Nchumu Lowunene Wo Wu Endla eVuton’wini Bya Mina

HI KU VULA KA BOB ANDERSON

Kwalomu ka malembe ya khume lama hundzeke, vanghana va mina va ndzi vutisile: “Bob, u swi kotise ku yini ku phayona nkarhi wo lehisa xileswi?” Ndzi n’wayiterile ivi ndzi ku: “Xana mi anakanya leswaku ku na lexi antswaka ku xi endla ku tlula vuphayona?”

ANDZI ri ni malembe ya 23 hi vukhale hi 1931 loko ndzi nghenela ntirho wa vuphayona. Sweswi ndzi khome lembe ra vu-87 naswona ndza ha phayona. Ndza swi tiva leswaku ku hava lexi antswaka ku tlula leswi, lexi a ndzi ta xi endla evuton’wini bya mina. U nge ndzi hlamusela xivangelo xa kona.

Hi 1914 ku siyiwe xiphephana ekaya ka hina. A xi kandziyisiwe hi Swichudeni swa Bibele swa Misava Hinkwayo, hi laha Timbhoni ta Yehovha a ti vitaniwa ha kona enkarhini wolowo. Loko Mbhoni yi vuya, manana u yi vutisisile mayelana ni ndzilo wa tihele. U kule a tinyiketele eka Methodist ya Wesele kambe a a nga swi koti ku hlanganisa dyondzo leyi ya ku xanisiwa hi masiku ni rirhandzu ra Xikwembu. Loko a kuma ntiyiso wa mhaka leyi, u te: “Ndzi titwa ndzi tsake ku tlula nkarhi wihi na wihi evuton’wini bya mina!”

Hi ku hatlisa manana u tshike ku dyondzisa exikolweni xa Sonto xa Methodist kutani a hlanganyela ni ntlawa lowutsongo wa Swichudeni swa Bibele. U sungule ku chumayela emugangeni wa ka hina wa Birkenhead, lowu langutaneke ni hlaluko ra Liverpool entsungeni wa Nambu wa Mersey, naswona ku nga ri khale a a hamba a famba hi xikanyakanya a ya emadorobeni yo tala ya le kusuhi. U nyikele vumbhoni ensin’wini leyi leyikulu vutomi byakwe hinkwabyo naswona a a tiveka ngopfu, a vekela vana vakwe xikombiso lexinene. U fe hi 1971, a kurile swinene a ri ni malembe ya 97 hi vukhale, Mbhoni leyi hisekaka ku fikela emakumu.

Mina ni sesi wa mina, Kathleen, hi humesiwe exikolweni xa Sonto xa Methodist hi famba na Manana eminhlanganweni yakwe ni Swichudeni swa Bibele. Endzhakunyana, loko na tatana a sungule ku hlanganyela, vatswari vanga va hlele dyondzo ya le kaya ya Bibele ya nkarhi na nkarhi hi buku leyi nge The Harp of God. Dyondzo yo tano a yi nga tolovelekanga emasikwini wolawo, kambe vutivi lebyi byo sungula bya xisekelo xa ntiyiso wa Bibele byi ve ni vuyelo lebyi fuweke, tanihi leswi mina ni sesi wa mina hi ngheneleke ntirho wa vuphayona hi ku famba ka nkarhi.

Manana a a ri ni langutelo ra leswaku ku vona “Photo-Drama of Creation” eLiverpool hi 1920, a ku ri ku cinca hi tlhelo ra moya eka hina vana, naswona a a vurisile. Hambi leswi a ndzi ri ntsongo, nkombiso wolowo wu dzike swinene emianakanyweni ya mina. Lexi ndzi nga xi rivariki i xiyenge lexi a xi kombisa vutomi bya Yesu, ngopfu-ngopfu loko a kombisiwa a ri karhi a ya eku feni. Ntokoto lowu hinkwawo wu ndzi pfune leswaku ndzi anakanya hi ntirho wa nkoka swinene evuton’wini—ku chumayela!

Eku sunguleni ka va-1920, ndzi sungule ku hangalasa swiphephana swin’we na manana hi Tisonto ni ndzhenga. Eku sunguleni hi byeriwe leswaku hi swi siya emakaya; endzhaku hi byeriwe leswaku hi swi nyika vini va miti kutani hi tlhelela eka lava a va tsakela. Nkarhi hinkwawo sweswo ndzi swi languta tanihi masungulo ya ntirho wa maendzo yo vuyela ni wa tidyondzo ta Bibele, lowu humelelaka swinene namuntlha.

Ku Nghenela Ntirho Wa Vuphayona!

Mina na Kathleen hi khuvuriwe hi 1927. A ndzi tirha ku pima mirhi ya vutshunguri eLiverpool laha, hi 1931, ndzi tweke xiboho xo amukela vito leri nge Timbhoni ta Yehovha. Hakanyingi a ndzi vona makhalipotiya (lava sweswi va vitaniwaka maphayona) ya Sosayiti ma endla ntirho wa le switolo eLiverpool, naswona xikombiso xa wona xi ndzi tsakisile swinene. A ndzi swi navela ngopfu ku hambana ni misava, ndzi tirhisa vutomi bya mina entirhweni wa Yehovha!

Hi ximumu xa lembe rero, munghana wa mina Gerry Garrard u ndzi byele leswaku u amukele xiavelo lexi humaka eka muungameri wa vumbirhi wa Sosayiti ya Watch Tower, Joseph F. Rutherford, leswaku a ya chumayela eIndia. A nga si tluta a ya kona, u tile a ta ndzi vona, a tlhela a vulavula hi lunghelo ra ntirho wa nkarhi hinkwawo. Loko a lela, u tlhele a ndzi khutaza a ku, “Bob, ndza tshemba u ta va phayona ku nga ri khale.” Swi ve tano hakunene. Ndzi tsarise hi October. Mawaku ntsako ni ntshunxeko wo famba hi xikanyakanya eswitarateni swa doroba, ndzi chumayela emitini ya le kule! Ndzi swi tivile leswaku a ndzi sungula ntirho wa nkoka swinene ku tlula wihi na wihi lowu a ndzi ta wu endla.

Xiavelo xa mina xo sungula xa vuphayona a xi ri eDzongeni wa Wales laha ndzi tirheke na Cyril Stentiford. Endzhakunyana Cyril u tekane na Kathleen, naswona va phayone swin’we malembe yo hlayanyana. Nhwanyana wa vona, Ruth, hi ku famba ka nkarhi u nghenele ntirho wa vuphayona na yena. Hi 1937, a ndzi ri eFleetwood, Lancashire—ndzi tirha swin’we na Eric Cooke. Ku fikela enkarhini wolowo, maphayona a ma tirha tindhawu ta le makaya ta Britain ntsena, nsimu ya le handle ya vandlha. Kambe Albert D. Schroeder, loyi enkarhini wolowo a langutela ntirho wa Sosayiti wa hofisi ya rhavi ya London, u endle xiboho xa ku hi rhurhisela edorobeni ra Bradford, Yorkshire. A ku ri ro sungula maphayona eBritain ma averiwa ku pfuna vandlha ro karhi.

Hi 1946, Eric u ye eXikolweni xa Bibele xa Gilead xa Watchtower naswona u averiwe eDzongeni wa Rhodesia, laha sweswi ku nga Zimbabwe, naswona yena ni nsati wakwe va ha tirha hi ku tshembeka tanihi varhumiwa eDurban, eAfrika Dzonga.

Hi lembe ra 1938 ndzi nghenele xiavelo xin’wana, ndzi ve nandza wa xifundzha (loyi sweswi a vitaniwaka mulanguteri wa xifundzha) en’walungu-vupela-dyambu bya Lancashire ni Muganga wa Xitsunga xo saseka. Kona ndzi hlangane na Olive Duckett, kutani endzhaku ka loko hi tekanile, xikan’we-kan’we u fambisane na mina entirhweni wa xifundzha.

Ireland eMalembeni Ya Nyimpi

Endzhakunyana ka loko Britain ri tlhontlhe nyimpi na Jarimani hi September 1939, xiavelo xa mina xi cinceriwe eIreland. Ku joyinisiwa vusocha hi nkani a swi sungurile eBritain, kambe hayi edzongeni wa Riphabliki ra Ireland, leri tshameke ri ri tiko leri kalaka tlhelo hi nkarhi wa nyimpi. Riphabliki ra Ireland na Ireland N’walungu a ma fanele ku va xifundzha xin’we. Hambi swi ri tano, a ku ri ni swipimelo, naswona a swi boha ku kuma mpfumelelo wo famba loko munhu a suka eBritain a ya eIreland. Valawuri va ndzi byele leswaku ndzi nga famba, kambe a ndzi fanele ku pfumela leswaku ndzi ta vuya hi xihatla eNghilandi loko ku fika malembe ya mina yo nghenela vusocha. Ndzi pfumele hi nomu, kambe lexi ndzi hlamariseke, loko ku fika phepha ra mina ra mpfumelelo, a ku nga kombisiwanga swipimelo eka rona!

Enkarhini wolowo, a ku ri ni Timbhoni to tlula 100 ntsena etikweni hinkwaro ra Ireland. Loko hi fika eDublin hi November 1939, hi hlanganisiwe hi Jack Corr, phayona ra nkarhi wo leha. U hi byele leswaku a ku ri ni maphayona man’wana mambirhi edorobeni ra le kusuhi, ni vanhu va nga ri vangani lava tsakelaka eDublin, lava fikaka kwalomu ka 20. Jack u hirhe kamara eDublin leswaku ri tirhiseriwa minhlangano, naswona hinkwavo va pfumerile ku hamba va hlanganyela eka rona nkarhi na nkarhi Sonto yin’wana ni yin’wana. Lunghiselelo leri ri fambise sweswo ku fikela loko ku yimisiwa vandlha lerintshwa hi 1940.

Ireland N’walungu, tanihi xiphemu xa United Kingdom, a ri lwa na Jarimani, kutani loko hi ya en’walungwini wa Belfast, a hi langutana ni xiphiqo xo languteriwa ku va ni tibuku ta mathikithiki yo kuma swakudya ni ku timeriwa timboni. Hambi leswi xihaha-mpfhuka xa Manazi a xi haha mpfhuka wa tikhilomitara to tlula 1 600 xi ya eBelfast xi tlhela xi vuya endhawini ya swona eYuropa, va swi kotile ku hoxa tibomo edorobeni hi laha ku humelelaka. Eka nhlaselo wo sungula, Holo ya hina ya Mfumo yi onhiwile naswona ndhawu ya hina yo tshama yi hisiwile loko ha ha endzele vamakwerhu eka muganga wun’wana, hi pone ri ahlamile hakunene. Vusiku byebyo, ndyangu wun’wana wa Timbhoni wu balekele eka xisirhelo xa bomo. Loko wu fika kona, wu kume ku tele kutani wu boheke ku muka. Ku hoxiwe bomo eka xisirhelelo xexo hi ku kongoma, naswona hinkwavo lava a va ri eka xona va dlayiwile, kambe vamakwerhu va ponile va ri ni swivati ni timbanga ti nga ri tingani. Emalembeni lawa yo nonon’hwa ya nyimpi, a nga kona ni un’we wa vamakwerhu loyi a vavisekeke ngopfu, hi nkhense Yehovha hikwalaho ka sweswo.

Mimphakelo Ya Swakudya Swa Moya

Loko nyimpi yi ya emahlweni, swipimelo swi ye swi tiya, naswona eku heteleleni poso yi sungule ku kamberiwa. Leswi a swi vula leswaku Xihondzo xo Rindza a xi siveriwa naswona a xi nga pfumeleriwi ku nghena etikweni. Hambi leswi a hi nga swi tivi leswaku hi nga endla yini, voko ra Yehovha a ri nga komanga. Mixo wun’wana ndzi kume papila leri humaka eka “mzala” wa le Canada loyi a ndzi tsalela hi timhaka ta ndyangu. Ni ku n’wi tiva a ndzi nga n’wi tivi, kambe eka manghenelo yakwe u vule leswaku u nghenise “nchumu wo tsakisa wa Bibele” leswaku ndzi wu hlaya. A ku ri kopi ya Xihondzo xo Rindza, kambe hikwalaho ka leswi a yi ri ni xifunengeto lexi nga riki na nchumu, vakamberi a va yi tekanga.

Hi ku hatlisa mina ni nsati wa mina, hi ku pfuniwa hi Timbhoni ta ndhawu leyi, ku katsa na Maggie Cooper loyi a ri entirhweni wo kombisa “Photo-Drama,” hi sungule ku kopa swihloko leswi. Ku nga ri khale hi hlele ku ava tikopi ta 120 etikweni, loko timagazini ta Xihondzo xo Rindza ta swifunengeto leswi nga riki na nchumu ti ri karhi ti fika ti huma eka vanghana vo tala va le Canada, Australia ni le United States. Hikwalaho ka migingiriko ni musa wa vona, a hi hundziwanga hi nkandziyiso ni wun’we enkarhini hinkwawo wa nyimpi.

Nakambe hi swi kotile ku khoma tinhlengeletano. Lowu nga rivalekiki i ntsombano wa 1941 laha ku humesiweke buku leyintshwa leyi nge Children. A swi tikomba onge mukamberi a nga ri na mhaka ni buku leyi a ehleketa leswaku yi vulavula hi vana, kutani hi swi kotile ku nghenisa mphakelo wa tona etikweni handle ko karhateka! Enkarhini wun’wana, hi kote ku kandziyisa xibukwana lexi nge Peace—Can It Last? etikweni leri hikuva a swi nga koteki ku kuma tikopi leti humaka eLondon. Ku nga khathariseki swipimelo hinkwaswo leswi hi langutaneke na swona, a hi wundliwa kahle emoyeni.

Ku Hlula Nkaneto

Mufundhisi loyi a a tshama emutini wa vadyuhari eBelfast lowu fambisiwaka hi un’wana wa Timbhoni ta Yehovha u rhumele kopi ya buku leyi nge Riches eka nsati wakwe eNghilandi. A a nga wu lavi ntiyiso, naswona enhlamulweni yakwe u boxe mhaka yoleyo. U tlhele a vula leswaku a hi ri “nhlangano lowu nga ri rhandziki tiko.” Mukamberi wa poso u xiye leswi kutani a vika mhaka leyi eka Ndzawulo ya Vukambisisi bya Vugevenga. Hikwalaho, ndzi komberiwe ku ya emaphoriseni ndzi ya hlamusela, ndzi tlhela ndzi komberiwa leswaku ndzi ta ni buku leyi nge Riches. Lexi tsakisaka, loko buku leyi yi vuyisiwa eku heteleleni, ndzi xiye leswaku swiphemu leswi khwatihatiweke hinkwaswo a swi vulavula hi Kereke ya Rhoma Khatoliki. Leswi ndzi swi teke swi ri swa nkoka, hikuva a ndzi swi tiva leswaku maphorisa a ma xalamukele ntirho wa IRA (Irish Republican Army).

Ndzi vutisiwe swinene malunghana ni vukala-tlhelo bya hina eminkarhini ya nyimpi, hikuva maphorisa ma swi kume swi nonon’hwa ku twisisa xiyimo xa hina. Kambe valawuri a va hi endlanga nchumu. Endzhakunyana, loko ndzi kombele mpfumelelo wo khoma nhlengeletano, maphorisa ma sindzise leswaku ma ta rhumela vaviki vambirhi va mahungu va maphorisa. Ndzi te, “Hi ta va amukela hi malwandla!” Kutani va tile ivi va yingisa nhlangano wa ni ndzhenga, va tsala tinotsi hi ku komisa. Eku heleni ka nongonoko, va vutisile, “Ha yini hi rhumeriwe laha? Hinkwaswo leswi endlekaka ha swi tsakela!” Va tlhele va ta hi siku leri landzeleke kutani hi ntsako va amukela kopi ya mahala ya xibukwana xa hina lexi nge Peace—Can It Last? Nhlengeletano hinkwayo yi fambe kahle handle ka xihinga.

Endzhaku ka loko nyimpi yi herile ni swipimelo swa ku famba swi herisiwile, Pryce Hughes loyi a humaka eBethele ya le London u te eBelfast. A a fambisana na Harold King, loyi endzhakunyana a averiweke ku va murhumiwa eChina. Endzhaku ka tsevu wa malembe ya ku hambana ni hofisi ya rhavi ya le London, hinkwerhu ka hina hi khutaziwile swinene hi tinkulumo leti nyikeriweke hi vamakwerhu lava. Endzhakunyana ka sweswo, Harold Duerden, phayona rin’wana ro tshembeka, u rhumiwile a suka eNghilandi leswaku a ta tiyisa ntirho wa Mfumo eBelfast.

Ku Tlhelela eNghilandi

A hi va rhandza swinene vamakwerhu va le Ireland, naswona a swi nonon’hwa ku tlhelela eNghilandi. Kambe mina ni nsati wa mina hi tlhele hi averiwa eManchester naswona endzhaku hi rhurhele eNewton-le-Willows, ku nga doroba rin’wana ra Lancashire laha xilaveko a xi ri xikulu kona. Lois, nhwanyana wa hina, u velekiwe hi 1953, naswona a swi tsakisa ku n’wi vona a nghenela vutirheli bya vuphayona a ri ni malembe ya 16. Endzhaku ka loko a tekane na David Parkinson loyi a phayona, va ye emahlweni ni ntirho wa vona wa nkarhi hinkwawo eIreland N’walungu, va landza mikondzo ya mina na Olive hi tindlela to tala. Sweswi, swin’we ni vana va vona, va vuyele eNghilandi, naswona hinkwerhu ka hina hi le vandlheni rin’we.

Ku nga khathariseki ku cinca ka swiyimo swa hina, a ndzi tshikanga ku phayona—Olive a a nga swi lavi sweswo, na mina a ndzi nga swi lavi. Nkarhi hinkwawo a ndzi vona onge vuphayona ndzi fanele ndzi byi endla ni nsati wa mina hikuva handle ka nseketelo wakwe wa nkarhi na nkarhi, ni wa rirhandzu, a ndzi ta va ndzi nga swi kotanga ku ya emahlweni ni ntirho wa nkarhi hinkwawo. Ina, sweswi hi vumbirhi bya hina hi hatla hi karhala, kambe ku nyikela vumbhoni ha ha swi tsakela, ngopfu-ngopfu loko hi ri swin’we, hi fambisa tidyondzo ta Bibele eka vaakelani va hina. Emalembeni lama hundzeke, hi ve ni lunghelo ro pfuna vanhu va kwalomu ka dzana leswaku va va malandza ya Yehovha lama tinyiketeleke, lama khuvuriweke. Ku ve ntsako lowukulu hakunene! Naswona sweswi ndza tshemba leswaku nhlayo leyi yi fanele yi andze ko tala tanihi leswi mindyangu ya vatukulu va rixaka ra vunharhu ni ra vumune yi veke Timbhoni na yona.

Mina na Olive hakanyingi hi vulavula hi malunghelo ni mintokoto ya hina yo tala emalembeni lama hundzeke. A ma ri malembe lama tsakisaka swinene, naswona ma hundze hi ku tsutsuma! Ndza swi tiva leswaku a ku nga ri na xin’wana xo antswa ku xi endla hi vutomi bya mina ku tlula ku tirhela Xikwembu xanga, Yehovha, tanihi phayona emalembeni lawa hinkwawo. Sweswi, loko ndzi languta endzhaku hi ku nkhensa kumbe loko ndzi languta emahlweni hi ntsako, ndzi kuma leswaku marito ya Yeremiya i ya nkoka swinene: “I tintŝalo ta Yehova leti ti endleke leŝaku hi nga ṭhuki hi lov̌a, hikuv̌a tintŝalo ta yena a ti si hela. Ti ṭhama ti ri kona hi mišo wuṅwana ni wuṅwana; . . . hikwalaho nḍi ta ṅwi ṭhemba.”—Swirilo 3:22-24.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Bob na Olive Anderson