Xana U Na Wona Moya Wo Hanana?

XANA u tshama u swi xiya leswaku ku ni swivangelo swo tlula xin’we leswi susumetelaka vanhu ku hanana? Nyiko yi nga ha va xikombiso xa rirhandzu, malwandla ni ku tlangela. Xana u tshama u swi xiya leswaku nyiko yi nga ha huma eka munhu loyi a navelaka ku tsakeriwa? Kumbexana u nga ha nyika hi ku titwa u boheka kumbe hikwalaho ka leswi munyiki a lavaka ku kuma nchumu wo karhi.

Nyiko yi nga ha va yi ri exibokisanini lexi boheleriweke hi xintambhyana xo saseka. Xana a hi ntiyiso leswaku nyiko leyinene yi nga ha va xikatsa xa swiluva, ndyelo ya swakudya, kumbe xiendlo xa tintswalo? Entiyisweni, tinyiko leti tlangeriwaka hi vuenti ti katsa ku hanana hi nkarhi wa wena.

Xana Ku Na Loyi U Lavaka Ku Tsakeriwa Hi Yena?

Swi tolovelekile leswaku munhu a nyika nyiko hikwalaho ko lava ku tsakeriwa hi yena. Ematikweni man’wana jaha leri lavaka ku yiva mbilu ya nhwana loyi ri lavaka ku n’wi teka, ri n’wi tisela swiluva. Hambi swi ri tano wansati wo tlhariha u languta leswi tlulaka nyiko. U xiya loko moya lowu kombisiwaka hi nyiko ya jaha wu ri wa rirhandzu leri nga ha n’wi endlaka wanuna lonene. Nyiko yo tano, loko yi kombisa moya wa ku chava Xikwembu, yi nga tisa ntsako lowukulu eka munyiki ni le ka munyikiwa.

Bibele yi vulavula hi mhaka ya Abigayele, nsati wa Nabali, loyi hi ku hatlisa a lulamiseleke Davhida nyiko ya rirhandzu, loyi a n’wi xiyeke tanihi loyi a hlawuriweke hi Xikwembu leswaku a ta va hosi ya Israyele ya nkarhi lowu taka. Na yena a lava ku kombisiwa tintswalo. Nuna wakwe u fularhele Davhida a tlhela a rhuketela vavanuna va Davhida. Tanihi murhangeri wa ntlawa wa vuthu ra kwalomu ka vavanuna va 400 lava hlomeke, Davhida a lava ku lovisa Nabali ni ndyangu wa yena. Abigayele u nghenelerile, hi ku hatlisa a rhumela Davhida nyiko ya rirhandzu ya swakudya swa mavuthu ya yena. Na yena n’wini u yile endzhaku ka nyiko ya yena, naswona endzhaku ko kombela ku rivaleriwa hi ku titsongahata eka leswi nuna wa yena a nga swi endla, u kombise ku twisisa lokukulu loko a burisana na Davhida.

A a ri na xikongomelo lexikulu, naswona ku ve ni vuyelo lebyinene. Davhida u amukele nyiko ya yena kutani a ku ka yena: “Tlhela hi ku ṭaka e ndlwini ya wena; languta nḍi yingisile rito ra wena, nḍi ku ṭeṭelerile.” Endzhakunyana ka loko Nabali a file, Davhida u kunguhate ku tekana na Abigayele, naswona u swi amukele hi ku tsaka.—1 Samuwele 25:13-42.

Hambi swiri tano, etimhakeni tin’wana, ku tsakeriwa loku munhu a ku lavaka ku nga ha katsa ku kombisa xihlawuhlawu, hambi ku ri ku hombolokisa vululami. Emhakeni yo tano, nyiko yo va ya ku ba mati. Munyiki u anakanya leswaku u ta vuyeriwa, kambe u tiyivela ku rhula ka mianakanyo. Minkarhi hinkwayo ku ni khombo ra ku chava leswaku van’wana va ta swi kuma, ivi a tengisiwa. Hambi loko se nchumu lowu laviwaka wu kumiwile, loyi a wu lava a nga ha tikuma a ri na ndhuma ya ku va ni swiendlo leswi kanakanisaka. Loko yi kombisa vutlhari bya Xikwembu, Bibele yi nyikela xitsundzuxo mayelana ni tinyiko to tano.—Deteronoma 16:19; Eklesiasta 7:7.

Xana Nyiko Yi Humesiwa Hi Mbilu Yo Basa?

Ku hava lexi kanakanisaka ha swona—ku ha munhu loyi u n’wi rhandzaka xanchumu, hi mbilu yo basa, swi tisa ntsako lowukulu ematshan’wini yo hanana ntsena hikwalaho ka leswi van’wana va ku endlaka u titwa u boheka ku endla tona.

Malunghana ni ku hlengeletiwa ka mphalalo wo pfuna Vakreste-kulobye lava a va swerile, muapostola Pawulo u kombise misinya leyinene ya milawu ya ku nyika loku nga ka Xikwembu. U tsarile: “Hikuv̌a ku ranḍa ka mbilu loko ku ri kona, munhu o ta ṭakisa Šikwembu hi leŝi a nga na ŝona, ku nga ri hi leŝi a ŝi pfumalaka.” U engeterile: “Un’wana ni un’wana a a nyike hilaha a pimaniseke hakona embilwini ya yena, a humesa hi ku ntshunxeka, ku nga ri hi ku vilela, hikuva Xikwembu xi rhandza loyi a nyikaka a tsakile.” (2 Vakorinto 8:12, BX; 9:7) Hikwalaho, swo tala swi le ka wena n’wini. Ematshan’wini yo tinghenisa exikweletini hi ku xavetela tinyiko to nyika van’wana, xana u xava leswi mali ya wena yi nga ringanaka ku swi xava? Ematshan’wini yo twa u boheka ku nyika hikwalaho ko lava ndhuma kumbe hi ntshikilelo wo lava ku tsakisa van’wana, xana u endla hi laha u ringaniseke ha kona embilwini ya wena? Malunghana ni Vakreste vo sungula lava a va tirhisa misinya yo tano ya milawu ya Xikwembu, Pawulo u tsarile a ku: “Va komberile hi matimba swinene leswaku hi va katekisa hi ku va pfumelela ku hoxa xandla xa vona entirhweni lowu wo pfuna vahlawuriwa va Xikwembu.”—2 Vakorinto 8:4.

Ku hambana ni sweswo, Royal Bank Letter ya November/December 1994 malunghana ni mavhiki ya le mahlweni ka Khisimusi yi ri: “Nguva leyi yi nga vonaka yi ri nkarhi wo tiendlela ntsako lowu hlohleteriwaka hi van’wamabindzu va ri karhi va khutaza vaxavi ku xava leswi va nga laviki ku swi xava.” Loko nchumu wu xaviwe hi xikweleti, ku aneriseka kwihi na kwihi loku vaka kona endzhaku ko nyika munhu, ku nga nyamalala hi ku tsopeta ka tihlo loko swikweleti swi fanele ku hakeleriwa.

Xana Lexikulu Eka Wena—I Xiendlakalo? Kumbe I Ku Kombisa Rirhandzu?

Xana u kuma leswaku u hanana tinyiko ta wena hi nkarhi wa swiendlakalo leswi faneleke? Loko swi ri tano, u ta va u kayela ntsako lowukulu lowu ku nyika hi ku tirhandzela ku wu tisaka.

Ku ni vanhu vo tala lava nga tsakisiwiki hi mimbuyelo yo hanana tinyiko hi masiku yo karhi lama vekiweke. Manana loyi nakambe a nga mutsari wa tibuku u xiye leswaku vana vakwe va vonaka va ri ni makwanga loko va ri karhi va tshinelela siku leri tinyiko ti languteriweke ha rona. Wa pfumela leswaku ku tsakela ka yena nyiko leyi rhandzekaka ku hungutekile hikuva a a langutele ku kuma xo karhi. Swiviko swo talanyana swi vula leswaku tiholideyi leti nga ni minkhuvo ni ku nyikana tinyiko i nkarhi lowu ku nga ni ntshikilelo lowukulu wa mintlhaveko ni ku tirhisiwa loko biha ka xihoko.

Loko a vone leswaku ku kandziyisiwa ka ku nyika tinyiko hi nkarhi wa holideyi minkarhi yin’wana swi onha vana, profesa wa ntivo-mehleketo loyi a tshahiweke eka The New York Times u bumabumela leswi: “Ringeta ku hanana tinyiko hi masiku man’wana, leswaku mi hunguta ntshikilelo.” Xana u anakanya leswaku sweswo swi nga va ni vuyelo lebyinene?

Tammy, wa malembe ya 12 hi vukhale loyi a tshamaka endyangwini lowu nga ri tlangeleki Khisimusi ni masiku ya ku velekiwa, u tsarile: “Swi tsakisa ngopfu ku kuma nyiko leyi a wu nga yi rindzelanga.” U vule leswaku ematshan’wini yo nyikana tinyiko kan’we kumbe kambirhi ntsena elembeni, vatswari vakwe va nyika yena ni buti wakwe minkarhi yo tala elembeni. Kambe ku ni nchumu wa nkoka swinene eka yena ku tlula tinyiko toleto. Hi laha a swi vekaka ha kona, “Ndzi ni vutomi bya ndyangu lebyi tsakisaka.”

Buku leyi nge Secrets of Strong Families hi vutlhari ya hlamusela: “Vo tala va hina hi tirhisa nkarhi na mali minkarhi yo talanyana elembeni hi ri karhi hi hlawula tinyiko leti tlangeriwaka swinene ta masiku ya ku velekiwa, minkhuvo, kumbe tiholideyi ta vanhu lava hi va rhandzaka. Nyiko yo antswa ku tlula hinkwato a yi kali yi lava mali. Naswona a wu nge kali u yi phutsela. Loko u pfumela, ku fana ni van’wana vo tala, leswaku vutomi bya wena i nchumu wa nkoka lowu u nga na wona, kutani xiphemu xa nkarhi lowu u nga na wona i nyiko ya risima leyi u nga nyikelaka ha yona. Hi nyikela nyiko yoleyo ya risima hi mpimo wa nkarhi lowu hi vaka na wona eka varhandziwa va hina.”

U nga ha nyika nyiko yo tano ku nga ri eka ndyangu wa wena ntsena. Ku nyika loku nga ka rirhandzu ko anerisa xilaveko xa xihatla lexi van’wana va nga na xona swi nga tisa ku eneriseka ka xiviri. Yesu Kreste u hi khutaza ku kombisa rirhandzu ro tano eka vapfumari, swilema ni lavo-fe-mahlo, a ku: “U ta kateka, hikuva a va na swa ku ku tlherisela va ku nkhensa.”—Luka 14:12-14.

Rockland Journal-News (U.S.A.) ku nga ri khale yi vike xikombiso xa ku nyika ko tano. Loko kaya ra mukhegula loyi a feke mahlo ri hohlokile, vamakwavo va n’wi akele yindlu leyintshwa. Minyikelo yi endliwile hi vamabindzu vo talanyana va kwalaho, naswona minyikelo ya timali yi endliwile hi mfumo wa xikaya lowu langutanaka na timhaka ta xihatla. Phepha-hungu ri te, “hambi swi ri tano, xa nkoka ngopfu, vanhu va kwalomu ka 150, lava vo tala va vona va veke kona evandlheni ra Timbhoni ta Yehovha ra Haverstraw, va nyikele hi nkarhi leswaku ku akiwa yindlu.”

Phepha-hungu ri ye mahlweni ri ku: “Exitandini a ku ri ni swibya leswi vekiweke ematafuleni swi tele hi swakudya. Hi masiku mambirhi vatirhi va ake miako mimbirhi ya swithezi swinharhu ku ya ehenhla. . . . Timbhoni ta Yehovha ti tiveka hi vuswikoti bya tona byo aka miako hi ku hatlisa. . . . Hambi swi ri tano, ku hatlisa ka vona a ku endlanga leswaku va hambana ni xikongomelo-nkulu xa vona: ku nga ku endla ntirho wa vona wu va lowu tiyeke, hikwalaho ka leswi wu susumetiwaka hi rirhandzu. Manana Blakely a nga swi kotanga ku vona yindlu yakwe leyintshwa, kambe mavoko yakwe a ma swi kota ku khoma, naswona mbilu ya yena ya swi tiva ku enta ka mintlhaveko leyi susumetiweke hi xiendlo xexo xo pfumala vutianakanyi.”

Moya Wa Malwandla Lowu Kombisiwaka Lembe Hinkwaro

Lava entiyisweni va nga ni moya wa malwandla a va yimeli masiku yo karhi yo hlawuleka. A va tikarhateli leswi nga swa vona ntsena. Loko va kuma nchumu lowunene, va tsakela ku avelana ni van’wana. Leswi a swi vuli swona leswaku i vanyiki lava sindzisiwaka ku nyika. A swi vuli swona leswaku va nyikela lerova mindyangu ya vona yi sala yi nga ha ri na nchumu. A swi vuli swona leswaku va nyika handle ko ehleketisisa hi xiyimo xa loyi va n’wi nyikaka. Kambe, i vanhu lava ‘nyikaka,’ hi laha Yesu a dyondziseke vadyondzisiwa va yena ku endla tano ha kona.—Luka 6:38.

Va swi xiya swiyimo swa vamakwavo ni vaakelani lava dyuhaleke, lava vabyaka, kumbe lava lavaka xikhutazo. “Nyiko” ya vona ku nga ha va ku ya eku xaveni kumbe ku va pfuna hi mintirho ya le kaya. Ku nga hava ku ri ku tsema tihunyi kumbe ku susa gamboko. Ku nga hava ndyelo ya swakudya leswi lulamisiweke kahle kumbe nkarhi wo endza ivi mi hlaya swin’we. Va nga ha va va hanya vutomi bya bizi kambe hayi leswaku va tsandzeka ni ku pfunana. Va swi tokotile leswaku hakunene ku “nyika i nkateko lowu tlulaka ku nyikiwa.”—Mintirho 20:35.

Hambi swi ri tano, Munyiki lonkulu ku tlula hinkwavo, i Muvumbi wa hina, Yehovha Xikwembu. Hikuva “hi [yena la] nyikaka un’wana ni un’wana vutomi, ni ku hefemula, ni swilo hinkwaswo.” (Mintirho 17:25) EBibeleni, u tlhela a hi nyika vutivi mayelana ni xikongomelo xa yena xo herisa vubihi, vuvabyi, ni rifu ni ku endla misava leyi yi va paradeyisi. (Pisalema 37:10, 11; Nhlavutelo 21:4, 5) Hi ku dyondza leswi, lava nga ni moya wo nyika a va tshami na wona mahungu lawa lamanene. Nchumu wun’wana lowu tisaka ntsako swinene i ku ma avela van’wana. Entiyisweni va ni moya wa ku nyika lowu nga wa Xikwembu. Xana u hlakulela moya wo tano?

[Swifaniso leswi nga eka tluka 7]

Tinyiko tin’wana ta risima swinene a ti lavi mali