Xana Xikwembu Xa Ku Amukela Ku Titsona Swakudya?
NAWU wa Xikwembu lowu xi wu hlamuseleke ha Muxe a wu lerisa ku titsona swakudya exiendlakalweni xin’we—hi Siku ra ku Phahlelana Mariyeta ra lembe na lembe. Nawu a wu lerise leswaku hi siku rero, Vaisrayele a va fanele va ‘xanisa mimoya-xiviri ya vona,’ leswi tekiwaka swi vula leswaku a va titsona swakudya. (Levitika 16:29-31; 23:27; Pisalema 35:13) Hambiswiritano, ku titsona loku ka swakudya a ku nga ri mukhuva ntsena. Ku tlangeriwa ka nkhuvo lowu wa Siku ra ku Phahlelana Mariyeta ku susumetele Vaisrayele ku tsundzuka vudyoho bya vona ni leswaku va lava ku kutsuriwa. Nakambe, ha rona siku rero a va titsona swakudya leswaku va kombisa ku tisola eka swidyoho swa vona ni ku kombisa ku hundzuka emahlweni ka Xikwembu.
Hambileswi loku a ku ri kona ku titsona swakudya ntsena loku a ku boha eNawini wa Muxe, Vaisrayele a va titsona swakudya hi minkarhi yin’wana. (Eksoda 34:28; 1 Samuwele 7:6; 2 Tikronika 20:3; Ezra 8:21; Estere 4:3, 16) Exikarhi ka minkarhi leyi a ku katseka ku titsona swakudya ka ku tirhandzela loku a ku ri ndlela yo kombisa ku hundzuka. Yehovha u khongotele Vayuda lava dyoheke a ku: “V̌uyani ka mina hi timbilu ta ṅwina hikwato, mi tiṭona ŝakudya, mi rila, mi tiba ŝifuva.” Leswi a swi nga fanelanga swi va nchumu wa le handle, hikuva Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: “Hanḍulani timbilu ta ṅwina, ti nga ri tinguv̌u.”—Yuwele 2:12-15.
Hi ku famba ka nkarhi vo tala va titsone swakudya leswaku va tivonakarisa eka vanhu ntsena. Yehovha a a nga ku amukeli ku titsona swakudya ko tano loku nga humiki embilwini, xisweswo u vutise Vaisrayele va vakanganyisi a ku: “Šana hi kona ku tiṭona ŝakudya lo’ku nga nḍi ṭakisaka, siku munhu a ṭongahatisaka moya wa yena ha rona šana? Ku koramisa nhloko kukotisa rihlanga, ku tilata e sakeni, ni le nkumeni, šana hi ŝona leŝi u ŝi v̌ulaka ku tiṭona ŝakudya-ke, siku le’ri ṭakisaka Yehova šana?” (Esaya 58:5) Ematshan’weni ya ku titsona swakudya ka ku komba vanhu, vanhu lava xandzukaka va byeriwe ku humesa mintirho leyi kombisaka ku hundzuka.
Muxaka wun’wana wa ku titsona swakudya ka Vayuda a wu amukeriwanga hi Xikwembu ku sukela eku sunguleni. Hi xikombiso, enkarhini wun’wana Vayuda a va ri ni minkhuvo ya mune hi lembe ya ku titsona swakudya, va tsundzuka swiendlakalo swo chavisa leswi yelanaka ni ku siveletiwa ka Yerusalema ni ku herisiwa ka wona hi lembe-xidzana ra vunkombo B.C.E. (2 Tihosi 25:1-4, 8, 9, 22-26; Zakariya 8:19) Endzhaku ka ku ntshunxiwa ka Vayuda evuhlongeni bya le Babilona, Yehovha hi muprofeta Zakariya u te: “Leŝi mi ṭhamaka mi tiṭona ŝakudya . . . , hi malembe walawo ya ntlhanu wa makume ni makume mambiri, šana a mi tiṭonela mina-ke?” Xikwembu a xi ku amukelanga ku titsona loku ka swakudya hikuva Vayuda a va titsona swakudya ni ku rila, hikwalaho ka vuavanyisi lebyi humeke eka Yehovha hi yexe. A va titsona swakudya hikwalaho ka khombo leri va weleke, ku nga ri hikwalaho ka vubihi bya vona, lebyi nga endla leswaku ri va wela. Endzhaku ka ku tlheriseriwa ka vona etiko-xikaya ra vona, lowu a wu ri nkarhi wa ku tsaka ematshan’weni ya ku rila swilo swa nkarhi lowu hundzeke.—Zakariya 7:5.
Xana Ku Titsona Swakudya I Ka Vakreste?
Hambileswi Yesu Kreste a nga va lerisangiki vadyondzisiwa va yena leswaku va titsona swakudya, yena ni valandzeri vakwe va titsone swakudya hi Siku ra ku Phahlelana Mariyeta hikuva a va ri ehansi ka Nawu wa Muxe. Ku engetela kwalaho, van’wana va vadyondzisiwa vakwe va titsone swakudya hi minkarhi yin’wana hikuva Yesu a a nga va byelanga leswaku va tshika mukhuva lowu hilaha ku heleleke. (Mintirho 13:2, 3; 14:23) Kambe a va nga fanelanga va ‘khanyanisa mimombo ya vona, va ku va ta voniwa hi vanhu leswaku va le ku titsoneni ka swakudya.’ (Matewu 6:16) Ku tinyiketela ko tano ka le handle ku nga ha endla leswaku vanhu van’wana va khumbeka ni ku ku bumabumela. Hambiswiritano Xikwembu a xi tsakisiwi hi swiendlo swo tano swa ku tivonakarisa.—Matewu 6:17, 18.
Yesu u tlhele a vulavula hi ku titsona swakudya ka vadyondzisiwa vakwe hi nkarhi wa ku fa ka yena. Hi ndlela yoleyo a a nga simeki mukhuva wa ku titsona swakudya. Ematshan’weni ya sweswo a a kombisa vuyelo bya mbitsi lowu a va ta va na wona. Loko se a pfuxiwile a a ta va na vona nakambe kutani a ku nga ha ta va ni xivangelo xa leswaku va titsona swakudya.—Luka 5:34, 35.
Nawu wa Muxe wu hele loko ‘Kreste a nyiketiwile kan’we swi helela kwalaho leswaku a rhwala swidyoho swa lavo tala.’ (Vaheveru 9:24-28, ringanisa NW.) Naswona hi ku hela ka Nawu lowu, xileriso xa ku titsona swakudya hi Siku ra ku Phahlelana Mariyeta xi herile. Xisweswo ku titsona swakudya loku bohaka, loku boxiweke eBibeleni se a ku susiwile.
Ku Vuriwa Yini Hi Lent?
Kutani ke, xana mukhuva wa ku titsona swakudya wa Vujagana hi nkarhi wa Lent wu sekeriwe kwihi? Hatimbirhi, kereke ya Khatholiki ni ya Protestente, ta yi tlangela Lent, hambileswi tindlela leti ti yi tlangelaka ha tona ti hambanaka hi ku ya hi tikereke. Van’wana va dya kan’we ntsena hi siku eka masiku ya 40 ya le mahlweni ka Easter. Van’wana a va dyi hilaha ku heleleke hi Ash Wednesday na hi Good Friday. Eka van’wana Lent yi vula ku tshika ku dya nyama, nhlampfi, mandza ni swilo leswi endliweke hi masi.
Ku vuriwa leswaku Lent yi sekeriwe eku titsoneni ka Yesu swakudya ka masiku ya 40 endzhaku ka ku khuvuriwa kakwe. Kambe, xana a a simeka mukhuva lowu a wu fanele wu endliwa lembe rin’wana na rin’wana? Nikatsongo. Leswi swi va erivaleni loko hi tsundzuka leswaku Bibele a yi hi byeli hi mukhuva wo tano exikarhi ka Vakreste vo sungula. Lent yi tlangeriwe ro sungula hi lembe-xidzana ra vumune endzhaku ka Kreste. Ku fana ni tidyondzo to tala ta Vujagana, yi tekeleriwe evuhedenini.
Loko Lent yi ri ku tekelela ku titsona ka Yesu swakudya emananga endzhaku ka nkhuvulo wakwe, ha yini yi tlangeriwa hi mavhiki lama rhangelaka Easter—nkarhi lowu ku vuriwaka leswaku i wa ku pfuxiwa kakwe? Yesu a nga titsonanga swakudya emasikwini lama rhangeleke ku fa kakwe. Marungula ya Evhangeli ya vula leswaku yena ni vadyondzisiwa vakwe va endzele makaya ya vanhu kutani va dya swakudya eBetaniya masiku ma nga ri mangani ntsena, a nga si fa. Naswona u dye Paseka emadyambyini ya le mahlweni ka ku fa kakwe.—Matewu 26:6, 7; Luka 22:15; Yohane 12:2.
Ku ni swo karhi leswi fanelaka ku dyondziwa eku titsoneni ka Yesu swakudya endzhaku ka ku khuvuriwa kakwe. A a ta sungula vutirheli bya nkoka swinene. A ku katseka ku lweriwa ka vuhosi bya Yehovha ni timhaka ta vumundzuku bya vanhu hinkwavo. Lowu a wu ri nkarhi wa ku anakanyisisa hi ku enta ni ku hundzukela eka Yehovha hi xikhongelo leswaku a kuma mpfuno ni nkongomiso. Hilaha ku faneleke Yesu u titsone swakudya hi nkarhi lowu. Leswi swi komba leswaku ku titsona swakudya ku nga va loku vuyerisaka loko ku endliwa hi nsusumeto lowunene naswona hi nkarhi lowu faneleke.—Ringanisa Vakolosa 2:20-23.
Nkarhi Lowu Ha Wona Ku Titsona Swakudya Swi Nga Vuyerisaka
A hi voneni minkarhi yin’wana namuntlha leyi mugandzeri wa Xikwembu a nga titsonaka swakudya ha yona. Munhu la endleke xidyoho a nga ha titwa a nga lavi ku dya nkarhinyana wo karhi. Leswi a swi nge vi ku lava ku tsakisa van’wana kumbe a hlundzukisiwa hi ndzayo leyi a nyikiweke yona. Entiyisweni, ku titsona swakudya hi koxe a ku nge lulamisi timhaka ni Xikwembu. Hambiswiritano, munhu la hundzukeke hakunene u ta va ni gome swinene hikwalaho ka leswi a twiseke Yehovha ku vava kumbexana ni vanghana ni va ndyangu wakwe. Ku vaviseka ni xikhongelo xa mbilu hinkwayo xa ku kombela ku rivaleriwa swi nga ha herisa ku navela swakudya.
Hosi Davhida wa Israyele u ve ni ntokoto lowu fanaka. Loko a langutane ni ku lahlekeriwa hi n’wana wa yena na Batixeba, u endle matshalatshala hinkwawo a khongela Yehovha leswaku a va ni musa eka n’wana loyi. Loko hi mintlhaveko ni hi matimba yakwe a khumbeke ngopfu hi ku khongela, u titsone swakudya. Hi laha ku fanaka ni namuntlha, ku dya loko u ri ehansi ka swiyimo swo karhi leswi tshikilelaka, swi nga ha vonaka swi nga fanelanga.—2 Samuwele 12:15-17.
Nakambe ku nga ha va na minkarhi leyi mugandzeri wa Xikwembu a lavaka ku dzikisa miehleketo ya yena eka mhaka yo karhi ya moya. Swi nga ha lava leswaku a endla nkambisiso eBibeleni ni le tibukwini ta Vukreste. A nga ha lava nkarhi wo karhi wa ku anakanyisisa. Hi nkarhi wolowo wa dyondzo leyi enteke, munhu a nga ha hlawula ku nga kavanyetiwi hi ku dya swakudya.—Ringanisa Yeremiya 36:8-10.
Ku na swikombiso swa Matsalwa swa malandza ya Xikwembu lama nga titsona swakudya loko ma langutane ni ku endla swiboho swo tika. Hi nkarhi wa Nehemiya a ku fanele ku endliwa xihlambanyo eka Yehovha, naswona Vayuda a va ta rhukaniwa loko vo xi honisa. A va fanele va tiboha leswaku va ta tshika vasati va vona vambe ni ku tihambanisa ni tinxaka leti a ti va rhendzerile. Va nga si endla xihlambanyo lexi ni hi nkarhi wa ku tisola eka milandzu ya vona, nhlengeletano hinkwayo yi titsone swakudya. (Nehemiya 9:1, 38; 10:29, 30) Xisweswo loko Mukreste a langutane ni ku endla swiboho leswikulu, a nga ha titsona swakudya swa xinkarhana.
Minkarhi yin’wana swiboho leswi a swi endliwa hi huvo ya vakulu evandlheni ra Vukreste ro sungula, a swi fambisana ni ku titsona swakudya. Namuntlha, loko vakulu va vandlha va langutane ni swiboho swo tika, kumbexana leswi yelanaka ni mhaka ya vuavanyisi, va nga ha tshika ku dya swa xinkarhana loko va ha kambisisa mhaka ya kona.
Ku hlawula ku nga dyi hikwalaho ka swivangelo swo karhi i xiboho xa munhu hi yexe. Munhu a nga fanelanga a avanyisa un’wana emhakeni leyi. A hi fanelanga hi lava leswaku ‘vanhu va hi vona hi ri lavo lulama ehandle’; kumbe hi endla swakudya swi va swa nkoka lerova swi hi sivela ku khathalela vutihlamuleri bya hina lebyikulu. (Matewu 23:28; Luka 12:22, 23) Naswona Bibele yi kombisa leswaku Xikwembu a xi hi sindzisi leswaku hi titsona swakudya kumbe ku hi sivela leswaku hi titsona swakudya.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]
Xana wa swi tiva leswaku ha yini Yesu a titsone swakudya masiku ya 40 endzhaku ka ku khuvuriwa kakwe?