Ndlela Yo Lemuka Ni Ku Hlula Ku Tsana Kwihi Ni Kwihi Ka Moya

HI KU YA HI MINTSHEKETO YA MAGRIKI, ACHILLES A A RI NHENHA LEYIKULU ku tlula tinhenha ta Magriki eNyimpini ya le Trojan, nyimpi yo hlasela doroba ra Troy. Ku vuriwa leswaku loko Achilles a ha ri ricece, mana wakwe u n’wi pete eNambyeni wa Styx, xisweswo a n’wi endla la nga hlaselekiki hi ku olova handle ka laha mana wakwe a a n’wi khome kona—laha hi ntolovelo ku vuriwaka xirhendze xa Achilles. Kwalaho, hi laha nseve lowu dlayaka, lowu copiweke hi Paris, n’wana wa Hosi Priam wa le Troy, wu tlhaveke Achilles kona wu n’wi dlaya.

Vakreste i masocha ya Kreste lama lwaka nyimpi ya moya. (2 Timotiya 2:3) Muapostola Pawulo u ri: “A hi dodombisani ni ngati ni nyama, kambe ni tihulumendhe, ni valawuri, ni vafumi va misava va munyama lowu, ni mavandla ya moya lama hombolokeke etindhawini ta le tilweni.” Ina, enyimpini ya hina a hi na valala van’wana handle ka Sathana Diyavulosi ni madimona yakwe.—Vaefesa 6:12.

Handle ko kanakana, a hi nga ta hlula enyimpini leyi loko a ku nga ri hi mpfuno lowu humaka eka Yehovha Xikwembu, loyi a hlamuseriweke tanihi “nhenha ya nyimpi.” (Eksoda 15:3, NW) Leswaku hi tisirhelela eka valala va hina lava levaka, hi nyikiwe mahavelo ya moya. Hi yona mhaka leyi muapostola a hi khongotelaka a ku: “Ambalani mahavelo hinkwawo lama humaka eka Xikwembu leswaku mi kota ku yima mi tiyile, mi lwisana ni marhengu ya Diyavulosi.”—Vaefesa 6:11.

Handle ko kanakana, mahavelo lawa lama humaka eka Yehovha Xikwembu hi lamanene ngopfu, ma kota ku bakanya nhlaselo wun’wana ni wun’wana wa moya. Xiya ndlela leyi Pawulo a ma xaxametaka ha yona: nkhamo wa ntiyiso, xisirhelelo xa xifuva xa ku lulama, milenge yi veheriwe swihlomo swa mahungu lamanene, xitlhangu lexikulu xa ripfumelo, xihuku xa ku ponisiwa ni banga ra moya. Xana ku ni swihlomo swo antswa ku tlula leswi, leswi munhu a nga langutelaka ku swi kuma? Loko socha leri nga Mukreste ri ambale mahavelo yo tano, ri nga hlula, hambiloko ri langutane ni swiyimo swo tika.—Vaefesa 6:13-17.

Hambiloko mahavelo ya moya, lama humaka eka Yehovha ma ri lamanene ngopfu naswona ma ri xisirhelelo eka hina, a hi fanelanga hi honisa swilo. Loko hi tsundzuka hi Achilles loyi ku vuriwaka leswaku a a nga hluriwi, xana swi nga endleka leswaku na hina hi ri ni ndhawu leyi hlaselekaka hi ku olova, xirhendze xa moya xa Achilles? Sweswo swi nga va ni khombo loko ho tshuka hi hlaseriwa hi nga swi rindzelanga.

Kambisisa Matlhari Ya Wena Ya Moya

Nghwazi leyi hluleke kambirhi hi ku kuma mendlele ya nsuku eka ntlangu wa Olimpiki wa ku rhetemuka eayisini, leyi a yi vonaka yi hanye kahle, yi wile hi xitshuketa ivi yi fa hi nkarhi wa ku leteriwa. Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo, ku vikiwe mahungu lama khomisaka gome eka The New York Times, lama nge: “Hafu ya vanhu va le Amerika va 600 000 lava hlaseriwaka hi vuvabyi bya mbilu lembe rin’wana ni rin’wana a va na lexi kombisaka leswaku va ni vuvabyi byebyo.” Hakunene, xiyimo xa rihanyo ra hina xi nge pimiwi hi ndlela leyi hi titwaka ha yona.

Swa fana loko hi ta eka vumoya bya hina. Xitsundzuxo xa Bibele xi ri: “Loyi a ehleketaka leswaku u yimile a a tivonele leswaku a nga wi.” (1 Vakorinto 10:12) Hambiloko matlhari ya hina ya moya ma ri yo antswa eka hinkwawo lama nga kona, hi nga ha sungula ku tsana. Leswi swi vangiwa hi leswi hi velekeriweke exidyohweni, kutani xiyimo xa hina xa vudyoho ni ku nga hetiseki xi nga ku hlula hi ku olova ku tiyimisela ka hina ku endla ku rhandza ka Xikwembu. (Pisalema 51:5) Ku nga khathariseki ku tiyimisela ka hina lokunene, mbilu ya hina leyi nga ni mano yi nga hi kanganyisa hi ku sungula ku va ni mianakanyo leyi vonaka xihoxo eka ntiyiso kumbe ku nyika swivangelo leswi nga twaliki, lerova hi ku olova hi honisa ku tsana ka hina kutani hi tixisa hi ku ehleketa leswaku swilo hinkwaswo swa ha famba kahle.—Yeremiya 17:9; Varhoma 7:21-23.

Ku engetela kwalaho, hi hanya emisaveni leyi hakanyingi yi nga ku voniki ku hambana exikarhi ka leswinene ni leswo biha naswona ya ku soholota. Leswaku nchumu wo karhi wu lulamile kumbe a wu lulamanga swi titshege hi ndlela leyi munhu a titwaka ha yona. Vonelo ra muxaka lowu ra hlohloteriwa eka swinavetiso, vuhungasi lebyi tolovelekeke ni le ka vuhaxi bya mahungu. Handle ko kanakana, loko hi nga swi xiyi, hi nga yengiwa leswaku hi ehleketa hi ndlela yoleyo, kutani mahavelo ya hina ya moya ma nga sungula ku tsana.

Ematshan’weni ya ku wela eka xiyimo xo tano lexi nga ni khombo, hi fanele hi yingisa xitsundzuxo xa Bibele lexi nge: “Tshamani mi ri karhi mi tikambela ku vona loko mi ri eripfumelweni, tshamani mi tikombisa leswi n’wina mi nga swona.” (2 Vakorinto 13:5) Loko hi endla tano, hi ta kota ku xiya ku tsana kun’wana ni kun’wana loku nga vaka ku sungurile kutani hi teka magoza lama lavekaka leswaku hi ku lulamisa, valala va hina va nga si ku vona ivi va hi hlasela. Kambe, xana hi tikambela njhani? Xana hi swihi swikombiso swin’wana leswi hi faneleke hi swi xiya loko hi ri karhi hi tikambela?

Ku Xiya Swikombiso

Xikombiso xin’wana lexi nga kombisaka ku tsana emoyeni hi loko hi nga ha tikarhati ngopfu eka dyondzo ya munhu hi xiyexe. Van’wana va swi tiva leswaku va fanele va dyondza ngopfu kambe a va wu kumi nkarhi wa ku endla tano. Swa olova ku wela eka mukhuva wolowo wo biha evuton’wini bya namuntlha bya ku tshama u khomekile. Hambiswiritano, khombo lerikulu hi leswaku hakanyingi vanhu va sasa hi ku vula leswaku leswi va swi endlaka a swi bihanga ngopfu, hikuva va ti dyondza tibuku leti vulavulaka hi Bibele loko va kuma nkarhi naswona va ya eminhlanganweni yin’wana ya Vukreste.

Ku anakanya hi ndlela yoleyo i ku tixisa. Swi fana ni munhu la ehleketaka leswaku u hava nkarhi wa ku tshama ehansi a dya swakudya leswinene, kutani a dyela ntsena ku khomisa nyoka, a ri karhi a khoma laha ni lahaya. Hambileswi kumbexana a nga ta ka a nga siki, ku nga ri khale a nga khomiwa hi mavabyi ya rihanyo. Hilaha ku fanaka, handle ka ku dya swakudya swa moya leswi xurhisaka, ku nga ri khale mahavelo ya hina ya moya ma nga sungula ku kombisa ku tsana ko karhi. Leswi nkarhi hinkwawo hi rhendzeriweke hi vuxisi ni mikhuva ya misava leyi, hi ku olova hi nga hluriwa hi minhlaselo leyi nga ni khombo ya Sathana.

Xin’wana lexi kombisaka ku tsana emoyeni i ku lahlekeriwa hi vonelo ra ku tshama hi hiteka enyimpini ya hina ya moya. Loko ku rhulile, socha a ri wu twi ntshikilelo naswona a ri ri voni khombo ra nyimpi. Xisweswo swi nga endleka ri nga xi voni xilaveko xa ku tshama ri lunghekile. Loko ro tshuka ri vitaniwa ku ya lwa hi xitshuketa, swi nga endleka ri va ri nga lunghekanga. Swa fana ni hi tlhelo ra moya. Loko hi pfumelela ku hiteka ka hina ku tsana, hi nga va lava nga ku lunghekelangiki ku bakanya minhlaselo leyi nga tshukaka yi hi hlaserile.

Kambe, xana hi nga swi vona njhani leswaku hi le ka xiyimo xexo? Hi nga ha tivutisa swivutiso leswi nga hlavutelaka xiyimo xa hina xa xiviri: Xana ndzi hisekela ku ya evutirhelini ku fana ni loko ndzi ya eku tihungaseni? Xana ndlela leyi ndzi hisekelaka ku heta nkarhi ndzi lunghiselela minhlangano yi fana ni leyi ndzi hisekelaka ku xava kumbe ku hlalela TV ha yona? Xana ndzi titwa ndzi lava ku endla swilo leswi ndzi swi fularheleke kumbe malunghelo lawa ndzi ma tshikeke loko ndzi va Mukreste? Xana ndzi vondzoka leswi vanhu van’wana va swi vitanaka vutomi lebyinene, lebyi va byi hanyaka? Leswi i swivutiso leswi kambisisaka, kambe swa pfuna ku vona ku tsana kun’wana ni kun’wana eka mahavelo ya hina ya moya.

Leswi matlhari ya hina ma nga ya moya, swi fanerile leswaku moya wa Xikwembu wu tirha hi ku olova evuton’wini bya hina. Leswi swi kombisiwa hi mpimo lowu mihandzu ya moya wa Xikwembu yi kombisiwaka ha wona eka hinkwaswo leswi hi swi endlaka. Xana u siringeka hi ku olova kumbe wa hlundzuka loko van’wana va endla kumbe va vula swilo leswi u nga swi rhandziki? Xana u swi kuma swi tika ku amukela ndzayo, kumbe, xana u vona onge van’wana va tshamela ku vona swihoxo eka wena? Xana u ni mavondzo swinene hikwalaho ka mikateko kumbe ku humelela ka van’wana? Xana u swi kuma swi tika ku tshamisana ni van’wana, ngopfu-ngopfu tintangha ta wena? Ku tikambisisa ka xiviri ku ta hi pfuna leswaku hi vona loko vutomi bya hina byi tele hi mihandzu ya moya wa Xikwembu kumbe loko mintirho ya nyama yi nghena hi vukanganyisi.—Vagalatiya 5:22-26; Vaefesa 4:22-27.

Magoza Lamanene Ya Ku Hlula Ku Tsana Ka Moya

Ku xiya swikombiso swa ku tsana ka moya a swi tiki; kambe swa nonon’hwa ku langutana ni ku tsana loku ivi u teka magoza ya ku ku lulamisa. Khombo ra kona, vanhu vo tala va ni ntolovelo wa ku tiyimelela, va sasa, va tsongahata xiphiqo lexi, kumbe va nga pfumeli leswaku va na xona. Sweswo swi ni khombo lerikulu—swi fana ni ku ya enyimpini u nga hlomanga hi ku helela! Mukhuva wo tano wu ta endla leswaku Sathana a hi hlasela hi ku olova. Ematshan’weni ya sweswo, hi fanele hi hatlisa ku teka magoza lamanene ya ku lulamisa xihoxo xin’wana ni xin’wana lexi hi nga xi xiyaka. Xana i yini lexi hi nga xi endlaka?—Varhoma 8:13; Yakobo 1:22-25.

Tanihi leswi hi nga enyimpini ya moya—nyimpi leyi katsaka ku lawula mianakanyo ya Mukreste ni mbilu—hi fanele hi endla hinkwaswo leswi hi nga swi kotaka leswaku hi sirhelela matimba ya mianakanyo ya hina. Tsundzuka leswaku man’wana ya matlhari ya moya i “xisirhelelo xa xifuva xa ku lulama,” lexi sirhelelaka mbilu ya hina, ni “xihuku xa ku ponisiwa,” lexi sirhelelaka mianakanyo ya hina. Ku dyondza ku tirhisa matlhari lawa hi ndlela leyi humelelaka swi nga endla leswaku hi hlula ematshan’weni ya ku hluriwa.—Vaefesa 6:14-17; Swivuriso 4:23; Varhoma 12:2.

Ku ambala “xisirhelelo xa xifuva xa ku lulama” hi ndlela leyi faneleke swi lava leswaku hi hamba hi tikambela malunghana ni ndlela leyi hi rhandzaka ku lulama ni ku venga vuhomboloki ha yona. (Pisalema 45:7; 97:10; Amosi 5:15) Xana mimpimanyeto ya hina yi hohlokile ku fana ni ya misava leyi? Xana swilo leswi swi nga tshama swi hi chavisa kumbe leswi hi nga tshama hi swi nyenya—ku nga ha va evuton’wini bya xiviri kumbe leswi kombisiwaka eka TV ni le ka tibayisikopo, etibukwini ni le ka timagazini—hi swi kuma swi ri leswi tsakisaka sweswi? Ku rhandza ku lulama ku ta hi pfuna hi vona leswaku leswi misava yi swi vulaka ntshunxeko ni vutlhari, entiyisweni ku nga ha va ku ri hasahasa ni ku tikukumuxa loku tumbeleke.—Varhoma 13:13, 14; Tito 2:12.

Ku vehela “xihuku xa ku ponisiwa” swi katsa ku yi vona kahle emiehleketweni ya hina mikateko ya nkarhi lowu taka, hi nga pfumeli ku hambukisiwa hi swilo leswi vonakaka ni leswi kokaka swa misava leyi. (Vaheveru 12:2, 3; 1 Yohane 2:16) Loko hi ri ni vonelo leri, ri ta hi pfuna leswaku hi rhangisa swilaveko swa moya, ku ri ni ku lwela ku kuma swilo leswi vonakaka kumbe leswi hi vuyerisaka. (Matewu 6:33) Xisweswo, ku tiyiseka leswaku hi ri tirhisa kahle tlhari leri, hi fanele hi tivutisa hi ku tshembeka: Xana ndzi lava yini evuton’wini? Xana ndzi ni tipakani leti kongomeke ta moya? Xana ndzi endla yini leswaku ndzi ti fikelela? Hambiloko hi ri Vakreste lava seleke va vatotiwa kumbe hi ri va vunyingi bya “ntshungu lowukulu,” hi fanele hi tekelela Pawulo, la nga te: “A ndzi titeki se ndzi swi khomile; kambe ku ni xilo xin’we malunghana na swona: Ku rivala swilo swa le ndzhaku ni ku kokela emahlweni eka swilo swa le mahlweni, ndzi lwela ku fikelela pakani.”—Nhlavutelo 7:9; Vafilipiya 3:13, 14.

Nhlamuselo ya Pawulo ya mahavelo ya hina ya moya yi gimeta hi xikhutazo lexi nge: “Hi swikhongelo swa mixaka hinkwayo ni xikombelo mi hamba mi khongela nkarhi hinkwawo hi moya. Kutani hi xikongomelo xexo mi hiteka nkarhi hinkwawo, mi kombelela vakwetsimi hinkwavo.” (Vaefesa 6:18) Leswi swi kombisa magoza mambirhi lamanene lawa hi faneleke hi ma teka leswaku hi hlula kumbe hi sivela ku tsana kun’wana ni kun’wana ka moya: Hlakulela xinakulobye lexinene na Xikwembu, naswona u va ni vuxaka lebyikulu ni Vakreste-kuloni.

Loko hi titoloveta mukhuva wa ku hundzukela eka Yehovha hi swikhongelo swa “mixaka hinkwayo” (hi phofula swidyoho swa hina, hi kombela ku rivaleriwa, hi kombela nkongomiso, hi nkhensa mikateko, hi dzunisa ku suka etimbilwini ta hina) naswona “nkarhi hinkwawo” (erivaleni, exihundleni, hi munhu hi vuyena, hi nga susumetiwi hi munhu), hi nga va ni vuxaka lebyikulu na Yehovha. Wolowo i nsirhelelo lowukulu lowu hi nga wu kumaka.—Varhoma 8:31; Yakobo 4:7, 8.

Hi tlhelo lerin’wana, hi khutaziwa ku khongelela “vakwetsimi hinkwavo,” hi leswaku, Vakreste-kulorhi. Eswikhongelweni swa hina hi nga ha tsundzuka vamakwerhu va moya lava nga ematikweni ya le kule, lava xanisekaka kumbe ku langutana ni maxangu yo karhi. Kambe ku vuriwa yini hi Vakreste lava hi tirhaka na vona ni lava hi vonanaka na vona siku ni siku? I swinene ku va khongelela na vona, hilaha Yesu a khongeleleke vadyondzisiwa vakwe hakona. (Yohane 17:9; Yakobo 5:16) Swikhongelo swo tano swi endla leswaku hi tshinelelana swinene naswona swa hi tiyisa leswaku hi langutana ni minhlaselo ya “lowo homboloka.”—2 Vatesalonika 3:1-3.

Xo hetelela, tshama u ri karhi u xi anakanya swinene xitsundzuxo xa rirhandzu xa muapostola Petro, lexi nge: “Makumu ya swilo hinkwaswo ma tshinele. Hikokwalaho, hlutekani emianakanyweni, naswona mi xalamuka eswikhongelweni. Ku tlula hinkwaswo, rhandzanani hi rirhandzu ro enta, hikuva rirhandzu ri funengeta swidyoho swo tala.” (1 Petro 4:7, 8) Swa olova swinene ku pfumelela ku nga hetiseki ka vanhu—ka vanhu van’wana ni ka hina—ku nghena etimbilwini ni le mianakanyweni ya hina ivi ku va swihinga, swikhunguvanyiso. Sathana u ku tiva kahle ku tsana loku ka vanhu. Maendlelo man’wana yakwe ya vuxisi i ku vanga ku avana kutani a hlula hakona. Hikokwalaho, hi fanele hi hatla hi funengeta swidyoho swo tano hi ku kombisa rirhandzu lerikulu eka un’wana ni un’wana kutani hi nga “nyiki Diyavulosi ndhawu.”—Vaefesa 4:25-27.

Tihlayise U Tiyile eMoyeni Sweswi

Xana loko u vona leswaku misisi ya wena a yi kamiwanga kumbe u vona leswaku thayi ya wena a yi yimanga kahle, u endla yini? U swi lunghisa hi ku hatlisa hilaha u nga swi kotaka hakona. A va talanga vanhu lava nga swi tshikaka, va vona onge ku languteka hi ndlela yoleyo a ku na mhaka. Hi fanele hi endla hi ku hatlisa hilaha ku fanaka loko swi ta eku tsaneni ka moya. Swivati swa nyama swi nga vangela leswaku vanhu va swi languta hi ku sola, kambe swivati swa moya leswi tshikiwaka swi nga lulamisiwi swi nga vangela ku nga amukeriwi hi Yehovha.—1 Samuwele 16:7.

Yehovha hi rirhandzu u hi nyike swilo hinkwaswo leswi hi swi lavaka leswaku hi susa ku tsana kun’wana ni kun’wana ka moya kutani hi tshama hi tiyile emoyeni. U hi nyika switsundzuxo nkarhi ni nkarhi ni swiringanyeto leswi tirhaka, leswaku hi tiva swilo leswi hi faneleke ku swi endla, hi ku tirhisa minhlangano ya Vukreste, tibuku leti vulavulaka hi Bibele ni Vakreste-kulorhi lava wupfeke ni lava va hi khathalelaka. Swi le ka hina leswaku hi swi amukela hi tlhela hi swi tirhisa. Leswi swi lava matshalatshala ni ku titshinya. Kambe tsundzuka leswi muapostola Pawulo a swi vuleke hi ku tshembeka a ku: “Ndlela leyi ndzi tsutsumaka ha yona a yi kanakanisi; swibakela swa mina ndzi swi kongomisa hi ndlela leyi nga ta endla leswaku ndzi nga bi moya; kambe ndzi ba miri wa mina, ndzi wu kongomisa tanihi hlonga, leswaku loko ndzi chumayele eka van’wana, mina ndzi nga vi loyi a nga amukelekiki hi ndlela yo karhi.”—1 Vakorinto 9:26, 27.

Hikwalaho xalamuka, u nga tshuki u pfumelela ku va na xirhendze xa moya xa Achilles. Ematshan’weni ya sweswo, hi ku titsongahata ni hi xivindzi a hi endleni leswi lavekaka sweswi leswaku hi xiya naswona hi hlula ku tsana kun’wana ni kun’wana ka moya loku hi nga na kona.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 19]

“TSHAMANI MI RI KARHI MI TIKAMBELA KU VONA LOKO MI RI ERIPFUMELWENI, TSHAMANI MI TIKOMBISA LESWI N’WINA MI NGA SWONA.”—2 Vakorinto 13:5.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 21]

“MI XALAMUKA ESWIKHONGELWENI. KU TLULA HINKWASWO, RHANDZANANI HI RIRHANDZU RO ENTA, HIKUVA RIRHANDZU RI FUNENGETA SWIDYOHO SWO TALA.”—1 Petro 4:7, 8. 

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

TIVUTISE . . .

◆ Xana ndlela leyi ndzi hisekelaka ku heta nkarhi ndzi lunghiselela minhlangano ya fana ni leyi ndzi hisekelaka ku xava kumbe ku hlalela TV ha yona?

◆ Xana ndzi vondzoka leswi vanhu van’wana va swi vitanaka vutomi lebyinene, lebyi va byi hanyaka?

◆ Xana ndzi hlundzuka hi ku olova loko vanhu va endla kumbe va vula nchumu lowu ndzi nga wu rhandziki?

◆ Xana ndzi swi kuma swi tika ku amukela ndzayo kumbe ndzi vona onge vanhu va tshamela ku vona swihoxo eka mina?

◆ Xana ndzi swi kuma swi tika ku hanyisana ni van’wana?

◆ Xana mimpimanyeto ya mina yi hohloke ku fana ni ya misava leyi?

◆ Xana ndzi na tipakani leti kongomeke ta moya?

◆ I yini lexi ndzi xi endlaka leswaku ndzi fikelela tipakani ta moya?

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 18]

Achilles: From the book Great Men and Famous Women; Roman soldiers and page 21: Historic Costume in Pictures/Dover Publications, Inc., New York