Xana Rifuwo Ri Nga Ku Tisela Ntsako?
Hosi Solomoni a a wu tiva nkoka wa mali. U tsarile a ku: “[Xinkwa xi, NW] endleriwa ku hleka; vinyo yi ṭakisa la’v̌a hanyaka; kutani ku kumiwa hikwaŝo hi mali.” (Eklesiasta 10:19) Ku dya swakudya ni vanghana ku nga tsakisa swinene, kambe leswaku u kuma xinkwa kumbe vhinyo u fanele u va na mali. Tanihi leswi mali yi tirhisiwaka ku xava swilo leswi vonakaka, yi ‘xava swilo hinkwaswo.’
HAMBILESWI Solomoni a fuwe hi ndlela leyi hlamarisaka, a a swi tiva leswaku rifuwo ri ni swipimelo swa rona. U swi xiyile leswaku vutomi bya ku hlongorisa swilo leswi vonakaka a byi yisi entsakweni. U tsarile a ku: “L’a ranḍaka mali, a nga ka a nga kolwi hi mali; l’a ranḍaka ku hanya hi nḍalo, na yena, a nga ka a nga kuli ha yona.”—Eklesiasta 5:10.
A hi nge munhu la fuweke u kuma rifuwo leri engetelekeke. Solomoni u ri: “Loko šuma ši anḍa, na v̌ona la’v̌a ši dyaka v̌a anḍa.” (Eklesiasta 5:11) Loko “xuma” xa munhu kumbe rifuwo ri andza, ku laveka vanhu vo tala leswaku va swi khathalela. Vanhu vo lunghisa, vanhu vo khathalela, malandza, vanhu vo rindza ni van’wana—hinkwavo va fanele va hakeriwa hikwalaho ka mintirho ya vona. Kutani, leswi swi lava mali leyi engetelekeke swinene.
Xiyimo xo tano xi wu khumba hilaha ku kongomeke ntsako wa munhu. N’wamatimu wa Mugriki Xenophon, loyi a hanyeke hi lembe-xidzana ra vumune B.C.E., u tsale marito ya xisiwana lexi hundzukeke mufumi:
“Xana mi vona onge . . . loko ndzi va ni swilo swo tala, ndzi tshama ndzi tsakile?” U ye emahlweni a ku: “A mi swi xiyi leswaku a swi ndzi nyiki ntsako lowu engetelekeke wa ku dya ni ku nwa ni ku etlela sweswi ku tlula loko ndza ha ri xisiwana. Vuyelo lebyi ndzi vaka na byona eka ku va ni swo tala hi leswaku ndzi boheka ku khathalela swilo swo tala, ndzi avela vanhu van’wana swilo swo tala ni ku va ni xiphiqo xo khathalela swo tala ku tlula leswi a ndzi ri na swona. Sweswi vo tala va le kaya va titshege hi mina leswaku va kuma swakudya, vo tala leswaku va kuma swakunwa naswona vo tala leswaku va kuma swiambalo, kasi van’wana va lava madokodela; kutani un’wana a ta a ta ndzi byela hi mhaka ya tinyimpfu leti hlaseriweke hi mahlolwa, kumbe a ta ndzi byela hi havi leyi feke hi ku wela eriweni, kumbe ku vula leswaku vuvabyi byin’wana byi hlasele tihomu. Kutani swi vonaka . . . onge ndzi ni swiphiqo swo tala sweswi hi ku va ni swilo swo tala ku tlula leswi a ndzi ri xiswona loko ndzi ri na swilo switsongo.”
Xivangelo xin’wana lexi endleke vanhu va hlongorisa rifuwo leri engetelekeke hi leswaku va kanganyisiwa hi leswi Yesu Kreste a swi vitaneke “matimba ya vuxisi bya rifuwo.” (Matewu 13:22) Va xisiwa hikuva eka rifuwo leri va ri lavaka hi ku hiseka lokukulu, a va kumi ku eneriseka kumbe ntsako lowu a va langutele ku wu kuma. Va ehleketa leswaku leswi rifuwo leri hikiweke ri tsandzekaka ku swi endla, rifuwo lerikulu ri ta swi endla. Kutani va hambeta va lwela ku kuma leri engetelekeke.
Ku Rhandza Mali A Ku Yisi eNtsakweni
Ku karhateka hi rifuwo ra yena swi nga ha sivela mufuwi ku etlela vurhongo lebyinene nivusiku. Solomoni wa tsala: “V̌urongo bya munhu l’a tiraka bya nanḍiha, hambi a dya ngopfu, hambi a dya ŝiṭanana; kambe ku šura ka mufuwi a ku ṅwi nyiki v̌urongo.”—Eklesiasta 5:12.
Loko ku vilela hi ku lahlekeriwa hi rifuwo loku nga ha endlekaka ku tlurisiwa mpimo, ku katseka swo tala ku tlula ku va ni nkelu-nkelu. Loko Solomoni a hlamusela mufeleri, u tsarile a ku: “O dya hi masiku hikwawo e v̌uŝa bya yena e munyameni, a ri ni tingana le’tikulu, a karihile hi ku v̌av̌iseka ka yena.” (Eklesiasta 5:17) Ematshan’weni yo kuma ntsako erifuweni ra yena, u dya ‘hi ku vaviseka,’ onge hiloko a n’unun’uta ni hi mali leyi a faneleke a xava swakudya ha yona. Langutelo rolero leri nga twaliki ra mianakanyo ri nga vanga ni rihanyo leri tsaneke. Hilaha ku fanaka, rihanyo leri tsaneke ri engetela eka ku vilela ka mufeleri, tanihi leswi swi n’wi sivelaka ku hlengeleta rifuwo leri teleke.
Kumbexana leswi swi ku tsundzuxa leswi muapostola Pawulo a swi tsaleke a ku: “Lava tiyimiseleke ku fuwa va wela endzingweni ni le ntlhan’wini ni le ku naveleni ko tala ka vuhunguki ni loku vavisaka, loku nghenisaka vanhu endzovisweni ni le ku onhakeni. Hikuva ku rhandza mali i rimitsu ra mixaka hinkwayo ya swilo swo biha, naswona hi ku lwela ku fikelela rirhandzu leri, van’wana . . . va titlhave hinkwako-nkwako hi switlhavi swo tala.” (1 Timotiya 6:9, 10) Hi ku hlongorisa mali, vanhu va kanganyisa, va xisa, va yiva, va va tinghwavava va tlhela va dlaya. Vuyelo bya kona i ku va munhu a va la tlhaviweke hi switlhavi swa mintlhaveko, swa miri ni swa moya hikwalaho ko ringeta ku kuma rifuwo ni ku ri namarhela. Xana leswi swi twala tanihi ndlela leyi yisaka entsakweni? Nikatsongo!
Ku Eneriseka Hi Leswi Hi Nga Na Swona
Solomoni a a ri na swo tala swo swi vula malunghana ni langutelo lerinene hi rifuwo. U tsarile a ku: “Ku kotisa loko a humile khurini ra mana wa yena a nga ri na ntšhumu, o ta titlhelela a ri ntsena, a tifambela kukotisa loko a tile, kambe, e ku karatekeni ka yena, o ta ya a nga tamelanga ntšhumu, leši a nga fambaka ha šona a ši fumbarele hi v̌oko. Leši nḍi ši v̌oneke hi leši: hi le’šinene ni le’šo saseka e ku dya ni ku nwa, ni ku tiṭakela hi ku karateka hikwaku loku munhu a tikarataka ha kona e hansi ka dyambu, hi masiku hikwawo ya v̌utomi bya yena lawa Šikwembu ši ṅwi nyikeke wona, hikuv̌a hi kona ku av̌eriwa ka yena.”—Eklesiasta 5:15, 18.
Marito lawa ma kombisa leswaku ntsako a wu titsheganga hi ku lwela ku hlayisa rifuwo hi ri hlayisela nkarhi lowu swi nga ha endlekaka hi va hi nga ha hanyi. Swi antswa swinene ku enerisiwa ni ku tsakela vuyelo bya ku tikarhata ka hina. Muapostola Pawulo u phofule mianakanyo leyi fanaka epapileni ra yena leri huhuteriweke leri yaka eka Timotiya, a ku: “A hi tanga na nchumu emisaveni, naswona a hi nge fambi na nchumu. Kutani, loko hi ri ni swakudya ni swifunengeto, hi ta eneriseka hi swilo leswi.”—1 Timotiya 6:7, 8; ringanisa Luka 12:16-21.
Xilotlelo Xa Ntsako
Solomoni a ri ni rifuwo ro tala ni vutlhari bya vukwembu. Kambe u hlanganise ntsako ni vutlhari, hayi na mali. U te: “Ku katekile munhu loyi a kumaka ku twisisa, ni loyi a kumaka v̌utlhari! Hikuv̌a binḍu ra byona ri tlula silver, ni ku anḍa ka byona ku tlula nsuku; byi tlula tiperla hi risima, hikwaŝo le’ŝi nav̌etaka a ŝi byi ringani. Ku leha ka masiku ku le v̌okweni ra šinene ra byona; ku fuma ni ku twala ŝi le v̌okweni ra šimaṭi. Tindlela ta byona i tindlela le’ti ṭakisaka, mitila hikwayo ya byona yi ni ku rula. I muri wa v̌utomi e ka la’v̌a byi fuweke, la’v̌a byi hlayisaka v̌a katekile.”—Swivuriso 3:13-18.
Ha yini vutlhari byi tlula rifuwo ra swilo leswi vonakaka? Solomoni u tsarile: “Munhu o le nḍutini wa v̌utlhari, kukotisa loko a ri nḍutini wa mali; na kona ku tiv̌a ku sasekile hikuv̌a v̌utlhari byi hanyisa la’v̌a nga na byona.” (Eklesiasta 7:12) Hambileswi mali yi sirhelelaka hi mpimo wo karhi, yi endla leswaku n’wini wa yona a xava leswi a swi lavaka, vutlhari byi nga hlayisa munhu leswaku a nga peti vutomi bya yena ekhombyeni. Vutlhari bya ntiyiso a byi nge ponisi munhu eka rifu leri nga languteriwangiki ntsena, kambe tanihi leswi byi sekeriweke eka ku chava Xikwembu loku faneleke, ku ta yisa eku kumeni ka vutomi lebyi nga heriki.
Ha yini vutlhari bya vukwembu byi yisa entsakweni? Hikuva ntsako wa ntiyiso wu huma eka Yehovha Xikwembu ntsena. Ntokoto wu kombisa leswaku ntsako wa xiviri wu nga kumiwa ntsena hi ku yingisa La-nge-henhla-henhla. Ntsako lowu khomelelaka wu titshege hi ku va ni xiyimo lexi amukelekaka eka Xikwembu. (Matewu 5:3-10) Hi ku tirhisa leswi hi swi dyondzaka eka dyondzo ya Bibele, hi ta hlakulela “vutlhari lebyi humaka ehenhla.” (Yakobo 3:17) Byi ta hi nyika ntsako lowu rifuwo ri nga ta ka ri nga hi nyiki wona.
[Swifaniso leswi nga eka tluka 4, 5]
Hosi Solomoni a a swi tiva leswi endlaka munhu a tsaka. Xana wena wa swi tiva?