Vutomi Bya Mina Tanihi Munhu Wa Nhlokonho—Ku Tsaka Ni Ku Katekisiwa Hi Tlhelo Ra Moya

HI KU VULA KA ISAIAH ADAGBONA

Ndzi kulele eAkure, le Nigeria. Ndyangu wa ka hina a wu byala mintsumbula, mabanana na cocoa. Tatana a nga swi lavi leswaku ndzi nghena xikolo. A ku eka mina: “U murimi. Ku hava munhu la nga ta ku kombela ku hlaya mintsumbula.”

HAMBISWIRITANO, a ndzi swi lava ku dyondza ku hlaya. Nimadyambu, a ndzi yima efasitereni ra kaya leri vana va kona a va ri karhi va dyondzisiwa hi mudyondzisi loyi a va n’wi thorile ivi ndzi yingisela. Sweswo swi humelele hi 1940 loko ndza ha ri ni malembe ya 12 hi vukhale. Loko tata wa vana volavo a ndzi vona, a a ndzi holovela ivi a ndzi hlongola. Kambe a ndzi tlhela ndzi vuya. Minkarhi yin’wana mudyondzisi a nga ti, kutani a ndzi nghena hi ku nyandlamela ivi ndzi vona tibuku ta vana lava swin’we na vona. Minkarhi yin’wana a va ndzi lomba tibuku ta vona. Yoleyo i ndlela leyi ndzi dyondzeke ku hlaya ha yona.

Ndzi Tihlanganisa Ni Vanhu Va Xikwembu

Hi ku famba ka nkarhi ndzi kume Bibele ivi ndzi yi hlaya nkarhi na nkarhi ndzi nga si ya eku etleleni. Siku rin’wana ndzi hlaye Matewu ndzima 10, leyi kombisaka leswaku vadyondzisiwa va Yesu va ta vengiwa ni ku xanisiwa hi vanhu.

Ndzi tsundzuke leswaku Timbhoni ta Yehovha ti fikile ekaya ka hina ivi ti khomiwa hi ndlela yo biha. Swi ndzi khumbile lerova ndzi ehleketa leswaku lava swi nga ha endleka ku ri vanhu lava Yesu a vulavuleke ha vona. Nkarhi lowu landzeleke loko Timbhoni ti endzile, ndzi teke magazini eka tona. Loko ndzi sungule ku tihlanganisa na tona, ndzi sungule ku hlekuriwa. Kambe, loko vanhu va ringeta ku ndzi heta matimba, a ndzi tiyiseka swinene ni ku tsaka leswaku ndzi kume vukhongeri bya ntiyiso.

Leswi ndzi tsakiseke swinene mayelana ni Timbhoni a ku ri leswaku, ku hambana ni mintlawa yin’wana ya vukhongeri ya le ndhawini ya ka hina, a ti nga byi hlanganisi vugandzeri bya tona ni mikhuva ni mindhavuko ya vukhongeri bya vuhedeni bya kwalaho. Hi xikombiso, hambileswi ndyangu wa ka hina a wu nghena kereke ya Anglican, tatana u hlayise ndhumbha ya xikwembu xa Mayoruba ku nga Ogun.

Loko tatana a file, a ndzi fanele ndzi teka ndhumbha liya tanihi ndzhaka. A ndzi nga yi lavi, tanihi leswi a ndzi swi tiva leswaku Bibele ya byi ala vugandzeri bya swikwembu swa hava. Ndzi endle nhluvuko hi tlhelo ra moya hi mpfuno wa Yehovha, kutani hi December 1954 ndzi khuvuriwa.

Ndzi Hlaseriwa Hi Nhlokonho

Eku sunguleni ka lembe rolero, ndzi vone milenge ya mina yi pfimba yi tlhela yi fa vusindza. Loko ndzi kandziya makala yo hisa, a ndzi nga twi ku vava. Endzhaku ka nkarhi wo karhi, ku humelele swilondza swo tshwukanyana emombyeni wa mina ni le milon’weni. Mina swin’we ni ndyangu wa ka hina a hi nga swi tivi leswaku xihoxo a xi ri kwihi; a hi ehleketa leswaku i rikhwakhwa. Ndzi ye eka 12 wa tin’anga ta mintsembyana leswaku ndzi ya hanyisiwa. Eku heteleleni un’wana wa vona u hi byele leswaku a ku ri nhlokonho.

Sweswo swi ndzi hlamarise ngopfu! A ndzi hlundzukile naswona a ndzi nga etleli kahle. A ndzi hahama. Kambe vutivi bya mina bya ntiyiso wa Bibele ni ku titshega hi Yehovha swi ndzi pfune ku langutela vumundzuku hi ntshembo.

Vanhu va byele manana leswaku loko ndzo ya eka xingomantanda ndzi ya endla magandzelo, a ndzi ta antswa. Ndzi arile ku ya, a ndzi swi tiva leswaku xiendlo xo tano xi ta khunguvanyisa Yehovha. Hi ku xiya leswaku a ndzi tiyimisele ku nga yi eka xingomantanda, vanghana va manana va ringanyete leswaku a teka kola nut ivi a khumba mombo wa mina hi yona. Kutani a ta yisa kola nut eka xingomantanda leswaku yi ta tirhisiwa ku ndzi endlela magandzelo. A ndzi nga lavi ku swi endla sweswo, ivi ndzi n’wi byela manana. Eku heteleleni u ma tshikile matshalatshala ya yena yo ndzi nghenisa eka vukhongeri bya vuhedeni.

Hi nkarhi lowu ndzi nga ya ha wona exibedlhele, nhlokonho ana se a yi kurile. A ndzi ri ni swilondza emirini wa mina hinkwawo. Exibedlhele va ndzi nyike swidzidzirisi, naswona hakatsongo-tsongo nhlonge ya mina yi tlhelele exiyin’weni xa yona.

A Va Ehleketa Leswaku Ndzi File

Kambe swiphiqo swa mina a swi nga helanga. Nenge wa mina wa le xineneni a wu hlakarile swinene, naswona hi 1962 wu boheke ku tsemiwa. Endzhaku ka vuhandzuri, a ku ri ni swiphiqo swa vutshunguri. Madokodela a ma nga tshembi leswaku ndzi nga hanya. Muprista wa mulungu la nga murhumiwa u tile a ta endla mihivahivana yo hetelela. A ndzi tsanile swinene ndzi nga koti ni ku vulavula, kambe muongori u n’wi byele leswaku a ndzi ri un’wana wa Timbhoni ta Yehovha.

Muprista u te: “Xana wa swi lava ku hundzuka ivi u va Mukhatoliki leswaku u ta ya etilweni?” Sweswo swi ndzi endle ndzi hlekela endzeni. Ndzi khongele eka Yehovha leswaku a ndzi nyika matimba ni nhlamulo. Hi matshalatshala lamakulu ndzi swi kotile ku vula leswaku, “E-e!” Muprista u hundzulukile ivi a famba.

Xiyimo xa mina xi nyanye ku biha ku kondza vatirhi va le xibedlhele va ehleketa leswaku a ndzi file. Va funengete xikandza xa mina hi lakani. Kambe a va ndzi yisanga emoxari, tanihi leswi dokodela kumbe muongori a fanele a tiyisekisa leswaku ndzi file. A ku nga ri na dokodela loyi a tirha, naswona vaongori hinkwavo a va ye exinkhubyaneni. Kutani va ndzi siye ewadini vusiku hinkwabyo. Loko dokodela a endzela vavabyi mixo lowu landzelaka, ku hava loyi a teke emubedweni wa mina hikuva a ndzi funengetiwile naswona ku ehleketiwa leswaku ndzi file. Eku heteleleni, un’wana u xiye leswaku “ntsumbu” lowu nga ehansi ka lakani a wu tshukatshuka!

Ndzi hlakarherile, ivi hi December 1963 va ndzi yisa le Abeokuta Leprosy Hospital Settlement le dzonga vupela-dyambu bya Nigeria. Ku sukela hi nkarhi wolowo ndzi nambe ndzi tshama kwalaho.

Ku Chumayela Ka Mina Ku Kanetiwa

A ku ri ni vanhu va nhlokonho va kwalomu ka 400 emutini wolowo loko ndzi fika, naswona a ko va mina ntsena Mbhoni. Ndzi tsalele Sosayiti, ivi yi hlamula hi ku hatlisa hi ku byela Vandlha ra Akomoje leswaku ri tihlanganisa na mina. Kutani nkarhi hinkwawo a ndzi kota ku vulavurisana ni vamakwerhu.

Loko ndza ha ku fika emutini wolowo, ndzi sungule ku chumayela. Mufundhisi wa kwalaho a swi n’wi tsakisanga, kutani u ndzi mangalele eka mutirhela-mfumo wa vuhlayiseki loyi a langutela kampa. Mutirhela-mfumo loyi wa vuhlayiseki a ku ri wanuna la dyuhaleke loyi a huma eJarimani. U ndzi byele leswaku a ndzi nga ri na mfanelo yo dyondzisa Bibele hikuva a ndzi nga dyondzekanga kumbe ku va ni maphepha yo endla sweswo; tanihi leswi a ndzi nga faneleki, a ndzi ta dyondzisa vanhu hi ndlela leyi hoxeke. Loko ndzo phikelela, a ndzi ta hlongoriwa emutini lowu ivi ndzi tsoniwa ni vutshunguri. A nga ndzi pfumelelanga leswaku ndzi n’wi hlamula.

Endzhaku u humese xileriso xa leswaku ku hava munhu loyi a faneleke a dyondza Bibele na mina. Hikwalaho, lava a va kombise ku tsakela va tshikile ku ta eka mina.

Ndzi yise mhaka leyi eka Yehovha hi xikhongelo, ndzi kombela vutlhari ni nkongomiso. Sonto leyi tlhandlamaka, ndzi ye ekerekeni ya Baptist emutini wolowo, hambileswi ndzi nga hlanganyelangiki emintirhweni ya vukhongeri. A ku ri ni nkarhi lowu lava nga ta ekerekeni va nga vutisaka swivutiso. Ndzi tlakuse voko ra mina ivi ndzi vutisa: “Loko vanhu hinkwavo lavanene va ya etilweni naswona hinkwavo lavo biha va ya endhawini yin’wana, ha yini Esaya 45:18 yi vula leswaku Xikwembu xi endle misava leswaku ku tshamiwa eka yona?”

A ku ri ni ku n’unun’uta ko tala evandlheni. Eku heteleleni, mufundhisi wa murhumiwa u vule leswaku hi nga ka hi nga swi koti ku twisisa tindlela ta Xikwembu. Endzhaku ka sweswo, ndzi hlamule xivutiso xa mina hi ku hlaya matsalwa lama kombisaka leswaku lava 144 000 va ta ya etilweni, leswaku lavo biha va ta lovisiwa ni leswaku vanhu vo lulama va ta hanya emisaveni hi masiku.—Pisalema 37:10, 11; Nhlavutelo 14:1, 4.

Hinkwavo va be mavoko va kombisa ku tlangela nhlamulo. Kutani mufundhisi a ku: “Ma beneni mi vuyelela hikuva wanuna loyi wa yi tiva Bibele hakunene.” Endzhaku ka ntirho wa kereke, van’wana va te eka mina ivi va ku: “U tiva ku tlula mufundhisi!”

Ntshikilelo Wo Ndzi Hlongola Wu Ya Emahlweni

Sweswo swi herise xiphemu lexikulu xa nxaniso, naswona vanhu va tlhele va vuya leswaku hi dyondza Bibele. Hambiswiritano, a va ha ri kona vakaneti lava a va tshikilela mutirhela-mfumo wa vuhlayiseki leswaku a ndzi hlongola. Kwalomu ka n’hweti endzhaku ka ntirho wa le kerekeni, u ndzi vitanile ivi a ku: “Ha yini u ya emahlweni u chumayela? Etikweni ra ka hina, vanhu a va ti rhandzi Timbhoni ta Yehovha, naswona swa fana ni laha. Ha yini u ndzi vangela swiphiqo? Xana a wu swi tivi leswaku ndzi nga ku hlongola?”

Ndzi hlamurile ndzi ku: “Papa, ndza ku xixima hikwalaho ka swivangelo swinharhu. Xo sungula, hikuva u nkulukumba eka mina, naswona Bibele yi vula leswaku hi fanele hi xixima lava misisi yo basa. Xivangelo xa vumbirhi lexi endlaka ndzi ku xixima hi leswaku u suke etikweni ra ka n’wina leswaku u ta hi pfuna laha. Xivangelo xa vunharhu hi leswaku u ni musa, wa hanana naswona u pfuna lava nga le nhlomulweni. Kambe u ehleketa leswaku u nga ndzi hlongola hi mpfumelelo wa mani? Muungameri wa tiko leri a nga ti hlongoli Timbhoni ta Yehovha. Mufumi wa ndhavuko wa xifundzha lexi a nga hi hlongoli. Hambi wo ndzi hlongola ekampeni leyi, Yehovha u ta ya emahlweni a ndzi khathalela.”

A ndzi nga si tshama ndzi vulavula na yena hi ndlela yoleyo leyi kongomeke, naswona ndzi swi vonile leswaku swi n’wi khumbile. U lo suka a famba a nga vulanga nchumu. Endzhakunyana, loko un’wana a vilerile ha mina, u hlamule hi ku karhateka a ku: “A ndza ha lavi ku tikatsa eka xiphiqo lexi nikatsongo. Loko u ri na xiphiqo malunghana ni ku chumayela ka yena, burisana na yena ha xona!”

Ntlawa Wo Dyondza Ku Hlaya Ni Ku Tsala

Ku kanetiwa ka ku chumayela ka mina ku ye emahlweni ku huma eka lava a va nghena kereke ya Baptist ya le kampeni. Kutani a ndzi ri na mianakanyo yin’wana. Ndzi ye eka mutirhela-mfumo wa vuhlayiseki ivi ndzi vutisa loko ndzi nga sungula ntlawa wo dyondza ku hlaya ni ku tsala. Loko a vutisile leswaku a ndzi lava ku hakeriwa mali muni, ndzi vule leswaku ndzi ta dyondzisa mahala.

Va lunghiselele kamara, bodo yo tsalela eka yona na choko, ivi ndzi sungula ku dyondzisa vavabyi-kulorhi ku hlaya. Mintlawa ya kona a yi fambisiwa siku na siku. Eka timinete ta 30 to sungula, a ndzi dyondzisa ku hlaya, ivi ndzi va byela ni ku va hlamusela xihungwana lexi humaka eBibeleni. Endzhaku ka sweswo, a hi hlaya mhaka leyi humaka eBibeleni.

Xichudeni xin’wana a ku ri wansati loyi a a vuriwa Nimota. A ri na ku tsakela loku enteke ka swilo swa moya naswona a vutisa swivutiso swa vukhongeri ekerekeni ni le ndlwini ya vugandzeri ya Mamoslem. Swivutiso swa yena a va nga swi hlamuli kwalaho, kutani a vutisa mina. Eku heteleleni, u nyiketele vutomi bya yena eka Yehovha ivi a khuvuriwa. Hi 1966 hi tekanile.

Vo tala evandlheni ra ka hina namuntlha va dyondze ku hlaya ni ku tsala entlaweni wolowo wo dyondza ku hlaya ni ku tsala. A ndzi nga ri na vutlhari byo ringanyeta ntlawa wolowo. Kahle-kahle nkateko wa Yehovha a wu ri erivaleni. Ku hava loyi a ringeteke ku ndzi sivela ku chumayela ku sukela nkarhi wolowo.

Holo Ya Mfumo eKampeni

Hi nkarhi lowu mina na Nimota hi tekaneke ha wona, a hi hlangana nkarhi na nkarhi hi ri mune leswaku hi dyondza Xihondzo xo Rindza swin’we. Ku ringana lembe, a hi hlangana ekamareni laha timbanga ta nhlokonho a ti hlantsweriwa kona. Kutani mutirhela-mfumo wa vuhlayiseki, loyi sweswi se a ri munghana wa mina, a ku eka mina: “A hi swinene leswaku mi gandzela Xikwembu xa n’wina ekamareni ro tshungulela eka rona.”

U vule leswaku hi nga hlangana eguxeta ya muvatli leyi pfulekeke. Hi ku famba ka nkarhi, guxeta yoleyo yi hundzuriwe Holo ya Mfumo. Hi 1992, hi yi hetile hi pfuniwa hi vamakwerhu va le dorobeni. Hilaha u nga swi vonaka hakona exifanisweni lexi nga eka tluka 24, holo ya hina i muako lowu hanyaka—wu phamiwile hi semendhe ni ku pendiwa, wu na fulorho ya khonkhiriti ni lwangu leri tiyeke.

Ku Chumayela Eka Lava Nga Ni Nhlokonho

Ku ringana 33 wa malembe nsimu ya mina a ku ri muti wa vanhu va nhlokonho. Xana swi njhani ku chumayela eka vanhu lava nga ni nhlokonho? Laha Afrika vanhu vo tala va pfumela leswaku swilo hinkwaswo swi huma eka Xikwembu. Kutani loko va hlaseriwa hi nhlokonho, va pfumela leswaku Xikwembu hi xona xi swi vangaka hi ndlela yo karhi. Van’wana va karhateka swinene hi xiyimo xa vona. Van’wana va hlundzuka ivi va ku: “U nga vulavuli na hina hi Xikwembu lexi nga ni rirhandzu ni tintswalo. Loko sweswo a swi ri ntiyiso, vuvabyi lebyi a byi ta hela!” Kutani hi hlaya ni ku ehleketisisa hi Yakobo 1:13, leyi nge: ‘Xikwembu a xi ringi munhu hi swilo leswo biha.’ Ivi hi hlamusela lexi endlaka Yehovha a pfumelela mavabyi leswaku ma xanisa vanhu, ivi hi kombetela eka xitshembiso xa yena xa misava ya paradeyisi laha ku nga ta ka ku nga vi na munhu la vabyaka.—Esaya 33:24.

Vo tala va amukele mahungu lamanene. Ku sukela loko ndzi fike ekampeni leyi, Yehovha u ndzi tirhisile leswaku ndzi pfuna vanhu vo tlula 30 leswaku va tinyiketela ni ku khuvuriwa, hinkwavo i vanhu va nhlokonho. Vo tala va tlhelele emakaya ya vona loko va horile, naswona va nga ri vangani va file. Sweswi hi na vahuweleri va Mfumo va 18, naswona kwalomu ka vanhu va 25 va va kona eminhlanganweni nkarhi na nkarhi. Vambirhi va hina i vakulu, naswona hi ni nandza un’we wa vutirheli ni phayona rin’we ra nkarhi hinkwawo. Wa nga vona ndlela leyi ndzi tsakaka ha yona ku vona vanhu vo tala va tirhela Yehovha hi ku tshembeka ekampeni leyi! Loko ndzi ta laha, a ndzi chava ndzi ku ndzi ta va ndzexe, kambe Yehovha u ndzi katekisile hi ndlela leyi hlamarisaka.

Ntsako Wo Pfuna Vamakwerhu

Ndzi tirhise swidzidzirisi swa nhlokonho ku sukela hi 1960 ku fikela emalembeni ya ntlhanu lama hundzeke. Sweswi ndzi horile hilaha ku heleleke, ku fana ni van’wana lava nga evandlheni. Nhlokonho yi siye mfungho wa yona—ndzi tsemiwe nenge wa mina, naswona a ndzi swi koti ku ololoxa mavoko ya mina—kambe vuvabyi a bya ha ri kona.

Tanihi leswi ndzi hanyisiweke, van’wana va vutisile leswaku ha yini ndzi nga suki ekampeni ndzi tlhelela ekaya. Ku ni swivangelo swo hlayanyana leswi endlaka ndzi tshama kona, kambe xivangelo-nkulu hi leswaku ndzi lava ku ya emahlweni ndzi pfuna vamakwerhu laha. Ntsako wa ku langutela tinyimpfu ta Yehovha wu tlula xin’wana ni xin’wana lexi ndyangu wa ka hina wu nga ndzi nyikaka xona loko ndzo tlhelela eka wona.

Ndza tsaka swinene leswi ndzi tiveke Yehovha emahlweni ka ku va ndzi swi tiva leswaku ndzi ni nhlokonho. Handle ka sweswo, a ndzi ta va ndzi tidlayile. Ku ve ni ku nonon’hweriwa ni swiphiqo swo tala eka malembe lama hundzeke, kambe a hi murhi lowu ndzi nyikeke matimba—a ku ri Yehovha. Loko ndzi anakanya hi leswi hundzeke, ndza tsaka; naswona loko ndzi anakanya hi vumundzuku ehansi ka Mfumo wa Xikwembu, ndzi tsaka ku tlula mpimo.

[Bokisi leri nga eka tluka 25]

Phepha Leri Hlamuselaka Nhlokonho

Xana I Yini?

Nhlokonho ya manguva lawa i vuvabyi lebyi vangiwaka hi switsongwatsongwana lebyi voniweke hi 1873 hi Armauer Hansen. Loko ma xiya ntirho wa yena, madokodela ma tlhela ma vitana nhlokonho ma ku i vuvabyi bya Hansen.

Switsongwatsongwana leswi swi onha misiha, marhambu, mahlo ni swirho swo karhi. Vusindza bya fa, hakanyingi emavokweni ni le milengeni. Loko byi nga kamberiwi, vuvabyi lebyi byi nga vanga ku lamala ka xikandza swinene ni ka swirho swin’wana. A hi kanyingi byi dlaya.

Xana Bya Tshunguleka?

Vanhu lava nga ni nhlokonho leyi nga riki yikulu va hola handle ko tshunguriwa. Leyikulu ngopfu yi nga tshunguriwa hi swidzidzirisi.

Xidzidzirisi xo sungula xo lwisana ni nhlokonho, lexi sunguleke ku tirhisiwa hi va-1950, a xi tirha hi ku nonoka naswona xi sungule ku nga ha tirhi swinene hikuva xitsongwatsongwana xa nhlokonho a xi sungule ku lwisana na xona. Ku tshuburiwe swidzidzirisi leswintshwa, naswona ku sukela eku sunguleni ka va-1980, Multi-Drug Therapy (MDT) yi tirhisiwe ngopfu eka vutshunguri emisaveni hinkwayo. Vutshunguri lebyi byi hlanganisa ku tirhisiwa ka swidzidzirisi swinharhu—Dapsone, Rifampicin na Clofazimine. Hambileswi MDT yi dlayaka xitsongwatsongwana lexi, a yi vuyeteli tinyama leti ana se ti onhakeke.

MDT yi tirha swinene eku horiseni ka vuvabyi lebyi. Hikwalaho, nhlayo ya vanhu lava nga na nhlokonho yi hunguteke hi ku hatlisa yi suka eka 12 wa timiliyoni hi 1985 yi ya eka kwalomu ka 1,3 wa timiliyoni exikarhi ka 1996.

Xana Byi Tlulela Njhani?

Nhlokonho a yi tluleli ngopfu; vanhu vo tala va ni fambiselo ra nsawuto leri nga ni matimba hilaha ku eneleke leswaku ri lwisana na byona. Loko byi tlulela, hakanyingi byi tlulela vanhu lava tshamaka ekusuhi swinene ni lava va khomeke hi byona.

Entiyisweni, madokodela a ma yi tivi ndlela leyi xitsongwatsongwana xi nghenaka ha yona emirini wa munhu, kambe va ehleketa leswaku xi nghena hi le nhlongeni kumbe enhompfini.

Mintshembo Ya Nkarhi Lowu Taka

Ku vekiwe pakani ya leswaku nhlokonho yi ta va yi “herisiwile tanihi xiphiqo xa rihanyo xa vanhu” hi lembe ra 2000. Leswi swi vula leswaku nhlayo ya vanhu lava nga ni nhlokonho evaakini vahi ni vahi a yi nge tluli un’we eka vanhu va 10 000. Ehansi ka Mfumo wa Xikwembu yi ta herisiwa hilaha ku heleleke.—Esaya 33:24.

Sources: World Health Organization; International Federation of Anti-Leprosy Associations; and Manson’s Tropical Diseases, 1996 Edition.

[Bokisi leri nga eka tluka 27]

Xana Nhlokonho Ya Namuntlha Ya Fana Ni Ya Le Minkarhini Ya Bibele?

Tibuku ta swa vutshunguri namuntlha ti hlamusela nhlokonho hi marito lama kongomeke; vito ra sayense ra xitsongwatsongwana lexi katsekaka i Mycobacterium leprae. Kavula, Bibele a hi buku-mpfuno ya swa vutshunguri. Marito ya Xiheveru ni ya Xigriki lama hundzuluxeriweke va ku “nhlokonho” eka vuhundzuluxeri byo tala bya Bibele ma anamile hi nhlamuselo ya kona. Hi xikombiso, nhlokonho ya le Bibeleni a yi humesa swikombiso leswi vonakaka ku nga ri evanhwini ntsena kambe ni le swiambalweni ni le ndlwini, ku nga nchumu lowu xitsongwatsongwana lexi xi nga wu endliki.—Levhitika 13:2, 47; 14:34.

Ku tlula kwalaho, swikombiso evanhwini leswi kombisaka nhlokonho namuntlha a swi fani kahle ni nhlamuselo ya nhlokonho ya le minkarhini ya Bibele. Van’wana va ringanyeta leswaku nhlamuselo ya kona yi nga va hi mhaka ya leswaku xiyimo xa mavabyi xa cinca hi ku famba ka nkarhi. Van’wana va pfumela leswaku nhlokonho leyi ku vulavuriwaka ha yona eBibeleni yi hlamusela mavabyi yo hambana-hambana, lama nga ha katsaka kumbe ma nga katsi vuvabyi lebyi vangiwaka hi M. leprae.

Theological Dictionary of the New Testament yi vula leswaku rito ra Xigriki ni ra Xiheveru hakanyingi lama hundzuluxeriwaka va ku nhlokonho “ma kombetela eka vuvabyi lebyi fanaka, kumbe ntlawa wa mavabyi . . . Leswaku vuvabyi lebyi hi lebyi sweswi hi byi vitanaka nhlokonho a ku tiyisekiwi ha swona. Kambe ku tiva ka hina vutshunguri lebyi kongomeke bya vuvabyi lebyi a swi khumbi ku ringanisa ka hina ka timhaka ta ku hanyisa [vanhu va nhlokonho hi Yesu ni vadyondzisiwa va yena].”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Vandlha ri ri ehandle ka Holo ya Mfumo ekampeni ya vanhu va nhlokonho

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Isaiah Adagbona ni nsati wa yena Nimota