Buku Leyi Humaka Eka Xikwembu
“Vuprofeta a byi si tisiwa hi ku rhandza ka munhu hambi ku ri rini, kambe vanhu a va vulavula leswi humaka eka Xikwembu va ri karhi va susumetiwa hi moya lowo kwetsima.”—2 PETRO 1:21.
1, 2. (a) Ha yini van’wana va kanakana malunghana ni loko Bibele yi tirha evuton’wini bya namuntlha? (b) Hi tihi tindlela tinharhu to kumisisa vumbhoni leti hi nga ti tirhisaka ku kombisa leswaku Bibele yi huma eka Xikwembu?
XANA Bibele ya tirha eka vanhu lava nga kusuhi ni ku nghena eka lembe-xidzana ra vu-21? Van’wana va anakanya leswaku a yi tirhi. “A nga kona loyi a nga bumabumelaka ku tirhisiwa ka nkandziyiso wa 1924 wa [buku-mpfuno] ya chemistry etlilasini ya namuntlha ya chemistry—se ku dyondziwe swo tala ngopfu hi chemistry endzhaku ka kwalaho,” ku tsala Dok. Eli S. Chesen, a hlamusela xivangelo xa ku va yena a vona Bibele yi ri leyi hundzeriweke hi nkarhi. Nhlamuselo leyi yi nga vonaka yi twala. Phela, munhu u dyondze swo tala hi sayense, rihanyo ra mianakanyo ni mahanyelo ya vanhu, endzhaku ka loko Bibele yi tsariwile. Kutani van’wana va tivutisa: ‘Xana buku ya khale swonghasi swi nga endlekisa ku yini leswaku yi nga vi leyi hoxeke hi tlhelo ra sayense? Swi nga endlekisa ku yini leswaku yi va ni ndzayo leyi tirhaka evuton’wini bya namuntlha?’
2 Bibele hi yoxe ya hlamula. Eka 2 Petro 1:21, hi byeriwa leswaku vaprofeta va Bibele “a va vulavula leswi humaka eka Xikwembu va ri karhi va susumetiwa hi moya lowo kwetsima.” Xisweswo, Bibele yi komba leswaku i buku leyi humaka eka Xikwembu. Kambe hi nga va khorwisa njhani van’wana leswaku yi tano? A hi kambisiseni swikombiso swinharhu swa leswaku Bibele i Rito ra Xikwembu: (1) Ya pakanisa hi tlhelo ra sayense, (2) yi ni misinya ya milawu leyi nga hundzeriwiki hi nkarhi, leyi tirhaka evuton’wini bya namuntlha, naswona (3) yi ni vuprofeta lebyi kongomeke lebyi hetisekeke, hilaha swi kombisiwaka hakona hi timhaka ta matimu.
Buku Leyi Pfumelelanaka Na Sayense
3. Ha yini Bibele yi nga tsekatsekisiwanga hi leswi sayense yi swi tshubuleke?
3 Bibele a hi buku ya sayense. Hambiswiritano, i buku ya ntiyiso, naswona ntiyiso a wu hundzuki hi ku famba ka nkarhi. (Yohane 17:17) Bibele a yi tsekatsekisiwanga hi leswi sayense yi swi tshubuleke. Loko yi tshuka yi vulavula hi timhaka leti fambisanaka na sayense, a yi na mianakanyo ya khale ya “sayense” leyi kumekeke yi ri mintsheketo ntsena. Kahle-kahle, yi tamele tinhlamuselo leti pakanisaka hi tlhelo ra sayense, leti nakambe ti yi kanetaka hi ku helela mianakanyo leyi a yi pfumeriwa enkarhini lowu yi tsariweke ha wona. Hi xikombiso, xiya ku pfumelelana ka Bibele na sayense ya swa vutshunguri.
4, 5. (a) I yini leswi madokodela ya khale a ma nga swi twisisi malunghana ni vuvabyi? (b) Handle ko kanakana Muxe a a ma tolovele hi xivangelo xihi matshungulelo ya madokodela ya le Egipta?
4 Madokodela ya khale a ma nga yi twisisi kahle ndlela leyi vuvabyi byi tlulelaka ha yona, naswona a ma nga wu lemuki nkoka wa ntivo-rihanyo hi xikongomelo xo sivela vuvabyi. Matshungulelo yo tala ya khale ma nga vonaka ma hundzeriwe hi nkarhi namuntlha. Rin’wana ra matsalwa ya khale swinene ya swa vutshunguri lama kumekaka i Papirasi ya Ebers, ku nga nhlengeleto wa ntivo-vutshunguri bya le Egipta, wa kwalomu ka 1550 B.C.E. Yi ni vutshunguri bya 700 bya vuvabyi byo hambana-hambana, “ku sukela eka maphokolo yo lumiwa hi tingwenya ku fikela eka nwala wa xikunwana lowu vavaka.” Byo tala bya vutshunguri lebyi a byi nga pfuni nchumu, kambe byin’wana bya byona a byi ri ni khombo swinene. Matshungulelo man’wana ya mbanga a ma bumabumela ku tota thyaka ra munhu leri pfanganisiweke ni swin’wana.
5 Tsalwa leri ra vutshunguri bya le Egipta ri tsariwe hi nkarhi lowu lavaka ku va wun’we ni wa ku tsariwa ka tibuku to sungula ta Bibele, leti a ti katsa Nawu wa Muxe. Muxe, loyi a velekiweke hi 1593 B.C.E., u kulele aEgipta. (Eksoda 2:1-10) Tanihi leswi a kuleleke endyangwini wa Faro, Muxe a a “[leteriwile] hi vutlhari hinkwabyo bya Vaegipta.” (Mintirho 7:22) A a ti toloverile “tiṅanga” ta le Egipta. (Genesa 50:1-3) Xana matshungulelo ya vona lama nga pfuniki nchumu kumbe lama nga ni khombo ma khumbe matsalwa yakwe?
6. Hi xihi xinawana xa ntivo-rihanyo lexi nga eNawini wa Muxe lexi nga langutiwaka xi ri lexi amukelekaka eka sayense ya manguva lawa ya vutshunguri?
6 Ku hambana ni sweswo, Nawu wa Muxe a wu katsa ni swinawana swa ntivo-rihanyo leswi amukelekaka eka sayense ya manguva lawa ya swa vutshunguri. Hi xikombiso, nawu wa masocha lama goveke a wu lava leswaku thyaka ri seleteriwa ekule ni mixaxa. (Deteronoma 23:13) Leri a ku ri goza leri humelelaka swinene ra ku sivela mavabyi. A ri pfuna ku endla leswaku swihlovo swa vona swa mati swi tshama swi tengile ni ku va sirhelela eka vuvabyi bya magagana lebyi vangiwaka hi tinhongana ni vuvabyi byin’wana bya nchuluko lebyi ni sweswi byi dlayaka vanhu va timiliyoni lembe na lembe, ngopfu-ngopfu ematikweni lama hluvukaka.
7. Hi swihi swinawana swa ntivo-rihanyo leswi nga eNawini wa Muxe leswi pfuneke ku sivela ku hangalaka ka mavabyi lama tlulelaka?
7 Nawu wa Muxe a wu ri ni swinawana swin’wana swa ntivo-rihanyo leswi a swi pfuna ku sivela ku hangalaka ka mavabyi lama tlulelaka. Munhu loyi a a ri ni vuvabyi lebyi tlulelaka kumbe a ehleketeleriwa ku va na byona a a tshamisiwa a ri yexe. (Levhitika 13:1-5) Tinguvu kumbe swibye leswi khumbaneke ni xiharhi lexi nga lo tifela (kumbexana xi dlayiwe hi vuvabyi) a swi fanele swi hlantswiwa swi nga si tirhisiwa kumbe swi lahliwa. (Levhitika 11:27, 28, 32, 33) Munhu wihi ni wihi loyi a khumbeke ntsumbu a a tekiwa a ri la nga tengangiki naswona a a fanele a basisiwa hi ndlela ya kona, leswi a swi katsa ku hlantswa tinguvu takwe ni ku hlamba. Hi masiku ya nkombo lawa a a tekiwa a nga basanga, a a fanele ku papalata ku khumbana ni van’wana hi miri.—Tinhlayo 19:1-13.
8, 9. Ha yini ku nga vuriwaka leswaku xinawana xa ntivo-rihanyo lexi nga eNawini wa Muxe a xi ri emahlweni swinene enkarhini wa xona?
8 Nawu lowu wa ntivo-rihanyo wu komba vutlhari lebyi a byi ri emahlweni swinene hi nkarhi wolowo. Sayense ya vutshunguri ya manguva lawa yi dyondze swo tala malunghana ni ku hangalaka ka mavabyi ni ku siveriwa ka wona. Hi xikombiso, matshalatshala ya vutshunguri eka lembe-xidzana ra vu-19 ma endle leswaku ku sunguriwa matshungulelo ya nsivela-mavabyi—ku basa hi xikongomelo xo hunguta mavabyi. Leswi swi vange leswaku ku va ni ku hunguteka lokukulu ka mavabyi lama tlulelaka ni ku fa swi nga languteriwanga. Hi lembe ra 1900, malembe lawa munhu a a languteriwa ku hanya wona ematikweni yo tala ya le Yuropa ni le United States a ma ri ehansi ka 50. Ku sukela enkarhini wolowo, malembe lawa ma engetelekile swinene, ku nga ri hikwalaho ka nhluvuko wa swa vutshunguri ntsena eku lawuleni ka mavabyi, kambe ni hikwalaho ka swiyimo leswi antswaka swa nsivela-mavabyi ni swa ku hanya eka swona.
9 Kambe, malembe ya magidi sayense ya vutshunguri yi nga si kuma tindlela leti vuvabyi byi hangalakaka ha tona, Bibele yi longoloxe magoza lamanene yo sivela mavabyi. A swi hlamarisi leswi Muxe a vulavuleke hi Vaisrayele hinkwavo enkarhini wakwe va ri lava hanyaka malembe ya 70 kumbe 80 hi vukhale. (Pisalema 90:10) Muxe u swi tivise ku yini swinawana sweswo swa ntivo-rihanyo? Bibele hi xiviri yi ri: Nawu “wu hundzisiwe hi tintsumi.” (Vagalatiya 3:19) Ina, Bibele a hi buku leyi nga ni vutlhari bya vanhu; i buku leyi humaka eka Xikwembu.
Buku Leyi Pfunaka eVuton’wini Bya Namuntlha
10. Hambiloko Bibele yi hetiwe kwalomu ka 2000 wa malembe lama hundzeke, i yini lexi nga ntiyiso hi ndzayo ya yona?
10 Tibuku to laya hakanyingi ti hundzeriwa hi nkarhi, endzhakunyana ti pfuxetiwa kumbe ti siviwa hi tin’wana. Kambe Bibele yi hlawulekile hakunene. Pisalema 93:5 (NW) yi ri: “Switsundzuxo swa wena swi kumeke swi ri leswi tshembekaka ngopfu.” Hambileswi Bibele yi hetiweke malembe ya kwalomu ka 2000 lama hundzeke, marito ya yona ma ha tirha. Naswona ma tirha hi ndlela leyi fanaka ku nga khathariseki muvala wa nhlonge ya hina kumbe tiko leri hi tshamaka eka rona. Xiya swikombiso swin’wana swa ndzayo ya Bibele leyi nga hundzeriwiki hi nkarhi ni leyi “tshembekaka ngopfu.”
11. Malembe-xidzana yo hlayanyana lama hundzeke, i yini leswi vatswari vo tala va susumeteriweke ku swi pfumela malunghana ni ku tshinya vana?
11 Makumenyana ya malembe lama hundzeke vatswari vo tala—hi ku khutaziwa hi “mianakanyo leyintshwa” ya ku letela vana—a va anakanya leswaku “ku tshinya a swi fanelanga.” A va anakanya leswaku ku vekela vana swipimelo swi ta va vavisa ni ku va heta matimba. Valayi lava nga ni xikongomelo lexinene a va sindzisa leswaku vatswari va nga endli swin’wana handle ka ku laya vana va vona va verhamile swinene. Vo tala va valayi vo tano se va “khutaza vatswari leswaku va tiyisanyana voko, leswaku va ta kota ku tlhela va lawula vana va vona,” ku vika The New York Times.
12. Riviti ra Xigriki leri hundzuluxeriweke ri va “tshinya” ri vula yini, naswona ha yini vana va lava ku tshinyiwa ko tano?
12 Hambiswiritano, Bibele ana se a yi nyikele xitsundzuxo lexi nga erivaleni ni lexi twisisekaka ehenhleni ka ku letela vana. Ya tsundzuxa: “Vatatana, mi nga karhati vana va n’wina, kambe hambetani mi va kurisa hi ku tshinya ni nkongomiso wa mianakanyo wa Yehovha.” (Vaefesa 6:4) Riviti ra Xigriki leri hundzuluxeriweke ri va “tshinya” ri vula “ku kurisa, ku letela, ku dyondzisa.” Bibele yi vula leswaku ku tshinya kumbe ku dyondzisa i xikombiso xa rirhandzu ra vatswari. (Swivuriso 13:24) Vana va kula kahle loko va kuma vukongomisi lebyi twisisekaka bya mahanyelo lebyi va pfunaka ku vona leswinene eka leswo biha. Ku tshinya loku endliwaka hi mfanelo ku va pfuna leswaku va titwa va sirhelelekile; swi va komba leswaku vatswari va vona va khathala ha vona ni muxaka wa vanhu lava va vaka wona.—Ringanisa Swivuriso 4:10-13.
13. (a) Loko swi ta eku tshinyeni, i xitsundzuxo xihi lexi Bibele yi xi nyikaka vatswari? b) I ku tshinya ka muxaka muni loku Bibele yi ku bumabumelaka?
13 Kambe Bibele yi lemukisa vatswari emhakeni leyi ya ku tshinya. Mfanelo ya vatswari a yi fanelanga yi tirhisiwa hi ndlela yo biha. (Swivuriso 22:15) N’wana a nga tshuki a xupuriwa hi nsele. Madzolonga a ma fanelanga endyangwini lowu hanyaka hi Bibele. (Pisalema 11:5) Hambi ku ri ku kariha—marito yo khahla, ku tshamela ku sola ni ku hlekula hi ndlela leyi vavisaka, leswi hinkwaswo ka swona swi nga dyisaka n’wana mbitsi, na swona a swi fanelanga. (Ringanisa Swivuriso 12:18.) Hi vutlhari, Bibele yi tsundzuxa vatswari yi ku: “Mi nga dyisi vana va n’wina mbitsi, leswaku va nga heli mbilu [kumbe, “leswaku mi nga va heti matimba,” Phillips].” (Vakolosa 3:21) Bibele yi bumabumela ku teka magoza yo sirhelela. Eka Deteronoma 11:19, vatswari va khutaziwa ku dyondzisa vana va vona mimpimanyeto ya mahanyelo ni ya moya loko va bula na vona. Ndzayo yo tano leyi nga erivaleni ni leyi twisisekaka ehenhleni ka ku kurisa vana ya fanela swinene namuntlha hilaha a yi ri hakona loko ku tsariwa Bibele.
14, 15. (a) Bibele a yi nyikeli ndzayo ya vutlhari ntsena hi ndlela yihi? (b) Hi tihi tidyondzo ta Bibele leti nga pfunaka vavanuna ni vavasati va tinxaka ni matiko yo hambana leswaku va langutana va ri lava ringanaka?
14 Bibele a yi nyiki ndzayo ya vutlhari ntsena. Rungula ra yona ri fikelela mbilu. Vaheveru 4:12 yi ri: “Rito ra Xikwembu ra hanya naswona ri ni matimba, ri kariha ku tlula banga rihi na rihi leri tsemaka hi matlhelo mambirhi, ri tlhava hambi ku ri ku ya fika emaaveni ya moya-xiviri ni moya, ni ya mahlangano ni mongo, naswona ra swi kota ku twisisa miehleketo ni makungu ya mbilu.” Xiya xikombiso xa matimba ya Bibele lama susumetaka.
15 Vanhu namuntlha va hambanisiwe hi swihinga leswi avanyisaka tinxaka, matiko ni swivongo. Marhangu yo tano yo fanekisela ma hoxe xandla eku dlayeteriweni ka vanhu lava nga riki na nandzu etinyimpini emisaveni hinkwayo. Hi hala tlhelo, Bibele yi tamele tidyondzo leti pfunaka vavanuna ni vavasati va tinxaka ni matiko yo hambana leswaku va langutana va ri lava ringanaka. Hi xikombiso, Mintirho 17:26 yi vula leswaku Xikwembu, “hi munhu un’we xi endle matiko hinkwawo ya vanhu.” Leswi swi komba leswaku kahle-kahle ku ni rixaka rin’we ntsena—rixaka ra vanhu! Nakambe Bibele yi hi khutaza ku va “vatekeleri va Xikwembu,” lexi ha xona yi nge: “A xi hlawuli, kambe eka tiko rin’wana ni rin’wana munhu loyi a xi chavaka a tlhela a endla ku lulama wa amukeleka eka xona.” (Vaefesa 5:1; Mintirho 10:34, 35) Lava hakunene va lavaka ku hanya hi tidyondzo ta Bibele, va hlanganisiwa hi vutivi lebyi. Byi fikelela endzeni-ndzeni ka munhu—embilwini—byi susa swihinga leswi vekiweke hi munhu leswi hambanisaka van’wana. Xana bya tirha hakunene emisaveni ya namuntlha?
16. Hlamusela ntokoto lowu kombaka leswaku Timbhoni ta Yehovha ti rhandza vamakwavo va misava hinkwayo hakunene.
16 Bya tirha hakunene! Timbhoni ta Yehovha ti tiviwa swinene hi vuxaka bya tona ematikweni hinkwawo, lebyi hlanganisaka vanhu va tinxaka to hambana lava hi ntolovelo ingi va nga ri eku rhuleni hi xivona. Hi xikombiso, hi nkarhi wa nyimpi ya xin’wana-manana le Rwanda, Timbhoni ta Yehovha ta rixaka rin’wana ti sirhelele vamakwavo va tona va Vakreste va rixaka lerin’wanyana, va peta vutomi bya vona ekhombyeni hi xiendlo lexi. Emhakeni yin’wana, Mbhoni ya Muhutu yi tumbete ndyangu wa Matutsi wa swirho swa tsevu swa le vandlheni ra ka vona ekaya ra yona. Khombo ra kona, ndyangu lowu wa Matutsi wu kumiwile eku heteleleni ivi wu dlayiwa. Kutani makwerhu wa Muhutu ni ndyangu wakwe se a va langutane ni vukarhi bya vadlayi, kutani va boheka ku balekela eTanzania. Ku vikiwe swikombiso swo tala swo fana ni xexo. Timbhoni ta Yehovha ti pfumela hi mbilu hinkwayo leswaku vun’we byo tano byi vangiwa hileswi timbilu ta tona ti khumbiweke swinene hi matimba lama susumetaka ya rungula ra Bibele. Ku va Bibele yi kota ku hlanganisa vanhu emisaveni leyi yi teleke rivengo i vumbhoni bya matimba bya leswaku yi huma eka Xikwembu.
Buku Ya Vuprofeta Bya Ntiyiso
17. Vuprofeta bya Bibele byi hambana njhani ni ku vhumbha loku endliwaka hi vanhu?
17 Petro wa Vumbirhi 1:20 yi ri: “A ku na vuprofeta bya Matsalwa lebyi humaka eka nhlamuselo ya munhu wihi ni wihi.” Vatsari va Bibele a va nga kambisisi mboyamelo wa timhaka leti a ti endleka emisaveni ivi va mbambela hi vutlhari hi ku ya hi nhlamuselo ya vona ya swiendlakalo leswi. Naswona a va nga vhumbhi swilo leswi a swi nga ri erivaleni leswi a swi ta soholotiwa leswaku swi fambisana ni xiendlakalo xin’wana ni xin’wana xa nkarhi lowu taka. Hi xikombiso, a hi kambisiseni vuprofeta bya Bibele lebyi a byi kongomile swinene, lebyi a byi vhumbha leswi hambaneke ni leswi vanhu lava a va hanya hi nkarhi wolowo a va langutele swona.
18. Ha yini vaaki va Babilona wa khale handle ko kanakana va titwe va sirhelelekile swinene, kambe Esaya a a vhumbhe yini malunghana na Babilona?
18 Hi lembe-xidzana ra vunkombo B.C.E., Babilona a a ri ntsindza wa Mfumo wa Babilona lowu a swi vonaka swi nga koteki ku wu hlula. Muti lowu a wu ri exikarhi ka Nambu wa Yufrata, naswona mati ya nambu lowu a ma tirhiseriwa ku endla mugerho wo anama wo enta ni migerho yin’wana yo tala. Tlhandla-kambirhi, muti lowu a wu sirheleriwe hi nxaxamelo lowukulu wa mpatsanyeto wa marhangu mambirhi, lama tiyisiweke hi swihondzo swo sirhelela. A swi kanakanisi leswaku vaaki va Babilona a va titwa va sirhelelekile swinene. Hambiswiritano, hi lembe-xidzana ra vunhungu B.C.E., loko Babilona wu nga si fika emaninginingini ya ku dzuneka ka wona, muprofeta Esaya a a vhumbhile a ku: “Babilona . . . wu ta v̌a tani hi Sodoma na Gomora siku miti leyi yi onhiwaka hi Šikwembu. A nga ka a nga ha pfušiwi ni siku riṅwe, v̌anhu v̌a nga ka v̌a nga ha aki kona ku yisa e tinšakeni ta tinšaka. Mu-Arabia a nga ka a nga dzimi miṭonga ya yena kona, ni v̌arisi v̌a nga ka v̌a nga aki maṭhanga kona.” (Esaya 13:19, 20) Xiya leswaku vuprofeta lebyi a byi vhumbhanga leswaku Babilona u ta lovisiwa ntsena, kambe ni leswaku a ku nga ha ta pfuka ku ake munhu eka wona. Koloko i ku vhumbha ka xivindzi! Xana Esaya a nga va a tsale vuprofeta bya yena endzhaku ka loko a vone Babilona wu sale wu ri hava vaaki? Matimu ma hlamula ma ku e-e!
19. Ha yini vuprofeta bya Esaya byi nga hetisekanga hi ku helela hi October 5, 539 B.C.E.?
19 Hi vusiku bya October 5, 539 B.C.E., Babilona wu hluriwile hi mavuthu ya Medo-Persia lama rhangeriweke hi Korexe Lonkulu. Hambiswiritano, vuprofeta bya Esaya a byi hetisekanga hi ku helela enkarhini wolowo. Endzhaku ko hluriwa hi Korexe, Babilona lowu a wu ri ni vaaki—hambileswi a wu nga ha nyawuli—wu hambete wu va kona malembe-xidzana yo tala. Hi lembe-xidzana ra vumbirhi B.C.E., kwalomu ka nkarhi lowu Buku-nsongwa ya Esaya ya Lwandle leri Feke yi kopiweke ha wona, Vaparthia va fume Babilona, lowu matiko lama wu rhendzeleke hi nkarhi wolowo a ma lwetana hi wona. Josephus, n’wamatimu wa Muyuda u vike leswaku “nhlayo leyikulu” ya Vayuda a yi hanya kona eka lembe-xidzana ro sungula B.C.E. Hi ku ya hi The Cambridge Ancient History, van’wamabindzu va le Palmyra va sungule koloni ya mabindzu leyi nyukaka eBabilona hi 24 C.E. Kutani eka lembe-xidzana ro sungula C.E., Babilona a a wu nga si pfumatiwa vaaki hi ku helela; kambe buku ya Esaya a yi hetiwe emahlweni swinene ka nkarhi wolowo.—1 Petro 5:13.
20. Hi byihi vumbhoni lebyi nga kona bya leswaku Babilona eku heteleleni a a ta va “nhulu ya maribye”?
20 Esaya u fe a nga si vona Babilona wu ri hava vaaki. Kambe eku hetisekeni ka vuprofeta, muti wa Babilona wu hetelele wu ri “nhulu ya maribye.” (Yeremiya 51:37) Hi ku ya hi xidyondzi xa Muheveru Jerome (la velekiweke hi lembe-xidzana ra vumune C.E.), esikwini ra yena Babilona a ku ri vuhlotelo lebyi “swiharhi swa mixaka hinkwayo” a swi famba-famba eka byona, naswona wa ha pfumala vaaki ni namuntlha. Ku pfuxiwa kwihi ni kwihi ka muti wa Babilona tanihi xinavetisi xa vavalangi ku nga koka vaendzi, kambe “rav̌i ni hluke” ra Babilona swi fele makumu, hilaha Esaya a vhumbheke hakona.—Esaya 14:22.
21. Ha yini vaprofeta vo tshembeka a va kota ku vhumbha vumundzuku hi ku pakanisa lokukulu?
21 Muprofeta Esaya a a nga tirhisi ku mbambela ka vutlhari. Naswona a nga tsalanga matimu hi vuntshwa leswaku ma vonaka ma ri vuprofeta. Esaya a a ri muprofeta wa ntiyiso. Ni vaprofeta lavan’wana hinkwavo lava tshembekeke va le Bibeleni a va ri tano. Ha yini vanhu lava va kote ku endla leswi vanhu van’wana va nga kotiki ku swi endla—ku vhumbha swa nkarhi lowu taka hi ku pakanisa lokukulu? Nhlamulo ya kona yi le rivaleni. Vuprofeta bya kona a byi huma eka Xikwembu xa vuprofeta, ku nga Yehovha, “[Loyi a tivisaka] ka ha ri ku sunguleni le’ŝi nga ta humelela e ku heleni.”—Esaya 46:10.
22. Ha yini hi fanele hi endla leswi hi nga swi kotaka leswaku hi khutaza vanhu va timbilu letinene leswaku va tikambisisela Bibele?
22 Kutani, xana swi fanerile ku kambisisa Bibele? Ha swi tiva leswaku swi fanerile! Kambe vanhu vo tala a va kholwi. Va tibyele swo karhi hi Bibele hambiloko kumbexana va nga si tshama va yi hlaya. Tsundzuka profesa loyi a boxiweke eku sunguleni ka xihloko lexi hundzeke. U amukele dyondzo ya Bibele, kutani endzhaku ko kambisisa Bibele hi vukheta, a gimeta hileswaku i buku leyi humaka eka Xikwembu. Eku heteleleni u khuvuriwile a va un’wana wa Timbhoni ta Yehovha, naswona namuntlha u tirha tanihi nkulu! A hi tikarhateni swinene hi khutaza vanhu va timbilu letinene leswaku va tikambisisela Bibele ivi va endla xiboho ha yona. Ha tiyiseka leswaku loko va tikambisisela yona hi ku tshembeka, va ta swi vona leswaku buku leyi yo hlawuleka, ku nga Bibele, hakunene i buku ya vanhu hinkwavo!
U Nga Hlamusela Xana?
◻ U nga swi kombisa njhani hi ku tirhisa Nawu wa Muxe leswaku Bibele a yi humi evanhwini?
◻ Hi yihi misinya ya milawu leyi nga hundzeriwiki hi nkarhi eBibeleni leyi tirhaka evuton’wini bya manguva lawa?
◻ I yini lexi kombisaka leswaku vuprofeta bya Esaya 13:19, 20 a byi tsariwanga endzhaku ka loko byi hetisekile?
◻ Hi fanele hi khutaza vanhu va timbilu letinene leswaku va endla yini, naswona ha yini?
[Bokisi leri nga eka tluka 19]
Ku Vuriwa Yini Hi Leswi Nga Riki Na Vumbhoni?
Bibele yi ni tinhlamuselo to hambana-hambana leti kayivelaka vumbhoni bya xiviri. Hi xikombiso, leswi yi swi vulaka malunghana ni xivandla lexi nga vonakiki laha ku tshamaka swivumbiwa swa moya swi nge tiyisekisiwi—kumbe ku kanetiwa—hi sayense. Xana tinhlamuselo to tano leti ku nga riki na vumbhoni bya tona ti endla leswaku Bibele yi kanetana na sayense?
Lexi i xivutiso lexi a xi langutane ni mutshila eka ntivo-pulanete loyi a sunguleke ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha malembe yo hlayanyana lama hundzeke. Wa tsundzuka: “Ku vula ntiyiso, ku amukela Bibele a swi ndzi nonon’hwela eku sunguleni hikuva a ndzi nga swi koti ku tiyisekisa tinhlamuselo tin’wana ta Bibele hi sayense.” Wanuna loyi wo tshembeka u ye emahlweni a dyondza Bibele, kutani eku heteleleni a kholwa leswaku vumbhoni lebyi nga kona byi kombisa leswaku i Rito ra Xikwembu. Wa hlamusela: “Leswi swi vohlise ku hisekela ka mina ku tiyisekisa mhaka yin’wana ni yin’wana ya Bibele hi vumbhoni bya le handle. Munhu loyi a tinyiketeleke eka sayense u fanele a tiyimisela ku kambisisa Bibele hi langutelo ra moya, handle ka swona a nge pfuki a wu amukerile ntiyiso. Sayense a yi nge languteriwi ku tiyisekisa nhlamuselo yin’wana ni yin’wana ya Bibele. Kambe ku va munhu a nga swi koti ku tiyisekisa tinhlamuselo tin’wana a swi vuli swona leswaku tinhlamuselo ta kona a hi ntiyiso. Nchumu wa nkoka hi leswaku laha swi kotekaka kona ku tiyisekisa Bibele, ku tiyisekisiwa ku pakanisa ka yona.”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Muxe u tsale swinawana swa ntivo-rihanyo leswi a swi ri emahlweni swinene hi nkarhi wa swona