Misava—Ha Yini Yi Ri Kona?

Ku ni xivutiso lexi u faneleke u xi hlamula: Xana pulanete ya hina yo saseka yi vumbiwe hi Muvumbi la tlhariheke loyi a nga na xikongomelo hi misava na hi vanhu lava nga eka yona? Ku tlhantlha mhaka yoleyo hi ndlela leyi ku enerisaka swi nga ku pfuna ku vona leswi vumundzuku byi swi khomeleke pulanete ya hina.

VATIVI va sayense vo tala lava dyondzeke vuako ni misava ya hina hi vuenti va vone vumbhoni lebyi kombetelaka eka vukona bya Muvumbi, leswaku Xikwembu hi xona musunguri wa byona. Xiya tinhlamuselo leti humaka eka mutivi un’wana wa sayense:

Profesa Paul Davies wa tsala ebukwini leyi nge The Mind of God: “Vukona bya vuako lebyi hlelekeke, lebyi hlanganeke kahle lebyi nga ni swivumbeko leswi nga hundzukiki, leswi hlelekeke, leswi rharhanganeke byi lava milawu ni swiyimo swa muxaka wo hlawuleka swinene.”

Endzhaku ko hlamusela “ku hatlana” ko hlayanyana loku vativi va tinyeleti ni sayense ya ntumbuluko ni vativi van’wana va sayense va ku vuleke, Profesa Davies wa engetela: “Loko ku hlanganisiwa ku hatlana loku, ku nyikela vumbhoni lebyi khorwisaka bya leswaku vutomi hilaha hi swi tivaka hakona byi titshege swinene hi xivumbeko xa milawu ya sayense ya swilo swa ntumbuluko, ni hi leswi vonakaka swi fana ni hi ku hatlana hi xiwelo eka mimpimanyeto ya xiviri leyi ntumbuluko wu yi hlawuleke hikwalaho ka mpimo wa swiphemu swo hambana-hambana, matimba, ni swin’wana. . . . Swi enele ku vula leswaku, loko a yimela Xikwembu, ivi hi hlawula mimpimanyeto yo karhi hi xinyanyu hi ku hundzula swikhomo swo tala, a hi ta kuma leswaku kwalomu ka swikhomo hinkwaswo swi ta endla leswaku ku nga tshameki laha evuakweni. Etimhakeni tin’wana swi vonaka onge swikhomo leswi hambaneke swi fanele swi lulamisiwa swi tshamiseka kahle loko vuako byi ta endla leswaku vutomi byi va lebyi nyanyulaka. . . . Mhaka ya leswaku hambi ku ri ku cinca kutsongo eka ndlela leyi swilo swi nga xiswona swi nga ha endla vuako byi nga xiyiwi, entiyisweni i mhaka ya nkoka lowukulu.”

Vuyelo lebyi nga laha henhla eka vo tala byi kombisa leswaku misava ya hina, swin’we ni vuako hinkwabyo, swi endliwe hi Muvumbi la nga ni xikongomelo. Loko swi ri tano, hi fanele hi rhanga hi kumisisa leswaku ha yini a vumbe misava. Naswona loko hi swi kota, hi fanele hi kumisisa xikongomelo xa yena hi misava. Emhakeni leyi ku humelela nchumu wun’wana lowu nga tolovelekangiki. Ku nga khathariseki ku hangalaka ka ku pfumela leswaku Xikwembu a xi kona, nhlayo ya vanhu leyi hlamarisaka ya pfumela leswaku ku ni Muvumbi la tlhariheke. Tikereke to tala ta Vujagana ti vulavula hi Xikwembu xa matimba hinkwawo ni Muvumbi wa vuako bya hina. Kambe, hakanyingi ku hava ni byin’we eka vukhongeri lebyi lebyi vulavulaka hi ku tiyiseka malunghana ni vumundzuku bya misava hi xikongomelo xa Xikwembu.

Xana Bibele Yi Ri Yini?

Swa twala ku kambisisa xihlovo xa rungula lexi amukeriwaka swinene tanihi lexi humaka eka Muvumbi. Xihlovo xolexo i Bibele. Man’wana ya marito yo olova ni lama nga erivaleni eka xona malunghana ni vumundzuku bya misava ya hina ma kumeka eka Eklesiasta 1:4. Ha hlaya: “Xitukulwana xin’wana xa hundza, ivi ku ta xitukulwana xin’wana: kambe misava yi tshama hilaha ku nga heriki.” (King James Version) Bibele yi kongomile loko yi hlamusela lexi endleke Yehovha Xikwembu a vumba misava. Yi tlhela yi kombisa leswaku u yi veke endhawini leyinene evuakweni naswona yi tlhaveriwa hi dyambu ra hina leswaku ri hlayisa vutomi eka yona. Xikwembu xa Matimba Hinkwawo xi huhutele muprofeta wa khale Esaya ku tsala a ku: “Ku v̌urile ŝeŝo Yehova, l’a endleke matilo, šona Šikwembu le’ši endleke misav̌a ni ku yi v̌umba, le’ši yi sunguleke ši ri šona; a nga yi endlanga mananga, kambe o yi endlile leŝaku yi akiwa. Hi mina Yehova, ku hav̌a uṅwana!”—Esaya 45:18.

Kambe ku vuriwa yini hi matshalatshala ya munhu lama hluvukaka yo herisa vutomi hinkwabyo emisaveni? Hi vutlhari bya xona lebyi nga riki na ku ringanisiwa, Xikwembu xi vula leswaku xi ta nghenelela emahlweni ka ku va vanhu va herisa vutomi hinkwabyo eka pulanete ya hina. Xiya xitshembiso lexi tiyisaka ebukwini yo hetelela ya Bibele, Nhlavutelo: “Matiko ma sungule ku kariha, ivi vukarhi bya wena byi fika, ni nkarhi lowu vekiweke wa leswaku vafi va avanyisiwa, ni ku nyika mahlonga ya wena, va nga vaprofeta, tihakelo ta vona swin’we ni vakwetsimi ni lava chavaka vito ra wena, lavatsongo ni lavakulu, ni ku lovisa lava onhaka misava.”—Nhlavutelo 11:18.

Yehovha u hi paluxela xikongomelo xa yena xo sungula loko a vumba misava, ndzalama leyi leyi nga empfhukeni, hilaha mukambisisi wa mpfhuka loyi a rhendzelekaka hi misava a yi hlamuseleke hakona. Xikwembu a xi tiyimisele leswaku yi va paradeyisi hinkwayo ka yona, yi akiwe hi vanhu lava tshamisekeke—vavanuna ni vavasati—hinkwavo va hanya hi ku rhula ni ntwanano. U lunghiselele ku tata pulanete hakatsongo-tsongo hi ku pfumelela mpatswa wo sungula wa vanhu ku va ni vana. Yehovha u endle xiphemu lexitsongo xa misava xi va paradeyisi, leswaku mpatswa wo sungula wa vanhu wu ta tsaka ni ku tiphina. Leswi ku velekiwa ka mindyangu ya vanhu a ku ta ya emahlweni hi malembe na hi malembe-xidzana, ntanga wa Edeni a wu ta ndlandlamuxiwa hakatsongo-tsongo ku kondza Genesa 1:28 yi hetiseka: “Šikwembu . . . ši ku ka v̌ona: Tŝalanani, mi anḍa, mi tata misav̌a, mi yi fuma.”

Tanihi leswi sweswi hi vonaka xiyimo lexi nga tsakisiki xa misava ni vaaki va yona, xana swi vula leswaku xikongomelo xa Xikwembu xo sungula hi misava xi tsandzekile? Kumbe xana xi hundzule xikongomelo xa xona ivi xi anakanya leswaku hikwalaho ka ku sihalala ka vanhu, xi ta tshika pulanete yi herisiwa hi ku helela ivi xi tlhela xi yi vumba? E-e, hi nga tiyiseka leswaku na xin’we xa swiyimo leswi a hi ntiyiso. Bibele yi hi byela leswaku xin’wana ni xin’wana lexi Yehovha a tiyimiselaka ku xi endla eku heteleleni xi fanele xi humelela, leswaku xin’wana ni xin’wana lexi a bohaka ku xi endla a xi nge siveriwi hi munhu wihi na wihi kumbe hi xiendlakalo lexi nga languteriwangiki. Xa hi tiyisekisa: “Ŝi tano ni rito ra mina, le’ri humaka e noṅwini wa mina: Ri nga ka ri nga tlheleri ka mina ri nga si tira ntšhumu, ri nga si endla ku ranḍa ka mina, ri nga si hetisa makungu ya mina.”—Esaya 55:11.

Xikongomelo Xa Xikwembu Xi Kavanyetiwile, A Xi Hundzuriwanga

Hikwalaho ka ku xandzuka ka Adamu na Evha ni ku hlongoriwa ka vona entangeni wa Edeni, a swi ri erivaleni leswaku xikongomelo xa Xikwembu xa misava ya paradeyisi xi ta hetisisiwa handle ka vona. Hambiswiritano, Yehovha u swi kombise kwalaho leswaku van’wana va vana va vona va ta hetisisa xileriso xa yena xo sungula. I ntiyiso, leswi a swi ta teka nkarhi wo leha, hambi ku ri malembe-xidzana yo tala, kambe ku hava lexi kombisaka leswaku a swi ta teka nkarhi wo tanihi kwihi ku hetisisa xileriso xo sungula hambiloko Adamu na Evha a va lo ya emahlweni va hanya va hetisekile. Ntiyiso hi leswaku eku heleni ka ku Fuma ka Gidi ra Malembe ka Kreste Yesu—malembe lama tlulakanyana gidi ku sukela sweswi—swiyimo swa Paradeyisi ya Edeni swi nava ni misava hinkwayo naswona eka pulanete ya Misava ku ta va ku tshama vana lava nga ni ku rhula ni lava tsakeke va mpatswa lowo sungula wa vanhu. Hakunene, vuswikoti bya Yehovha tanihi Muhetisisi wa Swikongomelo byi ta lweriwa hilaha ku nga heriki!

Kutani vuprofeta lebyi nyanyulaka lebyi Xikwembu xi byi huhuteleke khale swinene byi ta hetiseka. Matsalwa yo tanihi Esaya 11:6-9 ma ta hetiseka hi ndlela leyi vangamaka: “Hlolwa ri ta ṭhamisa ni šinyimpfana, yingwe yi ta etlela ni šimbutana. Role ni šinghalana, ni homu le’yi noneke, ŝi ta v̌a kuṅwe, ŝi byisiwa hi wanḍisanyana. Ntŝele ya homu ni ya bere ŝi ta dya ŝiṅwe, marole ya ŝona ma ta etlela kuṅwe; nghala yi ta dya byanyi tani hi homu. Šihlangi le’ši aṅwaka ši ta titlangela e ntšyeleni wa mhiri, ni ṅwana l’a lumukeke o ta nghenisa v̌oko e ntšyeleni wa šihiridyana. Ku nga ka ku nga endliwi ŝo biha, ni ku onhiwa e nṭhav̌eni hikwayo le’yi kwetsimaka ya mina; hikuv̌a ku tiv̌a Yehova ku ta eneta misav̌a, tani hi leŝi mati ma funengetaka v̌uento bya lwandle.”

Rihanyo leri tsaneke ni mavabyi lama dlayaka swi ta va swilo swa nkarhi lowu hundzeke, ku fana ni rifu. Xana a ma le rivaleni marito lawa yo olova lama kumekaka ebukwini yo hetelela ya Bibele? “Ntsonga wa Xikwembu wu le vanhwini, xi ta tshama na vona, naswona vona va ta va vanhu va xona. Kutani Xikwembu hi xiviri xi ta va na vona. Kutani xi ta sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona. Swilo swo sungula swi hundzile.”—Nhlavutelo 21:3, 4.

Ina, hi nga tiyiseka—pulanete ya hina yo saseka ya Misava a yi yi helo. Onge ku nga va lunghelo ra wena ku pona makumu ya mafambiselo lawa yo biha ya swilo, ni mikhuva ya yona hinkwayo leyi onhaka misava. Misava leyintshwa leyi baseke leyi vumbiweke hi Xikwembu yi le kusuhi swinene sweswi. Naswona vanhu vo tala lava rhandzekaka va ta pfuka eku feni hi hlori ra ku pfuxiwa. (Yohane 5:28, 29) I ntiyiso, misava ya hina a yi yi helo, naswona hi nga tshama na yona hi tiphina hi yona.