Tivonele “Vaepikuro”

“I munhu lonene! U ni mimpimanyeto leyi tlakukeke ya mahanyelo. A nga dzahi, a nga tirhisi swidzidzirisi hi ndlela yo biha kumbe nhlambha. Entiyisweni, i munhu lonene ku tlula van’wana lava tivulaka Vakreste!”

XANA u tshame u twa van’wana va vulavula hi ndlela yo fana ni leyi leswaku va sasa vunghana lebyi nga fanelangiki lebyi va byi hlakulelaka? Xana bya seketeriwa hi Matsalwa? Xikombiso xa le vandlheni ro sungula ra Vukreste xa hi voningela emhakeni leyi.

Eka lembe-xidzana ro sungula, muapostola Pawulo u tsundzuxe vandlha ra le Korinto a ku: “Mi nga pfumeli ku xisiwa: ‘Vanghana lavo biha, va borisa mikhuva leyinene.’” Kumbexana, Vakreste van’wana a va tihlanganisa swinene ni vanhu lava a va kuceteriwe hi filosofi ya Magriki, ku katsa ni ya Vaepikuro. Xana a ku ri vamani Vaepikuro? Ha yini a a va ta va ni nxungeto eka Vakreste va le Korinto hi tlhelo ra moya? Xana va kona vanhu lava fanaka na vona namuntlha, lava hi faneleke hi tivonela eka vona?—1 Vakorinto 15:33.

Xana A Ku Ri Vamani Vaepikuro?

Vaepikuro a ku ri valandzeri va mutivi wa filosofi wa Mugriki Epicurus, loyi a hanyeke ku sukela hi 341 ku ya ka 270 B.C.E. A a dyondzisa leswaku ntsako a wu ri nchumu lowukulu eka hinkwaswo lowu faneleke wu hlongorisiwa evuton’wini. Xana leswi swi vula leswaku Vaepikuro a va hanya hi ndlela leyi nyenyetsaka, va ri hava misinya ya milawu, va nghenela mikhuva leyi thyakeke leswaku va hambeta va kuma ntsako? Lexi hlamarisaka, Epicurus a a nga dyondzisanga valandzeri va yena ku hanya hi ndlela yoleyo! Ematshan’weni ya sweswo, u dyondzise leswaku ndlela leyinene yo kuma ntsako i ku hanya va xalamukile, va va ni vurhena, va tikhoma ni ku va ni vululami. U khutaze ku lava ntsako lowu nga ta va kona vutomi hinkwabyo bya munhu, ku nga ri ntsako wa sweswinyana, wa xinkarhana. Xisweswo Vaepikuro va nga ha va va vonake va ri vanene loko va fanisiwa ni lava endlaka swidyoho leswikulu.—Ringanisa Tito 1:12.

Xana Bya Fana Ni Vukreste?

Loko a wu ri xirho xa vandlha ro sungula ra le Korinto, xana a va ta va va ku tsakisile Vaepikuro? Van’wana va nga ha va va ehlekete leswaku mimpimanyeto ya mahanyelo leyi tlakukeke ya Vaepikuro a yi va veka exiyin’weni xo va vanghana lavanene eka Vakreste. Loko va sasa ku ya emahlweni, Vakorinto va nga ha va va xiye swilo leswi vonakaka swi fana exikarhi ka mimpimanyeto ya Vaepikuro ni ya Rito ra Xikwembu.

Hi xikombiso, Vaepikuro a va ringanisela eku hlongoriseni ka vona ntsako. A va teka ntsako wa mianakanyo wu ri wa nkoka ku tlula mintsako ya nyama. Leswi munhu a swi dyaka a swi nga ri swa nkoka tanihi vuxaka bya yena ni munhu loyi a dyaka na yena. Vaepikuro a va nga ngheneleli eka swa tipolitiki ni ku endla xidyoho exihundleni. Wa nga vona ndlela leyi a swi ta olova ha yona ku ehleketa u ku: “Va fana ngopfu na hina!”

Hambiswiritano, xana Vaepikuro a va fana hakunene ni Vakreste vo sungula? Nikatsongo. Lava nga ni matimba yo twisisa lama leteriweke kahle a va ta kota ku vona ku hambana loku xiyekaka. (Vaheveru 5:14) Xana u nga swi kota? A hi kambisiseni tidyondzo ta Epicurus.

Tlhelo Leri Nga Tsakisiki Ra Vuepikuro

Leswaku a pfuna vanhu va hlula ku chava swikwembu ni rifu, Epicurus a a dyondzisa leswaku swikwembu a swi na mhaka na vanhu naswona a swi ngheneleli etimhakeni ta vanhu. Hi ku ya hi Epicurus, swikwembu a hi swona swi nga vumba vuako hinkwabyo, naswona vutomi byi ve kona hi xiwelo. Xana leswi a a swi nga lwisani hi ku kongoma ni dyondzo ya Bibele ya leswaku ku ni “Xikwembu xin’we,” ku nga Muvumbi, ni leswaku xa swi khathalela swivumbiwa swa xona swa vanhu?—1 Vakorinto 8:6; Vaefesa 4:6; 1 Petro 5:6, 7.

Epicurus u tlhele a dyondzisa leswaku a ku nge vi na vutomi endzhaku ka rifu. Kavula, leswi a swi hambana ni dyondzo ya Bibele ya mpfuko-wa-vafi. Entiyisweni, loko muapostola Pawulo a vulavule le Areyopago, kumbexana Vaepikuro a va ri exikarhi ka lava a va nga pfumelelani na yena Pawulo eka dyondzo ya mpfuko-wa-vafi.—Mintirho 17:18, 31, 32; 1 Vakorinto 15:12-14.

Swi nga ha endleka leswaku nchumu a wu ri ni khombo swinene eka filosofi ya Epicurus, a wu tumberile swinene. Ku ala ka yena leswaku ku ni vutomi endzhaku ka rifu ku n’wi yise eka makumu ya leswaku munhu u fanele a hanya a tsakile hilaha a kotaka hakona enkarhini wa yena wo koma emisaveni. Hilaha hi swi voneke hakona, mavonelo ya yena a ku nga ri ku hanya hi ku endla xidyoho, kambe, ematshan’weni ya sweswo a ku ri ku tiphina hi swa sweswi, tanihi leswi nkarhi lowu hi nga na wona sweswi, ku nga wona ntsena.

Xisweswo, Epicurus u sivele ku endla xidyoho exihundleni leswaku munhu a papalata ku kumiwa, hikuva sweswo swi xungeta ntsako wa yena wa sweswi. U khutaze ku ringanisela leswaku ku papalatiwa vudakwa, ku nga nchumu wun’wana lowu nga tekelaka munhu ntsako wa sweswi. U tlhele a khutaza ku va ni vuxaka lebyinene ni van’wana hikuva loko van’wana va tlherisela tintswalo, swi ta vuyerisa. Kavula, ku papalata ku endla xidyoho exihundleni, ku tidyondzisa ku ringanisela ni ku hlakulela vunghana, i swiendlo leswinene. Kutani ha yini filosofi ya Epicurus a yi ri ni khombo eka Mukreste? Hikuva ndzayo ya yena a yi sekeriwe eka langutelo ra yena ro pfumala ripfumelo, ra leswaku: “A hi dyeni hi nwa, hikuva mundzuku ha fa!”—1 Vakorinto 15:32.

Entiyisweni, Bibele yi kombisa vanhu ndlela yo hanya hi ntsako sweswi. Hambiswiritano, ya laya: “Tshamani erirhandzwini ra Xikwembu. Langutelani musa wa Hosi ya hina Yesu Kriste lowu yisaka evutomini lebyi nga heriki.” (Yuda 21) Ina, Bibele yi kandziyisa swinene vumundzuku lebyi nga heriki, ku nga ri nkarhi wa sweswi lowu hundzaka hi ku hatlisa. Eka Mukreste, ku tirhela Xikwembu i nchumu lowukulu, naswona loko a rhangisa Xikwembu, wa tsaka ni ku eneriseka. Hi ndlela leyi fanaka, Yesu, ematshan’weni yo khomeka swinene hi swilaveko swa munhu hi xiyexe, u hete ntamu wa yena handle ka vutianakanyi a tirhela Yehovha ni ku pfuna vanhu. U dyondzise vadyondzisiwa va yena ku endlela van’wana leswinene, ku nga ri hi ntshembo wo endleriwa leswinene, kambe hikwalaho ka ku va rhandza hi xiviri. Entiyisweni, minsusumeto ya xisekelo ya Vuepikuro ni ya Vukreste yi hambanile swinene.—Marka 12:28-31; Luka 6:32-36; Vagalatiya 5:14; Vafilipiya 2:2-4.

Khombo Leri Tumbeleke

Lexi vavisaka, hambileswi Vaepikuro va kandziyiseke swinene ku tsaka, ntsako wa vona a wu nga hetisekanga loko va tshuka va va na wona. Hikwalaho ko pfumala “ku ṭaka ka Yehova,” Epicurus u vule leswaku vutomi i “nyiko yo vava.” (Nehemiya 8:10) Wa nga vona ndlela leyi Vakreste vo sungula a va tsake ha yona loko va ringanisiwa na vona! Yesu a a nga khutazi vutomi byo pfumala ntsako, bya ku titsona. Entiyisweni, ku landzela ntila wa yena i ndlela leyi yisaka entsakweni lowukulu.—Matewu 5:3-12.

Loko swirho swin’wana swa vandlha ra le Korinto a swi ehleketa leswaku a swi ta tihlanganisa ni lava kuceteriweke hi mianakanyo ya Vuepikuro kambe ripfumelo ra swona ri nga vi ekhombyeni, a swi hoxisile. Hi nkarhi lowu Pawulo a nga tsala papila ra yena ro sungula ha wona, a ri tsalela Vakorinto, van’wana va vona ana se a va nga ha pfumeli eku pfuxiweni ka vafi.—1 Vakorinto 15:12-19.

Xana Vuepikuro Byi Kona Namuntlha?

Hambileswi Vuepikuro byi nyamalaleke hi lembe-xidzana ra vumune C.E., namuntlha ku ni lava tekeleleke langutelo leri fanaka ra leswaku vutomi lebyi byo va na sweswi ntsena. Vanhu lava va veka ntshembo wutsongo kumbe va nga wu veki nikatsongo ntshembo eka xitshembiso xa Xikwembu xa vutomi lebyi nga heriki. Kambe, van’wana va vona va ni mimpimanyeto ya mahanyelo leyi tlakukeke.

Mukreste a nga ha ringeka leswaku a va ni vunghana bya le kusuhi ni vanhu vo tano, kumbexana a ehleketa leswaku timfanelo ta vona letinene ti endla swi fanela ku va ni vunghana na vona. Hambiswiritano, hambileswi hi nga titekiki hi tlakukile eka van’wana, hi fanele hi tsundzuka leswaku “vanghana lavo biha” hinkwavo—ku katsa ni lava nkucetelo wa vona wu tumbeleke swinene—“va [onha] mikhuva leyinene.”

Filosofi ya leswaku vutomi lebyi byo va na sweswi ntsena yi tlhela yi humelela hi xitshuketa eka tiseminara tin’wana ta mabindzu, tibuku to tipfuna ha tona, swirungulwana, tibayisikopo, minongonoko ya thelevhixini ni vuyimbeleri. Hambileswi ri nga khutaziki ku tikhoma hi ndlela yo biha hi ku kongoma, xana langutelo leri ro pfumala ripfumelo ri nga hi onha hi tindlela leti tumbeleke? Hi xikombiso, xana hi nga khomeka swinene hi ku tienerisa lerova hi rivala hi mhaka yo lweriwa ka vuhosi bya Yehovha? Xana hi hambukisiwa, hi ‘endla switsongo,’ ematshan’weni yo va ‘ni swo tala swo swi endla entirhweni wa Hosi’? Kumbe hi nga endliwa hi kanakana ku lulama ni mpfuno wa mimpimanyeto ya Yehovha? Hi fanele hi papalata ku hlalela ku tikhoma ko biha, madzolonga ni vungoma swin’we ni ku papalata vanhu lava lawuriwaka hi langutelo ra misava!—1 Vakorinto 15:58; Vakolosa 2:8.

Hikwalaho, a hi hlakuleleni vunakulobye, ngopfu-ngopfu ni lava landzelaka nkongomiso wa Yehovha hi mbilu hinkwayo. (Esaya 48:17) Loko ho endla tano, mikhuva ya hina leyinene yi ta tiyisiwa. Ripfumelo ra hina ri ta tiyisiwa. Hi ta hanya hi tsakile ku nga ri sweswi ntsena kambe ni le nkarhini lowu taka, hi ri karhi hi langutele vutomi lebyi nga heriki.—Pisalema 26:4, 5; Swivuriso 13:20.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Epicurus a a dyondzisa leswaku swikwembu a swi na mhaka na vanhu

[Xihlovo Xa Kona]

Courtesy of The British Museum