Hambetani Mi Byala Mbewu—Yehova U Ta Yi Mirisa

HI KU VULA KA FRED METCALFE

EKU sunguleni hi 1948, hi nkarhi wa vutirheli bya mina bya yindlu na yindlu, ndzi endzele purasi lerintsongo emakumu ya Cork edzongeni wa Ireland. Loko ndzi hlamusele murimi leswaku ndzi mani, xikandza xa yena xi tshwuka. A hlundzuka, a huwelela a ku ndzi Mukhomanisi, naswona a tsutsuma ku ya teka foroko ya yena yo rima ha yona. Handle ko yima-yima, ndzi hume epurasini ivi ndzi tlulela ebayisikirini leyi a ndzi yi siye etlhelweni ka pato. Xiganga xexo a xi lehe ngopfu, kambe ndzi yi tsutsumise hi ku hatlisa hi laha ndzi nga kotaka ha kona, ndzi nga languti endzhaku, loko ndzi anakanya murimi loko a hoxa foroko ya yena yo rima eka mina tanihi tlhari.

Ndzi kule ndzi tolovelane ni swiendlo swo tano emalembeni mambirhi ku sukela loko ndzi fike eRiphabliki ra Ireland ku suka eNghilandi tanihi phayona ro hlawuleka hi 1946. Ntlawa lowuntsongo wa vachumayeri va Mfumo lowu ndzi hlanganyeleke na wona, wa kwalomu ka nhlayo ya 24, ana se a wu tokote rivengo ni ku hlekuriwa lokukulu. Kambe a ndzi tshemba leswaku eku heteleleni moya wa Yehova wu ta humesa mimbuyelo.—Vagalatiya 6:8, 9.

Hambi swi ri tano, ndzi nga si hlamusela ndlela leyi swilo swi humeleleke ha yona, ndzi lava ku mi byela swintsongo hi ta vutomi bya mina byo sungula ni ndzetelo lowu ndzi yimiseke eka xiyimo lexinene ehansi ka swiyimo swo tano swo nonon’hwa.

Xikombiso Ni Ndzetelo Lowunene Wa Vutswari

Tata wa mina u kume ntiyiso eku sunguleni ka 1914. Loko a famba a ya ekaya a huma entlangweni wa bolo eSheffield, le Nghilandi, u hlaye xiphephana xa Bibele lexi hlamuseleke xiyimo xa vafi. Ana se a endzele tikereke to tala a ri ku lavisiseni ka tinhlamuselo ta swivutiso swa yena kambe a nga humelelanga. Leswi a swi hlayeke sweswi eka xiphephana xexo swi n’wi nyanyurile. U kombele ku rhumeleriwa tivholumo ta tsevu leti nge Studies in the Scriptures leti tivisiweke hi xiphephana lexi naswona u ti hlaye hi ku hiseka, hakanyingi hi tiawara to sungula ta mixo. Hi xihatla tatana u vone ntiyiso.

Hi ku hatlisa u sungule ku hlanganyela ni bandlha ra kwalaho ra Timbhoni ta Yehova, ku hlanganyela loku khomeleleke ku tlula malembe ya 40, lawa yo tala ya wona a tirheke tanihi mulanguteri la ungamelaka. Lexi tsakiseke tata wa mina, vamakwavo wa yena vambirhi va xinuna ni vamakwavo wa yena hinkwavo va xisati vanharhu va amukele ntiyiso. Un’wana wa vamakwavo wa yena u nyikele vumbhoni eka muxavisi lontsongo, kutani yena ni makwavo wa yena wa xisati va ve Vakriste lava tinyiketeleke, lava totiweke. Tata wa mina ni makwavo wa yena va tekane ni vavasati lava vantshwa.

Endyangwini wa ka hina a ndzi ri un’wana wa majaha ya mune lama kurisiweke hi “ku dyondza ni ku laya ka Hosi.” (Vaefesa 6:4, King James Version) Ndza tsaka hikuva vatswari va mina a va hlwelanga ku endla matshalatshala eku ngheniseni ntiyiso eka hina. Enkarhini wolowo a ku nga ri na tibuku leti kunguhateriweke ku pfuna vatswari hi ku kongoma leswaku va dyondzisa vana mintiyiso ya Bibele; kambe a hi va ni dyondzo ya le kaya ya Bibele nkarhi na nkarhi kambirhi hi vhiki hi tirhisa buku leyi nge The Harp of God, kun’we ni bulo ra nkarhi na nkarhi ra ndzimana ya siku.—Deuteronoma 6:6, 7; 2 Timotiya 3:14, 15.

Nakambe manana na tatana a va ri xikombiso lexi tsakisaka eku tlangeleni ka vona minhlangano ni ku chivirikela ka vona vutirheli. Ku engetela eka timfanelo ta yena letinene ta moya, nakambe tatana a ri na xinghana lexinene lexi a xi hundziseleke eka vana va yena. Ntirho wa ku hiseka wa vatswari va mina wu yise eka mimbuyelo leyinene. Vana va vona hinkwavo va mune, lava sweswi va nga le malembeni ya va-60, va ha tirhela Yehova hi ntsako.

Entirhweni Wa Vuphayona

Hi April 1939, loko ndzi ri na malembe ya 16 hi vukhale, ndzi hete xikolo kutani ndzi va phayona ra nkarhi hinkwawo. Tatana u ndzi joyinile entirhweni wa vuphayona naswona u ndzi nyike ndzetelo lowunene. Hi ku famba hi bayisikiri, hi hete nsimu hinkwayo kahle endhawini ya mpfhuka wa le xikarhi ka tikhilomitara ta 11 ta le kaya ra hina. Siku rin’wana ni rin’wana ha vumbirhi ka hina a hi teka 50 wa swibukwana, kutani a hi nga vuyi ekaya ku kondza loko hi swi fambisile.

Malembe mambirhi endzhakunyana ndzi ve ni lunghelo ro va exikarhi ka maphayona yo sungula yo hlawuleka lama vekiweke eBritain. A swi tsakisa ku amukela nkateko lowu, kambe a swi vava ku siya nsirhelelo wa ndyangu wa le tilweni lowu tsakeke. Hi ku famba ka nkarhi na hi ku pfuniwa hi Yehova, ndzi titolovetile.

Ntirho wa mina wa vuphayona wu kavanyetiwile hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava loko mina ni Timbhoni tin’wana letintshwa, hi khotsiwile hi mhaka ya vukala-tlhelo. Le Khotsweni ra Durham, ndzi tekiwe tanihi YP (Mukhotsiwa Lontsongo). Leswi a swi vula leswaku a ndzi fanele ku ambala maburuku yo koma—ku karhateka lokukulu eka maxelo yo titimela. Anakanya ntsena hi Wilf Gooch (loyi sweswi a nga muhlanganisi wa Komiti ya Rhavi ra Britain), Peter Ellis (xirho xa Komiti ya Rhavi ra Britain), mina na Fred Adams—hinkwerhu hi ri kwalomu ka 1,8 wa timitara hi ku leha—hi yime swin’we naswona hi ambale maburuku yo koma tanihi vafana va xikolo!

Xiavelo—Ireland

Endzhaku ka ku ntshunxiwa ka mina ekhotsweni, ndzi phayone eswiphen’wini swo hambana-hambana swa Nghilandi ku ringana malembe manharhu. Kutani ndzi amukele xiavelo lexi a xi ta kombisa ku ringiwa ni ku anerisa swinene—Riphabliki ra Ireland. Leswi a ndzi swi tiva ntsena hi Ireland dzonga a ku ri leswaku vanhu vo tala kwalaho a va ri Marhoma Khatoliki. Kambe ndzi honise tinhlamuselo leti hambukeke leti endliweke hi van’wana naswona a ndzi kanakananga ku teka xiavelo. Lowu a wu ri nkarhi wa ku andza ka vugandzeri bya ntiyiso naswona a ndzi tiyiseka leswaku Yehova, hi moya wa yena lowo kwetsima, a a ta ndzi pfuna.

Timbhoni to tala eRiphabliki ra Ireland a ti ri entsindza wa rona eDublin, ku ri na un’we kumbe vambirhi lava hangalakeleke etindhawini tin’wana. Hikwalaho, vanhu vo tala a va nga si tshama va vona un’wana wa Timbhoni ta Yehova ni kan’we. Ndzi sungule ntirho edorobeni ra Cork kun’we ni maphayona man’wana manharhu yo hlawuleka. A swi nga olovi ku kuma munhu la yingisaka. Eka Xilalelo xa vona, hi ku phindha-phindha vaprista va tsundzuxe hi hina, va hi vitana “vadiyavulosi va Vukhomanisi.” Maphepha-hungu na wona ma tsundzuxe hi ta mintirho ya hina.

Siku rin’wana mubyevuri a lunghisa misisi ya mina hi nsingo (cutthroat) yo ololoka. Loko hi ri karhi hi vulavula, u vutise leswaku a ndzi endla yini eCork. Loko ndzi n’wi byerile, u hlundzukile ivi a ndzi sandza. Voko ra yena a ri rhurhumela hi ku hlundzuka, naswona ndzi tivone ndzi huma exitolo nhloko ya mina yi tumbetiwe ehansi ka voko ra mina! Vona mpfuno wonghasi ku huma exitolo xa yena ndzi lunghisiwe tlhelo rin’we!

Ku Hlaseriwa Hi Ntshungu

Minkarhi yin’wana a hi fanele ku langutana ni ku hlaseriwa hi ntlawa wa vanhu. Hi xikombiso, siku rin’wana hi March 1948, a hi tirha evutirhelini bya yindlu na yindlu loko ntlawa wa vanhu wu hlasela nakulorhi wa mina, Fred Chaffin. Loko a hlongorisiwa hi ntshungu, Fred u tsutsumele exitichini xa bazi ivi a kombela mpfuno eka muchayeri ni mulawuri wa bazi. Ematshan’wini ya sweswo, va hlanganyele eku hlaseleni. Fred u tsutsume hi pato a ya emahlweni naswona u kote ku tumbela endzhaku ka khumbi leri tlakukeke leri rhendzeleke yindlu ya muprista.

Nkarhi wolowo, a ndzi ye eku tekeni bayisikiri ya mina. Leswaku ndzi tlhelela endzeni ka doroba, ndzi teke pato ra le tlhelweni, kambe loko ndzi fika eka pato lerikulu, ntlawa lowu a wu rindzile. Vavanuna vambirhi va teke nkwama wa mina va lahlela leswi nga endzeni ka wona emoyeni. Kutani va sungule ku ndzi ba ni ku ndzi raha. Kan’we-kan’we wanuna a humelela. A ri ri phorisa leri nga ambalangiki yunifomo kutani ri yimise nhlaselo, ri ndzi teka kun’we ni vahlaseri ri hi yisa exiticini xa maphorisa.

Nhlaselo lowu wu nyikele xisekelo xo ‘lwela ni ku tiyisa mahungu lamanene.’ (Vafilipiya 1:7) Loko mhaka yi ta ehubyeni, phorisa leri ndzi poniseke, leri ri nga Murhoma Khatoliki, ri nyike vumbhoni kutani tsevu wa vanhu va khotsiwile hikwalaho ka nhlaselo. Mhaka yi kombise leswaku a hi ri ni mfanelo yo famba hi yindlu na yindlu naswona yi tirhe tanihi nsivelo eka van’wana lava a va ta ehleketa ku ya eku hlaseleni.

Eku sunguleni a swi tekiwa ku ri khombo swinene ku rhumela vamakwerhu va xisati tanihi maphayona etindhawini to tanihi le Cork. Hambi swi ri tano, hakanyingi a swi tikomba onge a swi ta antswa eka vamakwerhu va xisati ku endzela vavasati lava tsakelaka. Kutani ke, emahlweni ka nhlaselo lowu, Sosayiti yi avele maphayona mambirhi lamanene ya xisati eCork. Wo sungula, Evelyn MacFarlane, endzhakunyana u ve murhumiwa naswona u endle ntirho lowunene eChile. Un’wana, Caroline Francis, loyi a xaviseke kaya ra yena eLondon leswaku a phayona eIreland, u ve nsati wa mina.

Timbewu Ta Ntiyiso Ti Mila

A swi ta olova ku ehleketa leswaku a hi dya nkarhi wa hina hi ku byala timbewu ta ntiyiso wa Mfumo ehansi ka swiyimo swo tano. Hambi swi ri tano, ku vona ntiyiso wu tlhava laha ni lahaya, swi tiyise ntshembo wa hina ematimbeni ya Yehova yo mirisa swilo. Hi xikombiso, nkarhi wun’wana Sosayiti yi rhumele vito ni adirese ya munhu loyi a tsaleke a kombela kopi ya buku leyi nge Let God Be True. Adirese a yi ri ya le Fermoy, xidorobana xa kwalomu ka tikhilomitara ta 35 ku suka edorobeni ra Cork. Kutani ke, ndzi fambe hi bayisikiri ya mina hi Sonto yin’wana ni mixo ku ya lava munhu loyi.

Loko ndzi fika eFermoy, ndzi kombele munhu leswaku a ndzi kongomisa. U te: “Oho, ka ha ri [14 wa tikhilomitara] tin’wana loko u famba hi pato.” Ndzi fambile nakambe kutani eku heteleleni ndzi fika epurasini le hansi ka pato lerintsongo ra tiko. Muntshwa loyi a kombeleke buku a yime egedeni ya purasi. Loko ndzi titivisile, u te: “Buku leyi yi fanele ntikelo wa yona hi nsuku!” Hi ve ni bulo lerinene, naswona a ndzi ku xiyanga ku famba 50 wa tikhilomitara hi bayisikiri ndzi ya ekaya. Hambi sweswi, ku tlula malembe ya 40 endzhakunyana, ndzi tsaka ngopfu loko ndzi hlangana ni “muntshwa” yoloye, Charles Rinn, lembe rin’wana ni rin’wana emintsombanweni. Namuntlha, ku na mabandlha ya khume endhawini ya Cork.

Hi va-1950, mina na Caroline hi haxe timbewu ta ntiyiso etindhawini ta le xikarhi ta le Ireland. Xikhutazo xa ku phikelela xi te hi 1951 loko vanhu lava titsongahataka tanihi “Granny” Hamilton ni nsati wa n’wana wa yena va tsakele hi xihatla. “Granny” Hamilton u ve muhuweleri wo sungula la khuvuriweke eDorobeni ra Longford.—1 Vatesalonika 2:13.

Byetlelo a byi ri xiphiqo. Hi ku hatlisa loko vini va miti va tshikileriwa, va hi kombele leswaku hi suka. Kutani ke, hi ku va hi lahlekeriwe hi tindhawu tinharhu to hambana-hambana to tshama eka tona hi xihatla hi ku landzelelana, hi xave tende, nguvu ya le hansi ni minkwama yo etlela ha yona ivi hi famba-famba na yona hi movha wa Ford wa muxaka wa-Y. A hi veka tende hambi kwihi laha hi kotaka kona eku heleni ka siku rin’wana ni rin’wana ra ku nyikela vumbhoni. Endzhakunyana, hi kume golonyi yo kokiwa ya mune wa timitara. A yi ri yintsongo, yi ri na swilo swi nga ri swingani swa manguva lawa—a hi fanele ku famba hafu ya khilomitara loko hi ya nwa mati—naswona a yi nga ri na xipfalo, kambe eka hina a yi ri yinene. Siku rin’wana ku tsaka ka mina ku ringiwile loko ndzi rhetemuka eka rimitsu ra nsinya leri tsakamaka ivi ndzi wa hi le ndzhaku eka khele ro leha, ro lala, kambe leri nga entangiki ngopfu. Hambi swi ri tano, hi rhurhele mulanguteri wa xifundza ni nsati wa yena eka movha wolowo wo kokiwa loko va hi endzerile.

Minkarhi yin’wana vanhu va timbilu letinene va kombise musa lowu nga languteriwangiki. Hi xikombiso, hi ye eSligo evupela-dyambu bya Ireland hi 1958, malembe ya nhungu endzhaku ka loko mpatswa wun’wana wa maphayona wu humesiwile etikweni rero. Hi khongelele mpfuno wa Yehova leswaku hi kuma ndhawu ya movha wolowo wo kokiwa, naswona endzhaku ka tiawara to tala to lavisisa, hi kume mugodi lowu humesiweke maribye, naswona a wu nga tirhisiwi. Wanuna loyi a risaka tihomu ehansi exindledyanini u hi byele leswaku mugodi lowu i wa ndyangu wa yena. Hi vutisile, “xana hi nga wu tirhisa?” hi n’wi byela leswaku hi varhumiwa va sosayiti ya Bibele. U vule leswaku sweswo swi lulamile.

Hi ku hatlisa u vutisile: “Xana mi le ka Sosayiti yihi ya Bibele?” A ku ri nkarhi lowu chavisaka. Hi n’wi byele leswaku hi Timbhoni ta Yehova. Lexi hi ntshunxeke ngopfu, u tshame a ri na xinghana. Mavhiki ma nga ri mangani endzhaku, u hi nyike rhisiti ra xibalo xa lembe xa ndhawu leyi. U te: “A hi lavi mali nikantsongo, kambe ha wu tiva nkaneto lowu n’wina mi langutanaka na wona, kutani loko wihi na wihi a vutisa mfanelo ya n’wina yo va endhawini leyi, hi byebyo vumbhoni bya n’wina.”

Loko hi ri eSligo, hi twe hi ta wanuna, muxavisi ni mutlangi wa bolo la tivekaka swinene, loyi a kombiseke ku tsakelanyana loko maphayona ya le ku sunguleni ma ha ri etikweni rero. Hambi swi ri tano, u ve ni ku hlangana kuntsongo emalembeni ya nhungu kutani a hi nga swi tivi leswaku a ri njhani sweswi. Ku n’wayitela ka ntsako exikandzeni xa Mattie Burn loko ndzi titivisile ku nyikele nhlamulo. Timbewu ta ntiyiso leti byariweke malembe emahlweninyana a ti fanga. Wa ha ri xirho xa bandlha lerintsongo leri chivirikaka eSligo.

Ku Cinca Malangutelo

Ndhawu yin’wana leyi kombiseke langutelo ra ku kaneta ka vo tala eka hina a ku ri tiko ra Athlone. Loko vumbhoni lebyi tiyeke byi sungurile kwalaho hi va-1950, vaprista va lunghiselele leswaku hinkwavo lava tshamaka exiphen’wini xin’wana xa tiko va sayina xikombelo xo vula leswaku a va ti lavi Timbhoni ta Yehova ti endza emakaya ya vona. Va xi rhumele eka hulumendhe, va endla ntirho wu nonon’hwa swa malembenyana eAthlone. Nkarhi wun’wana ntlawa wa vantshwa wu ndzi xiyile tanihi Mbhoni ivi wu sungula ku hoxetela maribye. Loko ndzi yime emahlweni ka fasitere ra xitolo, n’wini wa xitolo u ndzi rhambele exitolo xa yena—ngopfu-ngopfu ku sirhelela fasitere ra yena ku ri ni ku ndzi sirhelela—kutani a ndzi pfumelela ndzi huma hi le ndzhaku.

Hambi swi ri tano, sweswinyana hi August 1989, loko ndzi fambise ntirho wa xilahlo xa makwerhu wo tshembeka eAthlone, ndzi hlamarile hi ndlela leyi Yehova a endleke swilo swi kula ha yona kwalaho. Handle ka swirho swa bandlha, vanhu va kwalomu ka 50 va kwalaho va yingise hi xichavo entirhweni wa xilahlo eHolweni leyinene ya Mfumo leyi vamakwerhu va yi akeke.

Ndzetelo Lowu Hlawulekeke eXikolweni Xa Gilead

Hi 1961, ndzi rhamberiwe eka dyondzo ya tin’hweti ta khume eXikolweni xa Bibele xa Gilead xa Watchtower. Dyondzo leyi leyi hlawulekeke a a yi ri ya vamakwerhu va xinuna ntsena, kutani mina na Caroline a hi fanele ku nyika xirhambo lexi nkhathalelo wa xikhongelo. A hi hambanisiwanga ku ringana malembe ya 12. Ku tlula kwalaho, tanihi leswi nsati wa mina na yena a ri na ku tsakela lokukulu ko nghena Xikolo xa Gilead ni ku va murhumiwa, u hetiwe ngopfu matimba hi ku nga rhambiwi. Kambe, hi ku va ni mianakanyo leyinene, u rhangise swilaveko swa Mfumo ivi a pfumela leswaku ndzi famba. Dyondzo a yi ri lunghelo leri hlamarisaka. Kambe a ku ri ntsako ku tlhelela ekaya ni ku katseka entirhweni ehofisini ya rhavi ya Sosayiti, ndzi khutaza Timbhoni ta 200 kumbe ku tlula leti a ti byala ni ku cheleta eIreland eku sunguleni ka va-1960.

Malembenyana endzhaku, hi 1979, Caroline a fanele ku ya yindlu-nkulu ya Timbhoni ta Yehova eNew York loko ndzi rhamberiwe eka dyondzo leyi hlawulekeke ya Gilead ya swirho swa Komiti ya Rhavi. A ku ri xikombiso xa leswi hundzukeke xiphemu xo hetelela xa vutomi bya yena. Malembe mambirhi endzhakunyana u file. Eka malembe hinkwawo ya 32 lawa hi tirheke swin’we entirhweni wa nkarhi hinkwawo, Caroline a nga ku lahlanga ku chivirika ka yena hikwalaho ka ntirho wa Yehova kumbe ntshembo wa yena leswaku a a ta kurisa swilo.

Ndza n’wi pfumala swinene. Nchumu wun’we lowu ndzi pfuneke ku humelela a ku ri xihloko lexi nga eka magazini wa Awake! wa nkarhi wolowo, lexi nge “Learning to Live Without One You Love.” (February 8, 1981) Mihloti a yi tengatenga loko ndzi ehleketa hi munghana wa mina la lahlekeke, kambe ndzi endle leswi xihloko xexo xi swi ringanyeteke naswona ndzi hambete ndzi chivirika entirhweni wa Yehova.

Ku Katekisiwa Hi Yehova Ku Ya eMahlweni

Lembe rin’we emahlweni ka leswi, hi April 1980, a ndzi ri kona loko Makwerhu Lyman Swingle wa Huvo Leyi Fumaka a nyikela muako wa rhavi lerintshwa eDublin. Mawaku nyanyuko wonghasi ku vona vahuweleri va 1 854 ensin’wini, lava hi nkarhi wolowo nakambe va katseke Northern Ireland! Naswona sweswi, malembe ya khume endzhakunyana, Yearbook yi vika nhlohlorhi ya 3 451 ya 1990!

Hi ku famba ka nkarhi ndzi kume nkateko lowu engetelekeke. Loko ndzi tirha tanihi muleteri wa Xikolo xa Vutirheli bya Mfumo, ndzi hlangane na Evelyn Halford, makwerhu wa xisati la kokaka mahlo ni la chivirikaka loyi a rhurheleke eIreland ku ya tirha laha xilaveko a xi ri xikulu kona. Hi tekanile hi May 1986 naswona u tikombe a ri nseketelo wa ntiyiso eka mina entirhweni wa mina hinkwawo wa le tilweni.

Eka malembe ya mina ya 51 ya ntirho wa nkarhi hinkwawo ku sukela loko ndzi tshike xikolo, malembe ya 44 ma hetiwe eIreland. Swa tsakisa ku vona vo tala lava ndzi va pfuneke naswona va ha tirhelaka Yehova, van’wana tanihi vakulu ni malandza ya vutirheli. Ndzi nga vula handle ko kanakana leswaku yin’wana ya mintsako leyikulu leyi munhu a nga yi kumaka i ku pfuna un’wana hi ndlela yo ya evuton’wini.

A swi tiyisa ripfumelo ku vona vugandzeri bya ntiyiso byi kula eka ndhawu yin’wana ni yin’wana eIreland, ku nga khathariseki nkaneto wa rivengo. Sweswi, vahuweleri va kwalomu ka 3 500 va hlanganyela ni mabandlha yo tlula 90 etikweni hinkwaro. Entiyisweni, a ku na mpimo eka leswi Yehova a nga swi endlaka. U ta mirisa swilo loko hi byala ni ku cheleta hi ku hiseka. (1 Vakorinto 3:6, 7) Leswi ndzi swi tiva ku ri ntiyiso. Ndzi swi vonile swi humelela eIreland.