Tito—“Mutirhi-kulorhi Leswaku Mi Vuyeriwa”

MINKARHI yin’wana ku ve ni swiphiqo evandlheni ra Vukreste ra lembe-xidzana ro sungula. Swiphiqo leswi a swi fanele swi tlhantlhiwa, naswona leswi a swi lava xivindzi ni ku yingisa. Wanuna la langutaneke ni ndlela leyi humelelaka ni mintlhontlho yo tano a ku ri Tito. Tanihi loyi a hlanganyeleke entirhweni na muapostola Pawulo, u endle matshalatshala ya mbilu hinkwayo ku pfuna van’wana leswaku va endla swilo hi ndlela ya Yehovha. Hikwalaho Pawulo u byele Vakreste va le Korinto leswaku Tito a ri ‘mutirhi-kulobye leswaku va vuyeriwa.’—2 Vakorinto 8:23.

A a ri mani Tito? Hi xihi xiphemu lexi a xi tlangeke eku tlhantlheni ka swiphiqo? Naswona hi nga vuyeriwa hi ndlela yihi eku kambisiseni ka mahanyelo ya yena?

Mhaka Ya Ku Yimba

Tito a ri Mugriki la nga yimbangiki. (Vagalatiya 2:3)a Tanihi leswi Pawulo a n’wi vitanaka “n’wana wa xiviri hi ku ya hi ripfumelo leri fanaka, leri hi nga na rona,” swi nga ha endleka Tito a ve un’wana wa vana va moya wa vaapostola. (Tito 1:4; ringanisa 1 Timotiya 1:2.) Tito a a ri na Pawulo, Barnaba ni van’wana va suka eAntiyoka, le Siriya, loko va ye eYerusalema kwalomu ka 49 C.E. leswaku va ya kanela hi xivutiso xa ku yimba.—Mintirho 15:1, 2; Vagalatiya 2:1.

Ku ringanyetiwe leswaku tanihi leswi a ku kaneriwa hi ku hundzuriwa ka Vamatiko lava nga yimbangiki eYerusalema, a ku fambiwe na Tito leswaku ku ya kombisiwa leswaku Vayuda ni lava nga riki Vayuda va amukeriwa hi Xikwembu hambi va yimbile kumbe va nga yimbanga. Swirho swin’wana swa vandlha ra le Yerusalema leswi a swi ri Vafarisi loko swi nga si amukela Vukreste swi kanetanile hikwalaho ka leswi Vamatiko lava hundzukeke a va boheka ku yimba ni ku yingisa Nawu, kambe mholovo leyi yi siveriwile. Ku sindzisa Tito ni Vamatiko van’wana leswaku va yimbisiwa a ku ta va ku ala leswaku ku ponisiwa ku titshege hi tintswalo leti nga fanelangiki ta Yehovha ni ku va ni ripfumelo eka Yesu Kreste ematshan’weni ya ku pfumela emintirhweni ya Nawu. A ku ta tlhela ku ri ku ala vumbhoni bya leswaku Vamatiko, kumbe vanhu va matiko, va amukele moya lowo kwetsima wa Xikwembu.—Mintirho 15:5-12.

A Rhumeriwa eKorinto

Loko mhaka ya ku yimba yi ahluriwile, Pawulo na Barnaba va nyikiwe vulawuri lebyi heleleke byo chumayela eka vamatiko. Hi nkarhi lowu fanaka, va tlhele va lwela ku tsundzuka swisiwana. (Vagalatiya 2:9, 10) Hakunene, loko ku tlhela ku vulavuriwa hi Tito ematsalweni lama huhuteriweke endzhaku ka malembe ya kwalomu ka tsevu, u va a ri eKorinto a ri muyimeri wa Pawulo eku lulamiseni ka nhlengo wa vakwetsimi. Kambe, loko Tito a ri karhi a famba a endla ntirho lowu u tikume a ri exiyin’weni xin’wana xa ku va ni ntshikilelo lowukulu.

Ku tsalela ka Pawulo Vakorinto ku paluxa leswaku u rhange a va tsalela ku “tshika ku tihlanganisa ni timbhisa.” U boheke ku va byela leswaku va susa mbhisa leyi nga hundzukiki exikarhi ka vona. Ina, Pawulo u va tsalele papila ra matimba swinene, a ri tsala “hi mihloti yo tala.” (1 Vakorinto 5:9-13; 2 Vakorinto 2:4) Hi nkarhi lowu fanaka, Tito u rhumiwe eKorinto leswaku a ya pfuneta eka nhlengo lowu hlengiwaka kwalaho, lowu wu hlengeriwaka Vakreste va Vayuda lava pfumalaka. Kumbexana u tlhele a rhumeriwa ku ya xiya n’wangulo wa Vakorinto endzhaku ka loko va hlaye papila ra Pawulo.—2 Vakorinto 8:1-6.

Xana Vakorinto a va ta angurisa ku yini eka ndzayo ya Pawulo? Hikwalaho ko hisekela ku kuma nhlamulo, swi nga ha endleka Pawulo a rhume Tito ku suka aEfesa a tsemakanya Lwandle ra Aegean a ya eKorinto, a lerisiwe ku vuya a ta vika hi ku hatlisa hilaha a nga kotaka hakona. Loko ntirho wa ku rhumiwa a wu hetiwe emahlweni ka ku va a heta ku tluta ka vuxika (kwalomu ka le xikarhi ka November), Tito a ta ya eTrowasi hi xikepe kumbe a famba hi ndlela yo leha etikweni a hundza hi le Hellespont. Kumbexana Pawulo u fike endhawini leyi va twananeke leswaku va ta hlangana eka yona eTrowasi ka ha ri na nkarhi, tanihi leswi mpfilumpfilu lowu hlohloteriweke hi vafuri va silivhere wu n’wi vangeleke ku suka aEfesa hi ku hatlisa ku tlula hilaha a swi languteriwe hakona. Endzhaku ko rindza a ri karhi a vilela eTrowasi, Pawulo u swi xiyile leswaku Tito a nge ti hi le lwandle. Hikwalaho, Pawulo u sungule ku famba hi le tikweni a ri ni ntshembo wa leswaku u ta hlangana na yena endleleni. Loko a ri eYuropa, Pawulo u fambe hi le Via Egnatia, ivi eku heteleleni a hlangana na Tito eMakedoniya. Lexi ntshunxeke ni ku tsakisa Pawulo hi leswaku mahungu lama humaka eKorinto a ma ri manene. Vandlha ri angule kahle eka ndzayo ya muapostola.—2 Vakorinto 2:12, 13; 7:5-7.

Hambileswi Pawulo a vilerisiweke hi muxaka wa ku amukeriwa lowu muyimeri wakwe a ta hlangavetana na wona, Xikwembu xi pfune Tito ku hetisisa xiavelo xa yena. Tito u amukeriwa hi “ku chava ni ku rhurhumela.” (2 Vakorinto 7:8-15) Loko hi tirhisa marito ya muhlamuseri W. D. Thomas, u ri: “Hi nga ehleketa leswaku handle ko vevukisa matimba ya ndzayo ya Pawulo, [Tito] u kombele Vakorinto hi vutshila na hi vuxiya-xiya; a va tiyisekisa leswaku Pawulo, hi ndlela leyi a vulavula ha yona, a anakanya hi vuhlayiseki bya vona bya moya.” Emhakeni leyi, Tito u sungule ku rhandza Vakreste va le Korinto hikwalaho ka moya wa vona wo yingisa ni ku hundzuka ka vona loku vuyerisaka. Langutelo ra vona leri bumabumeriwaka ri tikombe ri ri xihlovo xa xikhutazo eka yena.

Ku vuriwa yini hi mhaka leyin’wana ya ku rhumiwa ka Tito eKorinto—a ya hlela nhlengo wa vakwetsimi eYudiya? Tito a ri karhi a tirhana na sweswo, hilaha swi nga kumiwaka hakona eka rungula leri kumekaka eka Vakorinto va Vumbirhi. Swi nga endleka papila rolero ri tsariwe eMakedoniya hi xixikana xa 55 C.E., endzhakunyana ka ku hlangana ka Tito na Pawulo. Pawulo u tsale leswaku Tito, loyi a sunguleke timhaka ta nhlengo, sweswi a tlheriseriwa endzhaku ni vapfuni vambirhi lava nga boxiwangiki mavito ya vona leswaku va ya wu hetisa. Hikwalaho ka leswi, Vakorinto a va tsakela swinene, Tito a swi navela ngopfu ku tlhelela. Loko Tito a tlhelela eKorinto, kumbexana a ri na papila ra vumbirhi leri huhuteriweke ra Pawulo leri yaka eka Vakorinto.—2 Vakorinto 8:6, 17, 18, 22.

Tito a nga ri muhleri lonene ntsena kambe a ri muxaka wa wanuna loyi a nga byarhisiwaka mintirho leyi lavaka vukheta swinene eswiyin’weni leswi nonon’hwaka. A ri na xivindzi, a wupfile naswona a tiyile. Entiyisweni Pawulo u anakanye hi vuswikoti bya Tito byo langutana ni swiphiqo leswi a swi ya emahlweni leswi a swi vangiwa hi ‘vaapostola lavanene ngopfu’ va le Korinto. (2 Vakorinto 11:5) Nkucetelo lowu wa Tito wu tiyisiwa hi ku humelela ka yena nakambe eMatsalweni, exiavelweni xin’wana lexi nonon’hwaka.

Exihlaleni Xa Kreta

Swi nga ha endleka leswaku kwalomu ka le xikarhi ka 61 na 64 C.E., Pawulo u tsalele Tito, loyi sweswi a tirhela exihlaleni xa Mediteraniya eKreta. Pawulo a n’wi siye kwalaho leswaku a “lulamisa swilo leswi a swi hoxile” ni ku “veka vakulukumba emutini wun’wana ni wun’wana.” Hi ntolovelo, Vakreta a va ri ni ndhuma ya ku va ‘vahembi, swivandzana swo biha, swidyi leswi tshamaka hi mavoko.’ Hikwalaho, Tito a ta tlhela a laveka eKreta leswaku a ta ya tirha hi xivindzi ni ku tshembeka. (Tito 1:5, 10-12) Wolowo a wu ri ntirho lowu lavaka vutihlamuleri swinene, hikuva kumbexana a wu ta kucetela Vukreste bya nkarhi lowu taka exihlaleni. Ehansi ko huhuteriwa, Pawulo u pfune Tito hi ku n’wi kombisa leswi a faneleke a swi languta eka lava a va ta va valanguteri. Timfanelo toleto ta ha langutiwa loko ku vekiwa vakulu lava nga Vakreste.

Matsalwa a ma kombisi leswaku Tito u suke rini eKreta. U ve kwalaho ku ringana nkarhi wo leha lerova Pawulo a n’wi kombela ku langutela swilaveko swa Zena na Apolosi, lava va nga yima eriendzweni hi nkarhi lowu nga boxiwangiki. Kambe Tito a nga ta tshama nkarhi wo leha ngopfu exihlaleni. Pawulo a kunguhata ku rhumela Artema kumbe Tixiko kwalaho, kutani Tito a ta hlangana ni muapostola eNikopoli, kumbexana emutini lowu dumeke wa vito rolero lowu nga en’walungu-vupela-dyambu bya Greece.—Tito 3:12, 13.

Enhlamuselweni yo hetelela yo koma eka Tito eBibeleni, hi dyondza leswaku kumbexana kwalomu ka 65 C.E., Pawulo u n’wi rhumele exiavelweni xin’wana. U ye eDalamatiya, ku nga ndhawu leyi nga evuxeni bya Lwandle ra Adriatic eCroatia ya manguva lawa. (2 Timotiya 4:10) A hi byeriwanga leswaku Tito a ya endla yini kwalaho, kambe ku ringanyetiwe leswaku a rhumeleriwe ku ya lawula timhaka ta vandlha ni ku hlanganyela entirhweni wa vurhumiwa. Loko swi ri tano, Tito a ta va a endla hi vuswikoti lebyi fanaka ni lebyi a endleke ha byona eKreta.

Mawaku ndlela leyi hi nkhensaka ha yona valanguteri lava wupfeke lava nga Vakreste lava fanaka na Tito! Ku twisisa ka vona loku nga erivaleni ka misinya ya milawu ya Matsalwa, ni ku yi tirhisa hi xivindzi, swi pfuna ku sirhelela vumoya bya vandlha. A hi tekeleleni ripfumelo ra vona ivi hi tikomba hi fana na Tito hi ku seketela timhaka ta moya ta vapfumeri-kulorhi.—Vaheveru 13:7.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Tito a ri mutirhi-kulobye la nga ni xivindzi eka swilaveko swa Vakreste eKorinto ni kun’wana