Tekelela Tintswalo Ta Yehovha
“Hambetani mi va ni tintswalo, tanihi leswi Tata wa n’wina a nga ni tintswalo.”—LUKA 6:36.
1. Vafarisi va tikombise njhani leswaku a va pfumala tintswalo?
HAMBILESWI vanhu va vumbiweke hi xifaniso xa Xikwembu, hakanyingi va hluleka ku tekelela tintswalo ta xona. (Genesa 1:27) Hi xikombiso, xiya Vafarisi. Tanihi ntlawa, a swi va tsakisanga loko Yesu hi tintswalo a hanyisa voko leri khwanyaleke ra munhu un’wana hi siku ra Savata. Ku ri na sweswo, va bohele Yesu makungu “yo n’wi dlaya.” (Matewu 12:9-14) Siku rin’wanyana, Yesu u hanyise munhu loyi a velekiweke a fe mahlo. Nakambe, “van’wana va Vafarisi” a va tsakisiwanga hi ntwela-vusiwana wa Yesu. Ku ri na sweswo, va vilerile va ku: “Loyi a hi munhu la humaka eka Xikwembu, hikuva a nga yi hlayisi Savata.”—Yohane 9:1-7, 16.
2, 3. Yesu a a vula yini loko a ku, “Tivoneleni comela xa Vafarisi”?
2 Langutelo ra mona ra Vafarisi ri ve ni vuyelo byo biha evanhwini naswona a ri hoxile emahlweni ka Xikwembu. (Yohane 9:39-41) Hikwalaho, Yesu u tsundzuxe vadyondzisiwa vakwe a ku, “Tivoneleni comela” xa ntlawa lowu wu nga ni nkucetelo lowukulu ni vanhu van’wana va vukhongeri, vo tanihi Vasaduki. (Matewu 16:6) EBibeleni, comela xi tirhiseriwa ku fanekisela xidyoho kumbe ku onhaka. Kutani Yesu a a vula leswaku dyondzo ya “vatsari ni Vafarisi” yi nga onha vugandzeri lebyi tengeke. Hi ndlela yihi? Hikuva a yi dyondzisa vanhu ku languta Nawu wa Xikwembu hi ku ya hi milawu ni mihivahivana ya vona yo tika, va honisa “timhaka ta ntikelo lowukulu,” ku katsa ni tintswalo. (Matewu 23:23) Muxaka lowu wa vukhongeri bya mihivahivana a wu endla leswaku ku gandzela Xikwembu wu va ndzhwalo lowu nga tiyiselekiki.
3 Eka xiyenge xa vumbirhi xa xifaniso xakwe xa n’wana wa vusopfa, Yesu u paluxe mianakanyo leyi onhakeke ya varhangeri va vukhongeri va Vayuda. Exifanisweni lexi tatana, loyi a yimelaka Yehovha, a a tiyimisele ku rivalela n’wana wakwe loyi a hundzukeke. Kambe makwavo lonkulu wa mufana loyi, loyi a a fanekisela “Vafarisi swin’we ni vatsari,” a a ri ni mintlhaveko leyi hambaneke hi ku helela emhakeni leyi.—Luka 15:2.
Vukari Bya Makwavo
4, 5. Xana makwavo wa n’wana wa vusopfa a a ‘lahleke’ hi ndlela yihi?
4 “N’wana wakwe lonkulu a a ri emasin’wini; loko a fika ekusuhi ni yindlu a twa vuyimbeleri ni ku cina. Hiloko a vitana un’wana wa malandza ivi a vutisisa leswaku swilo leswi a swi vula yini. A ku eka yena, ‘Makwenu u vuyile, kutani tata wa wena u tlhave nkunzi leyitsongo yo nona, hikuva u vuye a hanye kahle.’ Kambe a kariha naswona a a nga swi lavi ku nghena.”—Luka 15:25-28.
5 Swi le rivaleni leswaku a ku nga ri n’wana wa vusopfa ntsena wa le xifanisweni xa Yesu loyi a a ri ni xiphiqo. Buku yin’wana ya tinhlamuselo yi ri: “Vana lava ku vulavuriwaka ha vona laha va lahleke hi vumbirhi bya vona, un’wana u lahleke hikwalaho ka vuhomboloki lebyi n’wi yisaka ehansi, un’wanyana hikwalaho ka ku tiendla wo lulama, leswi n’wi bvinyaka miehleketo.” Xiya leswaku makwavo wa n’wana wa vusopfa a nga alanga ku tsaka ntsena, kambe u tlhele “a kariha.” Rimitsu ra Xigriki ra rito leri nge “kariha” a ri kandziyisi ku hlundzuka, kambe ku va ni xikhomela emianakanyweni. Handle ko kanakana, makwavo wa n’wana wa vusopfa a a fukamele xikhomela lexikulu endzeni-ndzeni ka mbilu yakwe, kutani u vone swi nga fanelanga ku tlangela ku vuya ka munhu loyi kahle-kahle a fanele a nga sukanga ekaya.
6. Makwavo wa n’wana wa vusopfa u fanekisela vamani, naswona ha yini?
6 Makwavo wa n’wana wa vusopfa u va fanekisela kahle lava va hlunameke loko Yesu a kombisa ntwela-vusiwana ni nkhathalelo eka vadyohi. Vanhu lava va tiendlaka vo lulama a va nga khathali hi tintswalo ta Yesu; naswona a va nga kombisi ntsako lowu vaka kona etilweni loko ku rivaleriwa mudyohi. Ku ri na sweswo, tintswalo ta Yesu ti va karihisile, kutani va sungule ku “ehleketa swilo swo homboloka” etimbilwini ta vona. (Matewu 9:2-4) Siku rin’wana Vafarisi van’wana va karihile swinene lerova va vitana wanuna loyi Yesu a n’wi hanyiseke kutani “va n’wi [humesa]” esinagogeni—handle ko kanakana va n’wi hlongola! (Yohane 9:22, 34) Ku fana ni makwavo wa n’wana wa vusopfa, loyi a a “nga swi lavi ku nghena,” varhangeri va vukhongeri va Vayuda va ale hi ku helela loko va nyikiwe nkarhi wo “[tsaka] ni vanhu lava tsakaka.” (Varhoma 12:15) Yesu u hambete a paluxa mianakanyo ya vona yo homboloka loko a ya emahlweni ni xifaniso xakwe.
Mianakanyo Leyi Hoxeke
7, 8. (a) Makwavo wa n’wana wa vusopfa yi n’wi lahlekele njhani nhlamuselo ya ku va n’wana? (b) N’wana lonkulu a a hambane njhani ni tata wakwe?
7 “Kutani tata wakwe a huma, a sungula ku n’wi khongotela. Hiloko a angula tata wakwe a ku, ‘Se swi endla malembe yo tala ndzi ku tirhela naswona a ndzi si tshama ndzi tlula xileriso xa wena ni kan’we, kambe mina a wu si tshama u ndzi nyika ximbutana leswaku ndzi tiphina ni vanakulorhi. Kambe hi ku hatlisa loko ku fika n’wana wa wena loyi a dyeke rifuwo ra wena ro tihanyisa swin’we ni tinghwavava, u n’wi tlhavele nkunzi leyitsongo yo nona.’”—Luka 15:28-30.
8 Hi marito lawa, makwavo wa n’wana wa vusopfa u swi kombise erivaleni leswaku a a nga swi twisisi leswi ku va n’wana swi vulaka swona hakunene. U tirhele tata wakwe hi ndlela leyi muthoriwa a tirhelaka muthori wakwe ha yona. Hilaha a byeleke tata wakwe hakona: ‘Ndzi ku tirherile.’ Ina, n’wana loyi lonkulu a nga kalanga a suka ekaya kumbe ku tlula nawu wa tata wakwe. Kambe xana ku yingisa kakwe a ku vangiwa hi rirhandzu? Xana a swi n’wi tsakisa hakunene ku tirhela tata wakwe, kumbe, xana u ngheniwe hi moya wa vutianakanyi hakatsongo-tsongo, a tibyela leswaku yena i n’wana lonene hikwalaho ka leswi a a endla mintirho yakwe “emasin’wini”? Loko hakunene a a ri n’wana la tinyiketeleke, ha yini a hluleke ku kombisa mianakanyo leyi tata wakwe a a ri na yona? Loko a nyikiwe nkarhi wo kombisa tintswalo eka makwavo, ha yini a nga vanga na ntwela-vusiwana embilwini yakwe?—Ringanisa Pisalema 50:20-22.
9. Hlamusela ndlela leyi varhangeri va vukhongeri va Vayuda a va fana ni n’wana lonkulu ha yona.
9 Varhangeri va vukhongeri va Vayuda a va fanekisela n’wana loyi lonkulu. A va pfumela leswaku va tshembekile eka Xikwembu hileswi a va yi namarhela swinene milawu. Ina, ku yingisa i swa nkoka. (1 Samuwele 15:22) Kambe ku kandziyisa ngopfu ka vona mintirho ku hundzule vugandzeri bya Xikwembu mukhuva ntsena, xikombiso ntsena xa ku tinyiketela loku nga endliwiki hi moya wa ntiyiso. Mianakanyo ya vona a yi khomeke ngopfu hi mikhuva. Timbilu ta vona a ti nga ri na rirhandzu. Phela, vanhu ntsena a va va tekela ehansi swinene, va va vula “vanhu lava rhukaniweke.” (Yohane 7:49) Ina, xana Xikwembu a xi ta tsakisiwa njhani hi mintirho ya varhangeri volavo kasi timbilu ta vona a ti ri ekule swinene na xona?—Matewu 15:7, 8.
10. (a) Ha yini marito lama nge, “Ndzi lava tintswalo, ku nga ri xitlhavelo” ku ri xitsundzuxo lexi faneleke? (b) Ku pfumala tintswalo i mhaka yikulu ku fikela kwihi?
10 Yesu u byele Vafarisi leswaku va “ya dyondza nhlamuselo ya marito lawa, ‘Ndzi lava tintswalo, ku nga ri xitlhavelo.’” (Matewu 9:13; Hosiya 6:6) Swilo leswi a va swi rhangisa emahlweni a swi hoxile, hikuva handle ka tintswalo switlhavelo swa vona hinkwaswo a swi nga ta pfuna nchumu. Leyi i mhaka ya nkoka hakunene, hikuva Bibele yi vula leswaku “lava pfumalaka tintswalo” va hlayiwa exikarhi ka lava Xikwembu xi va langutaka va ri ‘lava faneriwaka hi rifu.’ (Varhoma 1:31, 32) Hikwalaho, a swi hlamarisi leswi Yesu a vuleke leswaku ntlawa wa varhangeri va vukhongeri a wu ta loviseriwa makumu. Handle ko kanakana, ku pfumala ka vona tintswalo xi ve xivangelo lexikulu xa leswaku va lulameriwa hi vuavanyisi lebyi. (Matewu 23:33) Hambiswiritano, kumbexana a swi ta koteka ku pfuna swirho swo karhi swa ntlawa lowu. Loko a gimeta xifaniso xakwe, Yesu u tikarhatele ku lulamisa miehleketo ya Vayuda volavo hi marito lawa tatana a ma byeleke n’wana wakwe lonkulu. A hi voneni ndlela ya kona.
Tintswalo Ta Tatana
11, 12. Xana tatana eka xifaniso xa Yesu u ringetisa ku yini ku anakanyisisa ni n’wana wakwe lonkulu, naswona ku nga va ku ri yini xa nkoka malunghana ni ku va tatana a tirhise rito leri nge “makwenu”?
11 “Kutani a ku eka yena, ‘N’wananga, nkarhi hinkwawo a wu ri na mina, naswona swilo hinkwaswo leswi nga swa mina i swa wena; kambe a hi fanele ku tiphina hi tsaka, hikuva makwenu a a file kutani a hanya, naswona a a lahlekile kutani a kumeka.’”—Luka 15:31, 32.
12 Xiya leswaku tatana u tirhise rito leri nge “makwenu.” Ha yini? Tsundzuka leswaku loko mufana lonkulu a vulavula ni tata wakwe eku sunguleni, u vule leswaku n’wana wa vusopfa i “n’wana wa wena”—hayi “makwerhu.” Swi vonaka onge a a nga khathali hi vuxaka bya yena ni makwavo. Kutani sweswi tatana kahle-kahle u byela mufana wakwe lonkulu a ku: ‘Loyi a ko va n’wana wa mina ntsena. I makwenu, mi va nyama yin’we ni ngati yin’we. Swi fanele swi ku tsakisa swinene ku vuya kakwe!’ Varhangeri va Vayuda va fanele va ri twisise kahle rungula ra Yesu. Vadyohi lava a va va tekela ehansi kahle-kahle a va ri “vamakwavo.” Ina, “a ku na munhu wo [lulama] e misav̌eni l’a nga dyohiki ni siku riṅwe.” (Eklesiasta 7:20) Kutani Vayuda lava tlakukeke a va fanele va tsakile loko vadyohi va hundzuka.
13. Ku hela ka xifaniso xa Yesu swi nga languteriwanga ku hi siya ni xivutiso xihi xa nkoka?
13 Endzhaku ka xikhongotelo xa tatana, xifaniso lexi xi hela xi nga languteriwanga. Swi tikomba onge Yesu u khutaza vayingiseri vakwe leswaku va fikelela makumu ya mhaka leyi hi voxe. Ku nga khathariseki leswaku nhlamulo ya n’wana lonkulu a yi ri yihi, muyingiseri un’wana ni un’wana a a langutane ni xivutiso lexi nge, ‘Xana wena u ta hlanganyela entsakweni lowu vaka kona etilweni loko ku hundzuka mudyohi?’ Ni Vakreste namuntlha va ni lunghelo ro nyikela nhlamulo ya vona eka xivutiso xexo. Njhani?
Ku Tekelela Tintswalo Ta Xikwembu Namuntlha
14. (a) Hi nga yi tirhisa njhani ndzayo ya Pawulo leyi kumekaka eka Vaefesa 5:1 loko swi ta emhakeni ya tintswalo? (b) I matwisiselo wahi lama hoxeke malunghana ni tintswalo ta Xikwembu lawa hi faneleke hi tivonela eka wona?
14 Pawulo u tsundzuxe Vaefesa a ku: “Vanani vatekeleri va Xikwembu, leswi mi nga vana lava rhandzekaka.” (Vaefesa 5:1) Hikwalaho, tanihi Vakreste hi fanele hi ti tlangela tintswalo ta Xikwembu, hi ti dzikisa endzeni-ndzeni ka timbilu ta hina, ivi hi kombisa mfanelo leyi eku hanyisaneni ka hina ni van’wana. Hambiswiritano, hi fanele hi tivonela. Tintswalo ta Xikwembu a ti fanelanga ti tekiwa ti ri nchumu wo tsongahata xidyoho ha wona. Hi xikombiso, van’wana va nga ha ku, ‘Loko ndzi endla xidyoho, minkarhi hinkwayo ndzi nga khongela Xikwembu leswaku xi ndzi rivalela, kutani xi ta va ni tintswalo eka mina.’ Langutelo rero ri nga vanga leswi Yuda mutsari wa Bibele a swi vuleke “[ku hundzula] musa lowu nga faneriwiki wa Xikwembu xa hina wu va xisirhelelo xa ku tikhoma ko biha.” (Yudha 4) Hambileswi Yehovha a nga ni tintswalo, “a nga ka a nga tshiki ku xupula la faneriwaka hi ku xupuriwa” loko swi ta emhakeni ya vadyohi lava nga hundzukiki.—Eksoda 34:7, NW; ringanisa Yoxuwa 24:19; 1 Yohane 5:16.
15. (a) Ha yini vakulu va ri ni xilaveko lexikulu xo hlayisa langutelo lerinene hi tintswalo? (b) Niloko vakulu va nga honisi ku dyoha ha vomu, va fanele va lwela ku endla yini, naswona ha yini?
15 Hi tlhelo rin’wana, hi fanele hi tivonela swinene leswaku hi nga kokeli eka tlhelo lerin’wana—mboyamelo wa ku tiyisa voko ni ku xopaxopa lava va kombisaka ku hundzuka ka xiviri ni ku tisola hileswi va hlundzukiseke Xikwembu hi swidyoho swa vona. (2 Vakorinto 7:11) Tanihi leswi vakulu va nyikiweke ntirho wo khathalela tinyimpfu ta Yehovha, i swa nkoka leswaku va va ni langutelo lerinene emhakeni leyi, ngopfu-ngopfu loko va tamela timhaka ta vuavanyisi. Vandlha ra Vukreste ri fanele ri tshama ri basile, naswona swi fanerile hi ku ya hi Matsalwa ku “[susa] munhu wo homboloka” hi ku n’wi tsema. (1 Vakorinto 5:11-13) Hi nkarhi lowu fanaka, i swinene ku kombisa munhu tintswalo loko ku ri ni xivangelo lexi twalaka xo endla tano. Kutani, hambileswi vakulu va nga swi honisiki ku dyoha hi vomu, va tikarhatela ku kumisisa ndlela ya rirhandzu ni ya tintswalo, hi ku ya hi swilaveko swa vululami. A va wu kohleki nsinya wa nawu wa Bibele lowu nge: “Loyi a nga hanyiki hi tintswalo u ta kuma vuavanyisi byakwe lebyi nga riki na tintswalo. Tintswalo ta khana eku avanyisiweni.”—Yakobo 2:13; Swivuriso 19:17; Matewu 5:7.
16. (a) Hi ku tirhisa Bibele, kombisa ndlela leyi Yehovha a swi navelaka swinene ha yona leswaku vadyohi va tlhelela eka yena. (b) Hi nga swi kombisa njhani leswaku na hina ha ku amukela ku vuya ka vadyohi lava hundzukeke?
16 Xifaniso xa n’wana wa vusopfa xi swi veka erivaleni leswaku Yehovha u rhandza leswaku lava hambukeke va vuyela eka yena. Ina, u tshama a lunghekele ku va amukela, ku fikela loko va tikombisa leswaku a va lavi ku hundzuka hi ku helela. (Ezekiyele 33:11; Malakiya 3:7; Varhoma 2:4, 5; 2 Petro 3:9) Ku fana ni tata wa n’wana wa vusopfa, Yehovha wa va xixima lava vuyaka, a va amukela tanihi swirho leswi heleleke swa ndyangu wakwe. Xana u tekelela Yehovha emhakeni leyi? Loko mupfumeri-kulobye, loyi a a susiwile ku ringana nkarhi wo karhi a tlhela a vuyiseriwa, xana u angurisa ku yini? Ana se ha swi tiva leswaku ‘ntsako wu va kona etilweni.’ (Luka 15:7) Kambe xana ntsako wu va kona emisaveni, evandlheni ra ka n’wina hambi ku ri embilwini ya wena? Kumbe, tanihi n’wana lonkulu exifanisweni, xana ku ni ku hlunama ko karhi, onge hi loko a nga amukeleki munhu loyi kahle-kahle a a fanele a nga wu siyanga ntlhambi wa Xikwembu?
17. (a) Hi xihi xiendlakalo lexi veke kona eKorinto ya lembe-xidzana ro sungula, naswona Pawulo u tsundzuxe swirho swa vandlha leswaku swi tamela mhaka ya kona hi ndlela yihi? (b) Ha yini xitsundzuxo xa Pawulo a xi twala, naswona hina hi nga xi tirhisa njhani namuntlha? (Vona ni bokisi exineneni.)
17 Ku hi pfuna ku tikambisisa emhakeni leyi, xiya leswi humeleleke kwalomu ka lembe ra 55 C.E. eKorinto. Kwalaho, munhu loyi a hlongoriweke evandlheni u hetelele a basise vutomi byakwe. Xana vamakwerhu a va fanele va endla yini? Xana a va fanele va kanakana ku hundzuka ka yena, va ya emahlweni va n’wi papalata? Ku hambana ni sweswo, Pawulo u khutaze Vakorinto a ku: “Mi fanele mi n’wi rivalela hi musa ni ku n’wi chavelela, leswaku hi ndlela yo karhi munhu wo tano a nga mitiwi hi ku hlunama ngopfu. Hikokwalaho ndza mi khongotela leswaku mi tiyisekisa rirhandzu ra n’wina eka yena.” (2 Vakorinto 2:7, 8) Hakanyingi vadyohi lava hundzukeke va karhatiwa ngopfu hi tingana ni gome. Kutani va lava ku tiyisekisiwa leswaku vapfumeri-kulobye na Yehovha wa va rhandza. (Yeremiya 31:3; Varhoma 1:12) Leswi i swa nkoka. Ha yini?
18, 19. (a) Eku sunguleni Vakorinto va tikombise njhani leswaku va honisa ngopfu swilo? (b) Langutelo ro pfumala tintswalo a ri ta va ri vange leswaku Vakorinto va “tlhariheriw[a] hi Sathana” hi ndlela yihi?
18 Loko a khongotela Vakorinto leswaku va rivalela van’wana, Pawulo u vule leswaku xivangelo xin’wana hi “leswaku hi nga tlhariheriwi hi Sathana, hikuva ha ma tiva makungu yakwe.” (2 Vakorinto 2:11) Xana a a vula yini? Eku sunguleni, Pawulo u boheke ku tshinya vandlha ra Vakorinto hikwalaho ka ku honisa ngopfu swilo. A va tshika munhu loyi leswaku a ya emahlweni ni xidyoho xakwe handle ko xupuriwa. Loko va endla tano, vandlha—ngopfu-ngopfu vakulu—a va tlangela emavokweni ya Sathana, hikuva a a rhandza leswaku vandlha ri va leri solekaka.—1 Vakorinto 5:1-5.
19 Loko se va endla leswi hambaneke, va ala ku rivalela munhu la hundzukeke, Sathana a a ta va a va kokela etlhelweni rin’wanyana. Njhani? Hileswi a a ta tirhisa langutelo ra vona ra ku sihalala ni ku pfumala tintswalo. Loko mudyohi la hundzukeke a “[mitiwa] hi ku hlunama ngopfu”—kumbe hilaha Today’s English Version yi swi vekaka hakona, “a hlunama swinene lerova a lan’wa hi ku helela”—vakulu va ta va ni vutihlamuleri lebyikulu emahlweni ka Yehovha! (Ringanisa Ezekiyele 34:6; Yakobo 3:1) Hi xivangelo lexinene, endzhaku ka loko Yesu a tsundzuxe valandzeri vakwe leswaku va papalata ku “khunguvanyisa un’wana wa lavatsongo,” u te: “Tivoneleni. Loko makwenu a endla xidyoho n’wi tshinye, kutani loko a hundzuka u n’wi rivalela.”a—Luka 17:1-4.
20. Ku va ni ntsako hi ndlela yihi etilweni ni le misaveni loko mudyohi a hundzuka?
20 Vanhu va magidi lava tlhelelaka evugandzerini lebyo tenga lembe na lembe va ti tlangela tintswalo leti Yehovha a va kombiseke tona. “A ndzi tsundzuki ku va ni nchumu lowu ndzi tsakiseke swinene evuton’wini bya mina ku fana ni lowu,” ku vula makwerhu un’wana wa xisati loyi a nga Mukreste malunghana ni ku vuyiseriwa kakwe. Ina, ntsako wakwe wu seketeriwa ni hi tintsumi. Onge na hina hi nga hlanganyela ‘entsakweni wa le tilweni’ lowu vaka kona loko mudyohi a hundzuka. (Luka 15:7) Loko hi endla tano, hi ta va hi tekelela tintswalo ta Yehovha.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Hambileswi swi tikombaka onge mudyohi wa le Korinto u vuyiseriwe endzhaku ka nkarhi wo koma, wolowo a hi nawu lowu faneleke ku tirhisiwa eka vanhu hinkwavo lava susiweke. Mhaka yin’wana ni yin’wana yi yime hi ndlela ya yona. Vadyohi van’wana va sungula ku kombisa ku hundzuka ka xiviri endzhakunyana ka ku hlongoriwa ka vona. Van’wanyana va teka nkarhi wo leha va nga si kombisa langutelo ro tano. Hambiswiritano, hinkwavo lava va fanekelaka ku vuyiseriwa va fanele va rhanga va kombisa leswaku va tisola hileswi va dyoheleke Xikwembu, naswona loko swi koteka, va fanele va kombisa mintirho leyi fambisanaka ni ku hundzuka.—Mintirho 26:20; 2 Vakorinto 7:11.
Mpfuxeto
◻ Xana makwavo wa n’wana wa vusopfa u va fanekisele njhani varhangeri va vukhongeri va Vayuda?
◻ Makwavo wa n’wana wa vusopfa u lahlekeriwe hi nhlamuselo leyi nga yona ya ku va n’wana hi ndlela yihi?
◻ Malunghana ni ku kombisa tintswalo ta Xikwembu, hi tihi tindlela timbirhi leti hoxeke leti hi faneleke hi ti papalata?
◻ Tintswalo ta Xikwembu hi nga ti tekelela njhani namuntlha?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
N’wana lonkulu u ale ku tsakela ku vuya ka makwavo