Ku Tsakisa Yehovha Hi Xona Xilo Xa Nkoka Eka Mina
HI KU VULA KA THEODOROS NEROS
Loko rivanti ra xitokisi xa mina ri pfuriwe hi matimba, ndhuna yi huwelerile: “I mani Neros?” Loko ndzi te hi mina, yi huwelerile yi ku: “Pfuka. Hi lava ku ya ku dlaya.” Sweswo swi humelele egoveleni ra mavuthu le Korinto, Greece, hi 1952. Hikwalaho ka yini vutomi bya mina a byi ri ekhombyeni ronghasi? Ndzi nga si hlamusela sweswo, i nge ndzi rhanga hi ku mi byela switsongo malunghana ni matimu ya mina.
KWALOMU ka 1925 tata wa mina u hlangane ni Swichudeni swa Bibele (hi laha Timbhoni ta Yehovha a ti tiviwa ha kona hi nkarhi wolowo). Ku nga ri khale u ve un’wana wa swona kutani a dyondzisa vamakwavo va nhungu va xinuna ni va xisati ripfumelo rakwe, naswona hinkwavo ka vona va wu amukerile ntiyiso wa Bibele. Vatswari va yena na vona va wu amukerile ntiyiso. Endzhaku ka sweswo, u nghenele vukati, kutani ndzi tswariwa hi 1929 le Agrinio, eGreece.
Walawo a a ku ri malembe yo chavisa swinene le Greece! Xo sungula a a ku ri ni vulawuri bya tihanyi bya Mufumi Metaxas. Kutani hi 1939, Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi tlhekekile, naswona endzhakunyana ka sweswo Manazi ma nghene etikweni. Vuvabyi ni ndlala a swi hangalakile. Mintsumbu ya vanhu leyi kukumukeke a yi rhwariwe hi mabara lamatsongo. Vubihi a byi tele naswona a swi ri erivaleni leswaku ku laveka Mfumo wa Xikwembu.
Vutomi Bya Ntirho Wa Ku Tinyiketela
Hi August 20, 1942, hi hlengeletane tanihi ntlawa leswaku hi ta va ni minhlangano, ehandle ka Tesalonika, mulanguteri wa hina la ungamelaka u kombetele eka swihahampfhuka swa nyimpi swa le Britain leswi a swi ri karhi swi wisetela tibomo edorobeni, hiloko a kandziyisa ndlela leyi hi nga sirheleleka ha yona hikokwalaho ko yingisa xikhutazo lexi nge “hi nga fularheli ku hlengeletana ka hina.” (Vaheveru 10:25) Eka xiendlakalo xexo, a hi hlengeletane eribuweni ra lwandle, naswona ndzi ve un’wana wa lava tinyiketeleke hi nkhuvulo. Endzhaku ko huma ematini, hi yime hi longoloka, loko vamakwerhu va hina va Vakreste va xinuna ni va xisati va ri karhi va yimbelela risimu ro hi bumabumela hi xiboho lexi hi xi endleke. Siku leri a ri rivaleki hakunene!
Endzhakunyana ka sweswo, loko mina ni mufana un’wana hi ri evutirhelini bya yindlu na yindlu, hi khomiwe hi maphorisa kutani ya hi yisa exiticini xa maphorisa. Ku kombisa leswaku a hi langutiwa tanihi hi Makhomonisi ni leswaku ntirho wa hina wo chumayela wu yirisiwile, hi biwile hi tlhela hi byeriwa leswaku: “Swiphukuphuku ndzi n’wina, Yehovha wa fana na Stalin!”
Hi nkarhi wolowo a ku ri ni nyimpi ya xin’wana-manana le Greece, naswona Vukhomonisi a byi nga laviwi nikatsongo. Siku leri landzelaka hi fambisiwe eswitarateni hi hundza makaya ya hina hi bohiwe mavoko hi tinghomondho onge hiloko hi ri swivochwa. Kambe leyi a hi yona ntsena miringo leyi ndzi hlanganeke na yona.
Miringo Ya Ripfumelo eXikolweni
Eku sunguleni ka 1944, a ndza ha ri mufana wa xikolo, naswona Manazi ma ye emahlweni ma teka Tesalonika. Siku rin’wana exikolweni, mufundhisi wa Orthodox wa Mugriki, profesa wa hina wa swa vukhongeri, u ndzi byele leswaku a ndzi ta kamberiwa hi dyondzo ya siku rero. “A hi Mukreste wa Orthodox” ku vule vana lavan’wana.
“U nghena kereke yihi?” ku vutisa profesa.
Ndzi hlamurile ndzi ku: “Ndzi un’wana wa Timbhoni ta Yehovha.”
U huwelerile: “U mhisi exikarhi ka tinyimpfu” a vula hi ku ndzi khoma, a ndzi makala xikandza.
Ndzi tivutisile ndzi ku: ‘Swi nga endlekisa ku yini leswaku mhisi yi biwa hi nyimpfu?’
Endzhakunyana ka masiku ma nga ri mangani, ku ringana 350 wa hina a hi tshame etafuleni ra swakudya swa hina swa nindzhenga. Mulanguteri u te: “Neros u ta hi endlela xikhongelo xo koma.” Ndzi vule leswi vitaniwaka ‘Xikhongelo xa Hosi’ ku nga xikhongelo lexi Yesu a dyondziseke valandzeri vakwe, hilaha xi tsariweke hakona eka Matewu 6:9-13. Sweswo a swi n’wi tsakisanga mulanguteri nikatsongo, kutani a ndzi vutisa a hlundzukile a ri laha a tshameke kona etafuleni a ku: “Hikwalaho ka yini u khongela hi ndlela yoleyo?”
Ndzi te: “Hikuva ndzi un’wana wa Timbhoni ta Yehovha.” Hiloko a ndzi khoma kutani a ndzi makala rhama. Endzhakunyana hi siku rero, mudyondzisi un’wana u ndzi vitanele ehofisini yakwe ivi a ku: “U endle kahle, Neros, khomelela swi tiya eka ntshembo wa wena, u nga tshiki.” Hi vusiku byebyo, tata wa mina u ndzi khutaze hi marito ya muapostola Pawulo lama nge: “Hinkwavo lava navelaka ku hanya hi ku tinyiketela loku nga ni vukwembu hi ku fambisana na Kreste Yesu na vona va ta xanisiwa.”—2 Timotiya 3:12.
Loko ndzi heta xikolo xa le henhla, a ndzi fanele ku hlawula leswaku hi wihi ntirho-vutomi lowu ndzi faneleke ku wu teka. Hikwalaho ka madzolonga ya xin’wana-manana le Greece, a ndzi fanele ndzi langutana ni mhaka ya vukala-tlhelo bya Vukreste. (Esaya 2:4; Matewu 26:52) Eku sunguleni ka 1952, ndzi gweviwe ku tshama ekhotsweni malembe ya 20 hikwalaho ka leswi ndzi aleke ku nghenela nyimpi hi nguva yo nonon’hwa ematin’wini ya Magriki.
Ndzi Ringiwa Hikwalaho Ka Vukala-tlhelo Bya Vukreste
Loko ndza ha pfaleriwe egoveleni ra mavuthu le Mesolóngion ni le Korinto, ndzi ve ni nkarhi wo hlamusela tindhuna ta nyimpi leswaku ripfalo ra mina leri leteriweke hi Bibele a ri ndzi pfumeleli leswaku ndzi nghenela vusocha hikwalaho ko lava ku seketela timhaka ta politiki. Ndzi hlamusele ndzi ku: “Mina se ndzi socha ra Yesu” ndzi kombetela eka 2 Timotiya 2:3. Loko ndzi sindzisiwe leswaku ndzi tlhela ndzi anakanyisisa hi mhaka leyi, ndzi vule leswaku xiboho xa mina a a xi nga endliwanga hi matlotlo, kambe a xi endliwe endzhaku ka ku anakanyisisa ha xona, leswaku ndzi tinyiketela ku endla ku rhandza ka Xikwembu.
Hikwalaho ka sweswo, ndzi boheke ku tirha ntirho wa nsindziso, swakudya ndzi swi kuma hi siku rin’wana ni rin’wana ra vumbirhi ku ringana masiku ma 20, ndzi tlhela ndzi etlela ehansi, eka fuloro ya semendhe, exitokisini lexi a xi ri ehansinyana ka timitara timbirhi hi ku leha ni le hansinyana ka mitara hi ku anama. Naswona a ndzi avelana xitokisi lexi ni Timbhoni tin’wana timbirhi! A ku ri hi nkarhi wolowo, loko ndza ha ri ekampeni ya Korinto, loko ndzi vitaniwe exitokisini xa mina leswaku ndzi ya dlayiwa.
Loko hi ri karhi hi ya endhawini leyi a hi ta dlayeriwa eka yona, ndhuna yi ndzi vutisile yi ku: “Xana a ku na lexi u nga ta fika u xi vula ke?”
Ndzi te “e-e.”
“Xana a wu nge va tsaleli va ndyangu wa ka n’wina?”
Ndzi tlhele ndzi hlamula ndzi ku: “E-e. Ana va swi rindzerile leswaku ndzi nga ha dlayiwa kwala.”
Loko hi fika exivaveni, ndzi lerisiwe ku yima ndzi languta khumbi. Kutani, ematshan’wini yo va ku lerisiwa masocha leswaku ma balesela, ndhuna yi te, “Nwi ngheniseni endzeni.” Hinkwaswo leswi a swi kunguhateriwe ku ringa ku tinyiketela ka mina, a va nga lavi ku ndzi dlaya.
Endzhakunyana ka sweswo, ndzi rhumeriwe exihlaleni xa Makrónisos, laha ndzi nga pfumeleriwangiki ku va ni buku yihi na yihi yin’wana handle ka Bibele. Timbhoni ta 13 a ti pfaleriwe eka yindlu leyitsongo, ti hambanisiwe ni vabohiwa lava nga ni milandzu va kwalomu ka 500. Hambiswiritano, tibuku a ti ngungumerisiwa ti tisiwa eka hina hi ndlela yo karhi. Hi xikombiso, siku rin’wana ndzi rhumeriwe bokisi ra loukoúmia (swi nga swiwitsi leswi tolovelekeke). Vakamberi va tsutsumele ku pambula loukoúmia lerova va honisa magazini wa Xihondzo xo Rindza lowu a a wu tumbetiwe etshakwini. Mbhoni yin’wana yi te: “Masocha ma dye loukoúmia, kambe hina hi ‘dye’ Xihondzo xo Rindza!”
Hi kume buku leyi nge, What Has Religion Done for Mankind? leyi a ya ha ku humesiwa, kutani Mbhoni yin’wana leyi khotsiweke leyi a yi tiva Xinghezi yi yi hundzuluxerile. Nakambe hi tlhele hi va ni dyondzo ya Xihondzo xo Rindza swin’we, hi khoma ni minhlangano ya hina exihundleni. A a hi languta khotso tanihi xikolo, tanihi nkarhi wo tiyisa vumoya bya hina. Ngopfu-ngopfu, a hi tsakile hikuva a hi swi tiva leswaku ku tshembeka ka hina ku tsakisa Yehovha.
Khotso ro hetelela leri a ndzi pfaleriwe eka rona a ri ri le Týrintha evuxeni bya Pelopónnisos. Kwalaho ndzi vone murindzi loyi a a ndzi xiyisisa hi vukheta loko ndzi ri karhi ndzi fambisa dyondzo ya Bibele eka mubohiwa-kulorhi. Mawaku ndlela leyi swi hlamarisaka ha yona loko ndzi tlhele ndzi hlangana ni murindzi yoloye le Tesalonika, endzhaku ka malembe yo tala! Hi nkarhi wolowo se a a ri Mbhoni. Endzhaku ka sweswo, un’wana wa vana va yena u hoxiwe ekhotsweni, ku nga ri ku ya tirha tanihi murindzi kambe tanihi mubohiwa. A a khomiwe hikwalaho ka xivangelo xo fana ni lexi na mina a a ndzi khomeriwe xona.
Ku Pfuxeta Ntirho Endzhaku Ka Ku Ntshunxiwa
Ndzi tirhe malembe manharhu ntsena eka xigwevo xa malembe ya 20 lexi a ndzi gweviwe xona. Endzhaku ka ku ntshunxiwa ka mina ndzi ehleteke ku ya tshama eAtena. Hambiswiritano, ku nga ri khale ndzi karhatiwe hi vuvabyi bya nhlonge leyi funengetaka mahahu, xisweswo ndzi boheke ku tlhelela eTesalonika. Ndzi hete tin’hweni timbirhi ndza ha etlele. Endzhakunyana ndzi hlangane ni nhwanyana loyi a rhandzekaka, loyi a vitaniwaka Koula, hiloko hi tekana hi December 1959. Hi 1962 u sungule ku tirha tanihi phayona, ku nga ndlela leyi vatirheli va nkarhi hinkwawo va Timbhoni ta Yehovha va vitaniwaka ha yona. Endzhaku ka malembe manharhu ndzi swi kotile ku tirha swin’we na yena eka ntirho wa vuphayona.
Hi January ya 1965, hi averiwe entirhweni wa xifundzha, hi endzela mavandlha leswaku hi ta ma tiyisa hi tlhelo ra moya. Nakambe hi ximun’wana xexo hi ve ni lunghelo ra ku va kona ro sungula eka ntsombano lowukulu wa muganga, le Vienna, eAustria. A wu nga fani ni lowu a hi va na wona le Greece, laha a hi boheka ku hlengeletana enhoveni hikuva ntirho wa hina a wu yirisiwa. Eku heleni ka lembe ra 1965, hi rhambiwe ku ya tirha erhavini ra Timbhoni ta Yehovha le Atena. Hambiswiritano, hikokwalaho ka swiphiqo swa rihanyo ra van’wana va maxaka ya mina, hi boheke ku tlhelela eTesalonika hi 1967.
Loko hi ri karhi hi khathalela vutihlamuleri bya ndyangu, hi ye emahlweni hi khomeka hi ntirho wo vula evhangeli. Siku rin’wana, loko ndzi vulavule ni ntukulu wa mina Kostas, ndzi n’wi hlamusele vuxongi bya nhlengeletano ya Xikwembu ni rirhandzu ra yona, vun’we ni ku yingisa Xikwembu loku nga kona endzeni ka yona. U te: “Swilo leswi a swi ta va kahle loko ntsena Xikwembu a xi ri kona.” U amukele xirhambo xa mina xa leswaku hi kambisisa loko Xikwembu xi ri kona kumbe xi nga ri kona. Ndzi boxe leswaku hi ta va ni nhlengeletano ya matiko hinkwawo ya Timbhoni ta Yehovha le Nuremberg, eJarimani, hi August 1969. U kombele ku famba na hina, ni munghana wakwe Alekos, loyi na yena a a dyondza na hina Bibele, u tsakele ku famba na hina.
Ntsombano wa le Nuremberg a wu ri xiendlakalo lexi nyanyulaka hakunene! Ntsombano lowu a a wu khomeriwe exitediyamu lexikulu lexi Hitler a tlangela kona ku hlula ka yena enyimpini. Nhlayo ya hina lava a hi ri kona yi fikelele nhlohlorhi yo tlula 150 000, naswona moya wa Yehovha a wu seketela malunghiselelo hinkwawo. Endzhakunyana, Kostas na Alekos va khuvuriwile. Sweswi havumbirhi ka vona va tirha tanihi vakulu lava nga Vakreste, nakambe mindyangu ya vona i Timbhoni.
Ndzi sungule ku dyondza ni wansati la tsakelaka. Nuna wa yena u vule leswaku u lava ku kambisisa tidyondzo ta hina, kutani endzhakunyana ka sweswo u ndzi byele leswaku u rhambe, Nkul. Sakkos, mufundhisi wa Orthodox ya Magriki, leswaku hi ta va ni njhekanjhekisano. Wanuna loyi a a lava ku hi vutisa swivutiso swo karhi havumbirhi bya hina. Nkul. Sakkos u tile a ri ni muprista. Wanuna loyi hi n’wi endzeleke u sungule hi ku vula leswi, “Xo sungula ndzi ta lava leswaku Nkul. Sakkos a ndzi hlamula swivutiso swinharhu.”
U tamele vuhundzuluxeri bya Bibele lebyi a hi byi tirhisa eka mbulavurisano wa hina, hiloko wanuna loyi a sungula ku vutisa: “Xivutiso xo sungula: Xana leyi i Bibele ya xiviri, kumbe i Bibele ya Timbhoni?” Nkul. Sakkos u hlamule leswaku a byi ri vuhundzuluxeri lebyi amukelekaka evanhwini, u tlhele a vula leswaku Timbhoni ta Yehovha i “vanhu lava rhandzaka Bibele.”
Wanuna loyi u ye emahlweni a vutisa a ku: “Xivutiso xa vumbirhi: Xana Timbhoni ta Yehovha i vanhu va mahanyelo lamanene?” Kahle-kahle a a lava ku tiva leswaku i vanhu va muxaka muni lava nsati wa yena a sunguleke ku tihlanganisa na vona. Mufundhisi u hlamule leswaku hakunene i vanhu va mahanyelo lamanene.
Wanuna u ye emahlweni a vutisa: “Xivutiso xa vunharhu: Xana Timbhoni ta Yehovha ta hakeriwa?” “Doo,” ku hlamula mufundhisi.
Hiloko a gimeta hi ku vula leswi: “Ndzi ti kumile tinhlamulo ta swivutiso swa mina, naswona ndzi xi endlile xiboho xa mina.” Endzhaku ka sweswo u ye emahlweni ni dyondzo yakwe ya Bibele, naswona ku nga ri khale u khuvuriwile a va un’wana wa Timbhoni ta Yehovha.
Vutomi Lebyi Fuweke, Lebyi Vuyerisaka
Ndzi tlhele ndzi sungula ku tirha tanihi mulanguteri wa xifundzha hi January 1976. Endzhaku ka malembe ya tsevu, ndzi ve ni lunghelo ro sungula xivumbeko xintshwa xo chumayela le Greece—ku nyikela vumbhoni exitarateni. Kutani, hi October 1991, mina ni nsati wa mina hi sungule ku tirha tanihi maphayona yo hlawuleka. Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani, a ndzi fanele ndzi endliwa vuhandzuri bya mbilu, nkateko wa kona byi humelerile. Sweswi rihanyo ra mina ri kahle swinene, naswona ndzi kote ku tlhela ndzi pfuxeta ntirho wo chumayela wa nkarhi hinkwawo. Nakambe ndzi tirha tanihi nkulu eka rin’wana ra mavandlha ya laha Tesalonika, naswona ndzi tirha eka Komiti yo Vulavurisana ni Swibedlhele ya le ndhawini leyi, leswaku ku pfuniwa lava nga ni swilaveko swa vutshunguri.
Loko ndzi anakanyisisa hi vutomi lebyi ndzi byi hanyeke, hakunene ndza yi vona ndlela leyi swi enerisaka ha yona ku endla leswi tsakisaka Tata wa hina wa le matilweni. Ndzi titwa ndzi tsaka leswi ku nga khale ndzi amukele xirhambo xa yena lexi tsakisaka lexi nge: “Ṅwana nga, tlhariha, u ṭakisa mbilu ya mina, nḍi ta kuma rito e ku hlamula la’v̌a nḍi rukanaka.” (Swivuriso 27:11) Hakunene mbilu ya mina ya tsaka loko ndzi vona ku andza ka nhlayo ya vanhu vo tshembeka emisaveni hinkwayo, lava va khitikanelaka enhlengeletanweni ya Yehovha. Ku va ni xandla eku ntshunxeni ka vanhu hi ntiyiso wa Bibele, hi ndlela yoleyo u va endla va langutela vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyintshwa yo lulama, hakunene i lunghelo!—Yohane 8:32; 2 Petro 3:13.
Nkarhi na nkarhi hi khutaza malandza lamatsongo ya Yehovha leswaku ma tivekela pakani ya vutirheli bya nkarhi hinkwawo, ma nyikela nkarhi ni matimba ya wona eka yena. Hakunene, ku tshemba Yehovha ni ku tsakela ku tsakisa mbilu ya yena, i nchumu lowu enerisaka ku tlula hinkwaswo!—Swivuriso 3:5; Eklesiasta 12:1.
[Swifaniso leswi nga eka tluka 21]
(Ku suka eximatsini ku ya exineneni)
Ku tirha ekhixini ra le Bethele hi 1965
Ndzi nyikela nkulumo hi 1970 hi nkarhi lowu ntirho wa hina wo chumayela a wu yirisiwile
Ndzi ri ni nsati wa mina hi 1959
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Ndzi ri ni nsati wa mina, Koula