Ku Sirhelela Mahungu Lamanene Ximfumo

KU SUKELA loko munhu a sungule ku aka madoroba, hi hala tlhelo, a a ri karhi a aka marhangu. Ngopfu-ngopfu emasikwini lama hundzeke, makhokholo lawa a ma ri xisirhelelo. Vasirheleri va marhangu a va swi kota ku lwa va ri ehenhla ka wona, leswaku ma nga boxiwi kumbe ku ceriwa hi vahlaseri. Vaaki va muti a va nga kumi nsirhelelo ntsena, kambe hakanyingi lava a va tshama eswimitanini swa le kusuhi na vona a va kuma vutumbelo eka marhangu lawa.—2 Samuwele 11:20-24; Esaya 25:12.

Hilaha ku fanaka, Timbhoni ta Yehovha ti ake rirhangu—rirhangu ra le nawini—ra ku sirhelela. Rirhangu leri a ri akeriwanga ku hambanisa Timbhoni ni vanhu lavan’wana hinkwavo, hikuva Timbhoni ta Yehovha ti tiviwa hi ku va vanhu lava nga ni xinakulobye, lava tihlanganisaka ni van’wana. Ematshan’weni ya sweswo, ri tiyisa switiyisekiso swa le nawini swa mintshunxeko ya xisekelo ya vanhu hinkwavo. Hi nkarhi lowu fanaka ri sirhelela timfanelo ta le nawini ta Timbhoni, leswaku ti kota ku ya emahlweni ni vugandzeri bya tona ti ntshunxekile. (Ringanisa Matewu 5:14-16.) Rirhangu leri ri hlayisa ndlela ya tona ya vugandzeri ni lunghelo ra tona ro chumayela mahungu ya Mfumo wa Xikwembu. Rirhangu leri i yini, naswona ri akisiwe ku yini?

Ku Aka Rirhangu Ra Le Nawini Ra Ku Sirhelela

Hambileswi Timbhoni ta Yehovha ti tsakelaka ntshunxeko wa vukhongeri ematikweni yo tala, ti hlaseriwe ku nga ri na xisekelo lexi twalaka ematikweni man’wana. Loko ntshunxeko wa tona wa ku gandzela hi ku hlangana swin’we kumbe hi ku chumayela hi yindlu ni yindlu wu tlhontlhiwile, ti yise timhaka leti emahlweni ximfumo. Milandzu ya le nawini leyi khumbaka Timbhoni yi ve magidi emisaveni hinkwayo.a A hi hinkwayo leyi yi nga humelela. Kambe loko tihuvo letitsongo ti ahlule hi ku kanetana na tona, hakanyingi ti endle xikombelo eka tihuvo letikulu. Vuyelo byi ve byihi?

Eka makume ya malembe lama hundzeke ya lembe-xidzana ra vu-20, ku hlula ka le nawini ematikweni yo tala ku simeke tindlela leti tiyeke, leti Timbhoni ta Yehovha ti ti tirhiseke emilandzwini leyi landzeleke. Ku fana ni switina kumbe maribye lama akaka rirhangu, swiboho leswi leswinene swi vumba rirhangu ra le nawini ra ku sirhelela. Hi ku tirhisa tindlela leti ti simekiweke, Timbhoni ti ye emahlweni ti lwela ntshunxeko wa vukhongeri, leswaku ti yisa vugandzeri bya tona emahlweni.

Hi xikombiso, teka nandzu wa Murdock loko a tengisana na Xifundzha xa Pennsylvania, lowu Huvo leyi Tlakukeke ya United States yi nga endla xiboho hi wona hi May 3, 1943. Xivutiso lexi nga tlakusiwa eka nandzu lowu a xi ku: Xana Timbhoni ta Yehovha ti fanele ti kuma tsalwa ra bindzu leri ti pfumelelaka ku famba ti hangalasa tibuku ta tona ta vukhongeri? Timbhoni ta Yehovha ti vule leswaku a swi nga laveki leswaku ti endla tano. Ntirho wa tona wa ku chumayela a hi wa bindzu—naswona a wu si tshama wu va—wa bindzu. Xikongomelo xa tona a hi ku endla mali, kambe i ku chumayela mahungu lamanene. (Matewu 10:8; 2 Vakorinto 2:17) Eka xiboho lexi nga endliwa eka Murdock, Huvo yi pfumelelane ni Timbhoni, yi boha leswaku xilaveko xin’wana ni xin’wana xa ku hakela xibalo xa tsalwa ra mpfumelelo tanihi nchumu lowu lavekaka leswaku ku hangalasiwa tibuku ta vukhongeri a xi le nawini.b Xiboho lexi xi veke xikombiso lexinene, kutani Timbhoni ti tirhise xona hilaha ku humelelaka emilandzwini yo tala ku sukela enkarhini wolowo. Xiboho lexi endliweke eka Murdock xi fane ni xitina xo tiya eka rirhangu ra le nawini ra ku sirhelela.

Milandzu yo tano yi pfune swinene ku sirhelela ntshunxeko wa vukhongeri eka vanhu hinkwavo. Malunghana ni leswi endliweke hi Timbhoni ku lwela timfanelo ta vaaka-tiko eUnited States, buku leyi nge University of Cincinnati Law Review (Mpfuxeto wa Nawu wa Yunivhesiti ya Cincinnati) yi te: “Timbhoni ta Yehovha ti pfune swinene eku hundzuluxeni ka nawu wa vumbiwa, ngopfu-ngopfu hi ku ndlandlamuxa mindzilakana ya nsirhelelo wa ku vulavula ni vukhongeri.”

Ku Tiyisa Rirhangu Leri

Hi ku hlula kun’wana ni kun’wana ka le nawini, rirhangu leri ri ya ri tiya. Anakanya hi swiboho swi nga ri swingani swa va-1990, leswi swi nga vuyerisa Timbhoni ta Yehovha, ku katsa ni varhandzi van’wana hinkwavo va ntshunxeko emisaveni hinkwayo.

Greece. Hi May 25, 1993, Huvo ya le Yuropa ya Timfanelo ta Vanhu yi seketele mfanelo ya leswaku muaka-tiko wa Mugriki a dyondzisa van’wana ripfumelo rakwe ra vukhongeri. Nandzu lowu a wu khumba Minos Kokkinakis, loyi hi nkarhi wolowo a a ri ni malembe ya 84 hi vukhale. Tanihi un’wana wa Timbhoni ta Yehovha, Kokkinakis u khomiwe minkarhi leyi tlulaka 60 ku sukela hi 1938, u boheke ku humelela ka 18 emahlweni ka tihuvo ta Magriki naswona u ve ekhotsweni ku tlula malembe ya tsevu. U voniwe nandzu ko tala hi ku ya hi nawu wa Magriki wa va-1930, lowu alelaka ku hundzulela munhu eka vukhongeri byo karhi—nawu lowu vangeke ku khotsiwa ka Timbhoni ta Yehovha leti lavaka ku va 20000, ku sukela hi 1938 ku ya eka 1992. Huvo ya le Yuropa yi endle xiboho xa leswaku hulumendhe ya Magriki yi onhe ntshunxeko wa vukhongeri bya Kokkinakis, kutani yi n’wi hakela mali yo ringana R42 500 hikwalaho ka leswi n’wi lahlekeleke. Eka xiboho xa yona, Huvo yi endle xiboho xa leswaku hakunene Timbhoni ta Yehovha i “vukhongeri lebyi tiviwaka.”—Vona Xihondzo xo Rindza xa September 1, 1993, matluka 27-31.

Mexico. Hi July 16, 1992, ku tekiwe goza lerikulu eMexico ra ku lwela ntshunxeko wa vukhongeri. Esikwini rero, ku simekiwe Nawu wa Mintlawa ya Vukhongeri ni Vugandzeri bya le Rivaleni. Hi nawu lowu, ntlawa wa vukhongeri wu nga amukeleka ximfumo hi ku tsarisiwa hi ndlela leyi lavekaka. Enkarhini lowu hundzeke, Timbhoni ta Yehovha, ku fana ni vukhongeri byin’wana etikweni, a ti tiviwa kambe ti nga ri na mpfumelelo wa le nawini. Hi April 13, 1993, Timbhoni ti endle xikombelo xa leswaku ti tsarisiwa. Lexi tsakisaka, hi May 7, 1993 ti tsarisiwe ximfumo ti ri La Torre del Vigía, A. R. na Los Testigos de Jehová en México, A. R., leyi hayimbirhi ku nga minhlangano ya vukhongeri.—Vona Xalamuka! (ya Xinghezi) ya July 22, 1994, matluka 12-14.

Brazil. Hi November 1990, Nhlangano wa Tiko wa le Brazil wo Sirhelela Vaaki, (INSS [Brazil’s National Institute of Social Security]) wu tivise hofisi ya rhavi ra Sosayiti ya Watch Tower leswaku vatirheli va ku tirhandzela eBethele (vito ra miako ya marhavi ya Timbhoni ta Yehovha) a va nge he tekiwi va ri vatirheli va vukhongeri, hikokwalaho va fanele va va ehansi ka milawu ya vatirhi ya le Brazil. Timbhoni ti endle xikombelo eka xiboho lexi. Hi June 7, 1996, Mutsundzuxi wa Vuavanyisi wa Hofisi ya Gqweta-nkulu eBrasília, u endle xiboho lexi seketelaka xiyimo xa vatirheli va le Bethele va ri swirho swa ntlawa wa vukhongeri lowu nga enawini, ku nga ri vatirhi lava thoriweke.

Japani. Hi March 8, 1996, Huvo leyi Tlakukeke ya le Japani yi endle xiboho emhakeni ya dyondzo ni ntshunxeko wa vukhongeri—leswaku vanhu hinkwavo eJapani va ta vuyeriwa. Huvo yi pfumelelane leswaku Xikolo xa Vuthekiniki xa Vumakelo bya ka Masipala le Kobe, (Kobe Municipal Industrial Technical College) xi tlule nawu hi ku hlongola Kunihito Kobayashi, hi ku va a ale ku hlanganyela eku leteriweni mintlangu ya ku lwa. A ku ri ro sungula leswaku Huvo leyi Tlakukeke yi endla xiboho lexi sekeriweke eka ntshunxeko wa vukhongeri lowu tiyisekisiwaka hi Vumbiwa bya le Japani. Hi ku kongomisiwa hi ripfalo rakwe leri leteriweke hi Bibele, muntshwa loyi wa Mbhoni u vone leswaku ku leteriwa loku a ku nga pfumelelani ni minsinya ya milawu ya Bibele, leyi fanaka ni lowu wu kumekaka eka Esaya 2:4, lowu nge: “Hi mabanga ya v̌ona v̌a ta fula ŝikomu, hi matlhari ya v̌ona v̌a ta fula masikeri; tiko ri nga ka ri nga ha lwi ni riṅwana, kutani a ku nga ha dyonḍisiwi ku lwa.” Xiboho lexi xa Huvo xi simeke ndlela yo tamela milandzu ya nkarhi lowu taka.—Vona Xihondzo xo Rindza xa November 1, 1996, matluka 19-21.

Hi February 9, 1998, Huvo-nkulu ya le Tokyo, yi endle xiboho xin’wana lexi nga si tshamaka xi endliwa, lexi sekelaka lunghelo ra Mbhoni leyi vito ra yona ku nga Misae Takeda, ra ku ala ku tshunguriwa hi ndlela leyi nga pfumelelaniki ni xileriso xa Bibele xa ku ‘papalata ngati.’ (Mintirho 15:28, 29) Nandzu lowu wu hundziseriwe eka Huvo leyi Tlakukeke kutani swi ta vonaka loko xiboho xa Huvo-nkulu xi ta seketeriwa.

Philippines. Eka xiboho lexi endliweke hi March 1, 1993, Huvo leyi Tlakukeke ya le Philippines yi endle xiboho hi ku pfumelelana, lexi seketelaka Timbhoni ta Yehovha enandzwini lowu khumbaka vantshwa va Timbhoni lava nga hlongoriwa exikolweni hikwalaho ka leswi hi xichavo va aleke ku losa mujeko.

Xiboho ha xin’we lexinene xa huvo xi fana ni ribye kumbe xitina lexi engeteriwaka leswaku xi tiyisa rirhangu ra nawu leri sirhelelaka timfanelo, ku nga ri ta Timbhoni ta Yehovha ntsena, kambe ni ta vanhu hinkwavo.

Ku Sirhelela Rirhangu Leri

Timbhoni ta Yehovha ti tsarisiwe ximfumo ematikweni ya 153, ti tsakela mintshunxeko yo tala hi nawu, ku fana ni vukhongeri byin’wana lebyi tiviwaka. Endzhaku ka makume ya malembe ya ku xanisiwa ni ku yirisiwa eYuropa Vuxa ni khale ka Soviet Union, sweswi Timbhoni ta Yehovha ti tiviwa ximfumo ematikweni yo fana na Albania, Belarus, Georgia, Hungary, Kazakstan, Kyrgyzstan, Riphabliki ra Czech, Romania na Slovakia. Hambiswiritano, ematikweni yo karhi namuntlha, ku katsa ni matiko man’wana ya le Yuropa Vupela-dyambu, lawa ku nga khale ma simeke mafambiselo ya vuavanyisi, timfanelo ta Timbhoni ta Yehovha ta ntlhontlhiwa swinene kumbe a ti ti kumi. Vakaneti va ringeta hi matimba ku ‘vanga khombo hi nawu’ eka Timbhoni. (Pisalema 94:20) Xana tona ti angurisa ku yini?c

Timbhoni ta Yehovha ti lava ku tirhisana ni tihulumendhe hinkwato, kambe ti tlhela ti lava ku va ni ntshunxeko wa le nawini wa ku yisa vugandzeri bya tona emahlweni. Ta tiyiseka swinene leswaku milawu yin’wana ni yin’wana kumbe swiboho swa huvo leswi swi ti sivelaka ku yingisa swileriso swa Xikwembu—ku katsa ni xileriso xa ku chumayela mahungu lamanene—a swi lulamanga. (Marka 13:10) Loko mintwanano leyi nga ni ku rhula yi nga fikeleriwi, Timbhoni ta Yehovha ti ta yisa nandzu wa kona enawini, ti teka magoza hinkwawo lama lavekaka ya ku pfuxeta nandzu leswaku mfanelo ya tona leyi ti yi nyikiweke hi Xikwembu, ya ku yisa vugandzeri bya tona emahlweni yi sirheleriwa hi nawu. Timbhoni ta Yehovha ti xi tshemba hi ku helela xitshembiso xa Xikwembu lexi nge: “Fumu riṅwana ni riṅwana leri v̌a ri fulaka ku ku onha, ri nga ka ri nga pfuni ntšhumu.”—Esaya 54:17.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 21]

Ku Lwela Timfanelo Ta Timbhoni Ta Yehovha

Ku xanisiwa loku tisiweke eka Timbhoni ta Yehovha ku endle leswaku ti huduleriwa emahlweni ka vaavanyisi ni lava tirhelaka hulumendhe emisaveni hinkwayo. (Luka 21:12, 13) Timbhoni ta Yehovha ti tirhe hi matimba ku sirhelela timfanelo ta tona ximfumo. Ku hlula ka tihuvo ematikweni yo tala ku pfune leswaku ku sirheleriwa ntshunxeko wa le nawini wa Timbhoni ta Yehovha, ku katsa ni mfanelo ya tona ya ku:

◻ chumayela hi yindlu ni yindlu u nga siveriwi hi milawu leyi vekeriweke lava xaviselaka ku bindzula—Murdock loko a tengisana na Xifundzha xa Pennsylvania, Huvo-leyi Tlakukeke ya le United States (1943); Kokkinakis loko a tengisana na Greece, Huvo ya le Yuropa ya Timfanelo ta Vanhu (ECHR [European Court of Human Rights]) (1993).

◻ hlanganela vugandzeri hi ku ntshunxeka—Manoussakis ni Van’wana loko va tengisana na Greece, ECHR (1996).

◻ endla xiboho xo kombisa ku xixima mujeko wa tiko kumbe mfungho hi ku lawuriwa hi ripfalo—Huvo ya Dyondzo ya le Virginia Vupela-dyambu loko yi tengisana na Barnette, Huvo leyi Tlakukeke ya le United States (1943); Huvo leyi Tlakukeke ya le Philippines (1993); Huvo leyi Tlakukeke ya le India (1986).

◻ ala ntirho wa vusocha lowu lwisanaka ni ripfalo ra tona ra Vukreste—Georgiadis loko a tengisana na Greece, ECHR (1997).

◻ hlawula ku tshunguriwa ni mirhi leyi nga lwisaniki ni ripfalo ra tona—Malette loko a tengisana na Shulman, le Ontario, eCanada, Huvo ya Xikombelo (1990); Watch Tower loko yi tengisana na E.L.A., Huvo leyi Tlakukeke, San Juan, Puerto Rico (1995); Fosmire loko a tengisana na Nicoleau, New York, U.S.A., Huvo ya Swikombelo (1990).

◻ kurisa vana va tona hi ku ya hi ripfumelo ra tona leri sekeriweke eBibeleni hambiloko ripfumelo leri ri tlhontlhiwa loko ku kanerisaniwa hi ku wundliwa ka n’wana—St-Laurent loko a tengisana na Soucy, Huvo leyi Tlakukeke ya le Canada (1997); Hoffmann loko a tengisana na Austria, ECHR (1993).

◻ va ni mavandla ya le nawini lama nga hakerisiwiki xibalo, ku fana ni vukhongeri byin’wana lebyi tiviwaka—Vanhu loko va tengisana na Haring, le New York, eU.S.A., Huvo ya Swikombelo (1960).

◻ kumela lava va hlawuleriweke ku va entirhweni wo hlawuleka, lunghelo leri fambisanaka ni xibalo, leri fanaka ni leri nyikiwaka vatirhi va nkarhi hinkwawo va vukhongeri byin’wana—Nhlangano wa Tiko wa le Brazil wo Sirhelela Vaaki (National Institute of Social Security), eBrasília (1996).

[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

Minos Kokkinakis na nsati wakwe

[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

Kunihito Kobayashi

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 19]

The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck