Macollegiant—Ma Pfuniwe Hi Ku Dyondza Bibele

Xana u tshama u twa hi Macollegiant (swichudeni swa vukhongeri)?

Ntlawa lowu lowutsongo wa vukhongeri bya Madachi wa lembe-xidzana ra vu-17 a wu hambanile ni tikereke leti a ti simekiwile ta nkarhi wolowo. njhani, naswona xana ku na leswi hi nga swi dyondzaka eka wona? Leswaku hi kumisisa kahle, a hi tlheleleni le ndzhaku enkarhini wolowo.

HI 1587, Jacobus Arminius (kumbe Jacob Harmensen) u fike edoroba-nkulu ra Amsterdam. A nga vanga na xiphiqo xa ku kuma ntirho, hikuva timfanelo takwe a ti khorwisa. Loko a ri ni malembe ya 21, u thwasile eYunivhesiti ya Leiden le Holland. Endzhaku ka sweswo, u hete malembe ya tsevu eSwitzerland, a dyondzisiwa ntivo-vukwembu hi Théodore de Bèze, mutlhandlami wa Mutisi wa Ndzhundzunuko wa Muprotestente, John Calvin. A swi hlamarisi leswi Maprotestente ya le Amsterdam ma tsakeleke ku hlawula Arminius wa malembe ya 27 hi vukhale leswaku a va un’wana wa vafundhisi va wona! Kambe, malembe ma nga ri mangani endzhaku, swirho swo tala swa kereke swi tisorile hi ku va swi n’wi hlawurile. Hikwalaho ka yini?

Mhaka Ya Ku Kunguhateriwa

Hi ku hatlisa loko Arminius a ve un’wana wa vafundhisi, dyondzo ya ku kungahateriwa yi vange leswaku ku va ni njhekanjhekisano exikarhi ka Maprotestente ya le Amsterdam. Dyondzo leyi yi ve xisekelo xa tidyondzo ta Calvin, kambe swirho swin’wana swa kereke swi vone onge Xikwembu lexi kunguhataka ku ponisiwa ka vanhu van’wana kambe van’wana xi va avanyisela ku lovisiwa, xi ni tihanyi naswona xi hombolokile. Valandzeri va Calvin a va rindzele leswaku leswi Arminius a nga xichudeni xa Bèze, a a ta lulamisa miehleketo ya vakaneti lava. Hambiswiritano, ematshan’weni ya sweswo Arminius u yime ni vakaneti lava, ku nga leswi hlamariseke valandzeri va Calvin. Hi 1593 mholovo yoleyo yi ve yikulu lerova yi vanga leswaku Maprotestente ya doroba-nkulu ma avana ma va mintlawa yimbirhi—lava seketelaka dyondzo leyi ni lava va yi alaka, lava nga ni vonelo lerinene.

Ku nga si hela malembe yo tala, mholovo leyi ya kwalaho yi vange ku avana ka Maprotestente ya tiko hinkwaro. Eku heteleleni, hi November 1618 ku fike laha ku nga lulamisiwa xiphiqo. Valandzeri va Calvin, va seketeriwa hi masocha ni vanhu va tiko, va rhambe vakaneti va vona (lava hi nkarhi wolowo a va vitaniwa Maremonstranta) leswaku va ta enhlanganweni wa tiko, Huvo ya Maprotestente ya le Dordrecht. Loko nhlangano wolowo wu hela, vafundhisi hinkwavo va Maremonstrant va byeriwe leswaku va hlawula: Ku sayina xitiyisekiso xa leswaku va nge he tlheli va chumayela, kumbe va famba etikweni. Vo tala va hlawule ku famba etikweni. Leswi vafundhisi va Maremonstrant va fambeke, valandzeri va Calvin lava tiyeke va sale va khome kereke. Tidyondzo ta Calvin ti hlurile—kumbe hi nga ku huvo yi ve ni ntshembo wolowo.

Ku Sungula Ni Ku Andza Ka Macollegiant

Ku fana ni le tindhawini tin’wana, vandlha ra Maremonstrant eximutanini xa Warmond, ekusuhi na Leiden, ri lahlekeriwe hi mufundhisi wa rona. Kambe, ku hambana ni tindhawu tin’wana, vandlha rero a ri pfumelanga leswaku mufundhisi wa rona a siviwa hi loyi huvo yi n’wi vekeke. Tlhandla-kambirhi, loko mufundhisi wa Muremonstrant a veke vutomi byakwe ekhombyeni hi ku tlhelela eWarmond hi 1620 leswaku a ya khathalela vandlha, swirho swin’wana swa vandlha a swi n’wi amukelanga na yena. Swirho leswi a swi sungule ku khoma minhlangano ya swona exihundleni handle ka mpfuno wa mufundhisi. Endzhaku, minhlangano leyi yi vitaniwe ti-college, kasi lava a va hlanganyela a va vitaniwa Macollegiant.

Hambileswi Macollegiant ma veke kona hikwalaho ka xiyimo xo karhi ku nga ri hi nsinya wa nawu, hi ku hatlisa xiyimo xexo xi cincile. Xirho xa vandlha ku nga Gijsbert van der Kodde u vule leswaku hi ku hlangana wu nga ri na mufundhisi la wu rhangelaka, ntlawa lowu a wu pfumelelana swinene ni Bibele ni ndlela ya Vakreste vo sungula ku tlula ya tikereke leti simekiweke. U vule leswaku ntlawa wa vafundhisi wu sunguriwe endzhaku ka ku fa ka vaapostola ku ri ndlela ya ku nyika ntirho eka vanhu lava a va nga swi lavi ku dyondza ntirho wa mavoko.

Hi 1621, Van der Kodde swin’we ni swirho leswi nga ni vonelo leri fanaka ni ra yena va rhurhele eximutanini xa le kusuhi xa Rijnsburgb leswaku va ta yi khomela kona minhlangano ya vona. Malembe yo karhi endzhaku, loko vukhongeri byi nga ha xanisiwi, ndlela leyi minhlangano ya Macollegiant a yi khomiwa hi yona yi hangalake ni tiko hinkwaro kutani yi phasa “swinyenyana swo hambana-hambana,” hilaha n’wamatimu Siegfried Zilverberg a swi vekaka hakona. Vo tala va vona a va ri Maremonstrant, Mamennon, Masocinian hambi ku ri vativi va vukhongeri. Van’wana a va ri varimi. Van’wana a va ri vatlhokovetseri, vakandziyisi, madokodela ni vatshila. Spinoza (Benedictus de Spinoza) mutivi wa filosofi ni mudyondzisi Johann Amos Comenius (kumbe Jan Komenský), swin’we na Rembrandt van Rijn, mumpfampfarhuti la dumeke, va wu tsakerile ntlawa lowu. Mavonelo yo hambana-hambana lawa a ma ta ni vagandzeri lava ma kucetele ku ya emahlweni ka tidyondzo ta Macollegiant.

Endzhaku ka 1640 ntlawa lowu wu gingiritekaka wu kule hi ku hatlisa. Ku sunguriwe swikolo swin’wana le Rotterdam, Amsterdam, Leeuwarden ni le ka madoroba-nkulu man’wana. Profesa wa matimu Andrew C. Fix u vula leswaku exikarhi ka lembe ra 1650 na 1700, “Macollegiant . . . ma andze ma va vukhongeri byin’wana bya nkoka swinene ni lebyi nga ni nkucetelo lowukulu hi lembe-xidzana ra vu-17 eHolland.”

Tidyondzo Ta Macollegiant

Tanihi leswi ku twisisana, ku lehiselana mbilu ni ntshunxeko wa ku vulavula a swi ri swona leswi a swi hlawula ntlawa wa Macollegiant, Mucollegiant ha un’we a a ntshunxekile ku pfumela tidyondzo to hambana-hambana. Hambiswiritano, a va hlanganisiwe hi ripfumelo rin’we. Hi xikombiso, Macollegiant hinkwawo a ma tlangela nkoka wa dyondzo ya Bibele ya munhu hi xiyexe. Mucollegiant un’wana u tsarile a vula leswaku xirho xin’wana ni xin’wana xi fanele xi “tilavisisela ndlela yo tiva Xikwembu ku nga ri hi mpfuno wa munhu un’wana.” Ma endle tano. Hi ku ya hi Jacobus C. van Slee, n’wamatimu wa kereke wa lembe-xidzana ra vu-19, Macollegiant a ma ri ni vutivi lebyikulu bya Bibele ku tlula vanhu va mintlawa yin’wana ya vukhongeri va nkarhi wolowo. Hambi ku ri valala va dzunise Macollegiant hikwalaho ka vuswikoti bya wona bya ku tirhisa Bibele hi ndlela leyinene.

Kambe, loko Macollegiant ma ri karhi ma ya emahlweni ma dyondza Bibele, ma ye ma va ni ripfumelo leri hambaneke ni ra tikereke letin’wana. Mindzavisiso leyi endliweke hi lembe-xidzana ra vu-17 ku ya eka ra vu-20, yi hlamusela swin’wana swa leswi a va swi pfumela:

Kereke yo Sungula. Adam Boreel, Mucollegiant tlhelo mutivi wa vukhongeri, hi 1644 u tsarile leswaku loko kereke yo sungula yi khumbeke eka tipolitiki hi nkarhi wa Mufumi Constantine, yi tshove ntwanano wa yona na Kreste naswona yi lahlekeriwe hi ku huhuteriwa hi moya lowo kwetsima. U engetele hi ku vula leswaku hikwalaho ka sweswo, tidyondzo ta mavunwa ti andzile ivi ti hambeta ku ta fikela esikwini rakwe.

Ndzhundzunuko. Ndzhundzunuko wa lembe-xidzana ra vu-16 lowu a wu rhangeriwe hi Luther, Calvin ni van’wana a wu nga ri ni matimba lama ringaneke eku hundzuluxeni ka kereke. Ematshan’weni ya sweswo, hi ku ya hi Mucollegiant la nga murhangeri tlhelo dokodela, Galenus Abrahamsz (1622-1706), Ndzhundzunuko wu endle leswaku xiyimo xa vukhongeri xi nyanya ku biha hi ku vangela leswaku ku va ni mholovo ni rivengo. Ndzhundzunuko wa xiviri wu fanele wu cinca mbilu, ku nga leswi Ndzhundzunuko wu tsandzekeke ku swi endla.

Kereke ni Vafundhisi. Tikereke leti simekiweke ti onhakile, ti ni moya wa misava naswona ti pfumala vulawuri bya le tilweni. Nchumu lowu mani na mani la khathalaka hi vukhongeri a nga wu endlaka i ku tshika kereke leyi a yi nghenaka leswaku a nga hlanganyeli eka swidyoho swa yona. Macollegiant ma vule leswaku xikhundlha xa vufundhisi a hi xa Matsalwa naswona “xi ni khombo eka vumoya bya vandlha ra Vukreste.”

Mfumo ni Paradeyisi. Un’wana wa vasunguri va xikolo xa le Amsterdam, ku nga Daniel de Breen (1594-1664), u tsale leswaku Mfumo wa Kreste a wu nga ri mfumo wa moya lowu tshamaka embilwini ya munhu. Mudyondzisi Jacob Ostens, Mucollegiant wa le Rotterdam, u vule leswaku “vakokwana va matsalwa a va langutele ku hetiseka ka switshembiso swa vutomi bya laha misaveni.” Hilaha ku fanaka, Macollegiant a ma rindzele nkarhi lowu ha wona misava a yi ta hundzuriwa paradeyisi.

Vunharhu-un’we. Varhangeri van’wana va Macollegiant, lava kuceteriweke hi tidyondzo ta Socinian, va yi arile dyondzo ya Vunharhu-un’we.c Hi xikombiso, Daniel Zwicker (1621-78) u tsale leswaku dyondzo yin’wana ni yin’wana leyi kanetanaka ni mianakanyo leyi twisisekaka, ku fana ni Vunharhu-un’we, a yi “amukeleki naswona i ya mavunwa.” Hi 1694 vuhundzuluxeri bya Bibele lebyi hundzuluxeriweke hi Mucollegiant Reijnier Rooleeuw byi kandziyisiwile. Byi hundzuluxele xiphemu xo hetelela xa Yohane 1:1 hi ndlela leyi: “Naswona rito a ri ri xikwembu” ematshan’weni ya mahundzuluxelelo lama tolovelekeke lama nge: “Rito a ri ri Xikwembu.”d

Minhlangano Ya Vhiki Na Vhiki

Hambileswi Macollegiant a ma nga twanani eka tidyondzo ta wona hinkwato, swikolo swa wona eka madoroba-nkulu yo hambana-hambana a swi tirha hi ndlela leyi fanaka. N’wamatimu Van Slee u vika leswaku emasikwini yo sungula ya ntlawa wa Macollegiant, minhlangano a yi nga lunghiseleriwi ka ha ri emahlweni. Macollegiant a ma ri ni vonelo ra leswaku hi ku ya hi marito ya muapostola Pawulo malunghana ni xilaveko xa ku “profeta,” vaxinuna hinkwavo a va ta swi kota ku vulavula ni vanhu exikolweni hi ku ntshunxeka. (1 Vakorinto 14:1, 3, 26) Hikwalaho ka sweswo, hakanyingi minhlangano a yi hela nivusiku swinene naswona van’wana va vayingiseri a va “etlela vurhongo.”

Endzhaku, minhlangano yi hleriwe kahle. Macollegiant a ma nga hlangani hi Tisonto ntsena kambe ni le xikarhi ka vhiki nimadyambu. Ku pfuna xivulavuri ni vandlha leswaku va lunghiselela ka ha ri na nkarhi minhlangano hinkwayo ya lembe rero, nongonoko lowu tsariweke a wu xaxameta tindzimana ta Bibele leti nga ta kambisisiwa swin’we ni maletere yo sungula ya vito ra xivulavuri. Endzhaku ka loko nhlangano wu sunguriwe hi risimu ni xikhongelo, xivulavuri a xi hlamusela tindzimana ta Bibele. Loko xi hetile, a xi kombela vavanuna leswaku va tiphofula hi nhloko-mhaka leyi ka ha ku buriwaka hi yona. Kutani xivulavuri xa vumbirhi a xi kombisa ndlela leyi tindzimana toleto ti tirhaka ha yona. Minhlangano a yi pfariwa hi xikhongelo ni risimu.

Macollegiant ya le dorobeni ra Harlingen, exifundzheni xa Friesland a ma ri ni ndlela leyi nga tolovelekangiki ya ku fambisa minhlangano ya wona. Xivulavuri lexi dyeke nkarhi a xi fanele xi riha ndziho wutsongo.

Minhlangano Ya Tiko Hinkwaro

Macollegiant ma tlhele ma vona ni xilaveko xa minhlangano leyikulu. Xisweswo, ku sukela hi 1640, Macollegiant lama humaka etikweni hinkwaro a ma teka riendzo kambirhi hi lembe (hi ximun’wana ni hi ximumu) ma ya eRijnsburg. N’wamatimu Fix u tsala leswaku minhlangano leyi a yi va pfumelela ku “tolovelana ni mavonelo, mintlhaveko, ripfumelo ni mintirho ya vamakwavo lava humaka ekule.”

Macollegiant man’wana lama teke a ma qacha ndhawu ya ku tshama eka vaaki va swimitana swa kwalaho kasi man’wana a ma tshama eGroote Huis, kumbe Yindlu Leyikulu, muako lowu nga ni makamara ya 30 lowu a wu ri wa Macollegiant. A ku phameriwa swakudya leswi tolovelekeke leswi ringaneke vanhu va 60 ku ya eka 70. Endzhaku ka swakudya swa nimadyambu, vaendzi a va valanga ntanga lowukulu wa muako lowu leswaku va tsakela ‘ntumbuluko wa Xikwembu, bulo leri rhuleke, kumbe nkarhi wa ku anakanyisisa hi swilo swa moya.’

Hambileswi ku nga riki Macollegiant hinkwawo ma voneke xilaveko xa ku khuvuriwa, yo tala ya vone swi laveka. Xisweswo nkhuvulo wu ve xiendlakalo lexi vaka kona etinhlengeletanweni letikulu. N’wamatimu Van Slee u vula leswaku nkhuvulo hi ntolovelo a wu endliwa hi Mugqivela nimixo. Endzhaku ka risimu ni xikhongelo a ku landzela nkulumo leyi vulavulaka hi xilaveko xa ku khuvuriwa. Endzhaku xivulavuri a xi kombela vanhu lava kuleke lava a va lava ku khuvuriwa leswaku va phofula ripfumelo ra vona, tanihi ku vula va ku “Ndza pfumela leswaku Yesu Kreste i N’wana wa Xikwembu lexi hanyaka.” Endzhaku ka loko nkulumo yi pfale hi xikhongelo, hinkwavo lava nga kona a va ya exidziveni xa ku khuvuleriwa eka xona, kutani va vona vavanuna ni vavasati va nkhinsama exidziveni, leswaku mati ma fika emakatleni ya vona. Kutani mukhuvuri a susumeta nhloko ya mupfumeri lontshwa hakatsongo-tsongo kukondza yi nyupela ematini. Endzhaku ka nkhuvulo, hinkwavo a va tlhelela eswitshan’wini swa vona leswaku va ya yingisela nkulumo yin’wana.

Hi Mugqivela nindzhenga hi 5:00 p.m, nhlangano wa kona a wu sungula hi ku hlaya loku komisiweke ka Bibele, risimu ni xikhongelo. Ku tiyiseka leswaku ku tshama ku ri ni xivulavuri, swikolo swa le Rotterdam, Leiden, Amsterdam na le Holland N’walungu a swi cincana hi ku avela swivulavuri swa nhlengeletano yin’wana ni yin’wana. Siku ra Sonto nimixo a ri vekeriwe ku tlangela Xilalelo xa Hosi. Endzhaku ka nkulumo, xikhongelo ni risimu, vavanuna a va va vo rhanga ku dya xinkwa ni ku nwa vhinyo ivi ku landzela vavasati. Hi Sonto nimadyambu a ku landzela tinkulumo leti engetelekeke, kutani hi Musumbhunuku nimixo vanhu hinkwavo a va hlengeletana leswaku va ta yingisa nkulumo yo hetelela. Van Slee u vula leswaku tinkulumo to tala leti a ti nyikeriwa emintsombanweni leyi a ti ri leti tolovelekeke, ti kandziyisa ku tirhisa leswi hlamuseriweke ku tlula ku swi hlamusela ntsena.

Vanhu va ximutana xa Rijnsburg a va swi tsakela leswaku minhlangano leyi yi khomeriwa eka xona. Muhlamuseri un’wana wa lembe-xidzana ra vu-18 u tsale leswaku ku tala ka vanhu vambe, lava a va dya ngopfu, swi va vuyerise ngopfu vanhu va ximutana xexo. Ku engetela kwalaho, endzhaku ka ntsombano wun’wana ni wun’wana Macollegiant a ma nyikela mali yo karhi eka swisiwana swa le Rijnsburg. A swi kanakanisi leswaku vanhu va ximutana xexo va titwe va lahlekeriwile loko minhlangano yi tshika ku khomeriwa kona hi 1787. Endzhaku ka sweswo, ntlawa wa Macollegiant wu nyamalarile. Hikwalaho ka yini?

Lexi Endleke Leswaku Wu Nyamalala

Eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-17, ku pfuke mholovo hi tinhlamuselo ta vukhongeri. Macollegiant man’wana ma vone leswaku tinhlamuselo ta vanhu ti fanele ti va ta nkoka ku tlula nhlavutelo ya Xikwembu, kambe man’wana ma swi kanetile. Eku heteleleni, mholovo leyi yi avanyise ntlawa hinkwawo wa Macollegiant. Macollegiant ma tlhele ma hlangana nakambe endzhaku ka loko vakaneti va matlhelo hamambirhi va file. Nilokoswiritano, n’wamatimu Fix u vula leswaku endzhaku ka ku avana loku, ntlawa lowu “a wu tlhelanga wu fana ni wa le ku sunguleni.”

Ku tirhisana swinene ka tikereke ta Maprotestente eka lembe-xidzana ra vu-18 na kona ku hoxe xandla eku nyamalaleni ka Macollegiant. Tanihi leswi misinya ya milawu ya Macollegiant ya tinhlamuselo ni ku tirhisana a swi ya swi amukeleka swinene eka vanhu, “rivoningo leri nga tshama ri voninga ri ri roxe ra Vucollegiant ri ye ri timeka loko ku Voningeriwa ka Vukhongeri ku sungula.” Eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-18, Macollegiant yo tala a ma tswongiwe hi Mamenno ni mintlawa yin’wana ya vukhongeri.

Tanihi leswi Macollegiant ma nga swi lavangiki ku va ni mianakanyo yin’we entlaweni wa wona, a ku ri ni mavonelo yo tala ku fana ni Macollegiant hi woxe. Ma swi xiyile leswi, hikwalaho a ma tivulanga lama nga “hlangana . . . [endleleni] yin’we ya ku ehleketa,” tanihi leswi muapostola Pawulo a khongotelaka Vakreste leswaku va endla tano. (1 Vakorinto 1:10) Hambiswiritano, hi nkarhi lowu fanaka Macollegiant a ma langutele nkarhi lowu a ku ta va ni tidyondzo ta masungulo ta Vukreste, to kota vun’we bya mianakanyo.

Loko ku xiyiwa ntiyiso wa leswaku vutivi bya ntiyiso a byi nga si andza emasikwini ya Macollegiant, ma veke xikombiso lexinene, lexi vukhongeri byo tala namuntlha byi nga dyondzaka eka xona. (Ringanisa Daniyele 12:4.) Ku kandziyisa ka vona xilaveko xa ku dyondza Bibele a ku pfumelelana ni xitsundzuxo xa muapostola Pawulo lexi nge: “Tiyisekani hi swilo hinkwaswo.” (1 Vatesalonika 5:21) Dyondzo ya munhu hi xiyexe ya Bibele yi dyondzise Jacobus Arminius ni van’wana leswaku tidyondzo tin’wana ta vukhongeri ni mikhuva leswi ku nga khale swi ri kona a swi nga sekeriwanga eBibeleni nikatsongo. Loko va xiye leswi, va ve ni xivindzi xa ku hambana ni vukhongeri lebyi simekiweke. Xana na wena a wu ta endla hilaha ku fanaka?

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Rembrandt van Rijn

[Swifaniso leswi nga eka tluka 26]

Ximutana xa Warmond laha Macollegiant ma sunguleke kona, ni Nambu wa De Vliet laha a ku khuvuleriwa kona

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 23]

Background: Courtesy of the American Bible Society Library, New York