Ku Hlayisa Xitshembiso Xa Mina Xa Ku Tirhela Xikwembu

HI KU VULA KA FRANZ GUDLIKIES

Eka ntlawa lowu a ndzi ri eka wona wa masocha yo tlula dzana, a ku sele mune ntsena lama hanyaka. Leswi a ndzi langutane ni rifu, ndzi khinsame hi matsolo ndzi tshembisa Xikwembu ndzi ku, ‘Loko ndzo pona enyimpini leyi, ndzi ta ku tirhela minkarhi hinkwayo.’

NDZI endle xitshembiso xexo malembe ya 54 lama hundzeke, hi April 1945, loko ndzi ri socha evuthwini ra le Jarimani. A ku ri emahlweninyana ka ku hela ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, naswona vuthu ra Soviet a ri hlasela hi matimba ri kongome tlhelo ra Berlin. Masocha ya ka hina a ma gove ekusuhi ni doroba ra Seelow eNambyeni wa Oder, tikhilomitara leti nga ehansi ka 65 ku suka eBerlin. Kwalaho a hi hlaseriwa vusiku ni nhlikanhi hi swibamu leswikulu, kutani ntlawa wa masocha lowu a ndzi ri na wona a wu hela.

A ku ri hi nkarhi wolowo laha ro sungula evuton’wini bya mina ndzi khongeleke Xikwembu ndzi ri karhi ndzi rila. Ndzi tsundzuke tsalwa ra Bibele leri mana wa mina la chavaka Xikwembu a a ri tshaha minkarhi yo tala, leri nge: “U v̌itana ka mina hi siku ra mahlomulo, nḍi ta ku lwela, kutani wena u ta nḍi ḍunisa.” (Pisalema 50:15) Ndzi tshembise Xikwembu xitshembiso lexi nga laha henhla loko ndzi ri endzeni ka migodi kwalaho, ndzi ri karhi ndzi ringeta ku ponisa vutomi bya mina. Xana ndzi swi kote njhani ku xi hlayisa? Naswona swi tise ku yini leswaku ndzi va xirho xa vuthu ra le Jarimani?

Ku Kulela eLithuania

Hi 1918, hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava, tiko ra Lithuania ri kume ntshunxeko kutani ri simeka hulumendhe ya fambiselo ra xidimokrati. Ndzi velekiwe hi 1925 emugangeni wa Memel (Klaipėda) ekusuhi na Lwandle ra Baltic. Muganga lowu a wa ha ku endliwa xiphemu xa Lithuania lembe ra le mahlweni ka ku velekiwa ka mina.

Mina ni vamakwerhu va xisati va ntlhanu hi kule hi tsakile. Tatana a a fana ni munghana wa hina lonkulu, minkarhi hinkwayo a a endla swilo na hina. Vatswari va hina a va ri swirho swa Kereke ya Evangelical, kambe a va nga yi ekerekeni hikuva Manana a a hlundzukisiwe hi vukanganyisi bya mufundhisi wa kona. Hambiswiritano, a a xi rhandza Xikwembu ni Rito ra xona, Bibele, leri a a hisekela ku ri hlaya.

Hi 1939, Jarimani ri teke xiphemu xa Lithuania laha a hi tshama kona. Kutani, eku sunguleni ka 1943, ndzi vitaniwile leswaku ndzi ya evusocheni evuthwini ra Jarimani. Ndzi vavisekile eka nyimpi yin’wana, kambe endzhaku ka loko ndzi horile, ndzi tlhelele eGovelweni ra le Vuxeni. Enkarhini lowu nyimpi a yi nga ha ma fambeli kahle Majarimani naswona a ma tlhentlha emahlweni ka vuthu ra Soviet. Hi wona nkarhi wolowo ndzi poneke ri ahlamile, hilaha swi hlamuseriweke hakona eka xingheniso.

Ku Hlayisa Xitshembiso Xa Mina

Loko nyimpi ya ha tinyike matimba, vatswari va mina va rhurhele eOschatz, le Jarimani, edzonga-vuxa bya Leipzig. A swi tika ku kuma laha va nga kona endzhaku ka nyimpi. Kambe wu ve ntsako lowukulu swinene ku tlhela hi hlangana eku heteleleni! Ku nga ri khale endzhaku ka sweswo, hi April 1947, ndzi fambe na Manana ku ya yingisela nkulumo ya le rivaleni leyi a yi nyikeriwa hi Max Schubert, la nga un’wana wa Timbhoni ta Yehovha. Manana a a ri ni ntshembo wa leswaku u kume vukhongeri bya ntiyiso, kutani endzhaku ko ya eminhlanganweni yi nga ri yingani, ndzi sungule ku hlanganyela evukhongerini byakwe.

Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo, Manana u wile exitepisini, a vaviseka ngopfu kutani a fa endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani. Loko a ri exibedlhele emahlweninyana ko va a fa, u ndzi khutazile hi musa a ku: “Ndzi khongele ko tala leswaku onge un’wana wa vana va mina a nga kuma ndlela ya Xikwembu. Sweswi ndza swi vona leswaku swikhongelo swa mina swi hlamuriwile, kutani ndzi ta fa hi ku rhula.” Ndzi wu langutele hi mahlo-ngati nkarhi lowu Manana a nga ta pfuka eku feni kutani a vona leswaku swikhongelo swakwe swi hetisekile!—Yohane 5:28.

Hi August 8, 1947, loko ku hundze tin’hweti ta mune endzhaku ka loko ndzi yingisele nkulumo ya Makwerhu Schubert, ndzi kombise ku tinyiketela ka mina eka Yehovha Xikwembu hi ku khuvuriwa enhlengeletanweni ya le Leipzig. Eku heteleleni, a ndzi teka magoza ya ku hetisisa xitshembiso lexi ndzi xi endleke eka Xikwembu. Hi ku hatlisa ndzi ve phayona, tanihi laha vatirheli va nkarhi hinkwawo va Timbhoni ta Yehovha va vitaniwaka hakona. Hi nkarhi wolowo a ku ri ni maphayona ya kwalomu ka 400, lama tshamaka etikweni leri endzhaku ri vitaniweke Riphabliki ra Xidimokrati ra Jarimani, kumbe Jarimani Vuxa.

Miringo Yo Sungula Ya Ripfumelo

Muakelani wa mina eOschatz u ringete ku endla leswaku ndzi tsakela Vumarx, a vula leswaku loko ndzo va xirho xa nhlangano wa Socialist Unity Party of Germany (SED), ndzi ta kuma dyondzo leyi sekeriwaka hi Mfumo ya le yunivhesiti. A ndzi yi amukelanga nyiko yoleyo, tanihi laha na Yesu a nga yi amukelangiki nyiko ya Sathana.—Matewu 4:8-10.

Siku rin’wana hi April 1949, maphorisa mambirhi ma tile laha a ndzi tirha kona kutani ma sindzisa leswaku ndzi famba na wona. Ndzi yisiwe ehofisi ya kwalaho ya tinhlori ya Soviet, laha ndzi fikeke ndzi hehliwa hi ku tirhisana ni vaseketeri va vukhepitali va le Vupela-dyambu. Va vule leswaku ndzi nga kombisa leswaku a ndzi na nandzu hi ku ya emahlweni ni ntirho wa mina wa yindlu ni yindlu kambe ndzi va vikela hi munhu un’wana ni un’wana la vulaka swo biha hi Soviet Union, kumbe SED kumbe un’wana ni un’wana la yaka eminhlanganweni ya Timbhoni ta Yehovha. Loko ndzi va byele leswaku a ndzi nge swi koti ku endla tano, va ndzi pfalele ekhotsweni. Endzhaku, va ndzi yise endhawini leyi a yi vonaka onge i huvo ya vusocha. Xigwevo xa mina: malembe ya 15 ya ku tirha hi nsindziso eSiberia!

Ndzi tshame ndzi rhurile, kutani leswi swi va hlamarisile vatirhela-mfumo volavo. Hiloko va ndzi byela leswaku xigwevo xa mina xi ta tshama xi te tano, kambe swi ta va swi ringene ku ta vika kan’we hi vhiki ku fikela loko ndzi tiyimisele ku endla leswi va swi lavaka. Leswi a ndzi lava xitsundzuxo eka Timbhoni leti wupfeke, ndzi ye eMagdeburg, laha hofisi ya rhavi ra Sosayiti ya Watch Tower a ri kumeka kona hi nkarhi wolowo. Riendzo rero a ri nga olovi hikuva a ndzi rindziwile. Ernst Wauer loyi a a tirha eka Ndzawulo ya swa le Nawini eMagdeburg, u ndzi byele a ku: “Lwana kutani u ta hlula. Cinca mianakanyo kutani u ta hluriwa. Hi leswi hi dyondzeke swona etikampeni ta nxaniso.”a Xitsundzuxo xexo xi ndzi pfune ku hlayisa xitshembiso xa mina xa ku tirhela Xikwembu.

Ku Yirisiwa Ni Ku Khomiwa Nakambe

Hi July 1950, ndzi nyikiwe xiavelo xa ku va mulanguteri la famba-fambaka. Hambiswiritano, hi August 30, maphorisa ma dumele yindlu ya hina eMagdeburg, kutani ntirho wa hina wa ku chumayela wu yirisiwa. Hiloko xiavelo xa mina xi cinciwa. Mina na Paul Hirschberger a hi fanele hi tirha ni mavandlha ya kwalomu ka 50, hi heta masiku mambirhi kumbe manharhu ni vandlha ha rin’we, hi pfuna vamakwerhu leswaku va tilunghiselela ku ya emahlweni ni vutirheli bya vona ehansi ka ku yirisiwa. Etin’hwetini leti landzeleke, ndzi pone ka tsevu ku khomiwa hi maphorisa!

Eka rin’wana ra mavandlha lawa a ku ri ni munhu la hi xengeke eka Stasi, Maphorisa ya Tiko. Xisweswo, hi July 1951, mina na Paul hi khomiwile hi ri exitarateni hi vavanuna va ntlhanu lava rhiyeke swibamu. Loko hi anakanya hi swona, ha swi vona leswaku a hi nga titsheganga hi nhlengeletano ya Yehovha hilaha a hi fanele hi endle hakona. Vamakwerhu lava kuleke va hi tsundzuxile leswaku hi nga tshuki hi famba swin’we. Ku titshemba ku tlurisa ku endle leswaku hi lahlekeriwa hi ntshunxeko wa hina! Tlhandlakambirhi, a hi nga si burisana hi leswi hi nga ta swi vula loko ho khomiwa.

Loko ndzi ri ndzexe ekhotsweni, ndzi kombele Yehovha ndzi ri karhi ndzi rila leswaku a ndzi pfuna ndzi nga xengi vamakwerhu kumbe ndzi landzula ripfumelo ra mina. Endzhaku ka loko ndzi khomiwe hi vurhongo, ndzi pfuxiwe hi xitshuketa hi rito ra munghana wa mina Paul. Kamara leri a a konaniseriwa eka rona hi ntlawa wa Stasi a ri ri ehenhla ka khotso ra mina. Tanihi leswi a ku ri vusiku lebyi hisaka naswona ku ri ni moya wo tsakama, nyangwa ya rikupakupa a yi pfuriwile, kutani a ndzi swi twa hinkwaswo leswi a swi vulavuriwa, hambileswi a ndzi swi twela ekule. Endzhakunyana, loko ndzi konanisiwa, ndzi hlamule hi ndlela leyi fanaka, ku nga nchumu lowu hlamariseke vatirhela-mfumo. Ndzimana ya Bibele leyi Manana a a yi rhandza swinene leyi nge, “U v̌itana ka mina hi siku ra mahlomulo, nḍi ta ku lwela,” a yi hambeta yi ta emianakanyweni ya mina, kutani ndzi khutazekile swinene.—Pisalema 50:15.

Endzhaku ka ku konanisiwa koloko, mina na Paul hi hete tin’hweti ta ntlhanu ekhotsweni ra Stasi, eHalle, hi nga si gweviwa, kutani endzhaku hi yisiwe eMagdeburg. Loko ndzi ri eMagdeburg, minkarhi yin’wana a ndzi vona miako ya rhavi ra hina leri pfariweke. A ndzi navela onge ndzi nga va ndzi tirha kona ku ri ni ku va ekhotsweni! Hi February 1952 hi byeriwe xigwevo xa hina: “Malembe ya khume ekhotsweni ni malembe ya 20 ya ku lahlekeriwa hi malunghelo ya tiko.”

Ku Va Ni Ripfumelo Leri Tiyeke eKhotsweni

Timbhoni ta Yehovha leti gweviweke malembe ya khume a ti ri ni nchumu lowu a wu ti fungha swa nkarhinyana loko ti ri ekhotsweni. A ku rhungeleriwa lapi ro tshwuka enengeni wun’we wa buruku ni le vokweni rin’we ra baji ra hina. Nakambe, a ku vekiwa phepha ro tshwuka ehandle ka nyangwa wa khotso ra hina leswaku ri lemukisa varindzi leswaku hi swigevenga leswi nga ni khombo swinene.

Entiyisweni valawuri a va hi teka hi ri swigevenga swo biha swinene. A hi nga pfumeleriwanga ku va ni Bibele, hikuva tanihi laha murindzi a hlamuseleke hakona a ku: “Loko Mbhoni ya Yehovha yi khome Bibele yi fana ni xigevenga loko xi khome xibamu.” Leswaku hi va ni nhlengeleto wa matsalwa ya Bibele, a hi hlaya tibuku ta mutsari wa Murhaxiya, Leo Tolstoy, loyi hakanyingi a a tshaha matsalwa ya Bibele etibukwini takwe. A hi nhlokohata tindzimana leti ta Bibele.

Loko ndzi nga si khomiwa hi 1951, a ndzi tshembisane ku tekana na Elsa Riemer. A a ndzi endzela ekhotsweni ko tala hilaha a nga swi kotaka hakona naswona a a ndzi rhumelela xiputsa xa swakudya kan’we hi n’hweti. A a tlhela a fihla ni swakudya swa moya eka swiputsa swakwe. Siku rin’wana u tshama a nghenisa swihloko swa Xihondzo xo Rindza endzeni ka tisoseji. Hakanyingi varindzi a va tsemelela tisoseji ku vona loko ku nga fihliwanga nchumu endzeni ka tona, kambe enkarhini lowu, xiputsa lexi xi fike va ri ekusuhi ni ku chayisa entirhweni, kutani a xi kamberiwanga.

Hi nkarhi wolowo, mina na Karl Heinz Kleber a hi tshama ekamareni rin’we ra khotso swin’we ni vabohiwa vanharhu lava a va nga ri Timbhoni. Xana a hi ta xi hlaya njhani Xihondzo xo Rindza handle ko voniwa? Hi endle onge hi hlaya buku yo karhi kasi endzeni ka yona hi fihle swihloko swa Xihondzo xo Rindza. Hi tlhele hi hundzisela swakudya leswi swa risima swa moya eka Timbhoni-kulorhi ekhotsweni.

Loko hi ri ekhotsweni, hi tlhele hi tirhisa nkarhi lowu kumekaka hi byela van’wana hi ta Mfumo wa Xikwembu. Ndzi tsakile ku vona un’wana wa vabohiwa-kulorhi a va mupfumeri hikwalaho ka sweswo.—Matewu 24:14.

Ku Tlhelela eVutirhelini Bya Nkarhi Hinkwawo

Hi April 1, 1957, ndzi ntshunxiwile, endzhaku ka kwalomu ka malembe ya tsevu ndzi pfaleriwile. Ku nga si hela mavhiki mambirhi ndzi tekane na Elsa. Loko ntlawa wa Stasi wu twe leswaku ndzi ntshunxiwile, wu lave ndlela ya leswaku ndzi khomiwa nakambe. Ku balekela sweswo, mina na Elsa hi tsemakanye ndzilakana hi ya tshama eBerlin Vupela-dyambu.

Loko hi fika eBerlin Vupela-dyambu, Sosayiti yi lave ku tiva makungu ya hina. Hi hlamusele leswaku un’wana wa hina u ta phayona kasi lowun’wana yena u ta tirha ntirho wa ku tihanyisa.

Yi hi vutisile yi ku: “Xana mi nge swi tsakeli ku phayona havumbirhi bya n’wina?”

Hi te: “Loko sweswo swi nga koteka, hi ta sungula hi ku hatlisa.”

Xisweswo hi nyikiwe mali yo karhi loko n’hweti yin’wana ni yin’wana yi hela leswaku hi kota ku tikhathalela hi yona, kutani hi sungula ku va maphayona yo hlawuleka hi 1958. Swi hi tsakisile swinene ku vona vanhu lava hi dyondzeke Bibele na vona va hundzula vutomi bya vona va va malandza ya Yehovha! Malembe lama landzeleke ya khume hi ri maphayona yo hlawuleka, ma hi dyondzise ku tirha swin’we hi ri nuna na nsati. Elsa a a ndzi pfuna nkarhi hinkwawo, niloko ndzi lunghisa movha. Nakambe a hi hlaya swin’we, hi dyondza swin’we ni ku khongela swin’we.

Hi 1969 hi averiwe ntirho wa ku famba-famba, hi endzela mavandlha yo hambana-hambana vhiki na vhiki, leswaku hi pfuna eka swilaveko swa swirho swa wona. Josef Barth, wanuna la nga ni ntokoto entirhweni wa ku famba-famba, u ndzi tsundzuxile a ku: “Loko u lava ku humelela exiavelweni xa wena, kombisa vamakwerhu rirhandzu ra vumakwerhu.” Ndzi ringetile ku tirhisa xitsundzuxo xexo. Hikwalaho ka sweswo, hi ve ni xinakulobye lexikulu ni vun’we na Timbhoni-kulorhi, leswi endleke leswaku swi olova ku nyikela ndzayo loko yi laveka.

Hi 1972, Elsa u kumeke a ri ni vuvabyi bya khensa naswona a endliwa vuhandzuri. Endzhaku, u ve ni vuvabyi bya marhambu. Hambileswi a a twa ku vava swinene, a a famba na mina vhiki rin’wana ni rin’wana loko hi endzela mavandlha, a tirha swinene hilaha a nga swi kotaka hakona ni vamakwerhu va xisati ensin’wini.

Ku Lulamisa Swilaveko

Hi 1984, va le vukweni va lave nkhathalelo wa nkarhi hinkwawo, hikwalaho hi tshike ntirho wa ku famba-famba hi ya va pfuna ku fikela loko va fa endzhaku ka malembe ya mune. (1 Timotiya 5:8) Kutani hi 1989, Elsa u vabye ngopfu. Lexi tsakisaka, u sungule ku antswa, kambe ndzi boheke ku endla mintirho hinkwayo ya le kaya. Ndza ha dyondza ku khathalela munhu la twaka ku vava nkarhi hinkwawo. Kambe, ku nga khathariseki ntshikilelo wa mianakanyo ni mintlhaveko, ha ha swi rhandza swilo swa moya.

Ha nkhensa leswi namuntlha ha ha riki maphayona. Hambiswiritano, hi kote ku twisisa leswaku lexi nga xa nkoka, a hi xikhundla lexi hi nga eka xona naswona a hi ku kota ku endla swilo swo tala, kambe i ku tshama hi tshembekile. Hi lava ku tirhela Xikwembu xa hina Yehovha, ku nga ri malembe ma nga ri mangani, kambe hilaha ku nga riki na makumu. Ntokoto wa hina wu ve ndzetelo wo hlamarisa wa nkarhi lowu taka. Naswona Yehovha u hi nyike matimba ya ku n’wi dzunisa hambiloko hi ri ehansi ka swiyimo leswi ringaka swinene.—Vafilipiya 4:13.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Ndzi pfaleriwe ekhotsweni leri eMagdeburg

[Xihlovo Xa Kona]

Gedenkstätte Moritzplatz Magdeburg für die Opfer politischer Gewalt; Foto: Fredi Fröschki, Magdeburg

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Loko hi tekana hi 1957

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Ndzi ri na Elsa namuntlha