Kwandzasi Ri Hundzuka Tiko Ro Nona

HI KU VULA KA ARTHUR MELIN

A ku ri siku leri nga xa kahle ra ximun’wana hi 1930, naswona a ndzi yime ehlalukweni le Prince Rupert, eBritish Columbia. Loko ndzi langute byatso lebyi a byi yimile elwandle, ndzi tivutise ndzi ku, ‘Xana mati lawayani hinkwawo ma ye kwihi?’ A ku ri ro sungula ndzi vona nhloto wa lwandle eRibuweni ra le Pacific Vupela-dyambu laha mati ya vuandlalo bya lwandle ma nga ha yaka ehansi ku tlula timitara ta nkombo hi tiawara ta tsevu ntsena. Kambe swi endlise ku yini leswaku mufana wa le makaya a kumeka a ri etimbuweni ta Lwandle-nkulu ra Pacific?

NDZI rhamberiwe ku ya ndlandlamuxa lunghelo ra mina ra ntirho wa nkarhi hinkwawo eka Yehovha hi ku joyina ntlawa wa byatso lebyi va nge i Charmian. Xiavelo xa hina a ku ri ku ya bula ndlela ya ntirho wo chumayela eribuweni ra le vupela-dyambu leri nga roxe ku suka le Vancouver ku ya eAlaska. Mpfhuka lowu, lowu hlanganisaka tikhilomitara to tala ta ribuwa ra British Columbia wu pfumala vadzunisi lava hisekaka va Yehovha. Lava a va ri kona a ko va ntlawa lowutsongo ntsena wa vahuweleri va Mfumo edorobeni ra Prince Rupert.

A ndzi hisekela ku sungula ku chumayela, kutani loko ndza ha ku xika exitimeleni, ndzi hatlise ndzi ya ehlalukweni ndzi ya vona byatso lebyi va nge i Charmian ni ku hlangana ni vatlutisi va byona, ku nga Arne na Christina Barstad. A ndzi kumanga munhu, kutani ndzi tlhelele endzhaku. Loko ndzi vuya hi ndzhenga wa siku rero, ndzi hlamarisiwile. A a swi vonaka onge lwandle ri le ku omeni!

Kambe i yini lexi ndzi yiseke exiavelweni lexi xo tsakisa?

Ndzhaka Ya Moya

Ku tlangela ka mina swilo swa moya ku sungule ekaya etimbaleni ta le Alberta, eCanada. Tatana u kume xiphephana lexi tsariweke hi Charles Taze Russell wa Zion’s Watch Tower Tract Society lexi cinceke vutomi byakwe hi ku helela. Tatana u sungule ku chumayela eka vaakelani vakwe, ku nga khathariseki ntirho wakwe wa purasi lowu hetaka nkarhi le Calmar, eAlberta. Sweswo swi humelele malembe ya dzana lama hundzeke, eku sunguleni ka va-1890.

A ku ri emutini lowu wu chavaka Xikwembu laha ndzi tswariweke kona hi February 20, 1905, ndzi ri wa vunhungu laha eku heteleleni hi nga va vamakwerhu va xinuna ni va xisati va khume. Tatana, kun’we ni van’wana va vaaki va le Sweden, u sungule ku hlanganyela ni Swichudeni swa Bibele swa Matiko Hinkwawo. Hi ku famba ka nkarhi, va ake ndhawu yo hlanganyela eka yona, leyi endzhakunyana yi vitaniweke Holo ya Mfumo. Yi ve yin’wana ya tiholo to sungula le Canada.

Ntirho wa purasi a wu hi sivelanga ku ya eminhlanganweni ya Vukreste, leyi tin’wana ta tinkulumo ta yona a ti nyikeriwa hi swivulavuri leswi nga endza leswi a swi rhumiwe hi Sosayiti ya Watch Tower. Tinkulumo leti ti vumbe ku navela lokukulu eka hina ko hlanganyela entirhweni wo chumayela. Hikwalaho, hinkwerhu ka hina endyangwini hi fambe entiyisweni wa rivoningo ra Bibele hi ku tshembeka.

Ku Hlanganyela eNtirhweni Wo Chumayela

Eku sunguleni ka va-1920, ndzi nyikiwe xiavelo xa mina xo sungula xa ku vula vumbhoni. A ndzi fanele ku hangalasa swirhambo swa nkulumo ya le rivaleni hi yindlu ni yindlu edorobeni ra Edmonton. Loko ndza ha yimile kwalaho ndzi ri ndzexe siku lero, ndzi dyondze dyondzo ya nkoka swinene: Tshemba Yehovha. (Swivuriso 3:5, 6) Vona ndlela leyi a ndzi tsake ha yona ku hetisisa xiavelo xexo xo sungula hi mpfuno wa Yehovha!

Ntshembo wa mina eka nhlengeletano leyi vonakaka ya Yehovha ni le ka nandza wakwe wo tshembeka ni wa vutlharhi wu hambete wu kula tanihi leswi ku twisisa loku engetelekeke a ku voningeriwa eRitweni rakwe ra ntiyiso. Mikhuva yo tala ya Vujagana, yo tanihi ku tlangela Khisimusi ni masiku ya ku velekiwa yi tshikiwile. Ku ponisiwa ka munhu hi xiyexe a ka ha vanga nchumu wa nkoka; kambe ematshan’weni ya sweswo, ku chumayela hi Mfumo ku vile mhaka ya nkoka swinene. Leswi hinkwaswo swi khumbe vutomi bya mina hi vuenti. Kutani endzhakunyana ka ku nyiketela vutomi bya mina eka Yehovha hi April 23, 1923, ndzi endle vutirheli bya nkarhi hinkwawo byi va pakani ya mina.

Hi xixika lexi titimelaka-18 wa tidigri hi pimelo ra Celsius endhawini leyi teleke byanyi, hi vule vumbhoni etindhawini ta le makaya hi famba hi hanci ni xileyi. Ndzi tshama ndzi heta mavhiki mambirhi ndzi ri ni ntlawa hi tshama ekharavhanini. Kharavhani leyi yi tikombe yi ri yinene loko hi nyikela vumbhoni etindhawini leti pfulekeke le Canada. Ku nga khathariseki swiphiqo swa timali, maxelo layo biha ni mimpfhuka yo leha leyi a hi fanele ku yi famba, ndzi swi kotile ku phikelela evutirhelini bya vuphayona le Alberta nkarhi na nkarhi ku ringana malembe manharhu, ku kondza ku fika siku leri nga rivalekiki hi 1930 loko ndzi rhamberiwa ku ya tirha eRibuweni ra le Pacific Vupela-dyambu. Tanihi leswi a ndzi nga tivi nchumu hi lwandle kumbe swikepe, xirhambo xexo xi ndzi hlamarisile.

Kambe, loko ndza ha ku fika le Prince Rupert ndzi titwe ndzi amukelekile ni vatirhi-kulorhi va mina lavantshwa va le xikepeni. Makwerhu Barstad a a ri mutluti la nga ni vuswikoti, hikuva u tirhe ebindzwini ro phasa tinhlampfi malembe yo tala. Malembe ya tsevu lama landzeleke ma ve nkarhi wa ku chumayela lokukulu, hi tluta ematini ya ribuwa ra British Columbia ku suka eVancouver ku ya eAlaska. Dyondzo yin’wana leyi ndzi yi dyondzeke hi leyi: Nkarhi hinkwawo amukela xiavelo lexi humaka eka Yehovha, naswona u nga kanakani.

Ku Byala Mbewu Etlhelo Ka Lwandle

Ndhawu yo sungula leyi hi yimeke eka yona hi ximun’wana xexo xa 1930 a yi ri Ketchikan, eAlaska, laha hi rhwaleke 60 wa mabokisi ya tibuku ta Bibele. Ku ringana mavhiki yo hlaya, hi endzele makaya hinkwawo le Ketchikan, Wrangell, Petersburg, Juneau, Skagway, Haines, Sitka ni miti yin’wana leyi hangalakeke. Endzhaku hi hlanganise ribuwa ra British Columbia hinkwaro, leri hi nga ri heta ku nga si hela ximumu. Hi endzele vaaki lava nga ekule, lava tirhaka ku hoxa tinhlampfi eswikoteleni, miti ya Maindiya, madoroba lamatsongo, vaaki lava nga voxe ni vahloti va swiharhi. Minkarhi yin’wana a swi nga olovi ku hambana ni valanguteri va yindlu leyi voningelaka vatluti lava nga ni xivundza lava amukelaka un’wana ni un’wana leswaku va ta bula na yena.

Eku heteleleni Sosayiti yi hi hlomise hi tigramafoni leti rhwalekaka ni tinkulumo ta Bibele leti rhekhodiweke. A hi ti rhwala kun’we ni tibuku, Tibibele ni timagazini. A hi tala ku ti rhwala loko hi ri karhi hi ganyula emaribyeni ya le ribuweni. Loko gandlati ri nga ri na matimba, minkarhi yin’wana a hi ti tlhiva hi switepisi leswi nga tiyangiki ti tlhandlekiwa ehlalukweni leri tlakukeke ngopfu. Ndzi tsakele ku titiyisa emirini loku ndzi ku kumeke evuntshweni bya mina hi ku tirha epurasini ra madyelo ya swifuwo.

Xihuwelelo xa le xikepeni xa hina xi ve xitirho xa matimba eku twariseni ka mahungu ya Mfumo. Tanihi leswi mpfumawulo a wu tekiwa hi magandlati ya mati, hakanyingi tinkulumo leti rhekhodiweke a ti twiwa hi vanhu lava nga ekule. Siku rin’wana loko hi yimise xikepe endhawini leyi nga riki na munhu le Xihlaleni xa Vancouver, hi tlange yin’wana ya tinkulumo leti ta Bibele. Siku leri landzeleke vanhu lava tshamaka kwalaho a va nyanyukile loko va hi byela va ku: “Tolo hi twe nkulumo yi huma hi le tilweni hi ku kongoma!”

Siku rin’wana mpatswa lowu dyuhaleke wu vule leswaku wu twe vuyimbeleri byi rhelela hi le chimeleni ya wona, kambe loko wu humela ehandle, a wu twanga nchumu. Loko va tlhelela endlwini, va twe rito. Xana sweswo a swi vangiwa hi yini? Ina, loko va ha ri ehandle, hina a hi ri eku cinceni ka rhekhodo. A hi tlanga vuyimbeleri ku sungula leswaku hi ta koka nyingiso wa vanhu, kutani endzhaku hi tlanga nkulumo ya Bibele.

Nakambe siku rin’wana, loko hi yimise byatso bya hina ekusuhi ni xihlala lexi nga ni vaaki va Maindiya, vafana vambirhi lavatsongo va kwalaho va humelerile va ri karhi va tluta ku ta vona laha marito a ma huma kona. Van’wana kwala xihlaleni a va anakanya leswaku i marito ya vafi va vona lava pfukeke!

A swi tolovelekile ku fambisa madzana ya tibuku hi siku eka lava a va tirha ku hoxa tinhlampfi eswikoteleni endhawini leyi nga yoxe. Leswi a va nga kavanyeteki ngopfu, va ve ni nkarhi wo ehleketisisa hi swilo swa moya. Eku heteleleni, vunyingi bya vanhu lava lava nga voxe byi vile Timbhoni. Eka maendzo lama landzeleke, a hi langutele ku va endzela “leswaku hi tiyisana.”—Varhoma 1:12.

Ku Hambeta Ndzi Tirha Ni Nakulorhi

Hi 1931, ndzi tekane na Anna, makwavo wa Christina Barstad. Endzhaku ka sweswo hi hambete hi phayona swin’we hi xikepe naswona hi malembe yo tala hi tiphine hi mintokoto yo tala leyi vuyerisaka. Tinkava-va-nga-heti, ti-sea lion, tisili, tinkava-va-nga-heti letitsongo, swiharhi swa timhondzo to tala, tibere ni magama a swi ri vanghana va hina etimbaleni ta tintshava leto leha, swinambyana ni minsonga leyi tumbeleke, makhwati lama nga ni tikedari, miphayini ni Mirhi yo leha leyi tshamaka yi ri ya rihlaza. Minkarhi yo hlaya hi pfune xihari lexa timhondzo to tala lexi karhaleke ni vana va xona loko xi ringeta ku tsemakanya mati lama khulukaka xi balekela swikanyana.

Ndzhenga wun’wana hi vone gama leri a ri ri karhi ri haha hi le henhla ka mati, min’wala ya rona yi bvanganyeta nhlampfi hi matimba lamakulu. Nhlampfi a yi tika swinene ku yi humesa ematini hi ku helela, kutani gama a a ri hahela eribuweni ni nhlampfi leyi a yi ri etincondzweni ta rona. Frank Franske, xirho xa ntlawa wa hina, u ri vonile kutani a tsutsumela eribuweni ku ya hlanganisa gama leri se a ri karhele ni ku ri hlongorisa leswaku ri yi cukumeta. Ntlawa wa hina maphayona wu vile ni xilalelo xo xawula xa nhlampfi madyambu wolawo, naswona gama ri dyondze ku hanana, hambi leswi a ri nga swi tsakeli.

Exihlaleni lexitsongo en’walungwini wa Xihlala xa Vancouver, mpatswa lowu vitaniwaka Thuot wu amukele ntiyiso wa Bibele. Nuna wa kona a nga swi koti ku hlaya, a a ri munhu wa vurhena, la tiendlela xin’wana ni xin’wana emalembeni yakwe ya le xikarhi ka va-90, naswona nsati wakwe a a ri emalembeni yakwe ya le xikarhi ka va-80. Hambi swi ri tano a a wu tsakela swinene ntiyiso lerova hi ku titsongahata u pfumelele nsati wakwe ku n’wi dyondzisa ku hlaya. Hi ku hatlisa u kote ku dyondza Bibele ni tibuku ta Sosayiti hi yexe. Malembe ya le hansi ka manharhu endzhakunyana, wu vile ntsako eka mina ku va khuvula hi vumbirhi ka vona ekaya ra vona leri nga roxe exihlaleni, hi tirhisa byatso bya hina tanihi hi damu ro khuvulela eka rona!

Nakambe hi tlhele hi va ni ntsako wo vona ndyangu wa ka Sallis eNambyeni wa Powell wu amukela rungula ra Mfumo. Walter u hlaye xibukwana lexi nge War or Peace—Which? ivi a vona ntiyiso hi ku hatlisa. Endzhakunyana ndyangu hinkwawo wu joyine Walter entirhweni wa vuphayona le Vancouver, laha xikepe lexi hi nge i Charmian xi nga nghena ehlalukweni hi xixika. A a hiseka swinene, naswona emalembeni wolawo a a tsakeriwa hi vamakwerhu hinkwavo le Vancouver. U hete pfhumba rakwe ra vutomi bya la misaveni hi 1976, a siya ndyangu lowukulu wa Timbhoni.

Ku Hlula Nkaneto

Vafundhisi eximutanini xa Maindiya hakanyingi a a va venga ntirho wa hina, a va hi vula vahloti endhawini ya vona ya moya. Le Port Simpson mufundhisi wa kwalaho u kucetele hosi ya tiko leswaku yi nga hi pfumeleli ku endzela makaya ya vanhu. Hi endzele hosi kutani hi yi vutisa loko yi ehleketa leswaku mufundhisi u ni mfanelo yo lawula vanhu va yona leswaku va nga tiendleli swiboho. Hi ringanyete leswaku vanhu va yona va nyikiwa nkarhi wo yingisela bulo ra Rito ra Xikwembu ni ku tiendlela xiboho xa leswi va lavaka ku pfumela swona. Vuyelo: U hi nyike mpfumelelo wo hambeta hi chumayela eximutanini.

Hosi ya tiko rin’wana yi herise matshalatshala hinkwawo ya swirho swa tihuvo ni mintlawa ya vukhongeri hi makume ya malembe leyi a yi lava ku sivela Timbhoni leswaku ti nga vulavuli ni vanhu va yona. Yi te: “Loko ndza ha ri hosi, Timbhoni ta Yehovha ta amukeriwa laha.” I ntiyiso leswaku a hi nga amukeriwi hinkwako, kambe ku nga khathariseki nkaneto a hi si tshama hi hlongoriwa endhawini yo karhi. Xisweswo hi kote ku hetisisa vutirheli bya hina nkarhi na nkarhi loko hi nghena ehlalukweni.

Ku Tiyisela Makhombo eLwandle

Emalembeni yo tala, hi langutane ni swiphiqo swa mabubutsa, minhloto ya lwandle, maribye lama nga vonakiki naswona minkarhi yin’wana ni swiphiqo swa njhini. Siku rin’wana hi tshama hi khukhuleka ekusuhi swinene ni Xihlala xa Lasqueti, tikhilomitara ta kwalomu ka 160 ku ya en’walungwini wa Vancouver. Hi tikume hi hakamele emaribyeni, laha mati ya lwandle ma hobomulanaka kona, naswona ku pona ka hina a ku ta ya hi xiyimo xa maxelo. Loko maxelo a mo lo biha, ingi byatso byi hlanhlekile emaribyeni. Hinkwerhu ka hina hi ganyule emaribyeni hi laha hi koteke ha kona hambi leswi xiyimo a xi bihile. Hi dye swakudya swa ni nhlikanhi, hi fambisa nkarhi hi ku dyondza, hi rindzela ku tlakuka ka mati ya lwandle nakambe.

Handle ka makhombo ni swiphiqo swin’wana, a byi ri vutomi lebyinene ni lebyi tsakisaka. Hambi swi ri tano, ku tswariwa ka vana va hina vambirhi, ku tise ku cinca lokukulu. Hi hambete hi famba-famba hi byatso, kambe loko hi tlutela en’walungwini wa Nambu wa Oona, Anna ni vafana a a va sala ni vatswari va yena loko hina van’wana hi hambeta hi ya en’walungwini wa Alaska. Kutani, loko hi tlhelela edzongeni, Anna ni vana a va tlhela va hi joyina.

A ndzi tsundzuki vana va vilela kumbe ku vabya. Nkarhi hinkwawo a va boha mabandhi ya vuhlayiseki, naswona minkarhi yin’wana a hi va tsondzela hi ntambhu. Ina, minkarhi yo nonon’hwa a yi ri kona.

Ku Cinca Kun’wana

Hi 1936 hi boheke ku hambana na Charmian, kutani ndzi kume ntirho wo tihanyisa. Endzhakunyana hi kume n’wana wa mufana wa vunharhu. Hi ku famba ka nkarhi, ndzi xave byatso byo phasa tinhlampfi, lebyi nga hi pfunangiki ku kota ku hanya ntsena kambe byi tlhele byi hi pfuna ku ya emahlweni ni ntirho wo chumayela etlhelo ka ribuwa.

Hi ake muti eXihlaleni xa Digby, ekusuhi ni tiva ePrince Rupert, naswona hi ku hatlisa ku simekiwe vandlha leritsongo. Hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, loko ntirho wo chumayela wa Timbhoni ta Yehovha wu yirisiwile le Canada, a hi teka xikepe hi ya le Prince Rupert hi matakuxa kutani hi ya endla “tsima” ro chumayela ensin’wini, hi siya tibuku emutini wun’wana ni wun’wana. Ku hava ni un’we la swi tiveke leswaku hi pfuke ni vusiku hi ngungumela hi ya hangalasa tibuku leti yirisiweke!

Tiko Ri Hundzuke Ro Nona

Vanhu va sungule ku hlanganyela ni Timbhoni ta Yehovha hakatsongo-tsongo, naswona hi 1948 a ku ri ni xilaveko xa Holo ya Mfumo ePrince Rupert. Endzhaku ka ku xava muako lowu a wu ri wa nyimpi ekusuhi ni hlaluko, hi wu hahlurile, hi hlengeleta swo aka hi swona, kutani hi swi rhwala hi swi yisa endhawini yo akela eka yona. Yehovha u katekisile ntirho wa hina lowukulu, kutani hi ve ni Holo ya hina ya Mfumo.

Hi 1956, ndzi tlhele ndzi nghenela ntirho wa vuphayona, naswona Anna u ndzi joyinile hi 1964. Nakambe hi tirhe hi byatso eRibuweni ra Pacific. Hi tlhele hi nghenela ntirho wa xifundzha swa nkarhinyana, hi endzela mavandlha ku sukela eSwihlaleni swa Queen Charlotte hi tlhelo ra vuxa hi tsemakanya tintshava hi ya eFraser Lake, naswona endzhakunyana hi ye ni le Prince George na Mackenzie. Emalembeni wolawo, hi fambe magidi ya tikhilomitara hi ya le N’walungu-vupela-dyambu bya Pacific hi movha, xikepe ni xihaha-mpfhuka.

Le Prince Rupert hi hambete hi tsakela mintokoto leyinene evutirhelini. Mina na Anna hi dyondze ni vanhu lava endzhakunyana va veke kona eXikolweni xa Bibele xa Gilead xa Watchtower ivi endzhaku va tirha tanihi varhumiwa ematikweni mambe. Vona ntsako lowu hi veke na wona ku vona vana va hina va moya va rhwala rungula ra risima ra Mfumo va ya na rona ematikweni ya le kule!

Sweswi hinkwerhu ka hina hi hundze malembe ya 80 naswona hi ni rihanyo leri nga nyawuriki, kambe ha ha tsakile entirhweni wa Yehovha. Vuxongi bya ntumbuluko lebyi hi byi voneke eAlaska ni le British Columbia byi hi endla leswaku hi kumbuka swilo leswi nga rivalekiki. Kambe swi tisa ntsako lowukulu ku vona mananga lawa a ma omile hi tlhelo ra moya ya ndhawu leyi leyikulu sweswi ma hluka hi mavandlha yo tala ya vadzunisi va Yehovha.

Ngopfu-ngopfu hi titwa hi tsaka ku vona vana va hina, kun’we ni vana va hina va moya, va kula va ri karhi va dzunisa Yehovha. Ha tsaka leswi hi hoxekenyana xandla eku kuleni ka moya exiphen’wini lexi xa misava. Hi xikombiso, Alaska, sweswi ri na hofisi ya rona ya rhavi leyi langutelaka ntirho wa mavandlha lama tlulaka 25.

Laha Prince Rupert hi ve ni lunghelo ro nyiketela Holo ya Mfumo leyintshwa yo saseka, exikarhi ka doroba hi 1988. Ina, ha tsaka, hi laha Esaya a endleke ha kona loko a ku: “Oho Yehova! u kurisile tiko; . . . u tiḍunisile, u ṭhinetile kule minḍilakana hikwayo ya tiko.”—Esaya 26:15.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Ku endla ntirho wa xifundzha 1964-67

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Muxaka wa byatso lebyi a byi tirhisiwa ku nyikela vumbhoni etlhelo ka ribuwa