“Rirhandzu A Ri Heli, Ni Siku Ni Rin’we”

HI KU VULA KA SAMUEL D. LADESUYI

Swa ndzi hlamarisa loko ndzi languta emalembeni lama hundzeke kutani ndzi vona hinkwaswo leswi endliweke. Yehovha a a ri karhi a endla swilo swo hlamarisa emisaveni hinkwayo. Le Ilesha, eNigeria, hina lava sunguleke ku chumayela hi 1931 a hi nga talanga, hi endle mavandlha ya 36. Vanhu va kwalomu ka 4 000 lava a va ri vahuweleri eNigeria loko mathwasana yo sungula ya Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watchtower ma fika hi 1947, va andze va tlula 180 000. Emalembeni yo sungula, a hi nga langutelanga kumbe ku ehleketa hi ku andza loku a ku ta va kona. Ndzi ba mandla ndzi vuyelela hikuva ndzi hlanganyerile entirhweni lowu wo hlamarisa! I nge ndzi ku rungulela ha wona.

TATANA a xavisa swibalesa leswintshwa ni gunpowder doroba hi doroba, a teka leswa khale; a a nga kumeki ekaya. A a ri ni vasati va nkombo lava ndzi va tivaka, kambe a hi hinkwavo lava a va tshama na yena. Tatana u teke manana leswaku a pfuxa muti wa buti wakwe la feke. U ve nsati wakwe wa vumbirhi, naswona mina ndzi tshame na manana.

Siku rin’wana Tatana u fike ekaya a huma eka nsati wakwe wa xitekwa, loyi a tshama eximutanini xa le kusuhi. Loko a ha ri eka yena, u twe leswaku makwerhu, n’wana mhani-nkulu, u nghena xikolo. Makwerhu loyi a a ri ni malembe ya khume hi vukhale, a hi ri tintangha. Kutani Tatana u kunguhate leswaku na mina a ndzi fanele ku nghena xikolo. U ndzi he kaye wa tipeni—tipeni tinharhu ta xipele ni tipeni ta tsevu to xava tlapa. A ku ri hi 1924.

Ntlawa Wa Dyondzo Ya Bibele Wu Vumbiwa

Ku sukela evutsongwanini bya mina, a ndzi rhandza Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele. A ndzi tsakela tidyondzo ta Bibele exikolweni naswona nkarhi hinkwawo a ndzi bumabumeriwa hi vadyondzisi va mina va xikolo xa Sonto. Kutani 1930, ndzi ve ni nkarhi wo ya yingisela dyondzo leyi a yi nyikeriwa hi Xichudeni xa Bibele lexi nga endza, un’wana wa lavo rhanga ku chumayela eIlesha. Endzhaku ka dyondzo, u ndzi fambisele buku leyi nge The Harp of God hi ririmi ra Xiyoruba.

A ndzi nghena xikolo xa Sonto nkarhi na nkarhi. Kutani ndzi sungule ku famba ni buku leyi nge The Harp of God ndzi yi tirhisela ku komba vunwa bya tidyondzo tin’wana leti a ti dyondzisiwa kona. Ku pfuke njhekanjhekisano, naswona ndzi tshinyiwe ko tala hi varhangeri va kereke leswaku ndzi nga landzeri ‘dyondzo leyi yintshwa.’

Elembeni leri tlhandlameke, loko ndzi ri karhi ndzi tifambela exitarateni, ndzi kume ntlawa wa vanhu va yingisela wanuna loyi loyi a a va dyondzisa. Mudyondzisi a a ri J. I. Owenpa, Xichudeni xa Bibele. A rhumeriwe kwalaho hi William R. Brown (hakanyingi a a vitaniwa Bible Brown), loyi a langutela ntirho wo chumayela hi Mfumo ku sukela eLagos. Ndzi twe leswaku ntlawanyana wa dyondzo ya Bibele wu vumbiwile eIlesha leswaku wu dyondza buku leyi nge The Harp of God, kutani ndzi hlanganyele na vona.

A ndzi ri lontsongo entlaweni—ndzi ri mufana wa xikolo, wa malembe ya kwalomu ka 16. Hi ntolovelo a ndzi fanele ku nyuma, hambi ku chava, ku tolovelana ngopfu ni vavanuna lava nga emalembeni ya va-30 ni ku tlula. Kambe a a va tsaka swinene ku va na mina, naswona va ndzi khutazile. A va hundzuke vatatana eka mina.

Nkaneto Wa Vafundhisi

Hi ku hatlisa hi sungule ku langutana ni nkaneto lowukulu wa vafundhisi. Makhatolika, Maanglican, ni van’wana, lava khale a va lwa hi xivona, sweswi a va hlanganile ku hi lwisa. Va bohe xikungu ni tindhuna ta kwalaho ku endla swo karhi leswaku va hi heta matimba. Va rhumele maphorisa ku ta hi tekela tibuku, va vula leswaku ti onha tiko. Hambi swi ri tano, murhangeri wa xifundzha u vule leswaku a va na yona mfanelo ya ku teka tibuku, naswona endzhaku ka mavhiki mambirhi tibuku ti vuyisiwile.

Endzhaku ka swona hi vitiwe ku ya enhlengeletanweni laha hi hlanganeke na oba, kumbe ndhuna leyikulu, swin’we ni vakulukumba van’wana va muganga wolowo. Enkarhini wolowo a hi ri kwalomu ka 30 hi nhlayo. Kungu ra vona a ku ri ku hi tshikisa ku hlaya tibuku leta “khombo.” Va vutise loko hi ri vanhu vambe, kambe loko va nyangisisa tinghohe ta hina, va te, “Lava i varikwerhu, hambi leswi va nga ni vanhu vambe.” Va hi byele leswaku a va ha lavi leswaku hi hambeta hi hlaya tibuku ta vukhongeri leti nga ta hi onha.

Hi muke hi nga vulanga nchumu, hikuva a hi tibyele ku ka hi nga va yingisi vakulukumba volavo. Vo tala va hina a hi tsaka hi leswi a hi swi dyondza naswona a hi tiyimisele ku hambeta hi dyondza. Kutani, hambi leswi vatsongonyana va chavisiweke ivi va huma entlaweni wa hina, vunyingi bya hina hi ye emahlweni ni dyondzo ya hina endlwini ya vuvatli. A hi nga ri na mufambisi wa dyondzo. Hi sungule hi xikhongelo ivi hi hlaya tindzimana ta buku hi ku siyerisana. Endzhaku ka kwalomu ka awara, a hi khongela nakambe ivi hi muka. Kambe a hi mangaleriwa, naswona tindhuna ni varhangeri va vukhongeri a va hamba va hi vitana eka mavhiki man’wana ni man’wana mambirhi, va fika va hi lerisa ku tshika ku hlaya tibuku ta Swichudeni swa Bibele.

Hi nkarhi lowu fanaka, a hi ringeta ku tirhisa vutivinyana lebyi a hi ri na byona ku pfuna vanhu, naswona vo tala a va pfumelelana na hina. Vanhu a va hi landzela, ha un’we-un’we. A hi nga tikoti hi ntsako, ntsena a hi nga tivi ngopfu hi ta vukhongeri lebyi a hi tixaxameta eka byona.

Eku sunguleni ka 1932 ku fike makwerhu a huma eLagos ku ta pfuna ku hi hlela, naswona hi April ku fike na “Bible” Brown. Hi ku vona leswaku ku ni ntlawa lowu lavaka ku va 30, Makwerhu Brown u vutise hi nhluvuko lowu a hi wu endla eku hlayeni ka hina. Hi n’wi byele hinkwaswo leswi a hi tiva swona. U hi byele leswaku a hi lulameriwe hi nkhuvulo.

Leswi a ku ri nguva ya xixika, hi boheke ku ya enambyeni lowu a wu ri ekule na le Ilesha hi 14 wa tikhilomitara, naswona kwalomu ka 30 wa hina hi khuvuriwile. Ku sukela kwalaho hi tivone hi ri vachumayeri va Mfumo naswona hi sungule ku famba hi yindlu na yindlu. A hi nga swi langutelanga ku endla leswi, kambe se a hi ri ni tinghitsi ta ku rungulela van’wana leswi a hi swi tiva. A a hi fanela ku lunghiselela kahle leswaku hi ta va ni nseketelo wa Bibele wo paluxa tidyondzo ta mavunwa leti a hi hlangana na tona. Xisweswo emihlanganweni ya hina, a hi tala ku bula hi tidyondzo, hi pfunana hi leswi a hi swi tiva.

Ntirho Wa Hina Wo Chumayela

Hi hlanganise muganga hinkwawo hi ku chumayela. Vanhu a va hi vungunya, va hi huwelela, kambe a swi hi karhatanga sweswo. Ntsako wa hina a wu ri wukulu hikuva a hi kume ntiyiso, hambi leswi a ha ha fanele ku dyondza swo tala.

Sonto yin’wana ni yin’wana a hi famba yindlu na yindlu. Loko vanhu va hi vutisa swivutiso, a hi ringeta ku va hlamula. Hi Sonto ni madyambu hi nyikele nkulumo ya le rivaleni. A hi nga ri na Holo ya Mfumo, kutani a hi khomela mihlangano ya hina erivaleni. A hi hlengeleta vanhu, hi nyikela nkulumo, ivi hi va kombela ku vutisa swivutiso. Minkarhi yin’wana a hi chumayela etikerekeni.

Hi ye ni lomu vanhu a va nga si tshama va twa hi Timbhoni ta Yehovha. Hakanyingi a hi famba hi swikanyakanya, kambe minkarhi yin’wana a hi hirha bazi. Loko hi fika emugangeni wo karhi, a hi ba bele swinene. Muti hinkwawo a wu hi twa! Vanhu a va khitikana ku ta vona lexi humelelaka. Kutani hi nyikela rungula ra hina. Loko hi hetile, vanhu a va susumetana va lava ku kuma tikopi ta tibuku ta hina. Hi fambise nhlayo leyikulu ya tibuku.

A hi langutele ku ta ka Mfumo wa Xikwembu hi mahlo-ngati. Ndzi tsundzuka loko hi kuma 1935 Yearbook, un’wana wa vamakwerhu, loko a vona xiyimiso lexi heleleke xa tindzimana to dyondza ta lembe, u vutisile: “Xana leswi swi vula leswaku ha ha ta heta lembe rin’wana ku nga si fika Armagedoni?”

Loko a angula mufambisi wa dyondzo u te: “Makwerhu, xana u ehleketa leswaku loko Armagedoni yo fika mundzuku, hi ta tshika ku hlaya Yearbook?” Loko makwerhu a ku e-e, mafambisi u te: “Kutani ha yini u karhateka?” A hi ri langutele swinene naswona ha ha ri langutele hi mahlo-ngati siku ra Yehovha.

Malembe Ya Nyimpi

Enkarhini wa nyimpi ya vumbirhi ya misava, ku posiwa ka tibuku ta hina ku yirisiwile. Makwerhu un’wana wa le Ilesha u tikume a fambisele phorisa buku leyi nge, Riches. Phorisa ri vutisile ri ku: “N’wini wa buku leyi i mani?” Makwerhu a ku i yakwe. Phorisa ri vule leswaku buku leyi yi yirisiwile, ivi ri n’wi yisa ekhotsweni, ri n’wi pfalela.

Ndzi ye exiticini xa maphorisa ivi, endzhaku ko vutisisa, ndzi n’wi humesa hi beyili. Kutani ndzi bele Makwerhu Brown riqingho eLagos ku n’wi tivisa hi leswi humeleleke. Ndzi tlhele ndzi vutisa loko ku ri ni nawu lowu yirisaka ku hangalasiwa ka tibuku ta hina. Makwerhu Brown u ndzi byele leswaku i ku posiwa ka tibuku ta hina loku yirisiweke ntsena, ku nga ri ku ti hangalasa. Endzhaku ka masiku manharhu, Makwerhu Brown u rhumele makwerhu wa xinuna ku suka eLagos a ta vona leswi humelelaka. Makwerhu loyi u bohe leswaku hinkwerhu hi fanele hi ya entirhweni wo chumayela hi timagazini ni tibuku hi siku leri landzelaka.

Hi ti fambise ematlhelweni yo hambana-hambana. Endzhaku ka awara, ndzi kume mahungu ya leswaku vunyingi bya vamakwerhu va khomiwile. Kutani mina ni makwerhu la hi endzeleke hi ye exiticini xa maphorisa. Maphorisa ma arile ku yingisa tinhlamuselo ta hina ta leswaku tibuku a ti yirisiwanga.

Vamakwerhu va 33 lava khomiweke va rhumeriwe eHubyeni ya Majistarata Lonkulu eIfe, naswona ndzi fambe na vona. Vanhu va doroba rolero lava hi voneke loko hi khomiwa va huwelerile, “Vanhu lava swi va helerile namuntlha. A va nge he vuyi.”

Xihehlo xi andlariwile eka majistarata lonkulu, wa Munigeria. Tibuku ni timagazini hinkwato ti vekiwe erivaleni. U va vutise leswaku i mani la nyikeke ndhuna ya maphorisa mpfumelelo wo khoma vanhu lava. Ndhuna ya maphorisa yi vule leswaku yi endle hi ku landza swileriso swa murhangeri wa xifundzha. Majistarata lonkulu u vite ndhuna ya maphorisa ni vayimeri va hina va mune, ku katsa na mina, hi ya exihofisanini xakwe.

U vutise leswaku Nkul. Brown i mani. Hi n’wi byele leswaku a a ri muyimeri wa Sosayiti ya Watch Tower eLagos. Kutani u hi byele leswaku u kume thelegiramu yo huma eka Nkul. Brown mayelana na hina. U yimise mhaka leyi esikwini rero ivi a nyika vamakwerhu beyili. Hi siku leri tlhandlameke u ntshunxe vamakwerhu, ivi a lerisa maphorisa ku va tlherisela tibuku ta vona.

Hi tlhelele eIlesha, hi ri karhi hi yimbelela. Vanhu va tlhele va huwelela, kambe hi nkarhi lowu a va ku: “Va vuyile nakambe!”

Mpimanyeto Wa Yehovha Hi Vukati Wu Andlariwa

A ku ri hi 1947 loko mathwasana manharhu yo rhanga ya le Gilead ma fika eNigeria. Un’wana wa vamakwerhu lava, Tony Attwood, wa ha ri kona, u tirha eBethele ya le Nigeria. Ku sukela enkarhini wolowo, hi vone ku hundzuka lokukulu enhlengeletanweni ya Yehovha eNigeria. Ku hundzuka kun’wana lokukulu a ku ri langutelo ra hina hi tshengwe.

Ndzi tekane na Olabisi Fashugba hi February 1941 naswona ndzi swi tive kahle leswaku a swa ha laveki leswaku ndzi teka vasati van’wana. Kambe ku fikela hi 1947, loko varhumiwa va fika, tshengwe a ri tolovelekile emavandlheni. Vamakwerhu lava tekeke tshengwe va byeriwe leswaku va teke tshengwe hikwalaho ka ku nga tivi. Kutani loko va ri ni vasati vambirhi, vanharhu, mune kumbe ntlhanu, va nga tshama na vona, kambe a va ha faneli ku tlhela va teka. Wolowo a ku ri nawu lowu a hi ri na wona.

Vanhu vo tala a va navela ku hlanganyela na hina, ngopfu-ngopfu Cherubim and Seraphim Society ra le Ilesha. Va vule leswaku Timbhoni ta Yehovha hi tona ntsena ti dyondzisaka ntiyiso. A va pfumela tidyondzo ta hina naswona a va lava ku hundzula tikereke ta vona ti va Tiholo ta Mfumo. Hi tirhe hi matimba swinene leswaku ku va ni vun’we lebyi. Hi tlhele hi va ni swivandla swa ku letela vakulu va vona.

Kutani ku fike nkongomiso lowuntshwa malunghana ni tshengwe. Un’wana wa varhumiwa u nyikele nkulumo enhlengeletanweni ya xifundzha hi 1947. U vulavule hi ku tikhoma ni mikhuva leyinene. Endzhaku u tshahe 1 Vakorinto 6:9, 10, leyi vulaka leswaku lavo homboloka va nge dyi ndzhaka ya Mfumo wa Xikwembu. U engete a ku: “Lava tekeke tshengwe na vona a va nge dyi ndzhaka ya Mfumo wa Xikwembu!” Vayingiseri va huwelerile: “Ah, lava tekeke tshengwe a va nge dyi ndzhaka ya Mfumo wa Xikwembu!” Ku ve ni ku avana. Wongi ko va ni nyimpi. Lava a va ha ku sungula ku hlanganyela va tshikile, va ku: “Hi nkhensa Xikwembu, a hi si tinyikela hi ku helela.”

Kambe, vunyingi bya vamakwerhu va sungule ku ololoxa tindlela ta vona hi ku ntshunxa vasati va vona lavan’wana va tifambela. Va va he xuma va ku, ‘Loko wa ha ri lontshwa, famba u ya tilavela nuna un’wana. Ndzi endle xihoxo hi ku ku teka. Sweswi ndzi fanele ku va nuna wa nsati un’we.’

Endzhakunyana ku humelele xirhalanganya xin’wana. Van’wana, endzhaku ka loko va bohe ku sala ni nsati un’we ni ku ntshunxa lavan’wana, va hundzule miehleketo ya vona ivi va boha ku tlhela va teka un’we eka vasati lavan’wana kutani va hlongola loyi a va sele na yena! Xisweswo xirhalanganya xi sungurile nakambe.

Nkongomiso wun’wana wu fikile wu huma eyindlu-nkulu ya le Brooklyn, wu sekeriwe eka Malakiya 2:14, leyi vulavulaka hi “wansati wa v̌untŝha bya wena.” Nkongomiso lowu a wu vula leswaku vavanuna va fanele ku sala ni vasati va vona vo sungula lava tekaneke na vona. Mhaka leyi yi hetelele yi lulamisiwe hi ndlela yoleyo.

Malunghelo Ya Ntirho

Hi 1947 Sosayiti yi sungule ku tiyisa mavandlha ni ku ma hlela ma va swifundzha. Va lave ku veka vamakwerhu lava wupfeke ni lava nga ni vutivi leswaku va va ‘malandza eka vamakwavo,’ sweswi va vuriwa valanguteri va swifundzha. Makwerhu Brown u ndzi vutisile loko ndzi ta ku amukela ku hlawuriwa koloko. Ndzi vule leswaku xivangelo xa ku khuvuriwa ka mina a ku ri ku endla ku rhandza ka Yehovha, ndzi tlhlele ndzi ku: “Naswona u ndzi khuvurile. Loko sweswi ku ri ni mukhandlu wo tirhela Yehovha hi laha ku engetelekeke, xana u vona onge ndzi nga ala?”

Hi October lembe rero, hi vitiwe eLagos hi ri nkombo naswona hi leteriwile hi nga si rhumeriwa entirhweni wo langutela xifundzha. Emasikwini wolawo swifundzha a swi kurile. Tiko hinkwaro a ri pandziwile ri va ni swifundzha swa nkombo ntsena. Mavandlha a ma nga talanga.

Ntirho werhu wa vunandza eka vamakwerhu a wu tika. A hi famba tikhilomitara to tala hi siku, ngopfu-ngopfu emakhwatini ya tindhawu ta mumu ni moya wo thamba. Vhiki rin’wana ni rin’wana a hi boheka ku famba ximutana hi ximutana. Nkarhi wun’wana a ndzi titwa onge a ndza ha ri na milenge. Nkarhi wun’wana a ndzi titwa onge ndza fa! Kambe nkarhi wun’wana a hi nga tikoti hi ntsako, ngopfu-ngopfu loko ndzi vona ku andza ka tinhlayo ta vanhu lava amukelaka ntiyiso. Phela, hi malembe ya nkombo ntsena, ntsengo wa vahuweleri etikweni wu andze ka mune!

Ndzi ve entirhweni wa xifundzha ku fikela hi 1955 loko vuvabyi byi ndzi vangele ku tlhelela eIlesha, laha ndzi vekiweke ku va mulanguteri wa doroba. Ku va ekaya swi endle leswaku ndzi kota ku hitekela ku pfuna ndyangu wa mina hi tlhelo ra moya. Namuntlha vana va mina va tsevu va tirhela Yehovha hi ku tshembeka.

Rirhandzu Ra Ntiyiso A Ri Heli Nikatsongo

Loko ndzi languta emalembeni lama hundzeke, ndzi ni swo tala swa ku swi tlangela. A ndzi pfa ndzi hetiwa mongo, ndzi dyiwa hi mbitsi, ni ku vabya, kambe a ku ri ni swilo swo tala leswi tsakisaka. Hambi leswi vutivi ni ku twisisa ka hina swi kuleke hi ku famba ka malembe, ntokoto wu ndzi dyondzise leswi 1 Vakorinto 13:8 yi vulaka swona loko yi ku: “Rirhandzu a ri heli, ni siku ni rin’we.” Loko u rhandza Yehovha naswona u khomelela u tiya entirhweni wakwe, u ta ku pfuneta eka swirhalanganya swa wena hinkwaswo naswona u ta ku katekisa swinene.

Ku vonakala ka ntiyiso ku ya ku vangama swinene. Khale loko ha ha sungula, a hi ehleketa leswaku Armagedoni yi ta hatla yi fika; hi yona mhaka leyi a hi hatlisela ku endla hinkwaswo leswi a hi ta swi kota. Kambe hinkwaswo a swi pfuna hina. Hi yona mhaka leyi ndzi yimaka ni marito ya mupisalema, lama nge: “Nḍi ta ḍunisa Yehova loko nḍa ha hanya, nḍi ta yimbelela Šikwembu ša mina loko nḍa ha ri kona.”—Pisalema 146:2.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Samuel a ri na Milton Henschel hi 1955

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Samuel ni nghamu yakwe, Olabisi