Ndzima 8
Ku Twarisa Mahungu Lamanene Handle Ko Karhala (1942-1975)
“EKA HINKWAVO LAVA RHANDZAKA VULAWURI BYA LE TILWENI:
Hi January 8, 1942, makwerhu wa hina la rhandzekaka, J. F. Rutherford, u hete pfhumba rakwe ra laha misaveni hi ku tshembeka . . . Minkarhi hinkwayo a swi n’wi tsakisa ni ku n’wi chavelela ku tiva leswaku timbhoni hinkwato ta Hosi a ti landzeli munhu, kambe ti landzela Hosi Kreste Yesu tanihi Murhangeri wa tona, ni leswaku ti ta hambeta ti endla ntirho lowu hi vun’we lebyi heleleke.”—Papila leri tivisaka rifu ra Makwerhu Rutherford.a
MAHUNGU ya rifu ra Makwerhu Rutherford ma ve xihlamariso eka Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo. Vo tala a va swi tiva leswaku a a vabya, kambe a va nga swi langutelanga leswaku a nga hatla a fa hi laha swi humeleleke ha kona. A va ri ni gome swinene hikwalaho ka ku lahlekeriwa hi makwavo wa vona la rhandzekaka kambe a va tiyimisele ku ya “emahlweni ni ntirho”—ntirho wa ku twarisa Mfumo wa Xikwembu. A va nga teki J. F. Rutherford tanihi murhangeri wa vona. Charles E. Wagner, loyi a a tirha ehofisini ya Makwerhu Rutherford, u te: “Kun’wana ni kun’wana, vamakwerhu a va khorwiseka leswaku ntirho wa Yehovha a wu titsheganga hi munhu wo karhi.” Hambi swi ri tano, a ka ha laveka munhu un’wana la nga ta byarha vutihlamuleri lebyi Makwerhu Rutherford a a byi hetisisa tanihi muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower.
“Ku Tiyimisela Ku Va Ekusuhi Swinene Ni Hosi”
A ku ri ku navela loku humaka embilwini ka Makwerhu Rutherford leswaku Timbhoni ta Yehovha ti twarisa mahungu lamanene handle ko karhala. Kutani ke, exikarhi ka December ya 1941, mavhiki ma nga ri mangani a nga si fa, u hlengelete mune wa vakongomisi va tihuvo timbirhi letikulu ta le nawini leti tirhisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha ivi a ringanyeta leswaku endzhakunyana ka rifu rakwe, swirho hinkwaswo swa tihuvo swi fanele swi hlengeletana ivi ku hlawuriwa muungameri ni xandla xa muungameri.
Hi ndzhenga wa January 13, 1942, masiku ya ntlhanu endzhaku ka ku fa ka Rutherford, swirho hinkwaswo swa tihuvo ta mavandla mambirhi swi hlanganile eBethele ya le Brooklyn. Emahlweninyana ka siku rero, xandla xa muungameri wa Sosayiti, Nathan H. Knorr wa malembe ya 36, u ringanyete leswaku va kombela swinene nkongomiso wa Xikwembu hi xikhongelo ni ku anakanyisisa. Swirho swa tihuvo leti swi xiye leswaku hambi leswi makwerhu la hlawuriwaka ku va muungameri a nga ta fambisa timhaka ta le nawini ta Sosayiti ya Watch Tower, nakambe a ta boheka ku tirha tanihi mulanguteri-nkulu wa nhlengeletano. I mani loyi a a ri ni timfanelo leti lavekaka ta vutihlamuleri bya ntikelo wonghasi byo hetisisa ntirho wa Yehovha? Nhlangano wa tihuvo leti wu pfuriwe hi xikhongelo, naswona endzhaku ka nkambisiso wa vukheta, Makwerhu Knorr u hlawuriwile hi hinkwavo ku va muungameri wa mavandla lawa mambirhi naswona Hayden C. Covington wa malembe ya 30, gqweta ra Sosayiti u ve xandla xa muungameri.b
Endzhakunyana hi siku rero, W. E. Van Amburgh, matsalana-n’watinkonta wa Sosayiti, u tivise ndyangu wa Bethele hi vuyelo bya nhlawulo. R. E. Abrahamson, loyi a a ri kona hi nkarhi wolowo, u tsundzuka leswaku Van Amburgh u te: ‘Ndza ha tsundzuka loko C. T. Russell a fa ivi a siviwa hi J. F. Rutherford. Hosi yi hambete yi kongomisa ni ku katekisa ntirho wa Yona. Sweswi, ndzi langutele leswaku ntirho wu ta ya emahlweni hi laha ku heleleke leswi Nathan H. Knorr a nga muungameri, hikuva lowu i ntirho wa Hosi, a hi wa munhu.’
Xana swirho swa ndyangu wa Bethele le Brooklyn swi titwise ku yini hi vuyelo bya nhlawulo? Papila leri khumbaka swinene ro huma eka swona ra January 14, 1942, siku leri landzeleke ra nhlawulo, ri hlamurile: “Ku suka ka yena [Rutherford] a ku nge hi heti matimba eku endleni ka ntirho wa Hosi lowu yi hi aveleke wona. Hi tiyimisele ku namarhela swinene Hosi ni ku namarhelana hina vini, hi ya emahlweni ni nyimpi handle ko hela matimba, hi pfunana. . . . Ku hanyisana ka hina na Makwerhu Knorr ku ringana malembe ya kwalomu ka makume-mbirhi . . . ku hi endla hi twisisa nkongomiso wa Hosi eku hlawuriweni ka Makwerhu Knorr tanihi muungameri ni nkhathalelo wa rirhandzu wa Hosi eka vanhu va Yona.” Mapapila ni tithelegrama ta vutleketli bya le hansi ka misava, swi fikile eyindlu-nkulu swi huma emisaveni hinkwayo swi ri karhi swi seketela mhaka leyi.
A ku ri hava ku kanakana leswaku i yini leswi faneleke ku endliwa. Eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa February 1, 1942 ku lunghiseleriwe xihloko xo hlawuleka, ku nga wona nkandziyiso lowu tiviseke rifu ra J. F. Rutherford. Xi te: “Ku hlengeleta ko hetelela ka Hosi ku ya emahlweni. Mi nga pfumeleli nchumu wu kavanyeta ntirho wa vanhu va Yena lava nga eka ntwanano. . . . Sweswi nchumu wa NKOKA SWINENE i ku hlayisa swinene vutshembeki bya hina eka Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.” Timbhoni ta Yehovha ti khutaziwe ku hambeta ti twarisa mahungu lamanene hi ku hiseka.
Kambe ‘ku hlayisa vutshembeki bya vona’ a ku ri ntlhontlho swinene eku sunguleni ka va-1940. Nyimpi a ya ha lwiwa emisaveni. Minsivelo ya nkarhi wa nyimpi eka swiyenge swo tala swa misava yi endle leswaku Timbhoni ta Yehovha ti nonon’hweriwa hi ku chumayela. Ku khotsiwa ni ku hlaseriwa ka Timbhoni hi mintlawa ku ye emahlweni ku tinyika matimba. Hayden Covington, tanihi gqweta ra Sosayiti etimhakeni ta nawu, u kongomise ku tisirhelela hi ku tirhisa nawu, nkarhi wun’wana a ri ehofisini yakwe eyindlu-nkulu eBrooklyn, naswona minkarhi yin’wana a ri eswitimeleni loko a ri karhi a famba-famba a tenga milandzu. Hi ku tirha ni magqweta ya kwalaho yo tanihi Victor Schmidt, Grover Powell na Victor Blackwell, Makwerhu Covington u lwe hi matimba leswaku a simeka timfanelo ta le nawini ta Timbhoni ta Yehovha leswaku ti chumayela hi yindlu na yindlu ni ku hangalasa tibuku ta Bibele handle ko siveriwa hi vafumi va kwalaho.c
Ku Ba Nanga Ya “Ku Ya eMahlweni”
Ku nga khathariseki ku pimiwa ka swakudya ni petirolo hikwalaho ka nyimpi, eku sunguleni ka March 1942, ku tivisiwe makungu ya Nhlengeletano ya Misava Leyintshwa ya le Tilweni, leyi nga ta khomiwa hi September 18-20. Leswaku ku olovisiwa ku famba, ku hlawuriwe tindhawu ta 52 to khomela ka tona mintsombano eUnited States hinkwaro, to tala ta tona a ti hlanganisiwe hi riqingho ku suka eCleveland, Ohio, entsindza wa mintsombano. Kwalomu ka nkarhi lowu fanaka Timbhoni ta Yehovha a ti hlanganile eka madoroba man’wana lamakulu ya 33 emisaveni hinkwayo. A xi ri xihi xikongomelo xa nhlengeletano lowu?
‘Laha a hi hlanganelanga ku ta anakanya hi nkarhi lowu hundzeke kumbe hi leswi vanhu va swi endleke,’ ku vule mutshama-xitulu, Makwerhu Covington, eka marito ya yena yo sungula eka xiyenge xo sungula. Kutani a tivisa nkulumo-nkulu leyi nge, “Ku Vonakala Ka Ntiyiso,” leyi sekeriweke eka Esaya tindzima 59 na 60, leyi nyikeriweke hi Makwerhu Franz. Loko xi kombetela eka xileriso xa Yehovha xa vuprofeta lexi tsariweke hi Esaya, xivulavuri xi vule hi rito leri tlakukeke xi ku: “Kutani ke, hi leyi nanga ya leswaku ‘Ntirho wu ya emahlweni’ leyi biwaka hi Mulawuri wa le Henhla-henhla leswaku hi hambeta ni [ntirho] wa yena wa ku nyikela vumbhoni ku nga khathariseki leswi humelelaka Armagedoni yi nga si fika.” (Esa. 6:1-12) A ku nga ri nkarhi wo tsana ni wa ku wisa.
“Ka ha ri ni ntirho lowu faneleke wu endliwa; wu tele swinene!” ku vule N. H. Knorr eka nkulumo leyi landzeleke enongonokweni. Leswaku a pfuna vayingiseri vakwe eka n’wangulo wa vona eka nanga ya leswaku “Ntirho wu ya emahlweni,” Makwerhu Knorr u tivise ku humesiwa ka nkandziyiso wa Bibele ya ku hundzuluxela ka King James, leyi kandziyisiweke eka michini ya Sosayiti, leyi gimetaka hi khonkhodensi leyi endleriweke Timbhoni ta Yehovha hi ku hlawuleka leswaku ti yi tirhisa evutirhelini bya nsimu. Buku yoleyo yi kombise ku hiseka ka Makwerhu Knorr eka vugandlisi ni ku hangalasiwa ka Bibele. Kahle-kahle, endzhakunyana ka ku va a ve muungameri wa Sosayiti eku sunguleni ka lembe rero, Makwerhu Knorr u endle matshalatshala ya xihatla ya mpfumelelo wo gandlisa vuhundzuluxeri lebyi ni ku hlela ku lulamisiwa ka khonkhodensi ni swivumbeko swin’wana. Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani nkandziyiso lowu wo hlawuleka wa King James Version a wu lulamele ku humesiwa entsombanweni.
Hi siku ro hetelela ra nhlengeletano, Makwerhu Knorr u nyikele nkulumo leyi nge “Ku Rhula—Xana Ku Nga Khomelela?” Eka yona u nyikele vumbhoni bya matimba byo huma eka Nhlavutelo 17:8 bya leswaku Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, leyi a yi vambile hi nkarhi wolowo, a yi nge yisi eka Armagedoni, hi laha van’wana a a va anakanya ha kona, kambe nyimpi yi ta hela naswona ku ta landzela nkarhi wa ku rhula. A ka ha ri ni ntirho wo twarisa Mfumo wa Xikwembu lowu a wu fanele wu endliwa. Vatsombani va byeriwe leswaku, ku sukela hi n’hweti leyi landzelaka, Sosayiti yi ta rhumela “malandza lama langutelaka” leswaku ma tirha ni mavandlha, leswaku ku andza loku languteriweke enhlengeletanweni ku ta khathaleriwa kahle. Vandlha rin’wana ni rin’wana a ri ta endzeriwa eka tin’hweti tin’wana ni tin’wana ta tsevu.
Marie Gibbard, loyi a ri le Dallas, Texas, swin’we ni vatswari vakwe u te: “Nhlengeletano Wa Misava Leyintshwa Wa Le Tilweni wu yi hlanganise yi tiya nhlengeletano ya Yehovha, leswaku yi lunghela ntirho lowu taka.” A ku ri ni ntirho wo tala. Timbhoni ta Yehovha ti langutele nguva leyi taka ya ku rhula. A a ti tiyimiserile ku ya emahlweni ku nga khathariseki nkaneto ni nxaniso, ti twarisa mahungu lamanene handle ko hela matimba!
Nguva Ya Dyondzo Leyi Engetelekeke
A va tirhisa khadi ra vumbhoni ni gramafomo eku chumayeleni ka vona hi yindlu na yindlu, kambe xana mbhoni yin’wana ni yin’wana ya Yehovha a yi ta swi kota ku antswisa vuswikoti bya yona byo hlamusela swivangelo swa ntshembo wa yona hi ku tirhisa Matsalwa? Muungameri wa vunharhu wa Sosayiti N. H. Knorr, u anakanye tano. C. James Woodworth, loyi tata wakwe a tirheke tanihi muhleri wa The Golden Age na Consolation, hi malembe yo tala, u swi veka hi ndlela leyi: “Hambi leswi hi siku ra Makwerhu Rutherford a ku kandziyisiwa leswaku ‘Vukhongeri I Ntlhamu Ni Bindzu,’ sweswi nguva ya ku andza ka misava hinkwayo a yi sungula, naswona dyondzo—hi tlhelo ra Bibele ni ra nhlengeletano—yi sungule hi mpimo lowu a wu nga tiviwi eka vanhu va Yehovha ku ta fikela enkarhini wolowo.”
Nguva ya dyondzo yi sungule hi xihatla. Hi February 9, 1942, endzhaku ka n’hweti N. H. Knorr a vekiwe ku va muungameri wa Sosayiti, ku endliwe xitiviso xa ntikelo eBethele ya le Brooklyn. Le Bethele ku endliwe malunghiselelo ya Dyondzo leyi Anameke ya Vutirheli bya le Tilweni—xikolo lexi a xi ri xa ku endla vulavisisi bya Bibele ni ku vulavula erivaleni.
Hi lembe leri landzeleke, ku endliwe masungulo ya leswaku xikolo lexi fanaka xi fambisiwa eka mavandlha ya kwalaho ya Timbhoni ta Yehovha. Eka Nhlengeletano ya “Ku Rhamberiwa Ku Teka Goza” leyi khomeriweke eUnited States hinkwaro hi April 17 na 18, 1943, ku humesiwe xibukwana lexi nge Course in Theocratic Ministry. Vandlha rin’wana ni rin’wana ri khutaziwe ku sungula xikolo lexintshwa, valeteri lava hlawuriweke hi Sosayiti a va ta tirha tanihi vatshami va xitulu ni ku nyikela ndzayo leyi pfunaka eka tinkulumo leti nyikeriwaka hi swichudeni swa xinuna. Hi ku hatlisa, dyondzo leyi yi hundzuluxeriwile ivi yi tirhisiwa eka matiko man’wana.
Xisweswo, swivulavuri leswi fanelekaka leswi leteriweke exikolweni lexi xa vutirheli swi sungule ku hlanganyela entirhweni wa misava hinkwayo wa tsima ra ku vulavula erivaleni ro twarisa rungula ra Mfumo. Endzhakunyana vo tala va lava va swi kotile ku tirhisa ndzetelo wa vona kahle tanihi swivulavuri entsombanweni ni ku hetisisa vutihlamuleri bya ntikelo enhlengeletanweni.
Exikarhi ka vona a ku ri na Angelo C. Manera, Lontsongo, mulanguteri la nga famba-famba ku ringana malembe ya 40. A a ri un’wana wa lava nga rhanga va tsarisiwa exikolweni evandlheni rakwe, naswona u ri: “Hina lava a hi ya eminhlanganweni ni ku ya entirhweni wa nsimu hi malembe yo tala handle ka lunghiselelo leri, hi ri teke tanihi goza lerikulu enhluvukweni wa hina ni wa nhlengeletano.”
George Gangas loyi a a ri muhundzuluxeri wa Xigriki hi nkarhi wolowo, malunghana ni ku leteriwa ka yena exikolweni lexi sunguriweke le Bethele ya le Brooklyn hi 1942, endzhakunyana u te: “Ndzi tsundzuka nkarhi lowu ndzi nyikeleke nkulumo ya mina yo sungula ya timinete ta tsevu. A ndzi nga titshembi, kutani ndzi yi tsala ehansi. Kambe loko ndzi yima ndzi ya yi nyikela, ndzi khomiwa hi rhumbu loko ndzi vona vayingiseri, hi loko ndzi nghanghamela ni ku n’unun’uta, ndzi rivala leswi a ndzi lava ku swi vula. Hi loko ndzi hlaya kunene leswi ndzi swi tsaleke. Kambe mavoko ya mina a ma rhurhumela lerova a ndzi vona onge tilayini ta marito a ti tlula-tlula!” Kambe, a nga lan’wanga. Hi ku famba ka nkarhi, u nyikele tinkulumo emahlweni ka vayingiseri vo tala lava tsombaneke ni ku tirha tanihi xirho xa Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha.
Xikolo Lexi Sekeriweke eRipfumelweni
Hi September 24, 1942, ku tekiwe goza lerikulu leri yaka emahlweni enguveni ya dyondzo leyi engetelekeke. Eka nhlangano wa tihuvo ta vakongomisi va mavandla mambirhi ya le nawini, Makwerhu Knorr u ringanyete leswaku Sosayiti yi simeka xikolo xin’wana, yi tirhisa muako lowu akiweke le Purasini ra Mfumo, eDzongeni wa Lansing, New York, mpfhuka wa tikhilomitara ta 410 edzonga-vupela-dyambu bya Muti wa New York. Xikongomelo xa xikolo lexi a ku ta va ku letela varhumiwa leswaku va ya pfuna ematikweni mambe laha a ku ri ni xilaveko lexikulu xa vahuweleri va Mfumo. Hinkwavo va amukele xiringanyeto lexi.
Albert D. Schroeder, loyi a a ri na malembe ya 31 hi vukhale, u hlawuriwe ku va mutsarisi naswona a tirha tanihi mutshama-xitulu wa komiti leswaku a sungula xikolo lexintshwa. U ri: “Vona ntsako lowu veke kona etimbilwini ta hina hikwalaho ka xiavelo lexi lexintshwa lexi hlamarisaka!” Valeteri va sungule ku tirha xikan’we-kan’we; a va nyikiwe tin’hweti ta mune ntsena leswaku va hlela khoso yoleyo, va vumba tinkulumo ni ku endla layiburari. Makwerhu Schroeder, loyi sweswi a tirhaka tanihi xirho xa Huvo leyi Fumaka wa hlamusela: “Khoso ya dyondzo leyi engetelekeke ya Vukreste a yi heta mavhiki ya 20, ku tirhisiwa Bibele tanihi buku-mpfuno-nkulu.”
Hi Musumbunuku, hi February 1, 1943, siku leri a ri titimela swinene en’walungwini wa New York, ntlawa wo sungula lowu nga ni swichudeni swa 100, wu sungurile. Lexi a ku ri xikolo lexi simekiweke eripfumelweni hakunene. Loko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava ya ha vambile, a ku ri ni tindhawu titsongo leti varhumiwa va nga rhumeriwaka eka tona. Kambe, hi ku tshemba leswaku nguva ya ku rhula yi ta fika, leyi va nga ta tirhisiwa eka yona, varhumiwa va nkarhi lowu taka va leteriwile.
Ku Hlela eNdzhaku Ka Nyimpi
Hi May 1945 vukarhi bya Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava byi herile le Yuropa. Endzhaku ka tin’hweti ta mune, hi September, nyimpi yi herile le Pacific. Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi herile. Hi October 24, 1945, endzhakunyana ka malembe manharhu muungameri wa Sosayiti u nyikele nkulumo leyi nge “Ku Rhula—Xana Ku Nga Khomelela?” Ntwanano wa Nhlangano wa Matiko wu sungule ku tirha.
Swiviko swa ntirho wa Timbhoni ta Yehovha ana se a swi sungurile ku tiveka eka vanhu va le Yuropa. Ntirho wa ku twarisa Mfumo wu nghene ematikweni ya le Yuropa ku nga khathariseki nyimpi leyi a yi ri kona, lerova swi hlamarisa vamakwavo va xinuna ni va xisati emisaveni hinkwayo. Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa July 15, 1945, xi vikile: “Hi 1940, Furwa a ri ri na vahuweleri va 400; sweswi ku na vanhu va 1 100 lava vulavulaka hi Mfumo. . . . Hi 1940, Holland a ri ri na vahuweleri va 800. Vahuweleri va madzana ya mune va yisiwe etikampeni ta nxaniso le Jarimani. Lava saleke va vulavule hi Mfumo. Vuyelo byi ve byihi? Eka tiko rero ku na vahuweleri va Mfumo va 2 000.” Ntshunxeko lowu nga kona wu pfule lunghelo ra ku huwelela mahungu lamanene hi ndlela leyi anameke, ku nga ri eYuropa ntsena kambe emisaveni hinkwayo. Kambe, ku kondletela ni ku hlela a swi fanele swi rhanga swi endliwa.
Hi ku hisekela ku lavisisa swilaveko swa Timbhoni ta Yehovha ematikweni lama hlaseriweke hi nyimpi, muungameri wa Sosayiti, swin’we ni matsalana wa yena, Milton G. Henschel, va sungule maendzo yo ya eBritain, Furwa, Switzerland, Belgium, Netherlands ni le Scandinavia hi November 1945, leswaku va ya khutaza vamakwavo ni ku kambela tihofisi ta marhavi ya Sosayiti.d Xikongomelo xa vona a ku ri ku hlela ntirho endzhaku ka nyimpi. Ku endliwe malunghiselelo ya mphakelo wa tibuku swin’we ni swakudya ni swiambalo leswaku swi rhumeriwa vamakwerhu lava pfumalaka. Tihofisi ta rhavi ti pfuxetiwile.
Makwerhu Knorr u swi vone khale leswaku ku hlela rhavi kahle a swi laveka leswaku ntirho wa ku chumayela wu hambeta wu ya emahlweni. Vuswikoti bya yena bya ntumbululo byo hlela byi tirhisiwe kahle eku ndlandlamuxeni ka miako ya marhavi ya Sosayiti emisaveni hinkwayo. Hi 1942, loko a ve muungameri, a ku ri na 25 wa tihofisi ta marhavi. Hi 1946, ku nga khathariseki ku yirisiwa ni minsivelo ya Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, a ku ri ni marhavi ematikweni ya 57. Eka malembe ya 30 lama landzeleke, ku fikela hi 1976, nhlayo ya marhavi yi andzile yi fika eka 97.
Ku Hlomiseriwa Ku Va Vadyondzisi
Eka maendzo ya yena ya matiko hinkwawo endzhakunyana ka nyimpi, muungameri wa Sosayiti u xiye leswaku Timbhoni ta Yehovha ti fanele ti hlomiseriwa swinene ku va vadyondzisi va Rito ra Xikwembu. A ku laveka dyondzo leyi engetelekeke ya Bibele kun’we ni switirho leswi faneleke swo swi tirhisa evutirhelini bya nsimu. Swilaveko leswi swi fikeleriwile eku sunguleni ka nguva ya le ndzhaku ka nyimpi.
Eka Nhlengeletano ya le Tilweni ya Matiko lama Tsakeke, leyi khomeriweke le Cleveland, Ohio, hi August 4-11, 1946, Makwerhu Knorr u nyikele nkulumo leyi nge “Ku Hlomiseriwa Ntirho Wun’wana Ni Wun’wana Lowunene.” Vayingiseri hinkwavo va nyanyuriwe swinene loko a tlakusa swivutiso swo tanihi leswi: “Xana a swi nga ta pfuna swinene ku va ni rungula ra yin’wana ni yin’wana ya tibuku ta makume-tsevu-tsevu ta Bibele? Xana a swi nga ta pfuna ku twisisa Matsalwa loko hi tiva la tsaleke buku yin’wana ni yin’wana ya Bibele? nkarhi lowu buku yin’wana ni yin’wana yi tsariweke ha wona? ni laha yi tsariweke kona?” Un’wana ni un’wana a a langutele ku twa leswi a nga ta swi vula loko a ku: “Vamakwerhu, rungula rero mi na rona hi xitalo eka buku leyintshwa leyi nge ‘Equipped for Every Good Work’!” Xitiviso xexo xi tlhandlamiwe hi mphokotelo lowukulu wa mavoko. Buku leyi yintshwa a yi ta tirha tanihi buku-mpfuno exikolweni xa vutirheli lexi a xi khomeriwa emavandlheni.
Timbhoni ta Yehovha a ti hlomisiwanga hi buku yo engetela vutivi bya tona hi Matsalwa ntsena, kambe ti tlhele ti nyikiwa swipfuno swin’wana swo swi tirhisa ensin’wini. Ntsombano wa 1946 a wu nge rivariwi hi ku humesiwa ka nkandziyiso wo sungula wa Xalamuka! (ya Xinghezi). Magazini lowu lowuntshwa wu sive Consolation (lowu khale a wu tiviwa tanihi The Golden Age). Nakambe ku humesiwe buku leyi nge “Let God Be True.”e Henry A. Cantwell, loyi endzhakunyana a tirheke tanihi mulanguteri la famba-fambaka, wa hlamusela: “Se a ku ri nkarhi wo leha hi lava ku va ni buku leyi nga ta tirhisiwa kahle eku fambiseni ka tidyondzo ta Bibele ni vanhu lava ha ku tsakelaka, leyi nga ta hlanganisa tidyondzo ni ntiyiso wa xisekelo wa Bibele. Sweswi leswi ku humesiweke ‘Let God Be True,’ hi kume nchumu lowu a hi wu lava.”
Loko Timbhoni ta Yehovha ti hlomisiwe hi swipfuno swo tano swa nkoka, swo dyondzisa, ti langutele ku andza ka xihatla. Loko a vulavula ni vatsombani hi nkulumo leyi nge “Swiphiqo Swa Ku Kondletela Ni Ku Ndlandlamuxa,” Makwerhu Knorr u hlamusele leswaku hi malembe ya nyimpi ya misava hinkwayo, matshalatshala yo nyikela vumbhoni a ma yimisiwanga. Ku sukela hi 1939 ku ya eka 1946, nhlayo ya vahuweleri va Mfumo yi andze hi vanhu va tluka 110 000. Leswaku ku fikeleriwa xilaveko xa tibuku ta Bibele lexi kulaka emisaveni hinkwayo, Sosayiti yi kunguhate ku kurisa fektri ni Muti wa Bethele le Brooklyn.
Nkarhi lowu a wu languteriwile wa ku rhula ka misava hinkwayo wu sungurile. Nguva ya ku andza ka misava hinkwayo ni ya dyondzo ya Bibele a yi ri karhi yi ya emahlweni. Timbhoni ta Yehovha ti tlhelele emakaya ti huma eka Nhlengeletano ya le Tilweni ya Matiko lama Tsakeke va hlomiseriwe ku antswa ku va vadyondzisi va mahungu lamanene.
Ku Huweleriwa Ka Mfumo Ku Ya eMahlweni
Leswaku va khathalela ku ndlandlamuka ka ntirho emisaveni hinkwayo, hi February 6, 1947, muungameri wa Sosayiti ni matsalana wakwe, Milton G. Henschel, va sungule riendzo ra ntirho ra tikhilomitara ta 76 916 ra misava hinkwayo. Riendzo ri va nghenise eswihlaleni swa Pacific, New Zealand, Australia, Vuxa-dzonga bya Asia, India, Middle East, ndhawu ya Mediteraniya, Yuropa Xikarhi ni le Vupela-dyambu, Scandinavia, Nghilandi ni le Newfoundland. A ku ri ro sungula ku sukela hi 1933, leswaku vayimeri vo huma eyindlu-nkulu ya Sosayiti le Brooklyn va kota ku endzela vamakwavo le Jarimani. Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo ti fambisane ni vavalangi lava vambirhi loko swiviko swa riendzo swi ri karhi swi kandziyisiwa eka swihloko swa Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) eka lembe ra 1947 hinkwaro.f
Makwerhu Henschel, loyi sweswi a nga xirho xa Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha u ri: “A ku ri lunghelo ro sungula eka hina ku tolovelana ni vamakwerhu va le Asia ni va le ka tindhawu tin’wana ni ku vona swilaveko swa vona. A hi tiyimisele ku rhumela varhumiwa, kutani hi boheke ku tiva leswaku swiyimo a swi ta va njhani eka vona ni leswi a va ta swi lava.” Endzhaku ka riendzo leri, varhumiwa vo hlayanyana lava leteriweke eGilead va ye ematikweni mambe leswaku va ya rhangela entirhweni wa ku twarisa Mfumo. Naswona vuyelo a byi tsakisa swinene. Eka malembe ya ntlhanu lama landzeleke (1947-52), nhlayo ya vahuweleri va Mfumo emisaveni hinkwayo a yi tlula yo sungula yi andzisiwe kambirhi yi suka eka 207 552 yi ya eka 456 265.
Ku Andza Ka Le Tilweni
Hi June 25, 1950, mavuthu yo huma le Democratic People’s Republic of Korea ma hlasele Riphabliki ra Korea ku ya le dzongeni. Eku heteleleni, ku rhumeriwe mavuthu yo huma eka matiko man’wana ya 16. Kambe loko nyimpi yi vangela matiko lamakulu ma lwa hi xiwona, Timbhoni ta Yehovha a ti lunghiselela ku hlengeletana eka ntsombano wa matiko hinkwawo lowu a wu nga ta kombisa vun’we bya vona bya misava hinkwayo ntsena, kambe ni leswaku Yehovha a a va katekisa hi ku andza.—Esa. 60:22.
Nhlengeletano leyi nge, Ku Andza ka le Tilweni a yi hleriwe ku khomiwa hi July 30 ku ya eka August 6, 1950. Lowu a wu ta va ntsombano lowukulu ku tlula hinkwayo leyi tshameke yi khomiwa hi Timbhoni ta Yehovha ku fikela enkarhini wolowo endhawini yin’we. Vapfhumba va kwalomu ka 10 000 vo huma ematikweni mambe ya le Yuropa, Afrika, Asia, Latin Amerika, swihlala swa Pacific—matiko ya 67 loko ma hlangane hinkwawo—va tsombanile eXitediyamu xa Yankee le Dorobeni ra New York. Nhlohlorhi ya lava veke kona a yi tlula 123 000 eka nkulumo ya le rivaleni—loko yi pimanisiwa ni nhlohlorhi ya 80 000 ya lava veke kona eka Nhlengeletano ya le Tilweni ya Matiko lama Tsakeke eka malembe ya mune ntsena lama hundzeke—a ku ri xikombiso lexi xiyekaka xa ku andza.
Xiyenge lexi xiyekaka swinene eka ku andza loku tokotiwaka hi Timbhoni ta Yehovha a ku ri ku kandziyisiwa ni ku hangalasiwa ka Rito ra Xikwembu. Nhluvuko lowukulu emhakeni leyi wu fikeleriwile loko hi August 2, 1950, Makwerhu Knorr a tivise ku humesiwa ka New World Translation of the Christian Greek Scriptures hi ririmi ra maguva lawa, hi Xinghezi. Vatsombani a va tsakile swinene ku tiva leswaku ku hundzuluxela loku lokuntshwa a ku tlherisele vito ra Xikwembu, Yehovha, hi makhamba ya 237 eka matsalwa-nkulu ku suka eka Matewu ku ya eka Nhlavutelo! Loko xi gimeta nkulumo ya xona, xivulavuri xi endle xikombelo lexi lexi nyanyulaka: “Tekani ku hundzuluxela loku. Mi ku hlaya mi ku heta. Ku dyondzeni, hikuva ku ta mi pfuna leswaku mi twisisa Rito ra Xikwembu ku antswa. Ku hangalaseni eka van’wana.” Swiengetelo swin’wana a swi ta landzela eka malembe ya khume lawa a ma ta landzela, leswaku eku heteleleni, Timbhoni ta Yehovha ti ta va ni ku hundzuluxela ka Bibele loku pakanisaka, loku hlayekaka loku va nga ta ku nyika van’wana hi ku hiseka.
Va nga si suka endhawini ya ntsombano, vapfhumba va rhambiwe leswaku va ya valanga yindlu-nkulu leyintshwa ya Bethele le 124 Columbia Heights ni fektri leyi kurisiweke swinene le 117 Adams Street. Leswi yi akiweke hi nseketelo wa timali wo huma eka Timbhoni ta le misaveni hinkwayo, miako leyi yi hetisise nongonoko lowukulu wa ku ndlandlamuxa lowu tivisiweke ni ku amukeriwa hi ntsako entsombanweni wa le Cleveland hi 1946. Timbhoni ta Yehovha a ti nga swi tivi leswaku ka ha ri ni ku ndlandlamuxa lokukulu loku ka ha taka, ku nga ri eBrooklyn ntsena, kambe emisaveni hinkwayo. A ku ta laveka vugandliselo lebyi engetelekeke ni lebyikulu leswaku ku khathaleriwa ku andza loku hambetaka ka vahuweleri va Mfumo.
Ndzetelo Lowu Antswisiweke Wa Vutirheli Bya Yindlu Na Yindlu
Eka Nhlengeletano ya Vanhu va le Misaveni Leyintshwa, leyi khomeriweke le Mutini wa New York, hi July 19-26, 1953, Timbhoni ta Yehovha ti nyikiwe tibuku letintshwa ta vona vini ni to ti tirhisa ngopfu-ngopfu entirhweni wa yindlu na yindlu wa ku twarisa Mfumo. Hi xikombiso, ku humesiwa ka buku leyi nge “Make Sure of All Things” ku landzeriwe hi mphokotelo lowukulu wa vanhu va 125 040 lava a va ri kona hi Musumbunuku, July 20. Xitirho xa le ntirhweni wa nsimu lexi khomekaka, buku ya mpimo wo nghena exikhwameni ya matluka ya 416, yi ni matsalwa ya 4 500 ehansi ka tinhloko-mhaka-nkulu ta 70. Timbhoni ta Yehovha sweswi a ti ri ni tinhlamulo ta Matsalwa ta swivutiso leswi tlakusiwaka ensin’wini eku chumayeleni ka tona hi yindlu na yindlu.
Hi Ravunharhu ni mixo loko ku nyikeriwa nkulumo leyi nge “Ntirho Lowukulu Wa Malandza Hinkwawo,” Makwerhu Knorr u tivise goza rin’wana eka dyondzo leyi yaka emahlweni ya Timbhoni ta Yehovha—ku sunguriwa ka nongonoko lowu anameke wo letela ntirho wa yindlu na yindlu emavandlheni hinkwawo. Vahuweleri lava nga ni ntokoto va komberiwe leswaku va pfuna lava nga hava ntokoto leswaku va va vatwarisi va Mfumo va nkarhi hinkwawo, lava humelelaka entirhweni wa yindlu na yindlu. Nongonoko lowu lowu nga ni nkucetelo lowukulu wu sungule hi September 1, 1953. Jesse L. Cantwell, mulanguteri la famba-fambaka la veke ni xiphemu entirhweni wa ku letela, u te: “Nongonoko lowu wu va pfune swinene vahuweleri leswaku va va lava humelelaka.”
Eka tin’hweti ta le ndzhaku ka July 1953, mintsombano yin’wana yi khomiwile eka matiko-nkulu hinkwawo ya ntlhanu, leyi nga ni nongonoko lowu fanaka lowu endliweke wu fanelana ni ndhawu. Xisweswo ndzetelo lowu antswisiweke wa vutirheli bya yindlu na yindlu, wu sunguriwile evandlheni ra Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo. Hi lembe rero nhlayo ya vatwarisi va Mfumo yi fikelele nhlohlorhi ya 519 982.
Ku Fikelela Swilaveko Swa Ku Andza Ka Misava Hinkwayo
Exikarhi ka va-1950, ku endliwe malunghiselelo man’wana yo khathalela ku andza loku hatlisaka enhlengeletanweni. Ku tlula malembe ya khume, N. H. Knorr u valange xirhendzevutana xa misava leswaku a kambela ndlela leyi marhavi ma tirhaka ha yona. Maendzo lawa ma pfune swinene ku endla leswaku ntirho wu languteriwa kahle eka tiko rin’wana ni rin’wana ni ku tiyisa vun’we bya Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo. Makwerhu Knorr a a va rhandza ngopfu varhumiwa ni lava tirhaka eka marhavi lama nga emisaveni hinkwayo. Kun’wana ni kun’wana laha a fikaka kona, a tinyika nkarhi wo vulavula na vona hi swiphiqo swa vona ni swilaveko swa vona ni ku va khutaza evutirhelini bya vona. Kambe hi 1955, a ku ri ni tihofisi ta marhavi ta 77 ta Sosayiti ya Watch Tower ni varhumiwa lava leteriweke eGilead va 1 814 lava tirhaka ematikweni yo hambana ya 100. Hi ku xiya leswaku a a nga ta swi kota ku swi endla a ri yexe, Makwerhu Knorr u teke goza ro katsa van’wana eka ntirho lowu wa nkoka wa ku endzela marhavi ni makaya ya varhumiwa.
Ku endliwe malunghiselelo yo ava misava yi va swiyenge swa khume, xiyenge xin’wana ni xin’wana xi ri na marhavi yo hlayanyana ya Sosayiti. Vamakwerhu lava fanelekaka vo huma ehofisi ya le Brooklyn ni valanguteri va marhavi lava nga ni ntokoto, a va hlawuriwa ku va malandza (lava sweswi va vitaniwa vafamberi va marhavi) naswona a va leteriwa eka ntirho lowu hi Makwerhu Knorr. Hi January 1, 1956, wo sungula wa malandza lawa yo langutela marhavi u sungule ntirho lowu lowuntshwa wa ku endzela marhavi. Hi 1992, nhlayo ya vamakwerhu va 30, ku katsa ni swirho swa Huvo leyi Fumaka, a a va tirha tanihi valanguteri va marhavi.
Ku Leteriwa Ku Endla Ku Rhandza Ka Xikwembu
Hi ximumu xa 1958, nxungeto wa nyimpi wu sungule le Middle East. Ku nga khathariseki vukarhi lebyi a byi ri kona eka matiko hinkwawo, Timbhoni ta Yehovha ti lunghiselele ku hlengeletana entsombanweni wa matiko hinkwawo lowu a wu ta ya emahlweni wu va letela ku endla ku rhandza ka Xikwembu. Nakambe a ku ri ntsombano wa vona lowukulu ku tlula hinkwayo leyi khomeriweke endhawini yin’we.
Nhlohlorhi ya vapfhumba va 253 922 vo huma ematikweni ya 123 va khitikanele eXitediyamu xa Yankee le Mutini wa New York ni Timbala ta Polo leswaku va va kona eNhlengeletanweni ya Matiko Hinkwawo ya ku Rhandza ka Xikwembu, hi July 27 ku ya eka August 3. “Timbhoni Ta Yehovha Ti Nghena eXitediyamu Hi Xitalo Swinene Lerova Xi Ta Tala,” ku vule Daily News ya le New York hi July 26, 1958. “Switimela swo hlawuleka swa nhungu, mabazi ya 500 lama hirhiweke ni mimovha ya 18 000 swi tisa vanhu, swin’we ni swikepe swimbirhi leswi hirhiweke ni swihaha-mpfuka swa 65 leswi hirhiweke.”
Varhumiwa lava leteriweke eGilead va tivise yindlu-nkulu ya Sosayiti hi ntlhontlho lowu va langutaneke na wona eku dyondziseni ka ntiyiso wa Bibele eka lava nga tolovelanangiki na tona tidyondzo ta tikereke ta Vujagana. Onge va nga va ni buku leyi andlalaka tidyondzo ta ntiyiso ta Bibele, leyi olovaka ku yi hlaya ni ku yi twisisa! Lexi tsakiseke swinene vapfhumba va 145 488 lava a va ri kona hi Ravumune hi ndzhenga, July 31, Makwerhu Knorr u tivise ku humesiwa ka buku leyintshwa leyi nge From Paradise Lost to Paradise Regained.
Makwerhu Knorr u khutaze hinkwavo leswaku va tirhisa buku leyi yintshwa evutirhelini bya vona bya nsimu. U tlhele a ringanyeta leswaku vatswari va nga pfuneka swinene loko vo dyondzisa vana va vona ntiyiso wa Bibele ha yona. Vatswari vo tala va xi yingisile xiringanyeto lexi. Grace A. Estep, mudyondzisi exikolweni, loyi a kurisiweke exidorobanini xa Pittsburgh, Pennsylvania, u te: “Nhlayo leyikulu ya vana yi kule yi ri karhi yi phendla-phendla buku leyi yi nge Paradise ni ku ya na yona eminhlanganweni, va hlamuselana ni vanghana va vona ha yona, va swi kota ku hlamusela nxaxamelo hinkwawo wa timhaka ta Bibele hi ku tirhisa swifaniso ntsena, va nga si swi tiva ku hlaya.”
Nakambe ku nyikeriwe mhaka leyi dzikeke, ya swichudeni leswi vupfeke swa Rito ra Xikwembu. Eku heleni ka nkulumo leyi nyanyulaka leyi nge “Ku Rhandza Ka Wena A Ku Fike,” Makwerhu Knorr u nyanyule vayingiseri loko a tivise ku humesiwa ka buku leyintshwa leyi nge “Your Will Be Done on Earth.” Buku leyi leyintshwa, leyi nga ni dyondzo leyi anameke ya buku ya Daniyele, yi letele vahlayi va yona ndlela leyi ku rhandza ka Xikwembu a ku endliwa ha yona ni ndlela leyi ku endliwaka ha yona sweswi. Xivulavuri xi te: “Mi ta yi tsakela swinene buku leyi!” Hi mphokotelo lowukulu swinene vayingiseri va 175 441 va kombise ku tlangela ka vona ku amukela xitirho lexi lexintshwa leswaku xi dzikisa ku tlangela ka vona ku rhandza ka Xikwembu!
Eka marito yakwe yo gimeta, Makwerhu Knorr u tlhele a tivisa minongonoko yin’wana ya ku dyondzisa, yo hlawuleka, leyi nga ta pfuna nhlengeletano ya misava hinkwayo. Knorr u te: “Ntirho wo letela a wu yi eku heleni, kambe ku ri na sweswo wu ya emahlweni.” U andlale makungu yo nyikela ndzetelo eka khoso ya tin’hweti ta khume le Brooklyn eka valanguteri vo huma eka marhavi ya Sosayiti emisaveni hinkwayo. Nakambe, ematikweni yo tala emisaveni hinkwayo, ku ta va ni tikhoso to letela ta n’hweti yin’we eka valanguteri hinkwavo lava famba-fambaka ni lava langutelaka emavandlheni. Ha yini ku laveka ndzetelo lowu? U hlamuserile: “Hi lava ku fika eka mpimo lowu tlakukeke swinene wa ku twisisa, leswaku hi ta tiva swinene mianakanyo ya Yehovha hi laha a yi andlaleke ha kona eRitweni rakwe.”
Ntirho wa ku lunghiselela tidyondzo ta minongonoko leyi ya ndzetelo wu sungule hi ku hatlisa. Endzhaku ka tin’hweti ta nkombo, hi March 9, 1959, ntlawa wo sungula wa xikolo lexintshwa, Xikolo xa Vutirheli bya Mfumo, wu sungurile le Lansing Dzonga, New York, kaya ra Xikolo xa Gilead. Leswi sunguleke kwalaho hi ku hatlisa swi fike emisaveni hinkwayo tanihi leswi xikolo lexintshwa a xi tirhiseriwa ku letela lava langutelaka mavandlha.
Ku Hlomiseriwa “Ku Yima Hi Tiyile eRipfumelweni”
Hi va-1960, vanhu va hlaseriwe hi gandlati ra matimba swinene ra ku cinca eka vukhongeri ni ntshamisano. Vafundhisi va teke swiyenge swin’wana swa Bibele tanihi leswi nga nthyeketo kumbe leswi hundzeriweke hi nkarhi. Dyondzo ya leswaku “Xikwembu xi file” yi ye yi andza swinene. Vanhu va ya va nyupela ngopfu eka ku tikhoma ko biha hi tlhelo ra rimbewu. Hi ku tirhisa Xihondzo xo Rindza ni tibuku tin’wana kun’we ni minongonoko ya ntsombano, vanhu va Yehovha va tiyisiwile leswaku va ‘yima va tiyile eripfumelweni’ hi nkarhi wolowo wa gandlati ra matimba.—1 Kor. 16:13.
Eka nxaxamelo wa mintsombano leyi khomiweke emisaveni hinkwayo hi 1963, nkulumo leyi nge “Buku Ya ‘Mahungu Lamanene Lama Nga Heriki’ Ya Pfuna” yi lwele Bibele eka nhlaselo wa vaxopaxopi. Xivulavuri xi te: “Vaxopaxopi va Bibele a swi bohi leswaku va kondza va vula leswaku buku leyi yi tsariwe hi vanhu ntsena. Bibele hi yoxe ya hi byela sweswo hi ku tshembeka. Kambe lexi endlaka buku leyi yi va leyi hambaneke ni tibuku tin’wana leti tsariweke hi vanhu hi leswi Bibele yo Kwetsima yi ‘huhutiweke hi Xikwembu.’” (2 Tim. 3:16, 17) Nkulumo leyi yi nyanyulaka yi tivise ku humesiwa ka buku leyi nge “Matsalwa Hinkwawo Ma Huhuteriwe Hi Xikwembu Naswona Ma Pfuna” (hi Xinghezi). Buku leyi leyintshwa yi katse nhlamuselo ya buku yin’wana ni yin’wana ya Bibele, yi nyika masungulo ya buku ya kona, yo tanihi leswaku yi tsale hi mani, rini naswona kwihi ni vumbhoni bya ku tshembeka ka yona. Kutani ku landzela nkatsakanyo wa buku ya Bibele, ku landzela xiyenge lexi nge “Mhaka Leyi Yi Pfunaka Ha Yona,” lexi kombiseke ndlela leyi buku ya kona ya Bibele yi pfunaka swinene ha kona eka muhlayi. Tanihi xitirho xa nkoka swinene eka ndzetelo lowu yaka emahlweni wa Bibele wa Timbhoni ta Yehovha, buku leyi ya ha humelela tanihi buku-mpfuno eXikolweni xa Vutirheli bya le Tilweni malembe ya 30 endzhaku ka ku humesiwa ka yona!g
Timbhoni ta Yehovha ti khumbiwile hi ndzhundzunuko wa tlhelo ra rimbewu wa va-1960. Kahle-kahle, magidi yo hlayanyana—ku nga phesente leyitsongo ya ntsengo wa vona—ma boheke ku susiwa lembe na lembe, vo tala hikwalaho ko tikhoma ko biha hi tlhelo ra rimbewu. Kutani ke, swa twala leswi vanhu va Yehovha va nyikiweke xitsundzuxo lexi kongomeke eka minxaxamelo ya mintsombano ya miganga leyi khomiweke hi 1964. Lyle Reusch, mulanguteri la famba-fambaka loyi hi ndhavuko a nga wa le Saskatchewan, Canada, u tsundzuka nkulumo leyi nge “Ku Hlayisa Nhlengeletano Ya Malandza Ya Le Rivaleni Yi Tengile, Yi Basile.” Reusch u te: “Marito lama kongomeke ehenhleni ka mahanyelo ma veke timhaka erivaleni.”
Mhaka ya nkulumo leyi yi kandziyisiwe eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa November 15, 1964. Hi ku komisa, yi te: “Vanhwanyana, mi nga tiendli thawula leri thyakeke ro tirhisiwa hi mani na mani, leri khomiwaka hi mavoko ya tinghwavava, ‘mbyana’ yihi na yihi yo fanekisela.”—Ringanisa Nhlavutelo 22:15.
Ndzayo yo tano leyi kongomeke a yi endleriwe ku pfuna Timbhoni ta Yehovha hinkwato leswaku ti tshama ti basile emahanyelweni, lama fanelekeke leswaku ti ta hambeta ti twarisa rungula ra Mfumo.—Ringanisa Varhoma 2:21-23.
“Ndzi Byele, Xana Lembe Ra 1975 Ri Vula Yini?”
Timbhoni i khale ti pfumela leswaku ku Fuma ka Gidi ra Malembe ka Kreste ku ta landzela endzhaku ka malembe ya 6 000 ya matimu ya munhu. Kambe xana malembe ya 6 000 ya vukona bya munhu ma ta hela rini? Buku leyi nge Life Everlasting—In Freedom of the Sons of God, leyi humesiweke eka nxaxamelo wa mintsombano ya muganga ya 1966, yi kombetele eka 1975. Entsombanweni wolowo, loko vamakwerhu va kambisisa leswi nga endzeni, buku leyi yi endle leswaku ku vulavuriwa swinene hi lembe ra 1975.
Entsombanweni lowu khomeriweke le Baltimore, Maryland, F. W. Franz u nyikele nkulumo yo gimeta. U sungule hi ku vula ku: “Ndzi nga si ta laha eplatifomo, ku te jaha rin’wana ivi ri ku eka mina, ‘Ndzi byele, xana lembe ra 1975 ri vula yini?’” Hi loko Makwerhu Franz a boxa swivutiso swo tala leswi vutisiweke, malunghana ni loko mhaka ya buku leyi leyintshwa yi vula leswaku hi 1975 Armagedoni yi ta fika naswona Sathana u ta bohiwa. Hi ku komisa u te: ‘Swi nga ha endleka. Kambe a hi vuli leswaku swi ta va tano. Swilo hinkwaswo swa koteka eka Xikwembu. Kambe a hi vuli leswaku swi ta va tano. Naswona a nga kona eka n’wina la faneleke a vula hi ku kongoma leswi nga ta humelela ku sukela sweswi ku ya eka 1975. Kambe yinhla-nkulu ya swona hinkwaswo, n’wina vanghana hi leswaku: Nkarhi wu komile. Nkarhi wa hela, sweswo a swi kanakanisi.’
Eka malembe lama landzeleke 1966, Timbhoni ta Yehovha to tala ti endle hi ku pfumelelana ni moya wa xitsundzuxo xolexo. Hambi swi ri tano, ku humesiwe timhaka tin’wana eka rungula leri, naswona tin’wana a ti kongome ku tlula mpimo. Leswi swi amukeriwile eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa March 15, 1980 (tluka 17). Kambe Timbhoni ta Yehovha ti tsundzuxiwile nakambe leswaku ti nyikela nyingiso swinene eku endleni ka ku rhandza ka Yehovha, ni leswaku ti nga karhateki ngopfu hi masiku ni ku langutela ku hatla ti ponisiwa.h
Xitirho Xo Hatlisisa Ntirho
Eku heleni ka va-1960, Timbhoni ta Yehovha a ti twarisa mahungu lamanene hi ku langutela na hi ku chivirika. Hi 1968 nhlayo ya vahuweleri va Mfumo yi andze yi va 1 221 504 ematikweni ya 203. Hambi swi ri tano, a swi tolovelekile eka vanhu van’wana ku dyondza Bibele malembe yo tala kambe va nga endli nchumu hi vutivi lebyi va byi kumaka. Xana a yi ri kona ndlela yo hatlisisa ntirho wa ku endla vadyondzisiwa?
Nhlamulo yi fike hi 1968 loko ku humesiwa buku-mpfuno yo dyondza Bibele leyi nge, Ntiyiso Lowu Yisaka eVuton’wini Lebyi Nga Heriki (hi Xinghezi). Buku leyi ya mpimo wo nghena exikhwameni ya matluka ya 192 a yi endleriwe ku pfuna vanhu lava ha ku tsakelaka. A yi ri na tindzima ta 22 leti tsakisaka leti hlamuselaka timhaka to tanihi leti, “Hikwalaho Ka Yini Ku Ri Vutlhari Ku Kambisisa Vukhongeri Bya Wena,” “Hikwalaho Ka Yini Hi Dyuhala Ni Ku Fa,” “Lava Feke Va Kwihi?” “Hikwalaho Ka Yini Xikwembu Xi Pfumelele Vubihi Ku Fikela eMasikwini Ya Hina?” “Ndlela Yo Hlawula Vukhongeri Bya Ntiyiso” ni leyi nge “Ku Aka Vutomi Bya Ndyangu Lebyi Tsakisaka.” Buku leyi nge Ntiyiso a yi endleriwe leswaku yi khutaza xichudeni xa Bibele ku anakanyisisa hi mhaka leyi kambisisiwaka ni ku yi tirhisa evuton’wini bya yena n’wini.
Buku leyi leyintshwa a yi ta tirhisiwa eka nongonoko wa dyondzo ya Bibele ya tin’hweti ta tsevu. Nkandziyiso wa Kingdom Ministry wa September 1968 wu hlamusele ndlela leyi nongonoko lowuntshwa a wu ta tirha ha yona: “Swi ta va swinene ku ringeta ku dyondza ndzima hinkwayo ya buku leyi nge ‘Ntiyiso’ vhiki na vhiki, hambi leswi ku nga riki hinkwavo vini va miti lava nga swi kotaka ku hlaya ndzima hi vhiki. . . . Loko, eku heleni ka tin’hweti ta tsevu ta dyondzo ya nkarhi hinkwawo swin’we ni matshalatshala ya xiviri yo va khutaza ku ya eminhlanganweni, kambe va nga si hlanganyela ni vandlha, kutani swi ta va swinene ku tirhisa nkarhi wa n’wina mi dyondza ni munhu un’wana loyi a lavaka ntiyiso hakunene ni la lavaka ku endla nhluvuko. Pakani ya n’wina a ku ve ku nyikela mahungu lamanene hi tidyondzo ta Bibele lerova lava tsakelaka va swi kota ku teka goza hi nkarhi wo ringana tin’hweti ta tsevu!”
Hakunene va ri tekile goza! Hi xinkarhana ntsena, nongonoko wa dyondzo ya Bibele ya tin’hweti ta tsevu wu humelerile swinene. Eka malembe manharhu ya ntirho ku sukela hi September 1, 1968 ku ya eka August 31, 1971, ku khuvuriwe ntsengo wa vanhu va 434 906—ku tlula nhlayo leyi khuvuriweke eka malembe manharhu ya ntirho lama hundzeke yi andzisiwe kambirhi! Tanihi leswi yi fikeke hi nkarhi lowu a ku ri ni ku langutela ni nghingiriko eka Timbhoni ta Yehovha, buku leyi nge Ntiyiso ni tsima ra dyondzo ya Bibele ya tin’hweti ta tsevu, swi pfunetile swinene entirhweni wo endla vadyondzisiwa.—Mt. 28:19, 20.
“Ri Fanele Ri Tirha; Ri Huma Eka Yehovha”
Malembe yo tala, mavandlha ya Timbhoni ta Yehovha a ma hleriwa lerova wanuna un’wana la vupfeke emoyeni a a hlawuriwa hi Sosayiti leswaku a va nandza wa vandlha, kumbe “mulanguteri,” naswona a a pfuniwa hi “malandza” man’wana lama hlawuriweke.i (1 Tim. 3:1-10, 12, 13) Vavanuna lava a va fanele va tirhela ntlhambi, ku nga ri ku wu fuma. (1 Pet. 5:1-4) Kambe xana mavandlha a ma ta swi kota ku xi namarhela swinene xivumbeko xa mavandlha ya Vukreste ya lembe xidzana ro sungula?
Hi 1971, eka nxaxamelo wa mintsombano leyi khomiweke emisaveni hinkwayo, ku nyikeriwe nkulumo leyi nge “Nhlengeletano Ya Le Tilweni Exikarhi Ka Xidemokrati Ni Vukhomunisi.” Hi July 2, F. W. Franz u nyikele nkulumo leyi eXitediyamu xa Yankee eDorobeni ra New York. Eka yona u kombise leswaku laha a ku ri ni vavanuna vo enela lava fanelekaka, mavandlha ya lembe xidzana ro sungula a ma va ni valanguteri vo hlayanyana. (Flp. 1:1) U te: “Ntlawa wa valanguteri va vandlha, wu vumbe ‘huvo ya vakulukumba’ . . . Swirho swa ‘huvo [kumbe nhlengeletano] yoleyo ya vakulukumba’ hinkwaswo a swi ringana, swi ri ni xiyimo lexi fanaka, naswona ku ri hava na un’we eka vona la tlulaka van’wana hi nkoka, hi ku xiyeka na hi matimba evandlheni.” (1 Tim. 4:14) Hakunene nkulumo yoleyo yi nyanyule vatsombani hinkwavo. Xana rungula leri a ri ta va ni nsusumeto wihi emavandlheni ya Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo?
Nhlamulo yi landzerile endzhaku ka masiku mambirhi, eka nkulumo yo hetelela, leyi nyikeriweke hi N. H. Knorr. Ku sukela hi October 1, 1972, a ku ta sungula ndzulamiso eka vulanguteri bya mavandlha emisaveni hinkwayo. A ku nga ha ta va na nandza kumbe mulanguteri wun’we wa vandlha. Kambe eka tin’hweti leti nga emahlweni ka October 1, 1972, a ku ta bumabumeriwa vavanuna lava nga ni vutihlamuleri eka Sosayiti, lava vupfeke, eka vandlha rin’wana ni rin’wana, ku tsariwa mavito ya lava nga ta tirha tanihi huvo ya vakulu (ni mavito ya lava nga ta tirha tanihi malandza ya vutirheli). A ku ta hlawuriwa nkulu wun’we leswaku a va mutshama-xitulu,j kambe vakulu hinkwavo a va ta ringana hi vulawuri ni ku va ni xiphemu eka vutihlamuleri byo endla swiboho. Makwerhu Knorr u hlamuserile a ku: “Mindzulamiso leyi ya nhlengeletano, yi ta endla leswaku tirhelo ra mavandlha ri fambisana swinene ni Rito ra Xikwembu, naswona leswi swi ta tisa mikateko leyikulu yo huma eka Yehovha.”
Xana vapfhumba lava hlengeletaneke va titwise ku yini hi mindzulamiso leyi ya nhlengeletano? Mulanguteri un’wana la famba-fambaka u susumeteleke ku vula a ku: “Ri fanele ri tirha; ri huma eka Yehovha.” Mbhoni yin’wana leyi nga ni ntokoto swinene yi engeterile: “Ri ta va xikhutazo xa ku byarha vutihlamuleri eka vavanuna hinkwavo lava vupfeke.” Hakunene, sweswi, vavanuna vo tala lava fanelekaka a va ta swi kota ku ‘tiendla va faneleka’ ni ku hlawuleriwa ‘xikhundlha xa vulanguteri.’ (1 Tim. 3:1) Xisweswo nhlayo leyikulu ya vamakwerhu yi swi kotile ku va ni ntokoto lowu lavekaka wo byarha vutihlamuleri bya vandlha. Hambi leswi a va nga swi xiyi leswi eku sunguleni, hinkwavo lava a va ta laveka leswaku va risa vanhu lavantshwa lava nga ta andza eka malembe lama taka.
Nkulumo leyi nyikeriweke entsombanweni nakambe yi humese ku twisisa ko karhi ni mindzulamiso leyi katseke Huvo leyi Fumaka. Hi September 6, 1971, ku bohiwe leswaku ku va ni mutshama-xitulu eka Huvo leyi Fumaka ku fanele ku rhendzeleka hi swirho swa yona swi endliwa hi ku ya hi ndzandzelelano wa maletere ya mavito ya swona. Endzhaku ka mavhikinyana, October 1, 1971, F. W. Franz u ve mutshama-xitulu wa Huvo leyi Fumaka ku ringana lembe.
Lembe leri tlhandlameke, hi September 1972, ku sungule ku cincana hi vutihlamuleri emavandlheni, naswona hi October 1 ku cinca eka mavandha yo tala a ku endliwile. Eka malembe manharhu lama landzeleke, Timbhoni ta Yehovha ti ve ni ku andza lokukulu—ku khuvuriwe vanhu vo tlula tikotara tinharhu ta miliyoni. Kambe sweswi a va langutane ni xixikana xa 1975. Loko ku langutela hinkwako malunghana na 1975 ku nga hetiseki, a ku ta ku khumba njhani ku gingiriteka ka vona eka ntirho wo chumayela wa misava hinkwayo swin’we ni vun’we bya vona bya misava hinkwayo?
Nakambe, hi makume ya malembe Nathan H. Knorr, munhu la nga ni migingiriko ni vuswikoti lebyi xiyekaka bya ku hlela, u ve ni xiphemu lexikulu xo dyondzisa enhlengeletanweni ni ku endla leswaku Bibele yi kumeka eka vanhu ni ku va pfuna leswaku va yi twisisa. Xana ku cincela eka vulanguteri bya le kusuhi bya Huvo leyi Fumaka a ku ta ti khumba njhani tipakani leti?
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa February 1, 1942, tl. 45; Consolation, February 4, 1942, tl. 17.
b Hi September 1945, Makwerhu Covington hi ndlela leyi xiximekaka u tshikile ku tirha tanihi xandla xa muungameri wa Watch Tower Bible and Tract Society (of Pennsylvania), a hlamusela leswaku a a navela ku fambisana ni leswi hi nkarhi wolowo a swi vuriwa ku rhandza ka Yehovha eka swirho hinkwaswo swa vakongomisi ni valawuri—leswaku va va Vakreste lava totiweke, kasi yena a tivula un’wana wa “tinyimpfu tin’wana.” Hi October 1, Lyman A. Swingle u hlawuriwile ku nghena eka huvo ya vakongomisi, naswona hi October 5, Frederick W. Franz u hlawuriwe tanihi xandla xa muungameri. (Vona 1946 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, matl. 221-4; Xihondzo xo Rindza [xa Xinghezi] xa November 1, 1945, matl. 335-6.)
c Vona Ndzima 30, “Ku Lwela Ni Ku Simeka Mahungu Lamanene Hi Nawu.”
d Swiviko swa vuxokoxoko bya riendzo swi kandziyisiwe eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) hi 1946.—Vona matluka 14-16, 28-31; 45-8, 60-4, 92-5, 110-12, 141-4.
e Ku nga si hela malembe ma nga ri mangani, xipfuno lexi xo hlaya Bibele xi tiviwile emisaveni hinkwayo. Loko yi pfuxetiwa hi April 1, 1952, ku kandziyisiwe tikopi ta 19 000 000 hi tindzimi ta 54.
f Vona matluka 140-4, 171-6, 189-92, 205-8, 219-23, 236-40, 251-6, 267-72, 302-4, 315-20, 333-6, 363-8.
g Buku leyi pfuxetiweke leyi nge “Matsalwa Hinkwawo Ma Huhuteriwe Hi Xikwembu Naswona Ma Pfuna” yi humesiwe hi Xitsonga hi 1991.
h Hi xikombiso, swihloko leswi landzelaka swi kandziyisiwile eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) “Ku Tirhisa Nkarhi Lowu Saleke Hi Vutlhari” (May 1, 1968); “Tirhani Hi Ku Langutela Ku Hanya Hi Laha Ku Nga Heriki” (June 15, 1974); “Xivangelo Xo Ka Hi Nga Byeriwanga ‘Siku Rero Ni Nkarhi’” ni lexi nge “Ndlela Leyi U Khumbiwaka Ha yona Hi Ku Ka U Nga Ri Tivi ‘Siku Ni Nkarhi’?” (May 1, 1975). Emahlweninyana hi 1963, buku leyi nge “Matsalwa Hinkwawo Ma Huhuteriwe Hi Xikwembu Naswona Ma Pfuna” (ya Xinghezi) yi te: “A swi pfuni ku tirhisa nxaxamelo wa minkarhi wa Bibele leswaku u lavisisa minkarhi ya nkarhi lowu wa ha taka.—Mt. 24:36.”
i Vona Ndzima 15, “Ku Sungula Ka Xivumbeko Xa Nhlengeletano.”
j Xivulavuri xi tlhele xi hlamusela leswaku ku sukela hi October 1, 1972, a ku ta va ni ndzhendzeleko wa lembe na lembe wa ku va mutshama-xitulu eka huvo yin’wana ni yin’wana ya vakulu va vandlha. Lunghiselelo leri ri lulamisiwe hi 1983, loko huvo yin’wana ni yin’wana ya vakulu yi komberiwe ku bumabumela mulanguteri la ungamelaka loyi, endzhaku ko hlawuriwa hi Sosayiti, a nga ta tirha nkarhi lowu nga pimiwiki tanihi mutshama-xitulu wa huvo ya vakulu.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 92]
Ku chumayela ku nga khathariseki ku khomiwa ni ku pfukeriwa hi mintshungu
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 94]
‘Ku andza ni ku dyondzisa emisaveni hinkwayo hi mpimo lowu nga si tshamaka wu voniwa’
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 103]
Ku lwela Bibele eka minhlaselo ya vaxopaxopi
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 104]
‘Yinhla-nkulu ya swona hinkwaswo, n’wina vanghana hi leswaku: Nkarhi wu komile’
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 106]
“Xikhutazo xa ku byarha vutihlamuleri eka vavanuna hinkwavo lava vupfeke”
[Bokisi leri nga eka tluka 91]
Matimu Ya N. H. Knorr
Nathan Homer Knorr u velekiwe eBethlehem, Pennsylvania, U.S.A., hi April 23, 1905. Loko a ri na malembe ya 16 hi vukhale, u sungule ku hlanganyela ni Vandlha ra Swichudeni swa Bibele ra Allentown. Hi 1922 u ye entsombanweni wa le Cedar Point, Ohio, laha a boheke kona ku tshika Reformed Church. Eka lembe leri landzeleke, hi July 4, 1923, endzhaku ka loko Frederick W. Franz, wo huma eBethele ya le Brooklyn, a nyikele nkulumo ya nkhuvulo, Nathan wa malembe ya 18 hi vukhale a a ri exikarhi ka lava khuvuriweke eNambyeni wa Little Lehigh, le Vuxeni bya Pennsylvania. Hi September 6, 1923, Makwerhu Knorr u ve xirho xa ndyangu wa Bethele le Brooklyn.
Makwerhu Knorr u tirhe hi matimba yakwe hinkwawo eka Ndzawulo yo Rhumela Nhundzu, naswona ku nga ri khale vuswikoti byakwe byo hlela byi ve erivaleni. Loko mulanguteri wa fektri ya Sosayiti, Robert J. Martin, a fa hi September 23, 1932, Makwerhu Knorr u hlawuriwe ku n’wi siva. Hi January 11, 1934, Makwerhu Knorr u hlawuriwe ku va mukongomisi wa Peoples Pulpit Association (sweswi ku nga Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.), naswona eka lembe leri landzeleke u endliwe xandla xa muungameri wa Nhlangano lowu. Hi June 10, 1940, u ve xandla xa muungameri wa Watch Tower Bible and Tract Society (vandla ra Pennsylvania). Hi January 1942 u hlawuriwe leswaku a va muungameri wa mavandla ha mambirhi swin’we ni vandla ra le Britain, International Bible Students Association.
Eka malembe lama landzeleke, un’wana va vanghana lavakulu va Makwerhu Knorr ni vatsundzuxi lava tshembekaka a ku ri Frederick W. Franz, wanuna la n’wi tlulaka hi malembe ni loyi vutivi byakwe bya tindzimi ni xisekelo xakwe tanihi mudyondzi wa Bibele ana se a swi tikombe swi ri mpfuno lowukulu swinene enhlengeletanweni.
[Bokisi leri nga eka tluka 93]
Ku Langutela Loku Khutazaka
Vapfhumba lava yeke eNhlengeletanweni ya le Tilweni ya Misava Leyintshwa le Cleveland, Ohio, hi September 1942, va tsakisiwe swinene loko matsalana-n’watinkota wa Sosayiti, la dyuhaleke, W. E. Van Amburgh, a vulavule ni vatsombani. Makwerhu Van Amburgh u tsundzuke leswaku ntsombano wo sungula lowu a yeke eka wona a wu ri eChicago hi 1900, naswona a wu ri “lowukulu”—a ku ri na vanhu va 250. Endzhaku ko vulavula hi mintsombano yin’wana “leyikulu” ya malembe lama hundzeke, u gimete hi ku langutela loku loku khutazaka: “Ntsombano lowuk wu vonaka wu ri wukulu eka hina sweswi, kambe tanihi leswi ntsombano lowu wu nga wukulu loko wu pimanisiwa ni leyi ndzi yeke eka yona nkarhi lowu nga hundza, kutani ndzi vona leswaku ntsombano lowu wu ta va wu ri lowutsongo ngopfu loko wu pimanisiwa ni leyi nga ta ta loko Hosi yi sungula ku hlengeleta vanhu va yona va huma eka matlhelo hinkwawo ya xirhendzevutana.”
[Nhlamuselo ya le hansi]
k A ku ri ni nhlonhlorhi ya vanhu va 26 000 eCleveland, naswona ntsengo wa lava veke kona eka tindhawu ta 52 ta mintsombano leyi hangalakeke na United States a wu ri 129 699.
[Mepe lowu nga eka tluka 96]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
Maendzo ya N. H. Knorr ya Ntirho, 1945-56
1945-46: Amerika Xikarhi, Amerika N’walungu, Amerika Dzonga, Yuropa, Kharibiya
1947-48: Amerika N’walungu, Swihlala Swa Pacific, eVuxeni, Middle East, Yuropa, Afrika
1949-50: Amerika N’walungu, Amerika Xikarhi, Amerika Dzonga, Kharibiya
1951-52: Amerika N’walungu, Swihlala Swa Pacific, eVuxeni, Yuropa, Middle East, Afrika,
1953-54: Amerika Dzonga, Kharibiya, Amerika N’walungu, Amerika Xikarhi
1955-56: Yuropa, Swihlala Swa Pacific, eVuxeni, Amerika N’walungu, Middle East, Afrika N’walungu
[Mimepe]
(Vona nkandziyiso wa kona)
[Bokisi leri nga eka tluka 105]
“Namuntlha Ndzi Tlhele Ndzi Sungula Ku Ehleketa”
Buku leyi nge “Ntiyiso Lowu Yisaka eVuton’wini Lebyi Nga Heriki” leyi humesiweke hi 1968, yi tirhisiwe swinene hi Timbhoni ta Yehovha eku dyondzeni ka Bibele ni vanhu lava tsakelaka. Lunghiselelo leri ri fikeke hi nkarhi ri pfune madzana ya magidi ya vanhu lava ehleketaka kahle leswaku va kuma vutivi lebyi kongomeke bya Matsalwa. Papila ra ku tlangela leri amukeriweke hi 1973 ro huma eka muhlayi wa le United States ri te: “Wansati lonene u te ekaya ra mina namuntlha ivi a ndzi nyika buku leyi vitaniwaka ‘Ntiyiso Lowu Yisaka eVuton’wini Lebyi Nga Heriki.’ Ndza ha ku yi heta. I ro sungula evuton’wini bya mina ku hlaya xanchumu lexi nga na matluka ya 190 hi siku rin’we. Hi June 29, 1967, ndzi tshike ku pfumela eka Xikwembu. Namuntlha ndzi tlhele ndzi sungula ku ehleketa.”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 95]
Xikolo xa Gilead le Lansing Dzonga, New York
[Xifaniso lexi nga eka tluka 97]
Makwerhu Knorr, laha u kombisiwe a ri karhi a endzela le Cuba, u rhendzeleke hi misava minkarhi yo tala
[Swifaniso leswi nga eka tluka 98]
Makwerhu Knorr u vone swi fanela leswaku Mbhoni yin’wana ni yin’wana yi fanele yi swi kota ku chumayela hi yindlu na yindlu
Nghilandi
Lebanon
[Xifaniso lexi nga eka tluka 99]
Tanihi muungameri wa Sosayiti, Makwerhu Knorr u tirhisane swinene na Makwerhu Franz hi malembe yo tlula 35
[Xifaniso lexi nga eka tluka 100]
Huvo ya Vakongomisi ya Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, exikarhi ka va-1950. (Eximatsini ku ya exineneni) Lyman A. Swingle, Thomas J. Sullivan, Grant Suiter, Hugo H. Riemer, Nathan H. Knorr, Frederick W. Franz na Milton G. Henschel
[Swifaniso leswi nga eka tluka 102]
Hi 1958, vapfhumba vo huma ematikweni ya 123 va tsombanile le Xitediyamu xa Yankee eka Nhlengeletano ya Matiko Hinkwawo ya ku Rhandza ka Xikwembu
[Swifaniso leswi nga eka tluka 107]
Tibuku tin’wana to tirhisiwa evutirhelini bya nsimu
[Swifaniso leswi nga eka tluka 107]
Tibuku to letela Timbhoni ta Yehovha evutirhelini
[Swifaniso leswi nga eka tluka 107]
Tibuku leti nyikeleke swakudya leswi tiyeke swo tiyisa vanhu va Yehovha emoyeni
[Swifaniso leswi nga eka tluka 107]
Swipfuno swo endla ndzavisiso ni swo dyondza ha swona