Ha Yini Ti Kombela Ndzivalelo?

MHAKA ya leswaku tikereke ti fanele ti tisola eka swihoxo swa tona ivi ti hundzuka a hi yintshwa. Religioni e miti (Vukhongeri Ni Mintsheketo), ku nga xihlamusela-marito xa vukhongeri, xi vula leswaku leswi ehleketiwaka tanihi vutshembeki bya kereke yo sungula swi tsakise vanhu eMalembeni ya le Xikarhi ivi swi susumetela vo tala ku khutaza tikereke leswaku ti hundzuka.

Hi 1523, loko Martin Luther a ta va a hambane na Rhoma, Mupapa Adrian wa Vutsevu u ringete ku tisa vun’we hi ku rhumela rungula leri eka Tihosana ta le Nuremberg a ku: “Hi swi tiva kahle leswaku hi malembe yo tala swilo leswi a swi faneriwa hi ku nyenyiwa a swi endliwa eKerekeni yo Kwetsima . . . Hi ta tikarhatela swinene ku hundzula Huvo ya Mavandlha ya le Rhoma, laha kumbexana vubihi lebyi hinkwabyo byi humaka kona.” Hambiswiritano, ku pfumela koloko, a ku humelelanga eku heriseni ka vugwinehi kumbe ku lwisana ni manyala ya Huvo ya Mavandlha ya vapapa.

Tikereke ta ha ku soriwa hikwalaho ka ku miyela ka tona malunghana ni ku dlayiwa ka Vayuda hi Manazi. Ti tlhele ti hehliwa hi ku ka ti nga sivelanga swirho swa tona ku hlanganyela enyimpini. Hi 1941, loko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava ya ha ya emahlweni, muprista la vuriwaka Primo Mazzolari u vutisile a ku: “Ha yini Rhoma yi nga lwanga swinene ni ku tsandzeka ka Vukhatoliki hilaha a yi endla hakona, naswona ya ha tolovele ku endla tano emhakeni ya tidyondzo leti nga riki na khombo swinene?” Xana a ku ri tidyondzo leti nga riki na khombo ku tlula yini? Muprista a vulavula hi vutiko lebyi a byi hlohlotela nyimpi leyi hi nkarhi wolowo a yi herisa nhluvuko.

Kambe, mhaka hileswaku ku fikela sweswinyana, ku pfumela nandzu ka vukhongeri a ku nga tolovelekanga. Hi 1832, loko a angula lava a va khutaza Kereke ya Khatoliki ku ‘tipfuxeta,’ Gregory wa Vukhume-tsevu u te: “Handle ko kanakana a swi twali naswona swi bihile ku khutaza ‘ku vuyeteriwa ni ku pfuxeta’ [kereke] hi ndlela yo karhi hi xikongomelo xo yi hlayisa ni ku endla leswaku yi kula, onge hi loko swi nga papalateki leswaku yi va ni swihoxo.” Ku vuriwa yini hi swihoxo leswi a swi ri erivaleni lerova swi nga landzuleki? Ku tirhisiwe makungu yo hambana-hambana yo yimelela swihoxo leswi. Hi xikombiso, vativi van’wana va vukhongeri va vule leswaku kereke ya kwetsima yi tlhela yi va na xidyoho. Ku vuriwa leswaku muako hi woxe wa kwetsima—wu sirheleriwile eka swihoxo hi Xikwembu. Hambiswiritano, swirho swa wona swi ni xidyoho. Xisweswo, loko ku endliwa swilo swa tihanyi hi vito ra kereke, muako a wu fanelanga wu voniwa nandzu, kambe ku fanele ku soriwa vanhu lava nga ekerekeni. Xana sweswo swa twisiseka? Hayi eka mutivi wa vukhongeri bya Rhoma Khatoliki Hans Küng, loyi a tsaleke a ku: “Ku hava Kereke leyi hi vuyona yi hetisekeke kambe swirho swa yona swi nga hetisekanga.” U te: “A yi kona Kereke leyi nga riki na swidyoho swo swi phofula.”

Mpfangano Wa Vupfumeri Ni Xiyimo Xa Mahanyelo

U nga ha tivutisa hi swiendlakalo leswi endleke tikereke ti kombela ndzivalelo sweswi. Eku sunguleni, Maprotestente na Maorthodox ma pfumele vutihlamuleri bya “ku avana ka nkarhi lowu hundzeke” exikarhi ka mintlawa ya vukhongeri yo hambana-hambana. Leswi va swi endle enhlengeletanweni ya mpfangano wa vukhongeri ya “Vupfumeri Ni Nhleleko” leyi khomeriweke le Lausanne, eSwitzerland, hi 1927. Eku heteleleni Kereke ya Rhoma Khatoliki yi landzele xikombiso xolexo. Ngopfu-ngopfu ku sukela hi Vatican ya Vumbirhi,a vabixopo lava tlakukeke, ku katsa ni vapapa, va kombele ndzivalelo hi xitalo hikwalaho ka ku avana eVujaganini. Hikwalaho ka xikongomelo xihi? Handle ko kanakana, va lava vun’we lebyi engetelekeke eVujaganini. N’wamatimu wa Khatoliki Nicolino Sarale u vule leswaku “xikongomelo xa tsima ra ‘ku kombela ndzivalelo,’ [ra John Paul wa Vumbirhi] i ku pfangana ka vukhongeri.”

Hambiswiritano, ku katseka leswi tlulaka mpfangano wa vukhongeri. Namuntlha, matimu ya ndhuma yo biha ya Vujagana ma tiviwa swinene. Mutivi wa vukhongeri Hans Urs von Balthasar u ri: “Khatoliki a yi nge honisi matimu lawa hinkwawo hi ku olova. Kereke leyi mupapa a nghenaka yona yi endle kumbe yi pfumele ku endliwa swilo leswi a hi nga ta swi pfumelela hakunene masiku lawa.” Hikwalaho, mupapa u veke huvo ya vulavisisi leswaku yi “hlamusela matimu yo biha ya kereke leswaku . . . ku ta komberiwa ndzivalelo.” Kutani ke, xivangelo xin’wana xa ku va kereke yi tiyimisele ku tisola xi vonaka ku ri ku navela ku tlhela yi va ni xiyimo lexinene xa mahanyelo.

Hi ku fanana, n’wamatimu Alberto Melloni, loko a vulavula hi swikombelo swa kereke swo rivaleriwa, wa tsala: “Entiyisweni, minkarhi yin’wana leswi kereke yi swi kombelaka i ku kutsuriwa eka swihehlo swa vutihlamuleri.” Ina, Kereke ya Khatoliki yi vonaka yi ringeta ku bakanya ndzhwalo wa swidyoho swa nkarhi lowu hundzeke leswaku yi ta tshembiwa hi vanhu. Kambe, hi ku kongoma ku fanele ku vuriwa leswaku yi vonaka yi lwela ngopfu ku va ni ku rhula ni misava ematshan’weni ya Xikwembu.

Mahanyelo wolawo ma hi tsundzuxa hi Sawulo, hosi yo sungula ya le Israyele. (1 Samuwele 15:1-12) U endle xidyoho lexikulu, naswona loko xi paluxiwile, u ringete ku titsetselela eku sunguleni—a vevukisa xidyoho xa yena—eka Samuwele, muprofeta wo tshembeka wa Xikwembu. (1 Samuwele 15:13-21) Eku heteleleni, hosi yi boheke ku pfumela eka Samuwele yi ku: “Nḍi dyohile, hikuv̌a nḍi tlurile ku lerisa ka Yehova.” (1 Samuwele 15:24, 25) Ina, u xi pfumerile xidyoho xa yena. Kambe marito ya yena lama landzelaka lawa a ma byeleke Samuwele ma paluxa leswi a swi rhangiseke emianakanyweni ya yena: “Nḍi dyohile! Wa nga nḍi ḍunisa ŝeŝi e mahlweni ka v̌akulukumba v̌a tiko ra mina, ne mahlweni ka Israel.” (1 Samuwele 15:30) Entiyisweni, Sawulo a lwela ngopfu xiyimo xa yena eIsrayele ku ri na ku vuyelelana na Xikwembu. Langutelo leri a ri endlanga leswaku Xikwembu xi rivalela Sawulo. Xana u anakanya leswaku langutelo leri fanaka ri ta endla leswaku tikereke ti rivaleriwa hi Xikwembu?

A Hi Hinkwavo Va Pfumelaka

A hi hinkwavo va pfumelaka leswaku tikereke ti fanele ti kombela ndzivalelo erivaleni. Hi xikombiso, Marhoma Khatoliki yo hlayanyana swa ma nonon’hwela loko mupapa wa wona a kombela ku rivaleriwa ka “vaxandzuki” lava lava endliweke mahlonga kumbe ku amukela vanhu vo tanihi Hus na Calvin. Hi ku ya hi swihlovo swa Vatican, tsalwa leri rhumeriweke eka vafundhisi lavakulu leri ringanyetaka ku “kamberiwa ka ripfalo” ematin’wini ya gidi ra malembe lama hundzeke ya Vukhatoliki ri soriwile hi vafundhisi lavakulu lava veke kona enhlanganweni wa vafundhisi lavakulu lowu khomiweke hi June 1994. Hambiswiritano, loko mupapa a lave ku katsa mongo wa kungu rolero eka papila ra mupapa, mufundhisi lonkulu wa le Italy, Giacomo Biffi u humese tsalwa ra vurisi leri eka rona a tiyiseke a ku: “Kereke a yi na xidyoho.” Hambiswiritano, u pfumerile a ku: “Ku kombela ku rivaleriwa swidyoho swa kereke swa malembe-xidzana lama hundzeke . . . ku nga endla leswaku hi amukeleka swinene evanhwini.”

Muhlamuseri wa Vatican Luigi Accattoli u ri: “Ku tiphofula xidyoho hi yin’wana ya timhaka leti hisaka swinene eKerekeni ya Khatoliki. Loko mupapa a pfumela swidyoho swa varhumiwa, ku ni varhumiwa lava tshembekaka lava swi alaka.” Ku tlula kwalaho, mutsari wa phepha-hungu wa Rhoma Khatoliki u tsarile a ku: “Loko mupapa hakunene a ri ni mianakanyo yo tano yo chava matimu ya Kereke, swa nonon’hwa ku twisisa ndlela leyi sweswi a nga hlamuselaka Kereke leyi tanihi mulweri wa ‘timfanelo ta vanhu,’ ‘manana ni mudyondzisi’ loyi a nga kongomisaka vanhu a ri yexe eka gidi ra malembe ra vunharhu leri tshembisaka hakunene.”

Bibele yi hi tsundzuxa ku papalata ku hundzuka ka vukanganyisi loku vangiwaka hi ku khomiwa hi tingana hileswi hi kumiweke hi dyohile. Ku hundzuka ka muxaka wolowo a ku tlhaveriwi hi dyambu. (Ringanisa 2 Vakorinto 7:8-11.) Ku hundzuka loku nga ka nkoka emahlweni ka Xikwembu ku fambisana ni “mihandzu leyi fanekelaka ku hundzuka”—hileswaku vumbhoni bya ku tiyimisela ku hundzuka.—Luka 3:8.

Bibele yi vula leswaku loyi a hundzukaka ni ku tivula swidyoho u fanele a hambana ni swiendlo leswo biha, a tshika ku swi endla. (Swivuriso 28:13) Xana leswi swi endlekile? Endzhaku ka ku tivula swidyoho hinkwako ka Kereke ya Rhoma Khatoliki ni tikereke tin’wana, xana ku humelele yini eka madzolonga ya sweswinyana ya tiko ra le Afrika xikarhi na le Yuropa Vuxa, laha vanhu vo tala lava nga “Vakreste” va katsekeke? Xana tikereke ti khutaze moya wa ku rhula? Xana varhangeri va tona hinkwavo va vulavule hi vun’we va lwisana ni tihanyi leti swirho swa tikereke a swi ti endla? E-e. Phela, vafundhisi van’wana va vukhongeri va hlanganyerile eku dlayeni!

Ku Avanyisa Ka Xikwembu

Loko a vulavula hi ku kombela ndzivalelo loku phindha-phindhiweke ka mupapa, Mufundhisi Lonkulu Biffi u vutisile hi ku khovolela a ku: “Eka swidyoho leswi endliweke khale, xana a swi nge antswi leswaku hinkwerhu hi yimela ku avanyisiwa ka misava hinkwayo?” Ku avanyisiwa ka vanhu hinkwavo ku tshinele. Yehovha Xikwembu u swi tiva kahle swiendlo hinkwaswo leswo biha swa matimu ya vukhongeri. Ku nga ri khale, u ta lava leswaku lava nga ni nandzu va tihlamulela. (Nhlavutelo 18:4-8) Hi nkarhi lowu fanaka, xana swa koteka ku kuma muxaka wa vugandzeri lebyi nga nyamisiwangiki hi nandzu wa ngati, xihlawuhlawu lexi nga ni khombo ni swidyoho swin’wana leswi tikereke ta Vujagana ti kombelaka ndzivalelo eka swona? Ina.

Xana hi nga byi kumisa ku yini? Hi ku tirhisa nawu lowu vuriweke hi Yesu Kreste a ku: “Mi ta va vona hi mihandzu ya vona.” Rhekhodo ya matimu, leyi vukhongeri byin’wana byi rhandzaka leswaku yi rivariwa, yi hi pfuna ku vona ku nga ri lava Yesu a va vuleke “vaprofeta va mavunwa” ntsena, kambe ni lava humesaka “mbhandzu lowunene.” (Matewu 7:15-20) Xana lava i vamani? Ha ku rhamba leswaku u tikumela hi wexe hi ku kambisisa Bibele ni Timbhoni ta Yehovha. Tivonele leswaku i vamani namuntlha lava ringetaka hakunene ku landzelela Rito ra Xikwembu ematshan’weni yo lava ku hlayisa xikhundla lexi tlakukeke emisaveni.—Mintirho 17:11.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

Tikereke ti kombela ndzivalelo hikwalaho ka tihanyi to fana ni leti

[Xihlovo Xa Kona]

The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck