“Mi Landzela Ndlela Ya Malwandla”

“Avelanani ni vakwetsimi hi ku ya hi swilaveko swa vona. Mi landzela ndlela ya malwandla.”—VARHOMA 12:13, NW.

1. Xana hi wihi nchumu wa xisekelo lowu munhu a wu lavaka, naswona wu kombisiwe njhani?

KU FAMBA exitarateni lexi nga riki na munhu nivusiku endhawini yimbe ku nga va nchumu lowu chavisaka masiku lawa. Naswona u nga ha va ni gome ku va entshungwini lowu u nga tiviki ni un’we eka wona kumbe loko u honisiwa. Entiyisweni, nchumu wa nkoka lowu munhu hi ntumbuluko a wu lavaka, i ku khathaleriwa, ku laviwa ni ku rhandziwa. Ku hava loyi a lavaka ku khomiwa tanihi xitaxifamba kumbe tanihi munhu wumbe.

2. Xana Yehovha u xi khathalele njhani xilaveko xa hina xa xinakulobye?

² Yehovha Xikwembu, Muendli ni Muvumbi wa swilo hinkwaswo, wa yi tiva ndlela leyi munhu a xi lavaka ha yona xinakulobye. Leswi a nga Muendli wa swivumbiwa swa yena leswi nga vanhu, ku sukela eku sunguleni Xikwembu a xi swi tiva leswaku a swi nga “sasekanga loko munhu a ṭhama a ri ŝakwe,” naswona xi endle swo karhi mayelana ni mhaka leyi. (Genesa 2:18, 21, 22) Rhekhodo ya Bibele yi ni swikombiso swo tala swa swiendlo swa tintswalo leswi vanhu va kombisiweke swona hi Yehovha ni hi malandza ya yena. Leswi swa hi pfuna leswaku hi dyondza ku “landzela ndlela ya malwandla,” leswaku hi phyuphyisa ni ku tsakisa van’wana swin’we ni ku tienerisa hina vini.—Varhoma 12:13, NW.

Ku Rhandza Switaswifamba

3. Nyika nhlamuselo ya xisekelo ya leswi malwandla ma vulaka swona.

³ Rito “malwandla” leri ri tirhisiweke eBibeleni ri hundzuluxeriwe ri suka eka rito ra Xigriki, phi·lo·xe·niʹa, leri vumbiweke hi marito-nkulu mambirhi lama vulaka “rirhandzu” ni “xitaxifamba.” Xisweswo, malwandla, hi ku kongoma swi vula ku “rhandza switaswifamba.” Hambiswiritano, leyi a hi mhaka yo hetisisa nawu kumbe ku tsakisa un’wana. Yi katsa mintlhaveko ni xinakulobye xa munhu. Riendli leri phi·leʹo, hi ku ya hi Exhaustive Concordance of the Bible ya James Strong, ri vula “ku va munghana eka (ku rhandza [munhu kumbe nchumu wo karhi]), leswi vulaka ku va ni xinakulobye eka (ku kombisa rirhandzu ra munhu hi xiyexe, hi ndlela leyi u titwaka ha yona).” Hikwalaho, malwandla a ma fani ni rirhandzu leri sekeriweke eka nsinya wa nawu, kumbe leri kombisiwaka hi ku sindzisiwa kumbe hi ku boheka. Hi ntolovelo i ndlela yo kombisa rirhandzu ra xiviri, xinakulobye ni xinghana.

4. Xana i mani la faneleke a kombiwa malwandla?

⁴ Loyi a kombiwaka rirhandzu leri ni xinakulobye i “xitaxifamba” (hi Xigriki, xeʹnos). Xana xi nga va xi ri mani? Nakambe, Concordance ya Strong yi hlamusela rito xeʹnos yi ku ‘munhu wumbe (hi ku kongoma muluveri, kumbe hi ndlela yo fanekisela xilo lexi nga si tshamaka xi voniwa); leswi vulaka muendzi kumbe loyi a nga xitaxifamba (kumbe rin’wana ra lawa mambirhi).’ Hikokwalaho, malwandla hilaha swi kombisiweke hakona eBibeleni, ma nga ha kombisa tintswalo leti hi ti kombisaka eka munhu loyi hi n’wi rhandzaka, kumbe leti hi nga ti kombisaka hambi ku ri eka munhu loyi hi ku helela a nga xitaxifamba. Yesu u hlamuserile a ku: “Loko mi rhandza lava va mi rhandzaka ntsena, xana mi nga langutela hakelo muni ke? Na vona valuvisi a va endlisi sweswo xana? Ni loko mi xewetana na vamakwenu ntsena, mi tlula van’wana ha yini ke? Na vona vamatiko a va endlisi sweswo xana?” (Matewu 5:46, 47) Malwandla lama nga ya xiviri ma hlula ku avana ni xihlawuhlawu lexi vangiwaka hi rivengo ni nchavo.

Yehovha, Muamukeri Wa Vaendzi La Hetisekeke

5, 6. (a) Xana Yesu a a anakanya ha yini loko a ku: ‘Tata wa n’wina wa le tilweni u hetisekile’? (b) Xana ku hanana ka Yehovha ku vonaka hi ndlela yihi?

⁵ Endzhaku ka loko a kombise ku kayivela ka rirhandzu leri vanhu va ri kombiseke eka van’wana, hilaha swi tshahiweke hakona laha henhla, Yesu u engetele hi ku vula marito lawa: “Hikwalaho ke, na n’wina mi fanele ku hetiseka, hilaha Tata wa n’wina wa le tilweni na yena a hetisekeke.” (Matewu 5:48) Kavula, Yehovha u hetisekile eka xin’wana ni xin’wana. (Deteronoma 32:4) Hambiswiritano, Yesu a a kandziyisa mhaka yin’wana mayelana ni ku hetiseka ka Yehovha, tanihi leswi a vuleke eku sunguleni a ku: “[Xikwembu xi] tsuvukisa dyambu ra [xona] ehenhla ka lavo biha ni lavanene, [xi] nisa mpfula ehenhla ka lavo lulama ni lavo homboloka.” (Matewu 5:45) Loko swi ta emhakeni yo kombisa tintswalo, Yehovha a nga yi hi nghohe.

⁶ Leswi a nga Muvumbi, Yehovha hi yena a nga n’wini wa xilo xin’wana ni xin’wana. Yehovha u ri: “Ŝihari hikwaŝo ŝa nhova i ŝa mina, ni ŝihari hikwaŝo ŝa tinṭhav̌a ŝa madzana-dzana; nḍi tiv̌a tinyanyana hikwato ta tinṭhav̌a, ni hikwaŝo le’ŝi famba-fambaka e masiṅwini i ŝa mina.” (Pisalema 50:10, 11) Hambiswiritano, a nga tsonani. Hi ku hanana ka yena, wa swi wundla hinkwaswo swivumbiwa swa yena. Mupisalema u vulavule hi Yehovha a ku: “U funungula šandla ša wena, u šurisa hikwaŝo le’ŝi hanyaka.”—Pisalema 145:16.

7. Xana hi nga dyondza yini eka ndlela leyi Yehovha a khomaka ha yona switaswifamba ni lava pfumalaka?

⁷ Yehovha u nyika vanhu leswi va swi lavaka—hambi va ri vanhu lava nga n’wi tiviki, lava eka yena va nga switaswifamba. Pawulo na Barnaba va tsundzuxe vagandzeri va xifaniso xa hava le mutini wa Listra leswaku Yehovha “a [nga] tshikanga ku tikomba leswi [a] nga swona, hi ku endla leswinene; [u] mi nyikile timpfula to huma etilweni, na tinguva ta ndzalo, [a] mi andzisela ni swakudya, [a] tata timbilu ta n’wina hi ku tsaka.” (Mintirho 14:17) Yehovha u ni tintswalo naswona wa hanana, ngopfu-ngopfu eka lava pfumalaka. (Deteronoma 10:17, 18) Hi nga dyondza swo tala eka Yehovha emhakeni yo kombisa tintswalo ni ku hanana—ku kombisa malwandla—eka van’wana.

8. Xana Yehovha u kombise ku hanana kakwe hi ku khathalela swilaveko swa hina swa moya hi ndlela yihi?

⁸ Ku engetela eka ku eneriseka hi xitalo, swilaveko swa swilo leswi vonakaka swa swivumbiwa swa yena, Yehovha u khathalela swilaveko swa swona ni hi tlhelo ra moya. Yehovha u kombise ku hanana ngopfu mayelana ni vuhlayiseki bya hina bya moya, minkarhi yin’wana hambiloko hi nga si swi xiya leswaku hi le vuswetini lebyikulu bya moya. Eka Varhoma 5:8, 10 ha hlaya: “Xikwembu xi kombisa erivaleni rirhandzu ra xona eka hina, hileswi Kriste a nga hi fela loko ha ha ri vadyohi. Loko ha ha ri valala eka Xikwembu, hi endliwile lava vuyelelaneke na xona hi ku fa ka N’wana wa xona.” Lunghiselelo rolero ri endla swi koteka leswaku vanhu lava nga ni vudyoho va va ni vuxaka lebyinene bya ndyangu ni Tata wa hina wa le tilweni. (Varhoma 8:20, 21) Nakambe Yehovha u tlhele a endla leswaku hi nyikiwa ndzetelo ni nkongomiso lowu faneleke leswaku hi ta va ni vutomi lebyi humelelaka ku nga khathariseki xiyimo xa hina xa vudyoho ni ku nga hetiseki.—Pisalema 119:105; 2 Timotiya 3:16.

9, 10. (a) Ha yini hi vula leswaku Yehovha i muamukeri wa vaendzi la hetisekeke? (b) Xana vagandzeri va ntiyiso va fanele va tekelela Yehovha emhakeni leyi hi ndlela yihi?

⁹ Loko hi xiya leswi, hakunene hi nga vula leswaku Yehovha i muamukeri wa vaendzi la hetisekeke hi tindlela to tala. A nga va honisi lava pfumalaka, vambuyangwana ni lava titsongahataka. U kombisa rirhandzu ni nkhathalelo wa xiviri eka switaswifamba, hambi ku ri eka valala va yena naswona a nga languteli ku vuyeriwa. Xana leswi hinkwaswo a swi kombisi leswaku hi yena a nga xikombiso lexi tlakukeke hi ku va muamukeri wa vaendzi la hetisekeke?

¹⁰ Leswi a nga Xikwembu xa rirhandzu ni ku hanana, Yehovha u lava leswaku vagandzeri vakwe va n’wi tekelela. EBibeleni hinkwayo, hi kuma swikombiso leswi xiyekaka swa mfanelo leyi ya tintswalo. Encyclopaedia Judaica yi vula leswaku “le Israyele wa khale, malwandla a ma nga ri mhaka ya mikhuva leyinene ntsena, kambe a ku ri nawu wa mahanyelo . . . Mikhuva ya le Bibeleni yo hoyozela muendzi la karhaleke ni ku amukela xitaxifamba ekaya ra munhu a yi ri xisekelo lexi malwandla ni swiphemu hinkwaswo leswi fambisanaka na wona swi hundzukeke mahanyelo lamanene lama tekiwaka ma ri ya le henhla eka ndhavuko wa Vayuda.” Ematshan’weni yo va xihlawulekiso xa tiko kumbe ntlawa wa rixaka ro karhi, malwandla ma fanele ma va xihlawulekiso xa vagandzeri hinkwavo va ntiyiso va Yehovha.

Ku Amukela Vaendzi Lava Nga Tintsumi

11. Hi xihi xikombiso lexi xiyekaka lexi kombisaka leswaku ku amukela vaendzi ku tise mikateko leyi nga languteriwangiki? (Nakambe vona Genesa 19:1-3; Vaavanyisi 13:11-16.)

¹¹ Yin’wana ya timhaka ta Bibele leyi tivekaka swinene leyi kombisaka ku amukeriwa ka vaendzi i ya Abrahama na Sara loko va ha ri enxaxeni lowu a wu ri exikarhi ka mirhi leyikulu ya Mamre, ekusuhi na Hebron. (Genesa 18:1-10; 23:19) A swi kanakanisi leswaku muapostola Pawulo a a anakanya hi mhaka leyi loko a nyikela ndzayo leyi: “Mi nga rivali ku amukela vaendzi, hikuva hi ku endla sweswo van’wana va amukele tintsumi va nga swi tivi.” (Vaheveru 13:2) Ku kambisisa mhaka leyi ku ta hi pfuna leswaku hi vona leswaku malwandla a hi mhaka ya mukhuva kumbe ya ku kurisiwa na yona. Ematshan’weni ya sweswo, i mfanelo ya ku chava Xikwembu leyi tisaka mikateko ya risima.

12. Xana Abrahama u ri kombise njhani rirhandzu ra yena eka switaswifamba?

¹² Genesa 18:1, 2 yi kombisa leswaku Abrahama a a nga va tivi vaendzi lava naswona a a nga va langutelanga, swi tikombe onge a va ri switaswifamba swinharhu leswi a swi ri eku tihundzeleni ntsena. Mukhuva wa vanhu va le Vuxeni hi ku ya hi vahlamuseri van’wana, hileswaku muendzi etikweni rimbe a a ri ni mfanelo yo langutela ku amukeriwa hambiloko a nga tivi munhu ni un’we endhawini yoleyo. Kambe Abrahama a nga kalanga a yimela switaswifamba leswaku swi tirhisa lunghelo leri ro hlawuleka; hi yena la sunguleke a teka goza. Hi ku “ṭuṭuma” u hlanganise switaswifamba leswi, leswi a swi ri ekulenyana na yena—loko a endla leswi hinkwaswo a a ku ri “nhlekanhi lo’wukulu,” naswona Abrahama a a ri ni 99 wa malembe hi vukhale! Xana leswi a swi kombisi xivangelo xa Pawulo xo va a vulavule hi Abrahama leswaku i xikombiso lexi hi faneleke hi xi tekelela? Sweswo hi leswi malwandla ma katsaka swona, ku khathalela kumbe ku rhandza switaswifamba, ku khumbeka hi swilaveko swa swona. I mfanelo leyinene.

13. Ha yini Abrahama ‘a nkhinsame ehansi’ eka vaendzi lava?

¹³ Nakambe mhaka leyi yi hi byela leswaku endzhaku ka loko a hlangane ni switaswifamba leswi, Abrahama ‘u nkhinsame ehansi.’ Xana a a nkhinsamela switaswifamba swinene? Phela, ku nkhinsama loku endliweke hi Abrahama a ku ri ndlela yo pfuxela muendzi la xiximekaka kumbe munhu wo karhi wa xiyimo xa le henhla, a ku fanelanga ku fanisiwa ni ku gandzela, loku nga ka Xikwembu ntsena. (Ringanisa Mintirho 10:25, 26; Nhlavutelo 19:10.) Loko a nkhinsama, hi ku korhamisa nhloko ni ku “nkhinsama e hansi,” Abrahama u kombe switaswifamba leswi xichavo lexi kombiwaka munhu la xiximekaka. A a ri nhloko ya ndyangu lowukulu wa vupatriarka lowu fuweke, hambiswiritano u langute switaswifamba leswi swi ri leswi faneriwaka hi xichavo lexikulu ku tlula yena. Mawaku ndlela leyi a hambaneke ha yona ni mukhuva wa ku ehleketelela switaswifamba, hi langutelo ro lava ku rhanga u vona ku sungula! Hakunene Abrahama u kombise leswi ma vulaka swona marito lawa: “Mi tlula van’wana hi ku kombana xichavo.”—Varhoma 12:10.

14. Xana hi wahi matshalatshala ni ku tikarhata loku endliweke hi Abrahama loko a amukela switaswifamba?

¹⁴ Mhaka hinkwayo yi kombisa leswaku rirhandzu ra Abrahama a ri ri ra xiviri. Swakudya hi swoxe a swi phomisa marha. Hambi ku ri endyangwini lowukulu lowu nga ni ntlhambi lowukulu wa swifuwo, “role ra nyama ya ku olov̌a ni ya ku nanḍiha” a hi swakudya swa siku na siku. Malunghana ni mikhuva leyi tolovelekeke endhawini leyi, Daily Bible Illustrations ya John Kitto yi ri: “Swilovolovo a swi dyiwi nikatsongo handle ka le minkhubyeni yo karhi, kumbe loko ku fike xitaxifamba; naswona eka swiendlakalo swo tano hi kona ntsena laha nyama ya xiharhi yi tshukaka yi dyiwa, hambi ku ri eka lava fuweke mintlhambi yo hlayanyana.” Maxelo yo kufumela a ma endla leswaku swi nga koteki ku hlayisa swakudya leswi bolaka, hikwalaho ku lunghiselela swakudya swo tano, xin’wana ni xin’wana a xi fanele ku endliwa xikan’we-kan’we. A swi hlamarisi leswi eka xiendlakalo lexi xa nkarhinyana, rito “hatlisa” kumbe ‘tsutsuma’ ri humelelaka kanharhu, naswona hakunene Abrahama u ‘tsutsumile’ leswaku a lulamisa swakudya!—Genesa 18:6-8.

15. Hi rihi langutelo lerinene malunghana ni swilo swa nyama eku kombiseni ka malwandla, hilaha ri kombisiweke hakona hi Abrahama?

¹⁵ Hambiswiritano, xikongomelo a hi ku endla nkhuvo lowukulu leswaku ku tsakisiwa munhu wo karhi. Hambileswi Abrahama na Sara va endleke matshalatshala wolawo hinkwawo leswaku va lunghiselela ni ku veketela swakudya leswi, xiya ndlela ya Abrahama loko a vulavula hi swona ro sungula: “Ha nga lav̌a matinyana, mi hlamba milenge, mi wisa e hansi ka muri. Nḍi ta ya lav̌a šipanḍwa ša šinkwa, mi tiyisa matimba; hi kona mi nga ta khaluta, hikuv̌a mi hambukele ŝona eka nanḍa wa ṅwina.” (Genesa 18:4, 5) Ematshan’weni ya “šipanḍwa ša šinkwa,” va tise rhole leri noneke kun’we ni makhekhe ya swirhendzevutana lama endliweke hi filawa leyinene, botere ni ntswamba—a a ku ri swilovolovo hakunene. Xana dyondzo hi yihi? Loko ku kombisiwa malwandla, nchumu wa nkoka kumbe lowu faneleke wu kandziyisiwa, a hi mpimo wa ku tala ka swakudya ni swakunwa, kumbe vuhungasi bya xiyimo xa le henhla lebyi nga ta va byi ri kona ni swin’wana. Malwandla a ma titsheganga hi ku va munhu a kota ku xava swilo swo durha. Ematshan’weni ya sweswo, ma sekeriwe eka nkhathalelo wa xiviri malunghana ni vuhlayiseki bya van’wana kun’we ni ku navela ku endlela van’wana leswinene hi mpimo lowu munhu a nga wu kotaka. Xivuriso xa Bibele xi ri: “Ku dya maṭav̌u ntsena laha ku nga ni riranḍu, ku tlula homu ya ku nona laha ku nga ni ku v̌engana,” naswona hi kona laha ku kumekaka xilotlelo xo amukela vaendzi.—Swivuriso 15:17.

16. Xana Abrahama u ku kombise njhani ku tlangela swilo swa moya hi leswi a swi endleleke vaendzi?

¹⁶ Hambiswiritano, hi fanele hi xiya leswaku eka xiendlakalo hinkwaxo, ku tlhele ku va ni mabulo ya timhaka ta moya. Abrahama a a swi xiyanyana leswaku vaendzi lava a va ri varhumiwa lava rhumiweke hi Yehovha. Leswi swi kombisiwa hi marito lawa a va byeleke wona a ku: “Hosi, kungaku loko nḍi kume tintŝalo e mahlweni ka wena, nḍa ku khongela leŝaku u nga hunḍeli nanḍa wa wena.”a (Genesa 18:3; ringanisa Eksoda 33:20.) Abrahama a a nga swi tivi leswaku a va n’wi rhwalele rungula kumbe a va ri vahundzi va ndlela ntsena. Hambiswiritano, u swi xiyile leswaku a ku hetiseka xikongomelo xa Yehovha. Vanhu lava a va endla ntirho wo karhi wa Yehovha. A a swi tsakela ku hoxa xandla eka sweswo loko swi koteka. A a swi xiya leswaku malandza ya Yehovha ma faneriwa hi leswinene, naswona a a ta humesa leswinene hi ku ya hi swiyimo leswi a swi ri kona. Hi ku endla tano, a ku ta va ni mikateko ya moya, ku nga khathariseki leswaku a yi ta va ya yena kumbe ya munhu un’wana. Hilaha swi endlekeke hakona, Abrahama na Sara va katekisiwe swinene hikwalaho ka malwandla ya vona lama humaka embilwini.—Genesa 18:9-15; 21:1, 2.

Vanhu Lava Amukelaka Vaendzi

17. Xana i yini leswi Yehovha a a swi lava eka Vaisrayele mayelana ni switaswifamba ni lava pfumalaka lava a va ri exikarhi ka vona?

¹⁷ Xikombiso lexi xiyekaka xa Abrahama a xi nga fanelanga xi rivariwa hi rixaka leri humaka eka yena. Nawu lowu Yehovha a wu nyikeke Vaisrayele a wu katsa malunghiselelo yo kombisa malwandla eka switaswifamba leswi a swi ri exikarhi ka vona. “E muluv̌eri, l’a luv̌elaka e šikari ka ṅwina o ta v̌a ka ṅwina kukotisa uṅwana wa ṅwina; u ta ṅwi ranḍa kukotisa loko u tiranḍa; hikuv̌a a mi ri v̌aluv̌eri e tikweni ra Egipta; hi mina Yehova, Šikwembu ša ṅwina.” (Levhitika 19:34) Vanhu lava a va fanele va khathalela ngopfu vanhu lava lavaka nseketelo wa swilo swa nyama, a va nga fanelanga va va bakanyela etlhelo. Loko Yehovha a va katekise hi ndzalo, ni loko va tiphina eminkhubyeni ya vona, ni loko va wisa emintirhweni ya vona hi malembe ya Savata kun’we ni le ka swiendlakalo swin’wana, vanhu a va fanele va tsundzuka lava pfumalaka—ku nga tinoni, vafana lava nga riki na vatatana ni valuveri.—Deteronoma 16:9-14; 24:19-21; 26:12, 13.

18. Xana ku va ni malwandla i swa nkoka hi ndlela yihi emhakeni yo kuma tintswalo ni mikateko ya Yehovha?

¹⁸ Nkoka wa tintswalo, ku hanana ni ku va ni malwandla eka van’wana, ngopfu-ngopfu eka lava pfumalaka, hi nga wu xiya eka leswi Yehovha a swi endleke eka Vaisrayele loko va honise ku kombisa timfanelo leti. Yehovha u swi veke erivaleni leswaku ku va ni tintswalo ni ku hanana eka switaswifamba ni le ka lava pfumalaka i swin’wana leswi lavekaka eka vanhu va yena leswaku va ta hambeta va kuma mikateko leyi humaka eka yena. (Pisalema 82:2, 3; Esaya 1:17; Yeremiya 7:5-7; Ezekiyele 22:7; Zakariya 7:9-11) Loko tiko hi ku hiseka ri endla swilo leswi kun’we ni swilaveko leswin’wana, a ri fuwa ni ku tiphina hi ndzalo ya swilo swa nyama ni swa moya. Loko va khomeka swinene hi ku hlongorisa swilo swa vona vini hi vutianakanyi ivi va honisa ku kombisa timfanelo leti letinene eka lava pfumalaka, Yehovha u va vone nandzu, naswona eku heteleleni va kume ku avanyisa loku vavaka.—Deteronoma 27:19; 28:15, 45.

19. Xana i yini leswi hi faneleke hi ya emahlweni hi swi kambisisa?

¹⁹ Hikwalaho, i swa nkoka leswaku hi tikambela ivi hi vona loko hi hanya hi ku pfumelelana ni leswi Yehovha a swi languteleke mayelana ni mhaka leyi! Ngopfu-ngopfu leswi swi tano namuntlha loko hi languta moya wa vutianakanyi ni wa ku avana lowu nga kona emisaveni. Xana hi nga ma kombisa njhani malwandla ya Vukreste emisaveni leyi avaneke? Leyi i mhaka leyi ku buriwaka ha yona eka xihloko lexi landzelaka.

[Nhlamuselo ya le hansi]

Wa Tsundzuka Xana?

◻ Hi yihi nhlamuselo ya rito ra Bibele leri hundzuluxeriwaka va ku, “malwandla”?

◻ Xana Yehovha i xikombiso lexi hetisekeke xa malwandla hi tindlela tihi?

◻ Xana Abrahama u kombise malwandla hi mpimo wihi?

◻ Ha yini hinkwavo vagandzeri va ntiyiso va fanele va “landzela ndlela ya malwandla”?