Xana U Tinyika Nkarhi Wo Va Ni Ndyangu Wa Wena?

“VATATANA Va Majapani Va Rhandziwa—Hambileswi Va Khomekeke Hi Ntirho Ni Leswi Va Nga Tlangiki Ni Vana Va Vona.” Malembe lama hundzeke, nhloko-mhaka leyi yi humelerile eka phepha-hungu leri vuriwaka Mainichi Shimbun. Xihloko lexi xi vike leswaku vana va Majapani va tiphesente ta 87,8 enkambisisweni lowu endliweke hi hulumendhe va vule leswaku va ta swi tsakela ku khathalela vatata wa vona loko va dyuharile. Hambiswiritano, eka nkandziyiso wa Xinghezi wa phepha-hungu rero, ku humelele mhaka leyi fanaka ehansi ka nhloko-mhaka leyi hambaneke. A yi ku “Vatatana Ni Vana: Mhaka Ya Ku Honisa.” Ku hambana ni nkandziyiso wa Xijapani, xihloko lexi xi kandziyise mhaka yin’wana eka ndzavisiso lowu fanaka: Siku rin’wana ni rin’wana ra ntirho, vatatana va Majapani a va va ni vana va vona timinete ta 36 ntsena. Loko ku pimanisiwa, vatatana va le Jarimani Vupela-dyambu a va va ni vana va vona timinete ta 44 exikarhi ka vhiki, kasi va le United States, a va va na vona timinete ta 56.

A hi vatatana ntsena lava nga wu kumiki nkarhi wa ku tshama ni vana va vona. Vamanana vo tala va pfuka va ya entirhweni. Hi xikombiso, vamanana vo tala lava nga mutswari un’we va boheka ku tirha ntirho wa ku tihanyisa leswaku va hlayisa ndyangu wa vona. Hikwalaho ka sweswo, nkarhi lowu vatswari—vatatana ni vamanana—va tinyikaka wona ni vana va vona i wutsongo.

Ndzavisiso lowu endliweke hi 1997 eka vana va kondlo-a-ndzi-dyi vo tlula 12 000 va le Amerika, wu kombise leswaku vantshwa lava nga ni vuxaka bya le kusuhi ni vatswari va vona, a va tali ku karhatiwa hi ntshikilelo wa mianakanyo, ku anakanya ku tisunga, ku endla madzolonga, kumbe ku tirhisa swilo leswi godzombelaka. Kasi un’wana wa vaendli va nkambisiso lava va kambisiseke hi vuenti, u te: “U nge pfuki u ku twisisile ku twanana exikarhi ka mutswari ni n’wana loko u nga tinyiki nkarhi wa ku tshama na vona.” Ku tinyika nkarhi wo va ni vana va wena ni ku vulavula na vona i swa nkoka.

Ku Pfuleka Ka Mukhandlu Wo Vulavurisana

Mindyangu leyi ngopfu-ngopfu yi nga ekhombyeni ra ku pfumala nkarhi wa ku vulavurisana hi leyi mutswari a tshamaka ekule ni le kaya hikwalaho ka ku tirha ekule ni le kaya. Entiyisweni, ku pfuleka ka mukhandlu wo vulavurisana a ko va emindyangwini leyi nga ni mutswari la tshamaka ekule ni le kaya ntsena. Vatswari van’wana, hambiloko va tshama ekaya, va ya entirhweni vana va vona va nga si pfuka ivi va vuya entirhweni loko vana se va etlele. Leswaku va pfala mukhandlu lowu pfuriweke hi ku va va nga vonani, vatswari van’wana va tinyika nkarhi wo va ni mindyangu ya vona hi mahelo-vhiki ni hi tiholideyi. Va vulavula hi ku va ni nkarhi wa “nkoka” ni vana va vona.

Kambe, xana ku pfumala ka nkarhi lowu eneleke ku nga siviwa hi nkarhi lowu wa risima? Muendli wa ndzavisiso, Laurence Steinberg u ri: “Hi ntolovelo, vana lava vatswari va vona va va nyikaka nkarhi wo leha va humelela ku antswa ku tlula lava nga wu kumiki nkarhi wa ku va ni vatswari va vona. Swi vonaka swi tika ku siva nkarhi lowu lahlekeke. Mianakanyo ya ku kuma nkarhi wa risima yi vonaka yi tekeriwe ehansi swinene.” Hi yona ndlela leyi wansati wa le Burma a titwaka ha yona. Nuna wakwe—Mujapani wa xiviri—siku rin’wana ni rin’wana u fika ekaya hi awara ya n’we kumbe ya mbirhi nivusiku a huma entirhweni. Hambileswi a tinyikaka nkarhi wo va ni ndyangu wakwe hi mahelo-vhiki, nsati wakwe u ri: “Ku va ekaya hi Migqivela ni Tisonto a swi nge wu pfali mukhandlu lowu pfulekeke endyangwini loko u nga ri kona exikarhi ka vhiki. . . . Xana u nga heta vhiki hinkwaro u nga dyi nchumu kutani hi Mugqivela ni hi Sonto u dyela ni masiku laman’wana?”

Ku Laveka Matshalatshala Ya Vukheta

Ku vula leswaku i swinene ku va ni mbulavurisano lowunene endyangwini swi olova ku tlula ku swi endla. Swilaveko swa ku tihanyisa ni ku hlayisa ndyangu swi endla leswaku swi n’wi tikela tatana kumbe manana la tirhaka ntirho wa ku tihanyisa leswaku a tinyika nkarhi wo va ni ndyangu wakwe. Vo tala lava swiyimo swa vona swi va sindzisaka ku va ekule ni le kaya, va vulavurisana nkarhi ni nkarhi hi ku ba riqingho kumbe ku tsala mapapila. Kambe, hambiloko mi ri swin’we ekaya kumbe mi nga ri swin’we, ku laveka matshalatshala ya vukheta leswaku mi va ni mbulavurisano lowunene endyangwini.

Vatswari lava honisaka ku vulavurisana ni mindyangu ya vona va ta tshovela hikwalaho ka ku honisa koloko ka vona. Tatana la tsandzekeke ku tinyika nkarhi wo va ni ndyangu wakwe, hambi ku ri ku dya na wona u tikume a khome nyarhi hi timhondzo. N’wana wakwe wa jaha u ve munhu wa madzolonga, kasi lowa nhwanyana u kumiwe a ri karhi a yiva exitolo. Loko tatana loyi a tilunghiselela ku ya tlanga galufu hi Sonto yin’wana nimixo, n’wana wakwe wa jaha u angule hi ku kariha. U te: “Xana manana o va mutswari a ri yexe la kaya? Manana hi yena la endlaka swiboho eka swilo hinkwaswo swa ndyangu. Tatana, a wu . . . ,” mufana loyi u ririle.

Marito wolawo ma endle leswaku tatana loyi a ehleketa. Eku heteleleni u endle xiboho xa leswaku u ta sungula hi ku hamba a fihlula ni ndyangu wakwe. Eku sunguleni a ko va yena ni nsati wakwe. Hakatsongo-tsongo, vana va hlanganyerile, kutani ku fihlula swin’we ku endle leswaku va tlhela va vulavurisana hi ku olova. Leswi swi endle leswaku ndyangu wu dya swin’we swakudya swo lalela. Hi ndlela yoleyo, wanuna loyi u endle matshalatshala ya ku ponisa ndyangu wakwe wu nga si hohlokela makumu.

Mpfuno Lowu Humaka eRitweni Ra Xikwembu

Bibele yi khutaza vatswari leswaku va tinyika nkarhi wo vulavurisana ni vana va vona. Hi ku tirhisa muprofeta Muxe, Vaisrayele va lerisiwe leswi: “Yingisa, Israel! Yehova, Šikwembu ša hina, hi šona Šikwembu le’ši hanyaka ntsena. U ta ranḍa Yehova, Šikwembu ša wena, hi mbilu hikwayo ya wena, ni moya hikwawo wa wena, ni matimba hikwawo ya wena. Milawu le’yi nḍi ku nyikaka namuntlha yi ta v̌a e mbilwini ya wena. U ta yi dyonḍisa v̌ana v̌a wena, u yi v̌ula e ndlwini ya wena, ne ku enḍeni ka wena, ni loko u ya etlela, ni loko u pfuka.” (Deteronoma 6:4-7) Ina, loko hi lava ku nghenisa marito ya Xikwembu emianakanyweni ni le timbilwini ta vana, hina lava hi nga vatswari hi fanele hi teka goza ra ku tinyika nkarhi wo va ni mindyangu ya hina.

Lexi tsakisaka, ndzavisiso lowu wu boxiweke wa 1997 wa vana va kondlo-a-ndzi-dyi vo tlula 12 000 va le Amerika, wu kombise leswaku “exikarhi ka vanhu va tiphesente ta kwalomu ka 88, . . . lava vuleke leswaku va nghena kereke, ku vuriwe leswaku vukhongeri ni xikhongelo i nsirhelelo.” Vakreste va ntiyiso va swi tiva leswaku dyondzo leyinene ya vukhongeri emakaya yi sirhelela vantshwa leswaku va nga tirhisi swilo leswi godzombelaka hi ndlela yo biha, va nga vi ni ntshikelelo wa mintlhaveko, va nga tisunga, va nga va ni madzolonga ni swo fana ni sweswo.

Vatswari van’wana va vona onge swa tika ku kuma nkarhi lowu va nga vaka ni mindyangu ya vona ha wona. Leswi swi tano ngopfu-ngopfu eka vamanana lava nga mutswari un’we, lava va nga swi rhandzaka ku tinyika nkarhi wo va ni vana va vona, kambe va faneleke ku tirha ntirho wa ku tihanyisa. Xana va nga wu kuma kwihi nkarhi wa risima wa ku va ni mindyangu ya vona? Bibele yi ri: “Hlayisa vutlhari lebyi pfunaka ni vuswikoti byo ehleketa.” (Swivuriso 3:21, NW) Vatswari va nga tirhisa “vuswikoti byo ehleketa” leswaku va kuma nkarhi wa ku va ni mindyangu ya vona. Njhani?

Loko u ri manana la tirhaka, loyi a titwaka a karhele loko a vuya entirhweni, swi nga va njhani loko wo kombela vana leswaku va ku pfuna ku lunghiselela swakudya? Nkarhi wolowo mi nga ta va mi ri swin’we ha wona wu ta endla leswaku mi va ni vuxaka bya le kusuhi. Loko wa ha sungula, swi nga teka nkarhi lowu engetelekeke leswaku vana va wena va ku pfuna. Kambe, ku nga ri khale u ta kuma leswaku swa tsakisa naswona swi hlayisa nkarhi.

U nga ha va u ri tatana la nga ni swilo swo tala leswi u faneleke u swi endla hi mahelo-vhiki. Ha yini u nga endli swin’wana swa swilo leswi ni vana va wena? Loko mi ri karhi mi tirha, u nga vulavula na vona hi nkarhi lowu fanaka u va nyika ndzetelo wa nkoka. Xitsundzuxo xa Bibele xa leswaku u nghenisa marito ya Xikwembu eka vana va wena xi ku khutaza ku vulavula na vona ‘loko u tshamile endlwini ya wena ni loko u famba endleleni’—entiyisweni, nkarhi wun’wana ni wun’wana. Loko u vulavula ni vana va wena loko mi ri karhi mi tirha swin’we, u kombisa “vutlhari lebyi pfunaka.”

Ku tinyika nkarhi wo va ni ndyangu wa wena swi va ni vuyelo lebyi nga ta tshama nkarhi wo leha. Xivuriso xa Bibele xi ri: “V̌utlhari byi le ka la’v̌a pfumelaka ku ṭunḍušiwa.” (Swivuriso 13:10) Hi ku tinyika nkarhi wa ku vulavurisana ni ndyangu wa wena, u ta swi kota ku wu nyika ndzayo ya vutlhari leswaku wu kota ku langutana ni swiphiqo swa vutomi bya siku ni siku. Loko nkongomiso wo tano wu nyikiwa sweswi, wu ta hlayisa nkarhi wo tala ni ku sivela gome enkarhini lowu taka. Ku tlula kwalaho, wu ta endla leswaku wena ni ndyangu wa wena mi tshama mi tsakile. Leswaku u kota ku nyika nkongomiso wo tano, ku laveka leswaku u handza xihlovo lexi teleke hi mati ya vutlhari lebyi kumekaka eRitweni ra Xikwembu, ku nga Bibele. Yi tirhise ku dyondzisa vana va wena ni ku kongomisa magoza ya ndyangu wa wena.—Pisalema 119:105.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Vantshwa lava nga ni vuxaka bya le kusuhi ni vatswari va vona, a va tali ku karhatiwa hi ku tshikileriwa emintlhavekweni

[Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

Mbulavurisano lowunene wu va ni vuyelo lebyikulu evuton’wini bya ndyangu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Loko u ri karhi u tirha ni n’wana wa wena, u nga vulavula na yena naswona u n’wi nyika ndzetelo wa nkoka