Ndyangu—Wa Laveka eVanhwini!

KU VURIWA leswaku vandla ra vanhu ri titwa hi ndlela leyinene loko mindyangu ya rona yi titwa hi ndlela yoleyo. Matimu ma kombisa leswaku loko lunghiselelo ra ndyangu ri hela, matimba ya vaaki ni ya tiko ma tsana. Loko ku hohloka ka mahanyelo ku herise mindyangu le Greece wa khale, nhluvuko wa rona wu yimile, swi endla leswaku ri hlaseriwa hi ku olova hi Varhoma. Mfumo wa Rhoma wu tshame wu tiyile ntsendze loko mindyangu ya ha tiyile. Kambe loko malembe-xidzana ma ri karhi ma famba, vutomi bya ndyangu byi tsanile, naswona matimba ya mfumo ma tsanile. “Nsirhelelo ni ku tlakusiwa ka ndyangu ni ka vutomi bya ndyangu hi swona swiaki leswikulu swa nhluvuko, naswona i swikongomelo swa vumaki,” ku vule Charles W. Eliot, khale ka muungameri wa Yunivhesiti ya Harvard.

Ina, ndyangu wa laveka evanhwini. Wu ni vuyelo lebyi kongomeke eka matimba ya tiko ni le ka vuhlayiseki bya vana ni switukulwana swa nkarhi lowu taka. A swi kanakanisi leswaku ku ni vamanana lava nga voxe vo tala ngopfu swinene lava tirhaka hi matimba leswaku va kurisa vana lavanene, naswona va fanele va bumabumeriwa eka ntirho wa vona wo nonon’hwa. Hambiswiritano, minkambisiso yi kombisa leswaku vana hakanyingi va antswa swinene loko va tshama endyangwini lowu nga ni vatswari havambirhi.

Nkambisiso wa le Australia wa vana va kondlo-a-ndzi-dyi vo tlula 2100 wu kume leswaku “vana va kondlo-a-ndzi-dyi lava humaka emindyangwini leyi hahlukeke va ni swiphiqo swo tala swa rihanyo leswi tolovelekeke, a va tala ku va ni swiphiqo swa mintlhaveko naswona a va tala ku hisekela vuxaka bya rimbewu ku tlula vana lava humaka emindyangwini leyi nga ni vun’we.” Nkambisiso lowu endliweke hi U.S. National Institutes of Health Statistics wu paluxe leswaku vana lava humaka emindyangwini leyi hohlokeke a va “tala ku humeleriwa hi khombo kwalomu ka 20-30 wa tiphesente ta vona, 40-75 wa tiphesente a va tala ku nga humeleli exikolweni naswona 70 wa tiphesente a va tala ku hlongoriwa exikolweni.” Naswona mukambisisi wa nawu u vika leswaku “vana lava humaka emakaya ya mutswari un’we va tala ku katseka eka vugevenga ku tlula lava kulelaka emakaya ya ndhavuko.”

Kaya I Vuchavelo

Lunghiselelo ra ndyangu ri nyikela kaya leri nga ni ntsako, leri akaka ni leri kokaka mahlo eka hinkwavo. “Xihlovo xa nkoka swinene xa ntsako ni vuhlayiseki a hi ntirho-vutomi, swilo, ku tihungasa hambi ku ri vanghana kambe i ndyangu,” ku vula mulawuri wa le Sweden.

Bibele yi kombisa leswaku ndyangu wun’wana ni wun’wana lowu nga laha misaveni wu huma eka Muvumbi Lonkulu wa mindyangu, Yehovha Xikwembu, hi leswi ku nga yena la simekeke lunghiselelo ra ndyangu. (Genesa 1:27, 28; 2:23, 24; Vaefesa 3:14, 15) Hambiswiritano, eMatsalweni lama huhuteriweke, muapostola Pawulo u vhumbhe leswaku ndyangu wu ta hlaseriwa hi tihanyi leti vangaka ku hohloka ka mahanyelo ni vandla ra vanhu leri nga ehandle ka vandlha ra Vukreste. U vule leswaku ‘masiku yo hetelela’ ma ta funghiwa hi ku nga tshembeki, ku pfumaleka ka “xinakulobye xa ntumbuluko,” ni ku nga yingisi vatswari, hambi ku ri exikarhi ka lava nga ni “xivumbeko xa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu.” U khutaze Vakreste ku fularhela vanhu vo tano. Yesu u vhumbhe leswaku ku kaneta ntiyiso wa Xikwembu ku ta avanyisa mindyangu.—2 Timotiya 3:1-5; Matewu 10:32-37.

Kambe, Xikwembu a xi hi tshikanga hi nga ri na mupfuni. ERitweni ra xona ku nyikeriwa ndzetelo wo tala malunghana ni vuxaka bya ndyangu. Ri hi byela ndlela leyi hi nga endlaka ndyangu wu humelela ni leswaku kaya ri va ndhawu leyi tsakisaka laha xirho xin’wana ni xin’wana xa ndyangu xi nga ni vutihlamuleri byo byi hetisisa eka van’wana.a—Vaefesa 5:33; 6:1-4.

Xana swa koteka ku fikelela vuxaka byolebyo lebyi tsakisaka emasikwini lawa laha ndyangu wu xungetiwaka swinene? Ina, swa koteka! U nga swi kota ku endla ndyangu wa wena wu va xihlovo-mananga lexi tsakisaka, lexi phyuphyisaka emisaveni leyi leyi nonon’hwaka, leyi fanaka ni mananga. Kambe leswi swi lava swin’wana leswi humaka eka un’wana ni un’wana endyangwini. Hi leswi swiringanyeto leswi landzelaka.

Ku Pfuna Ndyangu Wa Wena Leswaku Wu Pona

Yin’wana ya tindlela leti ndyangu wu nga tshamaka wu hlanganile ha tona i ku heta nkarhi swin’we. Swirho hinkwaswo swi fanele swi va ni nkarhi wa swona wa vuhungasi swin’we hi ku tirhandzela. Sweswo swi nga ha lava ku titsona swo karhi. Hi xikombiso, n’wina vana va kondlo-a-ndzi-dyi swi nga ha lava mi titsona nongonoko wo karhi lowu mi wu rhandzaka wa TV, mintlangu, kumbe ku tihumesa ni vanghana. N’wina vatatana, lava hi ntolovelo mi nga vawundli lavakulu, mi nga tirhisi nkarhi wa vuhungasi mi wu endla wa swilo leswi tsakeriwaka hi n’wina ntsena kumbe mintirho yin’wana leyi mi yi tsakelaka. Kunguhatani ku endla swilo ni ndyangu, kumbexana ndlela yo endla swo karhi hi mahelo-vhiki kumbe nkarhi wo wisa swin’we. Kavula, kunguhatani swilo leswi un’wana ni un’wana a nga langutela emahlweni eka swona ni ku swi tsakela.

Vana va lava leswi tlulaka leswi vuriwaka nkarhi wa nkoka, hi leswaku hafu ya awara leyi hleriweke kumbe ku tlulanyana yi hetiwa ni vana nkarhi na nkarhi. Va lava nkarhi wo nyawula. Mutsari wa phepha-hungu ra siku na siku ra le Sweden wa tsala a ku: “Eka malembe ya mina ya 15 ndzi ri muviki, ndzi hlangane ni nhlayo leyikulu ya vantshwa lava hungukeke . . . Mukhuva lowu tolovelekeke hi leswaku va vonaka va ri ni nkarhi wa nkoka lowu pimiweke, va nga vi na wo tala ni vatswari va vona: ‘Vatswari va mina a va nga ri na nkarhi.’ ‘A va nga yingisi.’ ‘Minkarhi hinkwayo tatana a ri endleleni.’ . . . Tanihi mutswari, minkarhi hinkwayo u nga hlawula nkarhi lowu u nga ta wu nyika n’wana wa wena. Nhlawulo wa wena wa kombisiwa endzhaku ka malembe ya 15 hi n’wana wa malembe ya 15 hi vukhale loyi a pfumalaka tintswalo.”

Langutelo Lerinene Hi Mali

Swirho hinkwaswo swi fanele swi va ni langutelo lerinene hi mali. Swi fanele swi lunghekela ku avelana leswi swi nga swi kotaka leswaku swi ta hlanganisa swixava-xavana leswi tolovelekeke swa ndyangu. Vavasati vo tala va boheka ku kuma mintirho leswaku va ta kota ku wundla ndyangu, kambe n’wina vavasati mi fanele mi tivonela makhombo ni miringo leyi mi nga ha hlangavetanaka na yona. Misava leyi yi mi khutaza ku “tihanyela hilaha mi kotaka hakona” ni ku “endla leswi mi swi lavaka.” Swi nga mi endla mi tifuma ni ku nga eneriseki hi xiphemu lexi mi nyikiweke hi Xikwembu xa ku va manana ni muendli wa kaya.—Tito 2:4, 5.

Loko n’wina vamanana mi va ekaya ivi mi va vakongomisi ni vanghana eka vana va n’wina, entiyisweni swi ta hoxa xandla swinene eku akeni ka swiboho leswi tiyeke leswi nga ta mi pfuna ku hlayisa mindyangu ya n’wina yi ri ni vun’we ku nga khathariseki maxangu. Wansati a nga hoxa xandla hilaha ku hlamarisaka eku endleni ka ndyangu leswaku wu tsaka, wu sirheleleka ni ku tirha kahle. “Swi lava dzana ra vavanuna ku endla mixaxa, kambe wansati un’we a nga ri endla kaya,” ku vule n’watipolitiki wa lembe-xidzana ra vu-19.

Loko hinkwavo endyangwini va khomisana leswaku va hanya hi leswi ndyangu wu nga na swona, swi ta sirhelela ndyangu eka swiphiqo swo tala. Mimpatswa yi fanele yi pfumelelana leswaku yi hanya vutomi byo olova ni ku rhangisa swilaveko swa moya. Vana va fanele va dyondza ku eneriseka, va nga koxi swilo leswi nhlelo-mali wa ndyangu wu nga ta ka wu nga swi koti ku swi fikelela. Tivoneleni eka ku navela ka mahlo! Ndzingo wa ku xava swilo leswi nga ta ku tsandza ku swi hakela, ku nghena exikweletini, ku vangele mindyangu yo tala ku hohloka. Swi nga va swinene evun’weni bya ndyangu loko hinkwawo wu tirhisa timali ta wona ku sungula nchumu wo karhi lowu hlanganyeriweke—riendzo leri phyuphyisaka, switirho leswi pfunaka ngopfu ni leswi tsakisaka swa laha kaya, kumbe munyikelo wo seketela vandlha ra Vukreste.

Xivumbeko xin’wana xa “munyikelo” eka moya wa ndyangu lowu tsakisaka hi leswaku swirho hinkwaswo swa ndyangu swi fanele swi avelana eku basiseni ni le ntirhweni wo lunghisa—ku khathalela yindlu, ntanga, movha ni swin’wana ni swin’wana. Xirho xin’wana ni xin’wana xa ndyangu, hambi ku ri vana, va nga averiwa mintirho yin’wana. N’wina vana, ringetani ku nga tlangi hi nkarhi wa n’wina. Ematshan’weni ya sweswo, vanani ni moya wo pfuna ni wa ntirhisano; leswi swi ta endla vunakulobye bya xiviri ni vunghana, leswi vumbaka vun’we bya ndyangu.

Nkoka Wa Dyondzo Ya Bibele

Endyangwini lowu nga ni vun’we wa Vukreste, nkoka wa dyondzo ya Bibele ya nkarhi na nkarhi na wona wa kandziyisiwa. Ku bula hi tindzimana ta Bibele siku na siku ni dyondzo ya vhiki na vhiki ya Matsalwa lama Kwetsimaka i xisekelo xa ndyangu lowu nga ni vun’we. Mintiyiso ya xisekelo ya Bibele ni misinya ya milawu swi fanele swi kaneriwa swin’we hi ndlela leyi tsakisaka hinkwavo endyangwini.

Swiyimiso swo tano swa ndyangu swi fanele swi dyondzisa kambe hi nkarhi lowu fanaka swi tlhela swi tsakisa ni ku khutaza. Ndyangu wun’wana en’walungwini wa Sweden a wu tolovele leswaku vana va tsala swivutiso leswi a swi tlakuka exikarhi ka vhiki. Kutani swivutiso leswi a ku buriwa ha swona edyondzweni ya Bibele ya vhiki na vhiki. Hakanyingi swivutiso leswi a swi entile naswona a swi tlhontlha mianakanyo naswona swi kombise vuswikoti bya vana byo anakanya ni ku tlangela tidyondzo ta Bibele. Swin’wana swa swivutiso swa kona a swi ku: “Xana Yehovha u endla leswaku xilo xin’wana ni xin’wana xi kula nkarhi hinkwawo, kumbe u swi endla eku sunguleni ntsena?” “Ha yini Bibele yi vula leswaku Xikwembu xi vumbe munhu ‘hi xifaniso xa xona’ tanihi leswi Xikwembu xi nga riki munhu?” “Xana Adamu na Evha a va nga omi hi xirhami hi vuxika eParadeyisini tanihi leswi a va famba hi milenge naswona va nga ri na swona swiambalo?” “Ha yini ku ri ni n’weti ni vusiku kasi ku fanele ku va ni xinyami?” Sweswi vana lava va kurile naswona va tirhela Xikwembu va ri vatirheli va nkarhi hinkwawo.

Loko mi vulavula hi swiphiqo swa ndyangu, n’wina vatswari mi endla kahle loko mi lwela ku va ni langutelo lerinene ni ku tsaka. Anakanyelanani naswona mi pfumelelana ni swiyimo, kambe mi nga hundzuki, loko swi ta eku yingiseni ka misinya ya milawu ya nkoka. Endla vana va swi vona leswaku rirhandzu ra Xikwembu ni misinya ya milawu ya xona yo lulama minkarhi hinkwayo swi lawula swiboho swa wena. Hakanyingi mbango wa le xikolweni wa tshikilela ni ku vanga gome, naswona vana va xi lava swinene xikhutazo ekaya leswaku va lwisana ni nkucetelo wo tano.

Vatswari, mi nga tiendli onge mi hetisekile. Pfumelani swihoxo ni ku kombela ku rivaleriwa eka vana va n’wina loko swi fanerile. Vantshwa, loko Manana na Tatana va amukela xihoxo, kurisani rirhandzu ra n’wina ro va rhandza.—Eklesiasta 7:16.

Ina, ndyangu lowu nga ni vun’we wu va kaya ro rhula, ro sirheleleka ni leri tsakisaka. Mutlhokovetseri wa Mujarimani Goethe u tshame a ku: “Loyi a kumaka ntsako ekaya ka yena, i hosi kumbe xisiwana xo tsaka.” Eka vatswari ni vana lava tlangelaka, a ku nge vi na ndhawu leyi fanaka ni kaya.

I ntiyiso, ndyangu wa xungetiwa swinene namuntlha hi mintshikilelo ya misava leyi hi hanyaka eka yona. Kambe tanihi leswi ndyangu wu humaka eka Xikwembu, wu ta pona. Ndyangu wa wena wu ta pona, na wena u ta pona loko u landzelela minkongomiso leyinene ya Xikwembu ya vutomi bya ndyangu lebyi tsakisaka.

[Nhlamuselo ya le hansi]