ya nghohe ya wena a swi kombise leswaku u tiyimisele ku lulamisa mhaka leyi ku vaviseke swinene. Hlamusela hi ku kongoma leswaku u titwa njhani hi leswi humeleleke. Nyika loyi a ku dyoheleke nkarhi wo hlamusela swiendlo swakwe. Yingisa leswi a swi vulaka. (Yakobo 1:19) Xana sweswo swi ta pfuna yini? Swivuriso 19:11 ya hlamusela: “Munhu wa v̌utlhari o hlwela ku kariha, ku twala ka yena i ku yingisela ku dyoheriwa.” Ku twisisa ndlela leyi munhu loyi un’wana a titwaka ha yona ni swivangelo swa swiendlo swa yena swi nga sula mianakanyo ni mintlhaveko yo biha leyi u nga na yona ha yena. Loko hi tshinelela xiyimo xa kona hi xikongomelo xo kondletela ku rhula kutani hi tshama hi ri ni langutelo rero, hakanyingi swa koteka ku herisa timholovo hinkwato, ivi u rivaleriwa loko u kombele ku rivaleriwa.
14. Loko hi rivalela van’wana, hi fanele hi rivala hi ndlela yihi?
14 Xana ku rivalela van’wana swi vula leswaku hi fanele hi swi rivala hakunene leswi humeleleke? Tsundzuka xikombiso xa Yehovha emhakeni leyi, hilaha swi hlamuseriweke hakona eka xihloko lexi hundzeke. Loko Bibele yi vula leswaku Yehovha u rivala swidyoho swa hina, a swi vuli swona leswaku a nga ha swi koti ku swi tsundzuka. (Esaya 43:25) Ku ri na sweswo, wa rivala hileswi loko a kala a hi rivalela, a nga swi pfuxiki swidyoho swo tano enkarhini lowu taka. (Ezekiyele 33:14-16) Hi ku fanana, ku rivalela vanhu-kulorhi a swi vuli swona leswaku a hi nge he swi koti ku tsundzuka leswi va swi endleke. Hambiswiritano, hi nga swi kota ku rivala hi ku va hi nga swi tsundzuxi loyi a hi dyoheleke kumbe ku swi pfuxa enkarhini lowu taka. Loko mhaka yi lulamisiwe hi ndlela yoleyo, swi ta va swi nga fanelanga ku hleva ha yona; naswona ku papalata loyi a hi dyoheleke hi ku helela, hi n’wi khoma onge i munhu la tsemiweke, swi ta va swi nga kombisi rirhandzu. (Swivuriso 17:9) I ntiyiso, swi nga teka nkarhinyana leswaku vuxaka bya hina byi vuyela exiyin’weni xo sungula; swi nga endleka hi nga ha tolovelani ku fana ni le ku sunguleni. Kambe ha ha n’wi rhandza tanihi makwerhu wa Vukreste, naswona a hi ringeteni hi matimba leswaku hi hlayisa ku rhula.—Ringanisa Luka 17:3.
Loko Ku Rivalela Ku Tikomba Ku Nga Koteki
15, 16. (a) Xana Vakreste va lerisiwa ku rivalela mudyohi loyi a nga hundzukiki? (b) Hi nga xi tirhisa njhani xitsundzuxo xa Bibele lexi nga eka Pisalema 37:8?
15 Kambe ku vuriwa yini loko van’wana va hi dyohela hi ndlela leyi hi vavisaka swinene, kambe va nga xi pfumeli xidyoho xa vona, va nga hundzuki naswona va nga kombeli ku rivaleriwa? (Swivuriso 28:13) Matsalwa ma swi veka erivaleni leswaku Yehovha a nga va rivaleli vadyohi lava nga hundzukiki, lava sihalalaka. (Vaheveru 6:4-6; 10:26, 27) Ku vuriwa yini hi hina? Insight on the Scriptures yi ri: “Vakreste a va lerisiwi ku rivalela lava dyohelaka nsele, hi vomu, va nga hundzuki. Vanhu vo tano va va valala va Xikwembu.” (Vholumo 1, tluka 862) Mukreste loyi a dyoheriweke swinene, hi ndlela leyi nyenyetsaka kumbe yo biha a nga fanelanga a titwa a bohekile ku rivalela kumbe ku khomela mudyohi loyi a nga hundzukiki.—Pisalema 139:21, 22.
16 Hilaha ku twisisekaka, lava va dyoheriweke swinene va nga titwa va vavisekile ni ku hlundzuka. Hambiswiritano, tsundzuka leswaku ku tshama u hlundzukile kumbe ku va ni xikhomela swi nga hi vavisa swinene. Loko hi rindzela munhu leswaku a pfumela xidyoho xakwe kumbe a tisola, ivi a nga endli tano, hi nga nyanya ku hlundzuka. Ku tshama hi ri karhi hi anakanya hi vuhomboloki lebyi hi endleriweke byona swi nga endla leswaku mbilu ya hina yi bava yi khalakhasa, ivi ku va ni vuyelo byo biha eka rihanyo ra hina ra moya, ra mintlhaveko ni ra nyama. Kahle-kahle, hi pfumelela munhu loyi a hi vaviseke leswaku a ya emahlweni a hi vavisa. Hi vutlhari, Bibele ya tsundzuxa, yi ku: “Ṭhika ku kariha, u fularela ku lev̌a.” (Pisalema 37:8) Hikwalaho, Vakreste van’wana va kume leswaku hi ku famba ka nkarhi va kota ku endla xiboho xo rivalela vadyohi hi ku tshika xikhomela—va nga honisi xidyoho xa kona, kambe va balekela ku dyisiwa mbitsi hikwalaho ko hlundzuka. Loko va tshike mhaka ya kona hi ku helela emavokweni ya Xikwembu xa vululami, moya wa vona wu sale wu ntshunxekile swinene, naswona va kote ku ya emahlweni ni vutomi lebyi tolovelekeke.—Pisalema 37:28.
17. I xitiyisekiso xihi lexi chavelelaka lexi nyikeriwaka hi xitshembiso xa Yehovha lexi tsariweke eka Nhlavutelo 21:4?
17 Loko mbanga yi ri yikulu swinene, swi nga hi tsandza ku yi sula hi ku helela emianakanyweni ya hina, ntsendze loko ha ha ri eka mafambiselo ya swilo ya namuntlha. Kambe Yehovha u tshembisa misava leyintshwa laha a nga “ta sula mihloti hinkwayo emahlweni ya vona, ni rifu a ri nga ha vi kona; hambi ya ri mahlomulo kumbe ku rila kumbe ku vaviseka a swi nga ha vi kona, hikuva leswo sungula swi hundzile.” (Nhlavutelo 21:4) Hinkwaswo leswi hi nga swi tsundzukaka enkarhini wolowo a swi nge hi vangeli ku vaviseka kumbe ku karhateka lokukulu, loku ku nga ha vaka ku tikela timbilu ta hina sweswi.—Esaya 65:17, 18.
18. (a) Ha yini ku ri ni xilaveko xo rivalela eku tirhisaneni ka hina ni vamakwerhu? (b) Loko van’wana va hi dyohela, hi nga va rivalela ni ku rivala hi ndlela yihi? (c) Xana leswi swi hi pfuna njhani?
18 Sweswi hi fanele hi hanyisana ni ku tirhisana tanihi vamakwerhu lava nga vanhu lava nga hetisekangiki, va vudyoho. Hinkwerhu hi endla swihoxo. Nkarhi na nkarhi hi hetana matimba ni ku vavisana. Yesu a a swi tiva kahle leswaku a hi ta fanela ku rivalela vanhu, ‘ku nga ri ka 7, kambe ka 7 loku andzisiwaka hi 70’! (Matewu 18:22) Kunene, a hi nge swi koti ku rivalela hi ku helela hilaha Yehovha a endlaka hakona. Kambe hi ntolovelo, loko vamakwerhu va hi dyohela, hi nga va rivalela hi ku hlula xikhomela, naswona hi nga rivala hi ku ka hi nga pfuxi mhaka ya kona nikatsongo enkarhini lowu taka. Loko hi rivalela ni ku rivala hi ndlela yoleyo, a hi hoxi xandla eku kondleteleni ka ku rhula ka vandlha ntsena, kambe hi kondletela ku rhula ka hina vini emianakanyweni ni le mbilwini. Ku tlula kwalaho, hi ta va ni ku rhula loku nyikiwaka hi Yehovha, Xikwembu xa hina xa rirhandzu ntsena.—Vafilipiya 4:7.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Hi ku ya hi Talmud ya le Babilona, nawu wun’wana wa xintu wa varhabi a wu ku: “Loko munhu a endla xidyoho ro sungula, ra vumbirhi ni ra vunharhu wa rivaleriwa, ra vumune a nga ha rivaleriwi.” (Yoma 86b) Xivangelo xin’wana xo simeka nawu lowu a ku ri matwisiselo lama hoxeke ya tindzimana to tanihi Amosi 1:3; 2:6; na Yobo 33:29.
b Yi kandziyisiwe hi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Swivutiso Swa Mpfuxeto
◻ Ha yini hi fanele hi tiyimisela ku rivalela van’wana?
◻ I swiyimo swa muxaka muni leswi hi bohaka ku ‘hambeta hi lehiselana mbilu’?
◻ Loko hi vavisiwile swinene hi swidyoho swa van’wana, xana hi nga endla yini leswaku hi lulamisa mhaka hi ku rhula?
◻ Loko hi rivalela van’wana, hi fanele hi rivala hi mukhuva wihi?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]
Loko hi va ni xikhomela, loyi a hi dyoheleke swi nga endleka ni ku swi lemuka a nga swi lemuki leswaku hi karhatekile
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Loko u tshinelela van’wana leswaku mi kondletela ku rhula, timholovo ti nga herisiwa hi ku olova