Leswi U Faneleke U Swi Tiva Hi Mavondzo
XANA mavondzo i yini? I ntlhaveko wa le ndzeni lowu nga endlaka munhu a titwa a karhatekile, a ri ni gome kumbe a hlundzukile. Hi nga khomiwa hi mavondzo loko munhu un’wana a vonaka a humelela entirhweni wo karhi ku tlula hina. Kumbe hi nga khomiwa hi mavondzo loko munghana wa hina a ndhundhuzeriwa ku tlula hina. Kambe xana minkarhi hinkwayo swi hoxile ku va ni mavondzo?
Vanhu lava nga ni mavondzo va tala ku languta lava va ringanaka na vona hi xiyimo, hi tihlo lero biha. Hosi Sawulo wa le Israyele wa khale a a ri xikombiso eka leswi. Eku sunguleni, a a rhandza Davhida, mukhomi wa matlhari ya yena, lerova a kala a n’wi tlakusa a n’wi nyika xikhundlha xo va murhangeri wa vuthu. (1 Samuwele 16:21; 18:5) Hi loko siku rin’wana Hosi Sawulo a twa vavasati va ndhundhuzela Davhida va ku: “Saul o dlele khume ra madzana, kambe Davida o dlele dzana ra madzana!” (1 Samuwele 18:7) Sawulo a a nga fanelanga leswaku a pfumelela marito lawa ma khumba vuxaka byakwe lebyinene na Davhida. Kambe, u hlundzukile. “E ku sungula siku lero ni ku ya mahlweni, Saul a languta Davida hi tihlo le’ro biha.”—1 Samuwele 18:9.
Munhu loyi a nga ni mavondzo, a nga ha va a nga naveleli munhu un’wana swo biha. A nga ha va a vondzoka ku humelela ka munghana wa yena naswona a navela ku va ni timfanelo kumbe swiyimo leswi fanaka ni swa yena. Hi tlhelo lerin’wana, mona i muxaka wo biha wa mavondzo. Munhu loyi a nga ni mona a nga ha sivela loyi a n’wi vondzokaka leswaku a nga swi kumi swilo leswinene kumbe a nga ha navela leswaku a weriwa hi khombo. Minkarhi yin’wana, munhu la nga ni mona wa tsandzeka ku tumbeta mintlhaveko yakwe. A nga ha susumeteleka ku vavisa un’wana erivaleni, hi laha Hosi Sawulo a ringeteke ha kona ku dlaya Davhida. Ku ringana makhamba yo tlula rin’we, Sawulo u hoxe tlhari a ringeta ku “tlhav̌a Davida ni khumbi.”—1 Samuwele 18:11; 19:10.
‘Kambe a ndzi munhu wa mavondzo,’ u nga ha angula tano. I ntiyiso, swi nga ha endleka mavondzo ma nga byi lawuli vutomi bya wena. Kambe, hi mpimo wo karhi, hinkwerhu ka hina mavondzo ma hi hlasela—ku nga va mintlhaveko ya hina vini ya mavondzo kumbe leyiya ya van’wana. Hambi leswi hi nga hatlaka hi ma vona mavondzo eka van’wana, hi nga ha hlwela ku ma vona eka hina.
“Ku Voyamela eMoneni”
Matimu ya vanhu va nyama lava nga ni xidyoho, hi laha ma nga ha kona eRitweni ra Xikwembu, Bibele, hakanyingi ma kombisa swidyoho leswi vangiwaka hi mona. Xana wa yi tsundzuka mhaka ya Kayini na Avele? Vana lava havambirhi va Adamu na Evha va endle magandzelo eka Xikwembu. Avele u endle tano hikwalaho ka leswi a ri munhu la nga ni ripfumelo. (Vaheveru 11:4) A byi tshemba vuswikoti bya Xikwembu byo hetisisa xikongomelo xa xona lexikulu malunghana ni misava. (Genesa 1:28; 3:15; Vaheveru 11:1) Nakambe Avele a a tshemba leswaku Xikwembu xi ta va hakela vanhu vo tshembeka, hi vutomi eParadeyisini leyi taka ya laha misaveni. (Vaheveru 11:6) Xisweswo, Xikwembu xi amukele gandzelo ra Avele. Loko Kayini a a n’wi rhandza makwavo hakunene, a ta tsaka ku vona Xikwembu xi katekisa Avele. Ematshan’weni ya sweswo, Kayini “a kariha ngopfu.”—Genesa 4:5.
Xikwembu xi khutaze Kayini leswaku a endla leswinene leswaku na yena a ta kuma mikateko. Kutani Xikwembu xi n’wi tsundzuxa xi ku: “Kambe loko u nga endli ŝinene, v̌udyoho byi ṭhamile nyangweni; ku nav̌ela ka byona ku ta ku wonga; kambe wena, u fanele ku byi hlula.” (Genesa 4:7) Khombo ra kona, Kayini a a nga byi hlulanga vukarhi byakwe lebyi vangiwaka hi mavondzo. Ma n’wi endle a dlaya makwavo wakwe wo lulama. (1 Yohane 3:12) Ku sukela kwalaho, madzolonga ni tinyimpi swi koxe madzana ya timiliyoni ta vutomi. The World Book Encyclopedia, yi ri: “Swivangelo swa xisekelo swa nyimpi ku nga ha va ku navela ku kuma ndhawu leyi engetelekeke, ku navela ku va ni rifuwo leri engetelekeke, ku navela ku va ni matimba lama engetelekeke, kumbe ku navela ku sirheleleka.”
Vakreste va ntiyiso a va hlanganyeli etinyimpini ta misava leyi. (Yohane 17:16) Kambe, lexi khomisaka gome, Vakreste van’wana minkarhi yin’wana va hlanganyela etinyimpini to lwa hi marito. Loko swirho swin’wana swa vandlha swo nghenelela, tinyimpi leti ti nga hundzuka ku lwa hi marito loku nga ni khombo swinene. Yakobo mutsari wa Bibele u vutise vapfumeri-kulobye a ku: “Tinyimpi ti vangiwa hi yini, ni ku lwa exikarhi ka n’wina ku vangiwa hi yini?” (Yakobo 4:1) U hlamule xivutiso xexo hi ku paluxa makwanga ya vona ya swilo leswi vonakaka ivi a engetela a ku, “Ma navela,” kumbe mi ni “mavondzo.” (Yakobo 4:2, nhlamuselo ya le hansi ya NW) Ina, ku rhandza swilo leswi vonakaka ku nga endla munhu a navela naswona a va ni mavondzo eka lava vonakaka va yime kahle. Hikwalaho ka sweswo, Yakobo u tsundzuxe hi “ku voyamela emoneni.”—Yakobo 4:5, NW.
Xana hi pfuneka kwihi hi ku kambisisa swivangelo swa mavondzo? Leswi swi nga hi pfuna leswaku hi tshembeka ni ku hlakulela vuxaka lebyinene ni van’wana. Nakambe swi nga hi endla hi va lava twisisaka, lava lehisaka mbilu ni lava rivalelaka. Ku tlula kwalaho, swi kandziyisa xilaveko lexikulu lexi munhu a nga na xona xa lunghiselelo ra rirhandzu ra Xikwembu ra ku kutsuriwa ni ku hlayisiwa eka mimboyamelo ya vudyoho ya vanhu va nyama.—Varhoma 7:24, 25.
Misava Leyi Pfumalaka Mavondzo Ya Vudyoho
Hi ku ya hi mavonelo ya munhu, misava leyi pfumalaka mavondzo ya vudyoho swi nga ha languteka yi nga ta koteka. Mutsari Rom Landau u pfumerile: “Vutlhari lebyi hlengeletiweke hi malembe yo tala, ni hinkwaswo leswi vativi va filosofi . . . ni va mianakanyo va swi vuleke emhakeni leyi, a swi wu nyiki nkongomiso eka munhu la hlaseriweke hi mavondzo. . . . Xana u kona dokodela loyi a nga tshama a tshungula munhu wa mavondzo?”
Kambe Rito ra Xikwembu ri hi nyika ntshembo wo fikelela vutomi bya vumunhu emisaveni leyintshwa, laha ku nga ta va ku ri hava ni un’we munhu la hlaseriwaka hi mavondzo yo biha kumbe mona. Ku tlula kwalaho, ku rhula ka misava yoleyo leyintshwa a ku nge kavanyetiwi hi vanhu lava nga ni timfanelo teto to biha.—Vagalatiya 5:19-21; 2 Petro 3:13.
Kambe a hi mavondzo hinkwawo ma biheke. Kahle-kahle, Bibele yi vula leswaku Yehovha “i Šikwembu ša rilonḍo.” (Eksoda 34:14) Xana sweswo swi vula yini? Naswona xana Bibele yi ri yini hi mavondzo yo lulama? Hi nkarhi lowu fanaka, xana munhu a nga ma hlurisa ku yini mavondzo yo biha? Vona xihloko lexi landzelaka.