Ku Tinyiketela—Eka Mani?

“Hikwaŝo leŝi Yehova a ŝi v̌uleke hi ta ŝi yingisa, hi v̌a hi ŝi endla.”—EKSODA 24:7.

1, 2. (a) Xana vanhu van’wana va tinyiketele eka yini? (b) Xana ku tinyiketela i ka lava khumbanaka ni vukhongeri ntsena?

HI February 1945, vahahisi va xihaha-mpfhuka xa nyimpi xa Zero-fighter va vuthu ra Yatabe Flying Corps ra le Japani a va vungane eholweni. Un’wana ni un’wana u nyikiwe phepha ro tsala loko a ta swi kota kumbe a nga ta swi kota ku tinyiketela ku va xirho xa vuthu ro hlasela leri vitaniwaka kamikaze. Mutirhela-mfumo un’wana loyi a a ri kona enkarhini wolowo u ri: “A ndzi vona onge i nkarhi wa mina wo tinyiketela enkarhini wa hasahasa ya tiko. Hi ku susumetiwa hi moya wa mina leswaku ndzi tinyiketela, ndzi amukele ntirho lowu.” U leteriwe ku lawula ni ku hahisa xihaha-mpfhuka xa Ohka (xihaha-mpfhuka xa ku tisunga, xa swibuluki) a xi tlumbanisa ni xikepe xa valala xa nyimpi. Hambi swi ri tano, nyimpi yi hele swi nga si endleka sweswo, hi leswaku a a ta fela tiko ra rikwavo ni mufumi wakwe. Loko Japani ri hluriwa enyimpini, ku hele ripfumelo leri a ri na rona eka mufumi.

² Enkarhini wun’wana, vo tala eJapani a va tinyiketele eka mufumi, loyi a va n’wi teka a ri xikwembu lexi hanyaka. Ematikweni man’wana, ku ve ni swilo leswi vanhu va tinyiketelaka eka swona naswona swa ha ri kona. Vanhu va timiliyoni va tinyiketele eka Mariya, Buddha kumbe swikwembu swin’wana—leswi hakanyingi swi yimeriwaka hi swifaniso. Hi ku kuceteriwa hi ku vulavula ka vanhu hi ku hiseka, van’wana va humesa mali leyi va yi dzukeleke nyuku va nyika vaevhangeli va le ka TV, va va seketela hi mbilu hinkwayo ku fana ni ku tinyiketela. Endzhaku ka nyimpi, Majapani lama heleke mongo ma lave nchumu lowuntshwa lowu a ma ta nyiketela vutomi bya vona eka wona. Eka van’wana, nchumu wolowo ku ve ntirho. EVuxeni ni le Vupela-dyambu, vo tala va tikarhatele ku hlengeleta rifuwo. Vantshwa va hanya hi ku landza swiyimbeleri, va tekelela ni mahanyelo ya swona. Vanhu vo tala namuntlha va tidzunisa, va tinyiketela eka swilo leswi va swi navelaka. (Vafilipiya 3:19; 2 Timotiya 3:2) Kambe xana swi fanerile hakunene leswaku munhu a tinyiketela hi moya-xiviri hinkwawo eka swilo swo tano kumbe eka vanhu volavo?

3. Xana swilo swin’wana leswi vanhu va tinyiketelaka eka swona, swi tikombe swi nga pfuni nchumu hi ndlela yihi?

³ Loko va langutana ni ntiyiso, vagandzeri va swifaniso hakanyingi va hlangana tinhloko. Ku tinyiketela eswifanisweni swi vanga ku karhateka loko vagandzeri va lemuka leswaku swifaniso swa vona ko va “ntiro wa mav̌oko ya v̌anhu.” (Pisalema 115:4) Loko manyala lama khumbaka vaevhangeli lava dumeke ma fununguriwa, vanhu va timbilu letinene va hela matimba. Loko ikhonomi “leyi nga tiyangiki” yi wa, vatirhi va kula tinhloko hikwalaho ka leswi va tikumaka exikarhi ka lava heleriwaka hi ntirho. Ku wa ka ikhonomi ka sweswinyana ku hete matimba ya vagandzeri va Mamona. Swikweleti leswi va swi endleke hi ntshembo wa leswaku va ta bindzula mali yo tala swi ve ndzhwalo lowu nga kotekiki ku wu rhula. (Matewu 6:24, nhlamuselo ya le hansi, NW) Loko tingwenya ta vuyimbeleri bya rhok ni vahungasi van’wana lava endliwaka swikwembu va fa kumbe va phupha, vagandzeri va vona va sala empfhukeni. Naswona lava a va hanyela ku tikhorisa hakanyingi va tshovela mihandzu yo bola.—Vagalatiya 6:7.

4. I yini lexi susumetelaka vanhu leswaku va nyiketela vutomi bya vona eka swilo leswi nga pfuniki nchumu?

⁴ I yini lexi susumetelaka vanhu leswaku va tinyiketela eka vuhava byo tano? Ngopfu-ngopfu, i moya wa misava lowu nga ehansi ka Sathana Diyavulosi. (Vaefesa 2:2, 3) Nkucetelo wa moya lowu wu voniwa hi tindlela to hambana-hambana. Munhu a nga ha lawuriwa hi ndhavuko wa ndyangu lowu sukelaka eka vakokwa wakwe. Dyondzo ni ndlela yo kula ha yona swi nga kucetela mianakanyo hi matimba. Moya wa le ntirhweni wu nga susumetela “tinhenha leti nga ni ntirhisano” leswaku ti hanyela ntirho, leswi swi nga hlakataka vutomi. Ku navela leswi engetelekeke swi kurisiwa hi langutelo ra misava ro rhandza swilo leswi vonakaka. Timbilu ta vo tala ti onhakile, ti va hlohlotela ku tinyiketela eka swilo leswi naveriwaka hi vona. Va tsandzeka ku kambisisa loko swi fanerile leswaku va tinyiketela eka swilo leswi.

Tiko Leri Tinyiketeleke

5. Hi kwihi ku tinyiketela eka Yehovha loku endliweke emalembeni yo tlula 3 500 lama hundzeke?

⁵ Emalembeni yo tlula 3 500 lama hundzeke, tiko rin’wana ra vanhu ri kume nchumu lowu faneleke swinene wo tinyiketela eka wona. Ri tinyiketele eka Yehovha, Xikwembu lexikulu. Tanihi ntlawa, tiko ra Israyele ri twarise ku tinyiketela ka rona eka Xikwembu emananga ya Sinayi.

6. Xana vito ra Xikwembu a ri fanele ri vula yini eka Vaisrayele?

⁶ I yini lexi susumeteleke Vaisrayele leswaku va endla hi ndlela leyi? Loko va ri evuhlongeni aEgipta, Yehovha u lerise Muxe leswaku a va rhangela va ya entshunxekweni. Muxe u vutise leswaku a nga xi hlamusela njhani Xikwembu lexi xi n’wi rhumeke, kutani Xikwembu xi tipaluxa xi ku “hi mina Loyi-a-nga-kona.” Xi byele Muxe leswaku a byela vana va Israyele a ku: “Loyi-a-nga-kona o nḍi rumile ka ṅwina.” (Eksoda 3:13, 14) Marito lawa ma kombisa leswaku Yehovha u va xin’wana ni xin’wana lexi lavekaka leswaku a hetisisa swikongomelo swakwe. A a ta tikombisa tanihi Muhetisisi wa switshembiso hi ndlela leyi vakokwa wa Vaisrayele a va nga yi tivi.—Eksoda 6:2, 3.

7, 8. Hi byihi vumbhoni lebyi Vaisrayele a va ri na byona bya leswaku Yehovha a a ri Xikwembu lexi va faneleke ku tinyiketela eka xona?

⁷ Vaisrayele va vone nhlomulo wa tiko ra Egipta ni vanhu va rona wa Makhombo ya Khume. (Pisalema 78:44-51) Kutani, kwalomu ko tlula timiliyoni tinharhu ta vona, ku katsa ni vavasati ni vana, va longe swilo swa vona kutani va suka etikweni ra Goxeni hi vusiku byin’we, lexi a ku ri xiendlakalo lexi xiyekaka. (Eksoda 12:37, 38) Kutani, eLwandle ro Tshwuka, Yehovha u tihlamusele tanihi “nhenha ya matimba” loko a ponise vanhu vakwe eka mavuthu ya Faro hi ku pandza lwandle hi le xikarhi leswaku Vaisrayele va hundza kutani endzhaku ka sweswo a ri hlanganisa ri mbombomerisa Vaegipta lava a va va sale hi le ndzhaku. Hikwalaho ka sweswo, “ku v̌a kona Israel a v̌onaka e matimba la’makulu ya Yehova, lawa a ma kombiseke v̌a-Egipta. Kutani tiko ri tšhav̌a Yehova; ri pfumela e ka Yehova.”—Eksoda 14:31; 15:3; Pisalema 136:10-15.

⁸ Ku kota loko va pfumala vumbhoni bya leswi vito ra Xikwembu ri vulaka swona, Vaisrayele va gungurile eka Yehovha ni muyimeri wa yena Muxe malunghana ni ku kayivela ka swakudya ni mati. Yehovha u rhumele switsatsatsa, a nisa manna, ni ku pfelerisa mati eribyeni eMeriba. (Eksoda 16:2-5, 12-15, 31; 17:2-7) Nakambe Yehovha u ponise Vaisrayele enhlaselweni wa Vaamaleke. (Eksoda 17:8-13) Vaisrayele a va nga ta swi landzula nikatsongo leswi Yehovha a swi byeleke Muxe endzhakunyana: “Yehova, Yehova, Šikwembu ša tintŝalo ni v̌unene, le’ši hlwelaka ku kariha, le’ši teleke tintŝalo ni ku ṭhembeka, le’ši ṭeṭelelaka e tinšaka ta madzana ya khume, le’ši khomelaka munhu e ku homboloka, ni ku dyoha, ni šiv̌i.” (Eksoda 34:6, 7) Hakunene, Yehovha u tikombise a ri loyi va faneleke ku tinyiketela eka yena.

9. Ha yini Yehovha a nyike Vaisrayele nkarhi wo kombisa ku tinyiketela ka vona ku n’wi tirhela, naswona xana va angurise ku yini?

⁹ Hambi leswi Yehovha a ri ni mfanelo yo lawula Vaisrayele hikwalaho ka leswi a va kutsuleke aEgipta, yena, tanihi Xikwembu xa musa ni tintswalo, u va nyike nkarhi wo phofula ku navela ka vona ku n’wi tirhela. (Deteronoma 7:7, 8; 30:15-20) U tlhele a hlamusela swilaveko swa ntwanano wa yena ni Vaisrayele. (Eksoda 19:3-8; 20:1–23:33) Enkarhini lowu Muxe a hlamuseleke swilaveko leswi, Vaisrayele va te: “Hikwaŝo leŝi Yehova a ŝi v̌uleke hi ta ŝi yingisa, hi v̌a hi ŝi endla.” (Eksoda 24:3-7) Hi ku tihlawulela ka vona, va ve tiko leri tinyiketeleke eka Yehovha, Hosi Leyikulu.

Ku Tlangela Swi Tisa Ku Tinyiketela

10. Ku tinyiketela ka hina eka Yehovha ku fanele ku seketeriwa eka yini?

¹⁰ Yehovha, Muvumbi, nkarhi hinkwawo u lulameriwa hi ku tinyiketela ka hina ka moya-xiviri hinkwawo. (Malakiya 3:6; Matewu 22:37; Nhlavutelo 4:11) Hambi swi ri tano, ku tinyiketela ka hina a ku fanelanga ku endliwa handle ko pfumala vutivi, ku tekeka kumbe hi ku hlohloteriwa hi van’wana—hambi ku ri vatswari. Ku fanele ku sekeriwa eka vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso malunghana na Yehovha ni ku tlangela leswi Yehovha a hi endleleke swona. (Varhoma 10:2; Vakolosa 1:9, 10; 1 Timotiya 2:4) Tanihi leswi Yehovha a nyikeke Vaisrayele nkarhi wo phofula ku tinyiketela ka vona, kutani na hina u hi nyika nkarhi wo tinyiketela hi ku tirhandzela ni ku kombisa ku tinyiketela koloko erivaleni.—1 Petro 3:21.

11. Ku dyondza ka hina Bibele ku paluxe yini malunghana na Yehovha?

¹¹ Hi ku dyondza Bibele, hi kota ku tiva Xikwembu hi xiviri. Rito ra xona ri hi pfuna ku twisisa timfanelo ta xona hi laha ti kombisiwaka ha kona hi ntumbuluko. (Pisalema 19:1-4) ERitweni ra xona hi swi vona kahle leswaku a hi Vunharhu-un’we bya xihundla, lexi nga twisisekiki. A xi hluriwi etinyimpini naswona Vukwembu bya xona a byi heli. (Eksoda 15:11; 1 Vakorinto 8:5, 6; Nhlavutelo 11:17, 18) Hikwalaho ka leswi xi hetisiseke switshembiso swa xona, hi tsundzuka leswi vito ra xona ro xonga, Yehovha, ri vulaka swona. I Muhetisisi Lonkulu wa Swikongomelo. (Genesa 2:4, nhlamuselo ya le hansi, NW; Pisalema 83:18; Esaya 46:9-11) Hi ku dyondza Bibele, hi kota ku yi twisisa kahle ndlela leyi a tshembekaka ha yona.—Deteronoma 7:9; Pisalema 19:7, 9; 111:7.

12. (a) I yini lexi hi tshinetaka eka Yehovha? (b) Xana mintokoto ya xiviri ya vutomi leyi tsariweke eBibeleni, yi n’wi susumetela njhani munhu leswaku a lava ku tirhela Yehovha? (c) Xana u titwa njhani malunghana ni ku tirhela Yehovha?

¹² Lexi ngopfu-ngopfu xi hi tshinetaka eka Yehovha i vumunhu byakwe bya rirhandzu. Bibele yi kombisa ndlela leyi a khomaka vanhu ha yona hi rirhandzu, hi ku rivalela ni ku kombisa tintswalo. Anakanya hi ndlela leyi a katekiseke Yobo ha yona endzhaku ka loko Yobo a hlayise vutshembeki. Ntokoto wa Yobo wu kombisa leswaku ‘Yehovha u tele musa ni tintswalo.’ (Yakobo 5:11, ringanisa NW; Yobo 42:12-17) Anakanya hi ndlela leyi Yehovha a khomeke Davhida ha yona loko a endle vuoswi naswona a dlayile. Ina, Yehovha u tiyimisele ku rivalela hambi ku ri swidyoho leswikulu loko mudyohi a tshinela eka yena hi “mbilu le’yi ṭhov̌ekeke, le’yi nge nhlomulweni.” (Pisalema 51:3-11, 17) Anakanya hi ndlela leyi Yehovha a n’wi khomeke ha yona Sawulo wa Tarso, loyi eku sunguleni a ri muxanisi lonkulu wa vanhu va Xikwembu. Swikombiso leswi swi kandziyisa tintswalo ta Xikwembu ni ku swi tsakela ka xona ku tirhisa lava hundzukaka. (1 Vakorinto 15:9; 1 Timotiya 1:15, 16) Pawulo a a tiyimisele ku peta ni vutomi byakwe ekhombyeni hikwalaho ko tirhela Xikwembu xa rirhandzu. (Varhoma 14:8) Xana u titwa hi ndlela leyi fanaka?

13. Hi xihi xikombiso lexikulu xa rirhandzu ra Yehovha lexi susumetelaka vanhu va timbilu letinene leswaku va tinyiketela eka yena?

¹³ Eka Vaisrayele, Yehovha u va kutsurile evuhlongeni aEgipta, naswona u lunghiselele ndlela ya ku hi kutsula evuhlongeni bya xidyoho ni rifu—gandzelo ra nkutsulo ra Yesu Kreste. (Yohane 3:16) Pawulo u ri: “Xikwembu xi kombisa erivaleni rirhandzu ra xona eka hina, hileswi Kriste a nga hi fela loko ha ha ri vadyohi.” (Varhoma 5:8) Lunghiselelo leri ra rirhandzu ri susumetela vanhu va timbilu letinene leswaku va tinyiketela eka Yehovha ha Yesu Kreste. “Rirhandzu ra Kriste ra hi fambisa, hikuva hi fikile laha hi tivaka swinene leswaku munhu un’we ú fele hinkwavo; loko swi ri tano, hinkwavo va file. Ú ferile vanhu hinkwavo leswaku lava hanyaka va nga ha tihanyeli, kambe va hanyela loyi a feke a tlhela a pfuxiwa eku feni hikwalaho ka vona.”—2 Vakorinto 5:14, 15; Varhoma 8:35-39.

14. Xana ku tiva ntsena mintirho ya Yehovha swi ringene ku hi susumetela ku nyiketela vutomi bya hina eka yena? Hlamusela.

¹⁴ Hambi swi ri tano, ku tiva vumunhu bya Yehovha ni mintirho ya yena eka vanhu a swi enelanga. Hi fanele hi hlakulela ku tlangela Yehovha hi hexe. Xana sweswo swi nga endlisiwa ku yini? Hi ku tirhisa Rito ra Xikwembu evuton’wini bya hina ni ku swi vona hi xiviri leswaku misinya ya milawu ya rona ya tirha. (Esaya 48:17) Hi fanele ku swi xiya leswaku Yehovha u hi tsavurile endzhopeni wa misava leyi yo biha leyi nga ehansi ka vulawuri bya Sathana. (Ringanisa 1 Vakorinto 6:11.) Eka matshalatshala ya hina yo endla leswinene, hi dyondza ku titshega hi Yehovha, naswona ha tivonela hi ya hina leswaku Yehovha i Xikwembu lexi hanyaka, “l’a yingisaka mikhongelo.” (Pisalema 62:8; 65:2) Hi ku hatlisa hi titwa hi ri ekusuhi na yena naswona hi kota ku phofula mintlhaveko ya hina ya le ndzeni eka yena. Moya wa ku rhandza Yehovha wa kula eka hina. A swi kanakanisi leswaku swi ta endla leswaku hi tinyiketela eka yena.

15. I yini lexi susumeteleke wanuna un’wana, loyi eku sunguleni a tinyiketele entirhweni wo tihanyisa, leswaku a tirhela Yehovha?

¹⁵ Vo tala se va xi tiva Xikwembu lexi xa rirhandzu, Yehovha, naswona va nyiketele vutomi bya vona leswaku va xi tirhela. Hi xikombiso, anakanya hi mutivi un’wana wa gezi loyi a a ri ni bindzu leri humelelaka. A ku ri ni minkarhi leyi a a sungula ku tirha ni mpundzu kutani a tirha dyambu hinkwaro ku fikela ni vusiku, a vuya ekaya hi awara ya ntlhanu eka mixo lowu landzelaka. Endzhaku ko wisa kwalomu ka awara, a huma a ya entirhweni wun’wana. U tsundzuka leswi: “A ndzi tinyiketerile entirhweni wanga.” Loko nsati wakwe a sungula ku dyondza Bibele, u n’wi joyinile. U ri: “Swikwembu hinkwaswo leswi a ndzi swi tiva ku fikela enkarhini wolowo a swi lava ku tirheriwa ntsena, swi nga endli nchumu lexi hi pfunaka. Kambe Yehovha u endle swo karhi kutani a rhumela N’wana wakwe la velekiweke a ri swakwe emisaveni, hambi leswi a swi vava swinene eka yena.” (1 Yohane 4:10, 19) Ku nga si hela tin’hweti ta khume, wanuna loyi u tinyiketele eka Yehovha. Endzhaku ka sweswo, u tikarhatele ku tirhela Xikwembu lexi hanyaka. U nghenele vutirheli bya nkarhi hinkwawo kutani a famba a ya tirha laha xilaveko a xi ri xikulu kona. Ku fana ni vaapostola, u ‘tshike swilo hinkwaswo, a landza Yesu.’ (Matewu 19:27) Endzhaku ka tin’hweti timbirhi, yena ni nsati wakwe va vitaneriwe ku ya tirha erhavini ra Watch Tower Bible and Tract Society etikweni leri a va tshama eka rona, leswaku a ta pfuna hi ntirho wa gezi. Se u ni malembe yo tlula 20 a ri karhi a tirha ehofisini ya rhavi leri, a endla ntirho lowu a wu rhandzaka—a nga wu endleli yena n’wini kambe a wu endlela Yehovha.

Kombisa Ku Tinyiketela Ka Wena eRivaleni

16. Hi wahi magoza lawa munhu a nga ma tekaka leswaku a tinyiketela eka Yehovha?

¹⁶ Endzhaku ko dyondza Bibele nkarhinyana, lavatsongo ni lavakulu va kota ku tlangela Yehovha ni leswi a va endleleke swona. Leswi swi fanele swi va susumetela ku tinyiketela eka Xikwembu. U nga ha va u ri un’wana wa vona. Xana u nga tinyiketela njhani eka Yehovha? Endzhaku ko kuma vutivi lebyi kongomeke eBibeleni, u fanele u tirhisa vutivi byebyo ni ku kombisa ripfumelo eka Yehovha na Yesu Kreste. (Yohane 17:3) Hundzuka, u fularhela ndlela yihi na yihi ya khale ya vudyoho. (Mintirho 3:19) Kutani u ta fika laha u tinyiketelaka kona, u ku kombisa hi ku khongela eka Yehovha hi marito lama humaka embilwini. A swi kanakanisi leswaku xikhongelo lexi xi ta tshama emianakanyweni ya wena, hikuva xi ta va masungulo ya vuxaka lebyintshwa na Yehovha.

17. (a) Ha yini vakulu va kambisisa swivutiso leswi lunghiseleriweke, swin’we ni lava ha ku tinyiketelaka? (b) Hi rihi goza ra nkoka leri munhu a faneleke ku ri teka endzhaku ka ku tinyiketela, naswona hi xikongomelo xihi?

¹⁷ Hi laha Muxe a va hlamuseleke ha kona Vaisrayele hi swilaveko swo nghenela ntwanano wa vuxaka na Yehovha, vakulu emavandlheni ya Timbhoni ta Yehovha, va pfuna lava ha ku tinyiketelaka leswaku va swi kambisisa kahle leswi katsekaka. Va tirhisa swivutiso leswi lunghiseleriweke leswaku va tiyiseka leswaku un’wana ni un’wana u ti twisisa khwatsi tidyondzo ta xisekelo ta Bibele ni leswaku wa swi lemuka leswi katsekaka emhakeni ya ku va Mbhoni ya Yehovha. Kutani, xiendlakalo xo kombisa ku tinyiketela loku erivaleni xa faneleka swinene. Hi ntolovelo, loyi a ha ku tinyiketelaka u hisekela ku tivisa van’wana leswaku u nghenele lunghelo leri ra ku va ni vuxaka na Yehovha. (Ringanisa Yeremiya 9:24.) Leswi swi endliwa hi ndlela leyi faneleke yo khuvuriwa ematini ku nga xikombiso xa ku tinyiketela. Ku nyuperisiwa ematini ni ku humesiwa swi kombisa leswaku munhu u tshika ndlela yakwe ya vutomi ya nkarhi lowu hundzeke kutani a pfuxeriwa endleleni leyintshwa ya vutomi, ya ku endla ku rhandza ka Xikwembu. A hi nkhuvo, kumbe mihivahivana yo fana ni misogi ya Vushinto laha munhu a basisiwaka hi mati.a Ematshan’weni ya sweswo, nkhuvulo i xikombiso xa le rivaleni xa ku tinyiketela lexi se xi endliweke hi xikhongelo.

18. Ha yini hi nga tiyisekaka leswaku ku tinyiketela ka hina a ku nge vi ka hava?

¹⁸ Xiendlakalo lexi xo hlawuleka i ntokoto lowu nga rivalekiki, lexi tsundzuxaka nandza lontshwa wa Xikwembu hi vuxaka lebyi nga heriki lebyi se a nga na byona na Yehovha. Ku hambana ni ku tinyiketela loku endliweke hi muhahisi wa xihaha-mpfhuka wa vuthu ra kamikaze etikweni ra rikwavo ni mufumi wakwe, ku tinyiketela loku eka Yehovha a ku nge vi ka hava, hikuva i Xikwembu xa matimba hinkwawo lexi nga kona hi masiku, lexi endlaka hinkwaswo leswi xi lavaka ku swi endla. Xona, hi xoxe, xi lulameriwe hi ku tinyiketela ka hina ka moya-xiviri hinkwawo.—Esaya 55:9-11.

19. Xana exihlokweni lexi landzelaka ku ta buriwa hi yini?

¹⁹ Hambi swi ri tano, ku na swin’wana leswi katsekaka eku tinyiketeleni. Hi xikombiso, xana ku tinyiketela ku byi khumba njhani vutomi bya hina bya siku na siku? Leswi swi ta hlamuseriwa exihlokweni lexi landzelaka.

[Nhlamuselo ya le hansi]

Wa Tsundzuka Xana?

◻ Ha yini ku tinyiketela loku nga kona emisaveni ku khomise vanhu tingana?

◻ I yini lexi susumeteleke Vaisrayele leswaku va tinyiketela eka Yehovha?

◻ I yini lexi hi susumetelaka ku tinyiketela eka Yehovha namuntlha?

◻ Xana hi tinyiketela njhani eka Xikwembu?

◻ Xana nkhuvulo wa mati wu vula yini?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Israyele ri tinyiketela eka Yehovha eSinayi