‘Tintswalo Ta Wena Ti Tlula Ku Hanya’
Hi ku vula ka Calvin H. Holmes
A ku ri hi December ya 1930, naswona a ndza ha ku heta ku senga tihomu loko Tatana a fika ekaya a huma eku endzeleni ka muakelani wa kwala kusuhi. “Leyi i buku leyi Wyman a ndzi lombeke yona,” u vule leswi a ri karhi a humesa buku ya wasi exikhwameni xa yena. A yi ri ni xihloko lexi nge Deliverance, yi humesiwe hi Watch Tower Bible and Tract Society. Tatana, loyi a a nga tali ku hlaya, u hlaye buku yoleyo ku kondza ku va vusiku swinene.
ENDZHAKUNYANA, Tatana u lombe tibuku tin’wana, leti nga ni mavito lama nge Light na Reconciliation, leti humesiweke hi vakandziyisi lava fanaka. U kume Bibele ya khale ya Manana ivi a tshama ku kondza ku va vusiku swinene a ri karhi a hlaya hi rivoni ra pharafini. Tatana u endle ku hundzuka lokukulu. Vuxika byolebyo u vulavule ku ringana tiawara to tala na hina—manana, vamakwerhu va xisati vanharhu na mina—loko hi ri karhi hi hlengeletanile etlhelo ka xitofu xa ka hina xa khale xa tihunyi.
Tatana u vule leswaku vanhu lava kandziyisaka tibuku leti a va vitaniwa Swichudeni swa Bibele, naswona hi ku ya hi vona hi hanya “emasikwini yo hetelela.” (2 Timotiya 3:1-5) U hlamusele leswaku misava a yi nge herisiwi eku herisiweni ka vanhu kambe ehansi ka Mfumo wa Xikwembu yi ta hundzuriwa paradeyisi. (2 Petro 3:5-7, 13; Nhlavutelo 21:3, 4) Sweswo swi twale swi tsakisa hakunene eka mina.
Tatana u sungule ku vulavula na mina loko hi ri karhi hi tirha swin’we. Ndza tsundzuka leswaku a hi ri eku suseni ka mungu wa koroni loko a ndzi hlamusela leswaku vito ra Xikwembu i Yehovha. (Pisalema 83:18) Xisweswo, hi ximun’wana xa 1931, loko ndza ha ri ni malembe ya 14, ndzi yime ndzi tiyile ndzi yimela Yehovha ni Mfumo wakwe. Ndzi khongele eka Yehovha ndzi ri entangeni wa khale wa maapula endzhaku ka yindlu ivi ndzi tshembisa hi mbilu hinkwayo leswaku ndzi ta n’wi tirhela hilaha ku nga heriki. Mbilu ya mina ana se a yi susumeteriwe hi tintswalo ta Xikwembu xa hina lexi hlamarisaka.—Pisalema 63:3.
A hi tshama epurasini ra kwalomu ka 30 wa tikhilomitara ku suka le St. Joseph, eMissouri, U.S.A., mpfhuka wa tikhilomitara leti nga hansi ka 65 ku suka eKansas City. Tatana u velekeriwe ekaya leritsongo ro akiwa hi timhandzi leri kokwana xinguwe wa mina wa xinuna a ri akeke epurasini eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-19.
Ku Titoloveta Vutirheli
Hi ximumu xa 1931, ndyangu wa ka hina wu twe nkulumo ya le rivaleni eka xiya-ni-moya leyi nga ni xihloko lexi nge “Mfumo, Ntshembo Wa Misava,” leyi nyikeriweke hi loyi a ri muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower, ku nga Joseph Rutherford, entsombanweni le Columbus, Ohio. Yi khumbe mbilu ya mina, naswona a ndzi tsakile ku hlanganyela na Tatana eku hangalaseni ka xibukwana lexi a xi ri ni nkulumo leyi ya le rivaleni eka vanhu lava a hi va toloverile.
Hi ximun’wana xa 1932, ndzi ye ro sungula enhlanganweni wa Timbhoni ta Yehovha. Muakelani wa hina u rhambe mina na Tatana ku ya twa nkulumo le St. Joseph leyi a yi nyikeriwa hi George Draper, mulanguteri la famba-fambaka wa Timbhoni ta Yehovha. Loko hi fika, nhlangano a wu ri exikarhi, ivi ndzi kuma ndhawu yo tshama eka yona endzhaku ka nhlana lowu tiyeke, lowu anameke wa J. D. Dreyer, loyi a ta hetisisa xiphemu xa nkoka evuton’wini bya mina.
Hi September 1933, ndzi ye enhlengeletanweni na Tatana le Kansas City, laha ndzi hlanganyeleke ro sungula eku chumayeleni erivaleni. Tatana u ndzi nyike swibukwana swinharhu ivi a ndzi lerisa ku vula ndzi ku: “Ndzi un’wana wa Timbhoni ta Yehovha la chumayelaka mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. A swi kanakanisi leswaku u n’wi twile Judge Rutherford eka xiya-ni-moya. Tinkulumo ta yena ti haxiwa hi switichi leswi tlulaka 300 vhiki rin’wana ni rin’wana.” Kutani ndzi fambisa xibukwana. Madyambu wolawo, loko ndzi ri karhi ndzi senga tihomu hala ndzhaku epurasini, ndzi ehlekete leswaku leri a ri ri siku leri nga rivalekiki evuton’wini bya mina.
Ku nga ri khale vuxika byi nghenile, naswona a hi nga ha swi koti ku famba ngopfu. Kambe Makwerhu Dreyer ni nsati wa yena va hi endzerile va ndzi rhamba leswaku ndzi ta ekaya ra vona hi madyambu ya Mugqivela ivi ndzi etlela kona. Ku tikarhata ka mina ndzi famba hi milenge tikhilomitara ta khume ndzi endzela va ka Dreyer swi pfunile, hikuva ndzi kote ku famba na vona evutirhelini siku leri tlhandlamaka ni ku va kona eka Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza le St. Joseph. Ku sukela nkarhi wolowo, a ndzi nga tali ku xwa evutirhelini hi Tisonto. Ndzetelo ni ndzayo ya Makwerhu Dreyer a swi ri swa nkoka.
Hi September 2, 1935, eku heteleleni ndzi swi kotile ku kombisa ku tinyiketela ka mina eka Yehovha hi nkhuvulo wa mati enhlengeletanweni le Kansas City.
Ku Sungula Ntirho-vutomi Wa Vutomi Hinkwabyo
Eku sunguleni ka 1936, ndzi tsarisele ku phayona, kumbe ku va mutirheli wa nkarhi hinkwawo, naswona ndzi tsariwe enxaxamelweni wa lava lavaka munghana wo phayona na yena. Endzhakunyana ka kwalaho ndzi kume papila leri humaka eka Edward Stead wa le Arvada, eWyoming. U hlamusele leswaku yena i munhu la fambaka hi xitulu xa mavhilwa xo fambisa swilema naswona u lava mpfuno leswaku a ta phayona. Ndzi amukele xirhambo xa yena hi ku hatlisa naswona ndzi hlawuriwe ku va phayona hi April 18, 1936.
Emahlweni ka ku va ndzi ya hlangana na Makwerhu Stead, manana u vulavule na mina exihundleni. U vutisile a ku: “N’wananga, xana wa tiyiseka leswaku leswi hi leswi u lavaka ku swi endla?”
Ndzi hlamurile ndzi ku: “Vutomi byi ta va byi nga pfuni nchumu loko ndzi nga swi endli.” Enkarhini wolowo a ndzi swi twisisa leswaku tintswalo ta Yehovha i ta nkoka swinene ku tlula xilo xin’wana ni xin’wana.
Ku phayona na Ted, hilaha a hi vitana Makwerhu Stead hakona, a ku ri ndzetelo lowunene. A a hiseka naswona a ri ni ndlela leyi tsakisaka yo nyikela rungula ra Mfumo. Hambiswiritano, leswi Ted a a kota ku swi endla a ku ri ku tsala ni ku vulavula; mahlangano ya yena hinkwawo a ma khomiwe hi vuvabyi bya mahlangano. A ndzi pfuka nimixo ndzi n’wi hlambisa ni ku n’wi susa malebvu, ndzi lunghiselela xifihlulo kutani ndzi n’wi dyisa. Kutani ndzi n’wi ambarisa leswaku a lunghekela nsimu. Ximumu xolexo hi phayone le Wyoming na Montana, hi gova ehandle nivusiku. Ted a etlela eka vutshamo byo hlawuleka lebyi endliweke endzeni ka vhene ya yena, ivi mina ndzi etlela ehansi. Endzhakunyana hi lembe rolero ndzi rhurhele edzongeni leswaku ndzi ya phayona le Tennessee, Arkansas ni le Mississippi.
Hi September 1937, ndzi ye ro sungula eka ntsombano lowukulu le Columbus, Ohio. Kwalaho a ku endliwe malunghiselelo yo sungula ntirho wo chumayela hi ku tirhisa gramafoni. Nkarhi wun’wana ni wun’wana loko hi tirhisa gramafoni a hi yi vitana ku tlangisa. N’hweti yin’wana ndzi tlangise minkarhi leyi tlulaka 500, naswona vanhu vo tlula 800 va yingisile. Endzhaku ko nyikela vumbhoni emadorobeni yo tala ya le vuxeni bya Tennessee, Virginia na Virginia Vupela-dyambu, ndzi rhamberiwe ku ya va phayona ro hlawuleka exiavelweni lexintshwa, ndzi tirha swin’we na nandza wa zoni, hilaha valanguteri va xifundzha a va vitaniwa hakona enkarhini wolowo.
Ndzi endzele mavandlha ni mintlawa leyi nga yoxe le Virginia Vupela-dyambu—ndzi heta mavhiki mambirhi ku ya eka mune ni rin’wana ni rin’wana ra wona—naswona ndzi rhangela evutirhelini bya nsimu. Kutani hi January 1941, ndzi hlawuriwe ku va nandza wa zoni. Hi nkarhi wolowo Manana na vasesi va mina vanharhu—Clara, Lois na Ruth—a va teke goza ro seketela Mfumo. Kutani ndyangu wa ka hina hinkwawo wu ye swin’we eka ntsombano lowukulu le St. Louis hi ximumu xolexo.
Endzhakunyana ka ntsombano, malandza ya zoni ma tivisiwile leswaku ntirho wa zoni wu ta hela eku heleni ka November 1941. N’hweti leyi tlhandlameke United States ri nghenele Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Ndzi averiwe ku va phayona ro hlawuleka, leswi a swi lava ku heta 175 wa tiawara hi n’hweti evutirhelini.
Malunghelo Yo Hlawuleka Ya Ntirho
Hi July 1942, ndzi kume papila leri a ri ri ni xirhambo xa leswaku ndzi ya tirha entsungeni. Endzhaku ko hlamula hi ku pfumela, ndzi rhamberiwe eBethele, yindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha, le Brooklyn, eNew York. Kwalomu ka vamakwerhu va 20 lava nga tekangiki va vitaniwile leswaku va ta leteriwa hi ndlela yo hlawuleka hi nkarhi wolowo.
Nathan H. Knorr, loyi a ri muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower hi nkarhi wolowo, u hlamuserile leswaku ntirho wo chumayela wu hungutekile ni leswaku hi ta leteriwa ku tiyisa mavandlha hi tlhelo ra moya. U te: “A hi lavi ku tiva swiphiqo swa kona ntsena, kambe ni leswaku u endle yini ha swona.”
Loko ha ha ri eBethele, Fred Franz, loyi a tlhandlameke Makwerhu Knorr tanihi muungameri hi 1977, u nyikele nkulumo leyi eka yona a nga te: “Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi ta hela, kutani ntirho wo chumayela lowukulu wu ta pfuleka. A swi kanakanisi leswaku timiliyoni ta ha ta hlengeleteriwa enhlengeletanweni ya Yehovha!” Nkulumo yoleyo yi hundzule langutelo ra mina hi ku helela. Loko ku humesiwa swiavelo, ndzi twe leswaku a ndzi fanele ndzi endzela mavandlha hinkwawo ya le xifundzheni xa Tennessee na Kentucky. A hi vitaniwa malandza ya vamakwavo, ku nga nhlamuselo leyi ku sukela hi nkarhi wolowo yi cinciweke yi va mulanguteri wa xifundzha.
Ndzi sungule ku pfuna mavandlha hi October 1, 1942, loko ndza ha ri ni malembe ya 25. Hi nkarhi wolowo ndlela yo fikelela mavandlha man’wana a ku ri ku famba hi milenge kumbe ku gada hanci. Minkarhi yin’wana a ndzi etlela ekamareni rin’we ni ndyangu lowu ndzi amukeleke.
Loko ndzi ri eVandlheni ra Greeneville eTennessee hi July 1943, ndzi kume xirhambo xo ya nghena eka ntlawa wa vumbirhi wa Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watchtower. Le Gilead, ndzi dyondze leswi swi vulaka swona hakunene ku “nyikela nyingiso lowukulu ku tlula lowu tolovelekeke eka swilo leswi hi swi tweke” naswona minkarhi hinkwayo hi va “ni swo tala swo swi endla entirhweni wa Hosi.” (Vaheveru 2:1; 1 Vakorinto 15:58) Tin’hweti ta ntlhanu ta khoso ya xikolo ti fambe hi ku hatlisa, kutani siku ra ku thwasa ri ve hi January 31, 1944.
Ku Ya eCanada Ivi Ndzi Ya eBelgium
Vo hlayanyana va hina va averiwe eCanada, laha a ka ha ku herisiwa ku yirisiwa ka ntirho wa Timbhoni ta Yehovha. Ndzi averiwe entirhweni wo famba-famba, lowu a wu lava ku famba mimpfhuka yo leha loko u suka eka vandlha ro karhi u ya eka rin’wana. Loko ndzi ri karhi ndzi famba, a swi tsakisa ku twa mintokoto ya ndlela leyi ntirho wa hina wo chumayela wu yisiweke emahlweni ha yona hi nkarhi wa ku yirisiwa eCanada. (Mintirho 5:29) Vo tala a va vulavula hi leswi vuriwaka tsima, laha hi vusiku byin’we a ku siyiwa xibukwana emutini wun’wana ni wun’wana eCanada hinkwaro. A ku ri mahungu lamanene ku twa leswaku hi May 1945 nyimpi a yi herile le Yuropa!
Hi ximumu xolexo, loko ndza ha pfuna vandlha rin’wana exidorobanini xa Osage, le Saskatchewan, ndzi kume papila leri a ri huma eka Makwerhu Knorr, leri a ri ku: “Ndzi ku nyika lunghelo ra leswaku u ya eBelgium. . . . Ku ni ntirho wo tala lowu wu faneleke wu endliwa etikweni rolero. I tiko leri onhiweke hi nyimpi, naswona vamakwerhu va lava mpfuno, kutani swi vonaka swi fanerile ku rhumela munhu la humaka eAmerika leswaku a ya va nyika mpfuno ni nchavelelo lowu faneleke lowu va wu lavaka.” Ndzi hlamule hi nkarhi wolowo, ndzi amukela xiavelo xexo.
Hi November 1945, a ndzi ri eBethele ya le Brooklyn ndzi dyondza Xifurwa na Charles Eicher, makwerhu la dyuhaleke wa le Alsatia. Ndzi tlhele ndzi kuma ndzetelo wa xihatla wa fambiselo ra rhavi. Ndzi nga si ya eYuropa, ndzi endzele ndyangu wa ka hina ni vanghana swa xinkarhana le St. Joseph, eMissouri.
Hi December 11, ndzi suke eNew York hi xikepe xa Queen Elizabeth, naswona masiku ya mune endzhakunyana ndzi fike le Southampton, eNghilandhi. Ndzi tshame n’hweti erhavini ra le Britain, laha ndzi kumeke ndzetelo lowu engetelekeke. Endzhaku ka sweswo, hi January 15, 1946, ndzi tsemakanye English Channel ivi ndzi xika le Ostend, eBelgium. Ku suka kwalaho ndzi fambe hi xitimela ku ya le Brussels, laha ndyangu hinkwawo wa Bethele wu ndzi hlanganiseke kona exitichini xa xitimela.
Ku Engeteleka Ka Ntirho Wa Le Ndzhaku Ka Nyimpi
Xiavelo xa mina a ku ri ku langutela ntirho wa Mfumo eBelgium, kambe a ndzi nga swi koti hambi ku ri ku vulavula ririmi ra kona. Hi tin’hweti leti nga vaka tsevu, a ndzi swi kotanyana ku vulavula Xifurwa. A ku ri lunghelo ku tirha ni lava ngheniseke vutomi bya vona ekhombyeni leswaku va ya emahlweni ni ntirho wo chumayela hi malembe ya ntlhanu ya ku phanga ka Manazi. Van’wana va vona a va ha ku ntshunxiwa etikampeni ta nxaniso.
Vamakwerhu a va hisekela ku hlela ntirho ni ku phamela lava nga ni ndlala ya ntiyiso wa Bibele. Kutani ku endliwe malunghiselelo yo khoma tinhlengeletano ni ya valanguteri lava famba-fambaka leswaku va endzela mavandlha. Hi tlhele hi va ni maendzo lama khutazaka ya Nathan Knorr, Milton Henschel, Fred Franz, Grant Suiter, na John Booth—hinkwavo ku ri vayimeri va le yindlu-nkulu ya le Brooklyn. Emasikwini wolawo ya khale, ndzi ve mulanguteri wa xifundzha, mulanguteri wa muganga ni mulanguteri wa rhavi. Hi December 6, 1952, endzhaku ka malembe ya ntirho ya kwalomu ka nkombo eBelgium, ndzi tekane na Emilia Vanopslaugh, loyi na yena a tirha erhavini ra le Belgium.
Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani, hi April 11, 1953, ndzi vitaniwile exitichini xa maphorisa xa kwalaho ivi ndzi byeriwa leswaku vukona bya mina a byi ri ni khombo eka vuhlayiseki bya le Belgium. Ndzi ye eLuxembourg leswaku ndzi ya rindza kona loko xikombelo xa nandzu wa mina xa ha endliwile eka Huvo-nkulu ya Tiko.
Hi February 1954 Huvo-nkulu ya Tiko ya le Belgium yi seketele xileriso xa leswaku vukona bya mina a byi ri na khombo etikweni rolero. Vumbhoni lebyi nyikeriweke a ku ri leswaku ku sukela loko ndzi fikile eBelgium, nhlayo ya Timbhoni etikweni yi kule hi ndlela leyi hlamarisaka—yi suka eka 804 hi 1946 yi ya eka 3304 hi 1953—ni leswaku, hikwalaho ka sweswo, vuhlayiseki bya le Belgium a byi xungetiwa hikuva Timbhoni to tala leti ta ha riki vantshwa a ti yima ti tiyile eka vukala-tlhelo bya Vukreste. Xiswewo, mina na Emilia hi averiwe le Switzerland, laha hi sunguleke ku tirha entirhweni wa xifundzha exiyengeni lexi ku vulavuriwaka Xifurwa eka xona.
Xikolo xa Vutirheli bya Mfumo—ku nga xikolo lexi nyikelaka vuleteri lebyi engetelekeke eka vakulu lava nga Vakreste—xi simekiwile hi 1959 le South Lansing, eNew York. Ndzi rhambiwile leswaku ndzi ya kona leswaku ndzi ya leteriwa ku dyondzisa mintlawa ya xikolo lexi eYuropa. Loko ndza ha ri le United States, ndzi endzele ndyangu wa ka hina le St. Joseph, eMissouri. Ndzi fike ndzi vona mana wa mina la rhandzekaka ro hetelela. U fe hi January 1962; Tatana a a fe hi June 1955.
Xikolo xa Vutirheli bya Mfumo le Paris, eFurwa, xi sungule hi March 1961, naswona Emilia u fambe na mina. Valanguteri va miganga, valanguteri va swifundzha, valanguteri va mavandlha ni maphayona yo hlawuleka va tile exikolweni va huma le Furwa, Belgium na Switzerland. Eka tin’hweti ta 14 leti landzeleke, ndzi fambise mintlawa ya 12 ya khoso leyi ya mavhiki ya mune. Endzhaku ka sweswo, hi April 1962, hi twe leswaku Emilia a a tikile.
Ku Pfumelelana Ni Swiyimo
Hi tlhelele le Geneva, eSwitzerland, laha hi fikeke hi kuma mpfumelelo wo tshamela makumu. Hambiswiritano, a swi nga olovi ku kuma ndhawu yo tshama eka yona, hikuva a ku ri ni ku pfumaleka lokukulu ka tiyindlu. Hambi ku ri ku kuma ntirho a swi nga olovi. Eku heteleleni ndzi kume ntirho evhengeleni ra ndzawulo leyikulu exikarhi ka Geneva.
Ndzi hete malembe ya 26 evutirhelini bya nkarhi hinkwawo, kutani swiyimo swa hina leswi cinceke a swi lava ku lulamisiwa hakunene. Eka malembe ya 22 lawa ndzi tirheke eka vhengele ra ndzawulo ni ku pfuneta ku kurisa vana va hina vambirhi va vanhwanyana, Lois na Eunice, ndyangu wa hina nkarhi hinkwawo a wu rhangisa swilaveko swa Mfumo. (Matewu 6:33) Endzhaku ko huma mudende entirhweni wo tihanyisa hi 1985, ndzi sungule ku tirha tanihi mulanguteri wa xifundzha la khomeleke.
Rihanyo ra Emilia a ri tsane swinene, kambe u endle leswi a nga swi kotaka evutirhelini. Lois u ve phayona ku ringana malembe ya kwalomu ka khume. Mawaku ntsako lowukulu wa moya lowu ndzi veke na wona hi ku tiphina hi ntsombano wa matiko hinkwawo lowu hlamarisaka ndzi ri na yena le Moscow hi ximumu xa 1993! Endzhakunyana ka kwalaho, loko hi ri eriendzweni ro wisa le Senegal, eAfrika, Lois u file loko a ri karhi a khida elwandle. Rirhandzu ni musa wa vamakwerhu va le Afrika ni varhumiwa a swi ri nchavelelo lowukulu eka mina loko ndzi ye eSenegal ndzi ya khathalela xilahlo. Ndzi navela ku vona Lois eku pfuxiweni ka vafi!—Yohane 5:28, 29.
Ndza tsaka ku va ndzi tiphine hi nseketelo wo tshembeka wa munghana la rhandzekaka ku ringana malembe-khume lama tlulaka mune. Hakunene, ku nga khathariseki mbitsi ni swiphiqo swa mina, tintswalo ta Yehovha a ti tsakisa naswona ti endle vutomi byi va bya nkoka. Mbilu ya mina yi susumeteleka ku huwelela malunghana ni Xikwembu xa hina, Yehovha, hi marito ya mupisalema lama nge: “Hikuv̌a tintŝalo ta wena ti tlula ku hanya. Milomu ya mina yi ta ku twarisa.”—Pisalema 63:3.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]
Hi sungule ntirho wo chumayela hi gramafoni
[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]
Vatswari va mina hi 1936
[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]
Ku chumayela exitarateni le Belgium hi 1948