Rifuwo Ra Risima Leri Faneleke Ku Averiwa Van’wana

HI KU VULA KA GLORIA MALASPINA

Loko ribuwu ra Sicily ri sungula ku nyamalala, mina ni nuna wa mina hi sungule ku yisa nyingiso endhawini leyi a hi ya eka yona ku nga xihlala xa Mediteraniya, eMelita. Mawaku ku langutela loku nyanyulaka swonghasi! Loko xikepe xi ri karhi xi tsemakanya lwandle, hi anakanye hi ntokoto wa muapostola Pawulo eMelita eka lembe-xidzana ro sungula.—MINTIRHO 28:1-10.

LEMBE a ku ri 1953, naswona enkarhini wolowo ntirho wo chumayela wa Timbhoni ta Yehovha a wu nga pfumeleriwanga eMelita. Lembe leri hundzeke, a ha ha ku thwasa eXikolweni xa Bibele xa Gilead xa Watchtower naswona hi averiwe ku ya eItaly. Endzhaku ka nkarhinyana wo dyondza Xintariyana, a hi navela ku vona leswi a swi ta hi humelelela eMelita.

Xana mina, tanihi wanhwana, ndzi swi kotise ku yini ku va murhumiwa ematikweni mambe? Inge ndzi mi hlamusela.

Xikombiso Lexinene Xa Manana

Hi 1926, loko ndyangu wa ka hina wa ha tshama Fort Frances, Ontario, eCanada, mana wa mina u amukele xibukwana lexi nge Millions Now Living Will Never Die lexi a xi huma eka Xichudeni xa Bibele (hi laha Timbhoni ta Yehovha a ti tiviwa ha kona enkarhini wolowo). U xi hlaye hi ntsako lowukulu, naswona hi vhiki rolero u hlanganyele entlanweni wa dyondzo ya Bibele, a tirhisa magazini wa The Watch Tower. Manana a ri muhlayi loyi a hisekaka wa Bibele, naswona u amukele mahungu ya Mfumo wa Xikwembu tanihi xuma lexi a a xi lava. (Matewu 6:33; 13:44) Ku nga khathariseki nkaneto lowukulu wa Tatana, ni leswi a ri ni swinhwanyetana swinharhu leswi a a fanele ku swi hlayisa, u tshame a tiyile eka leswi a a swi dyondza.

Ripfumelo leri nga tsekatsekiki ra manana emalembeni lama landzeleke ya 20, ri endle mina ni vamakwerhu va mina lavakulu vambirhi, Thelma na Viola, hi langutela ntshembo lowu tsakisaka wa vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyintshwa ya ku lulama. (2 Petro 3:13) U langutane ni miringo yo tala leyi tikaka, kambe a hi kanakananga leswaku ndlela leyi a yi hlawuleke a yi lulamile.

Hi 1931, loko ndzi ri ni malembe ya khume ntsena, hi rhurhele epurasini ra le n’walungwini wa Minnesota, U.S.A. A hi nga ha swi koti ku hlangana nkarhi na nkarhi ni Timbhoni ta Yehovha kambe switsundzuxo swa Bibele leswi a swi huma eka Manana a hi swi kuma. Ku tinyiketela ka yena entirhweni tanihi mukhalipotiya kumbe mutirheli wa nkarhi hinkwawo, swi ndzi susumetele ku hlanganyela na yena entirhweni wolowo. Hi 1938 mina ni vamakwerhu va mina vambirhi hi kombise ku tinyiketela ka hina eka Yehovha hi ku khuvuriwa entsombanweni eDuluth, Minnesota.

Endzhaku ka loko ndzi thwasile exikolweni xa le henhla hi 1938, Manana u ndzi khutaze ku nghenela dyondzo ya bindzu leswaku ndzi ta kota ku tihlayisa tanihi phayona (vito lerintshwa ro vula mukhalipotiya). Lexi xi tikombe xi ri xitsundzuxo lexinene, ngopfu-ngopfu leswi Tatana a anakanyeke ku famba a hi siya.

Ku Avela Rifuwo Ra Hina Nkarhi Hinkwawo

Eku heteleleni ndzi rhurhele eCalifornia, naswona hi 1947, ndzi sungule ntirho wa vuphayona, eSan Francisco. Loko ndza ha khomekile entirhweni wa malunghiselelo ya Nhlengeletano ya “Ku Andza eMatikweni Hinkwawo” eLos Angeles, ndzi hlangane na Francis Malaspina. Pakani ya hina leyi fanaka ya vurhumiwa yi endle leswaku hi rhandzana. Hi tekanile hi 1949.

Hi September 1951, mina na Francis hi rhambiwile eka tlilasi ya vu-18 ya Gilead. Hi siku ra ku thwasa, February 10, 1952, endzhaku ka tin’hweti ta ntlhanu ta dyondzo leyi enteke, matiko lawa a hi fanele ku rhumeriwa eka wona ma longoloxiwe hi ku tlhandlamana, hi muungameri wa xikolo, Nathan H. Knorr. Loko a ku, “Ndyangu wa ka Malaspina wu averiwe ku ya eItaly,” xikan’we-kan’we hi sungule ku tivona hi ri eriendzweni ra hina!

Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani, hi khandziye xikepe eNew York, xa riendzo ra masiku ya khume hi ya eGenoa, Italy. Giovanni DeCecca na Max Larson, va swirho swa yindlu-nkulu ya Brooklyn, a va ri ehlalukweni ku ta lelana na hina. EGenoa hi hlanganisiwe hi varhumiwa lava tolovelaneke ni mafambiselo lama rharhanganeke ya ku nghena etikweni leri.

Hi ku tsakisiwa hi swilo hinkwaswo leswi a hi swi vona, hi khandziye xitimela hi ya eBologna. Loko hi fika a hi anakanya leswaku hi ta vona ntsena doroba-nkulu leri onhiweke hi tibomo ta Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Kambe a ku ri ni swilo swo tala leswi tsakisaka, ku fana ni nun’hwelo wa matimba wa kofi leyi katingiwaka lowu a wu tata rimoyana ra mixo ni nun’hwelo wa swichelachelana swa murhu wo xawula lowu swekiweke hi tinxaka ta ntsandza-vahlayi ta swakudya.

Ku Hetisisa Pakani

Hi sungule vutirheli hi rungula leri a hi ri nhlokohatile naswona hi ri phindha-phindile ku fikela loko ri amukeriwa kumbe loko tinyangwa ti pfariwa. Ku navela ka hina ku tiphofula ku hi susumetele ku dyondza ririmi hi ku hiseka. Endzhaku ka mune wa tin’hweti hi averiwe ekaya lerintshwa ra varhumiwa eNaples.

Doroba-nkulu leri ri xiyeka hi tindhawu ta rona to hlamarisa. Hi tsakele ntirho wa hina kona, kambe endzhaku ka tin’hweti tin’wana ta mune, nuna wa mina u averiwe ntirho wa xifundzha kumbe wa ku famba-famba, a endzela mavandlha ku suka eRhoma ku ya eSicily. Nkarhi wun’wana, hi endzele ni le Melita hambi ku ri Libya eN’walungwini wa Afrika.

Maendzo ya xitimela ku suka eNaples ku ya eSicily emalembeni wolawo a ku ri ku ringa matimba ya miri. A hi khandziya xitimela lexi teleke naswona a hi yima etiphasejini leti taleke hi vanhu, minkarhi yin’wana ku ringana tiawara ta tsevu kumbe ta nhungu. Hambi swi ri tano, a swi hi nyika nkarhi wo xiyaxiya lava a va ri kusuhi na hina. Minkarhi yo tala xituruturu lexikulu xa vhinyo leyi endliwaka emakaya a xi tirha tanihi xitshamo xa n’wini wa xona, loyi a pfa a nwa vhinyo leyi a yi ri ndzeni, a timula torha hi nkarhi wa riendzo leri lerikulu. Vakhandziyi lava nga ni vunghana hakanyingi a va dya na hina xinkwa xa vona ni nyama ya munyu, ku nga malwandla ni xikombiso xa rirhandzu lexi hi xi tlangeleke.

ESicily hi hlanganisiwe hi vamakwerhu lava va hi rhwaleleke minkwama ya hina ya tinguvu hi khandziya ntshava tiawara tinharhu na hafu hi ri karhi hi famba hi ya evandlheni leri nga le henhla ka yona. Ku amukeriwa hi malwandla hi vamakwerhu va hina va Vakreste ku hi endle hi rivala ku karhala ka hina. Minkarhi yin’wana a hi famba hi timeyila leti a ti nga rheti hi ku olova, kambe a hi nga languti emaweni laha loko meyila a yo tshuka yi khunguvanyekile a hi ta wela kona. Ku yima ka vamakwerhu va hina va tiyile entiyisweni wa Bibele ku nga khathariseki ku nonon’hweriwa ka vona ku hi tiyisile, naswona rirhandzu leri hi kombisiweke rona ri hi endle hi nkhensa ngopfu ku va hi ri na vona.

Melita Na Libya

Hi ri karhi hi khapa hi mianakanyo yo tsundzuka vamakwerhu va le Sicily, hi tlute hi ya eMelita. Muapostola Pawulo u kume vanhu va musa kona, na hina swi ve tano. Xidzedze lexi veke kona eRibuweni ra St. Paul xi hi endle hi lemuka khombo leri swikepe leswitsongo swi veke na rona eka lembe-xidzana ro sungula. (Mintirho 27:39–28:10) Kambe laha a hi ya kona a ku ri Libya. Xana a hi ta tirhisa ku yini etikweni leri ra Afrika laha ntirho wa hina a wu yirisiwile?

Nakambe hi tlhele hi xiya ku hambana lokukulu ka ndhavuko. Tindhawu ni mimpfumawulo ya tiko ra Tripoli swi koke nyingiso wa mina loko hi ri karhi hi famba eswitarateni leswi biyeriweke endhawini ya le tlhelweni ka doroba. Vavanuna a va ambala swiambalo leswi lukiweke hi voya bya kamela ku tisirhelela eka ku hisa lokukulu ka Mananga ya Sahara ni nhlekanhi xikan’we ni le ka xirhami ni vusiku. Hi dyondze ku twisisa ni ku xixima ndlela leyi vanhu va tolovelaka ha yona swiyimo swa ndhawu leyi va tshamaka eka yona.

Ku hiseka lokukulu ka vamakwerhu ku hi dyondzise ku tshembela swinene eka Yehovha ni ku landzelela switsundzuxo swa lava nga ni vutivi lebyikulu mayelana ni ku chumayela ehansi ka swiyimo swo tano. Vamakwerhu va hina va Vakreste a va ri va tinxaka to hambana-hambana; kambe va tirhe hi vun’we entirhweni wa Yehovha.

Xiavelo Lexintshwa

Hikwalaho ka ku kanetiwa ka ntirho wa hina wo chumayela, hi boheke ku suka eItaly, kambe hi ntsako hi amukele xiavelo lexintshwa xo chumayela eBrazil hi 1957. Mina na Francis hi tolovelane ni vutomi ni mindhavuko, naswona endzhaku ka tin’hweti ta nhungu, Francis u rhambiwile ku ya tirha ntirho wa xifundzha. A hi famba hi bazi, hi xihaha-mpfhuka na hi milenge. Ku famba endhawini leyi leyikulu ya tiko ro saseka, eka hina a swi fana ni dyondzo ya ntivo-misava.

Ntirho wa hina wo sungula a wu katsa mavandlha ya khume edoroba-nkulu ra São Paulo, ku katsa ni swidorobana swa khume endzeni swin’we ni ndhawu ya ribuwu ra le dzongeni wa tiko ra São Paulo. Enkarhini wolowo a ku nga ri na mavandlha emadorobeni wolawo. A hi fika hi tilavela ndhawu yo tshama, naswona endzhaku ko kuma vutshamo, a hi famba hi yindlu na yindlu hi huwelela rungula ra Mfumo. Nakambe a hi siya swirhambo swa nkombiso wa yin’wana ya tifilimi leti dyondzisaka ta Sosayiti ya Watch Tower.

Ku khandziya bazi ni tifilimi, muchini wo kombisa ha wona, tirhekhodo to hambana-hambana, tibuku, swirhambo, ni muchini wo gandlisa vito ra ndhawu ya nkombiso wa filimi eka swirhambo a ku nga ri ntirho wo olova. Hi xiringaniso, bokisi ra hina leritsongo ra mpahla a ku ri nchumu wutsongo. Muchini wo kombisa ha wona a hi fanele ku wu veka emindzhumbyini ya hina leswaku wu nga tshoveki loko hi famba emapatweni yo biha.

Endzhaku ka loko hi kume ndhawu yo kombisela eka yona filimi, a hi famba hi yindlu na yindlu hi siya swirhambo swa nkombiso wa filimi. Minkarhi yin’wana a hi kuma mpfumelelo wo kombisa filimi exitolo kumbe ehotela. Minkarhi yin’wana a hi vamba lakani exikarhi ka timhandzi timbirhi erivaleni. Vayingiseri lava tlangelaka, lava vo tala va vona a va nga si tshama va vona swifaniso leswi tshuka-tshukaka, a va yima ni ku yingiserisisa loko Francis a ri karhi a hlamusela. Endzhaku ka swona, a hi hangalasa tibuku ta Bibele.

Leswaku hi fikelela swimitana, a hi famba hi bazi. Yin’wana ya milambu a yi pfumala mabuloho, kutani bazi a ri fanele ku vekiwa ehenhla ka vurhanchu lebyikulu ivi ri tluteriwa ehase ka nambu. Hi byeriwe ku xika ebazini naswona, loko hi vona bazi ri rhetemukela enambyeni, hi tlulela etlhelo lerin’wana ra vurhanchu leswaku hi nga mbombomeli. Nkateko wa kona, bazi a ri kalanga ri wela enambyeni—wolowo a ku ri nkateko, ngopfu-ngopfu leswi nambu a wu tiveka tanihi lowu nga ni nhlampfi leyi dyaka nyama leyi vitaniwaka piranha!

Endzhaku ko ya entsombanweni wa matiko hinkwawo eNew York hi 1958, hi tlhelele eBrazil, laha hi ku hatlisa hi tlheleleke entirhweni wo famba-famba. Ntirho wa hina wa xifundzha wu hi yise edzongeni wa ndzilakana wa Uruguay, evupela-dyambu bya Paraguay, etikweni ra Pernambuco n’walungu, ni le Lwandle-nkulu ra Atlantic evuxeni bya Brazil.

Xivandla Xa Vanhlokonho

Exikarhi ka va-1960, hi amukele xirhambo xo kombisa yin’wana ya tifilimi ta Sosayiti exivandleni xa vanhlokonho. Ndzi fanele ku vula leswaku a swi ndzi chavisa. A hi nga tivi nchumu mayelana ni nhlokonho, handle ka leswi hi swi hlayeke eBibeleni. Loko hi nghena endhawini ya kona, leyi a yi pendiwe yi va yo basa, hi kongomisiwe eholweni leyikulu. Ndhawu leyi a yi avanyisiwe hi ntambhu, ku va ni tlhelo ra hina ni switirho swa hina.

Mutivi wa gezi loyi a a hi pfuna a ri ni malembe ya 40 a tshama exivandleni lexi. Swandla swa yena ni swirho swin’wana swa miri wa yena a swi tsemekile, swi onha xivumbeko xa yena swinene. Eku sunguleni ndzi hlamarile, kambe ku titsongahata ka yena ni malwandla loko a tirha ntirho wa yena swi ndzi ntshunxile. Hi sungule ku vulavurisana hi swilo swo tala endzhaku ka malunghiselelo ya nkoka. Eka gidi ra vanhu lava xanisekaka endhawini leyi, vo tlula madzana mambirhi va hlanganyerile. Loko va ri karhi va nghenetela, hi xiye swiyimo swo hambana-hambana swa vuvabyi lebyi a byi va xanisa. A ku ri ntokoto lowu khumbaka mbilu eka hina hakunene!

Hi anakanye hi leswi Yesu a swi vuleke eka muvabyi wa nhlokonho loyi a kombeleke a ku, “Hosi, loko u swi rhandza, u nga ndzi basisa.” Hi ku n’wi khumba, Yesu u n’wi tiyisekisile, “Ndza swi rhandza, hlantsweka u basa!” (Matewu 8:2, 3) Endzhaku ka loko nongonoko wu fike emakumu, vo tala va tile va ta nkhensa ku va kona ka hina, mimiri ya vona leyi onhakeke a yi kombisa ku xaniseka lokukulu ka vanhu. Endzhakunyana, Timbhoni ta ndhawu leyi ti dyondze Bibele ni lava a va navela ku tiva swo tala.

Hi 1967 hi tlhelele eUnited States ku ya kuma mpfuno eka swiphiqo swin’wana swa rihanyo. Loko hi ri karhi hi endla sweswo, hi ve ni nkateko wo tirha entirhweni wa xifundzha. Emalembeni ya 20 lama landzeleke, ndzi tirhe swin’we na Francis entirhweni wo famba-famba eUnited States. Enkarhini wolowo u tlhele a fambisa Xikolo xa Vutirheli bya Mfumo.

Mawaku xihlovo xa xikhutazo lexi ndzi veke na xona hi ku va ni nuna wa rirhandzu ni munghana wo tshembeka loyi a a khathalela xiavelo xihi na xihi lexi a nyikiwaka xona! Havumbirhi hi ve ni lunghelo ro avela rifuwo ra ntiyiso ra Bibele eswiphen’wini swa matiko-nkulu ya mune.

Ku Tiyisiwa Hi Rifuwo

Endzhaku hi 1950, Manana u tekane na David Easter, makwerhu wo tshembeka loyi a khuvuriweke hi 1924. Va tirhe swin’we malembe yo tala evutirhelini bya nkarhi hinkwawo. Hambi swi ri tano, enkarhini wo hetelela wa vutomi bya Manana, vuvabyi bya Alzheimer byi n’wi hlaserile. U lave nkhathalelo lowukulu tanihi leswi vuvabyi a byi sungula ku hunguta vuswikoti bya yena byo anakanya. Vamakwerhu va mina va xisati lava ndzi pfunaka swinene swin’we na David va byarhe vutihlamuleri byo tika bya ku n’wi hlayisa, tanihi leswi a va nga swi tsakeli leswaku hi tshika malunghelo ya hina yo hlawuleka ya ntirho wa nkarhi hinkwawo. Vutshembeki bya Manana ku sukela eku sunguleni ku fikela loko a fa hi 1987 byi hi pfunile swinene leswaku hi tilulamisela ndlela ya vutomi, naswona ntshembo wa yena wa hakelo ya le tilweni wu hi chavelerile.

Hi 1989, ndzi sungule ku vona leswaku Francis a nga ha ri na matimba ku fana ni le ku sunguleni. A hi nga swi xiyi leswaku ndhundzhwana a wu n’wi vavisa, vuvabyi lebyi tivekaka ngopfu eswiphen’wini swo tala swa misava. Hi 1990, nala loyi wa matimba u n’wi dlele, kutani ndzi lahlekeriwe hi murhandziwa wa mina loyi ndzi tirheke na yena malembe ya 40 entirhweni wa Yehovha.

Ku endla mindzulamiso i xiphemu xa vutomi. Yin’wana ya olova kasi yin’wana ya tika. Kambe Yehovha, Munyiki wa rifuwo ra risima ra ntiyiso wa Bibele, u ndzi tiyisile hi ku tirhisa nhlengeletano ya yena ni rirhandzu ni xikhutazo lexi humaka endyangwini wa mina. Ni sweswi ndza ha eneriseka loko ndzi langutela ku hetiseka ka switshembiso hinkwaswo leswi nga hlulekiki swa Yehovha.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Loko mina ni nuna wa mina hi ri varhumiwa eItaly