Loko Makhombo Ya Ntumbuluko Ma Hlasela

EAccra, le Ghana, hi July 4, 1995: Ku ve ni timpfula ta matimba swinene leti nga si tshamaka ti va kona hi mpfhuka xa kwalomu ka malembe ya 60 lama hundzeke, leti vangeke nkhukhulo lowukulu. Vanhu va kwalomu ka 200 000 va lahlekeriwe hi swilo swa vona hinkwaswo, 500 000 va lahlekeriwe hi makaya ya vona, naswona 22 wa vona va file.

ESan Angelo, le Texas, U.S.A., hi May 28, 1995: Swidzedze ni xihangu swi hlasele doroba-nkulu leri, leri nga ni vaaki va 90 000, swi vanga ku lahlekeriwa loku ringanyetiwaka ku va ntsengo wa R522 wa timiliyoni.

EKobe, le Japani, hi January 17, 1995: Ku tsekatseka ka misava loku nga lo heta 20 wa tisekoni ntsena, ku dlaye magidi ya vanhu, va makume ya magidi va vavisekile naswona madzana ya magidi va siyiwe va ri hava makaya.

HI HANYA enkarhini lowu nga ha vuriwaka nguva ya makhombo. Xiviko xa Nhlangano wa Matiko xi paluxa leswaku eka nkarhi wo ringana 30 wa malembe ku sukela hi 1963-92, nhlayo ya vanhu lava dlaweke, lava lamatiweke, kumbe lava balekeke emakaya hikwalaho ka makhombo, yi tlakuke hi nhlayo-xikarhi ya 6 wa tiphesente lembe na lembe. Xiyimo lexi lexi nga tshembisiki xi vangele leswaku Nhlangano wa Matiko wu vitana malembe ya va-1990 yi ku i “International Decade for Natural Disaster Reduction.”

Ina, matimba ya ntumbuluko—yo tanihi xidzedze, ku buluka ka vholkheno, kumbe ku tsekatseka ka misava—a hi minkarhi hinkwayo ma vangaka khombo. Madzana ya swona swa endleka lembe na lembe kambe ku nga ri na munhu loyi a vavisekaka. Kambe loko vutomi bya vanhu vo tala ni nhundzu swi khumbeka, hilaha ku faneleke swi vuriwa khombo.

Ku andza ka makhombo ya ntumbuluko swi vonaka swi nga papalateki. Buku leyi nge Natural Disasters—Acts of God or Acts of Man? ya vika: “Vanhu va cinca mbango va wu endla swi olova leswaku wu vanga makhombo ya ntumbuluko, naswona va endla swilo hi ndlela leyi nga ta endla leswaku va hlaseriwa hi ku olova hi makhombo lawa.” Buku leyi yi nyikela xikombiso lexi xiyekaka: “Loko ku va ni ku tsekatseka ka misava loku nga riki na matimba exidorobanini lexi nga etlhelo ka gova lero enta, lexi taleke hi swidakana leswi akiweke hi switina swo tika leswi endliweke hi ndzhope, swi nga ha olova leswaku vanhu va dlawa ni ku tlhela va onhakeriwa. Kambe, xana kahle-kahle khombo ri va ri vangiwe hi ku tsekatseka ka misava kumbe hileswi vanhu va tshamaka etindlwini leti nga ni khombo, endhawini leyi nga ni khombo ku fana ni leyi?”

Eka swichudeni swa Bibele, ku ni xivangelo xin’wana lexi endlaka leswaku ku andza ka makhombo ya ntumbuluko swi nga swi hlamarisi. Kwalomu ka 2 000 wa malembe lama hundzeke, Yesu Kreste u vhumbhe leswaku exikarhi ka swilo leswi a swi ta fungha ‘ku hela ka minkarhi’ a ku ta va ni “tindlala, ni ku tsekatseka ka misava ematlhelweni layo tala.” (Matewu 24:3, 6-8) Nakambe Bibele yi vhumbhe leswaku “emasikwini ya makumu,” vanhu a va ta va lava tirhandzaka, lava rhandzaka mali, lava pfumalaka rirhandzu ra ntumbuluko ni lava nga rhandziki vunene.a (2 Timotiya 3:1-5) Mikhuva leyi hakanyingi yi endla leswaku vanhu va hanya hi ndlela leyi lwisanaka ni mbango, leswi vangaka leswaku vanhu va hlaseriwa hi ku olova, hi matimba ya ntumbuluko. Makhombo lama vangiwaka hi vanhu na wona ma huma eka rixaka leri ro pfumala rirhandzu, leri vo tala va bohekaka ku hanya exikarhi ka rona.

Tanihi leswi pulanete ya hina yi yaka yi thyakisiwa swinene, ni leswi mahanyelo ya vanhu ma vekaka vanhu van’wana ekhombyeni lerikulu swinene, ni leswi rifuwo ra misava ri yaka ri tirhisiwa hi ndlela yo biha, makhombo ma ta hambeta ma hlasela vanhu. Ku phalala swi hundzuka ntlhontlho, hilaha xihloko lexi landzelaka xi nga ta swi kombisa hakona.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 3]

Top: Information Services Department, Ghana; right: San Angelo Standard-Times

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 2]

COVER: Maxie Roberts/Courtesy of THE STATE