Ku Onheteriwa KA Nhundzu Ku Nga Herisiwa
VATSARI vambirhi, Jane Norman na Myron W. Harris, va ri: “Ku onheteriwa ka nhundzu hi vantshwa minkarhi hinkwayo ku tekiwe ku ri ndlela ya ku kombisa ku nga xiximi vatswari ni ku venga mimpimanyeto ya vona.” Hambiloko vantshwa vo tala va pfumela leswaku a ku na nchumu lowu nga endliwaka ku lulamisa xiyimo lexi, vatsari lava va vula leswaku “muntshwa un’we wa kondlo-a-ndzi-dyi eka vanharhu u ehleketa leswaku ku onheteriwa ka nhundzu hi vantshwa a ku ta siveriwa loko vatswari a va va khathalela swinene vana va vona, ni loko vantshwa a va nga phirheki.” Hambiloko swo koteka leswaku vana va tshama va khomekile hi swo karhi ni loko va lawuriwa swinene hi vatswari swi nga endlaka leswaku nhundzu yi nga onheteriwi ngopfu, xana sweswo swi nga kota ku herisa swivangelo-nkulu swa kona?
Loko vantshwa vo tala va ri voxe, a va onhi nchumu, kambe loko va ri ntlawa kumbe va ri vambirhi, va nga ringeta ku kokela nyingiso eka vona, va endla swilo swa vuhunguki ni leswi humeke endleleni. Leswi a swi ri tano hi Nelson, loyi loko a pyopyiwile hi swidzidzirisi kumbe byalwa, hakanyingi a a kombisa ku hlundzuka ni ku nga eneriseki ka yena hi ku onhetela nhundzu. José, hi ku hlohloteriwa hi leswi vuriweke eKerekeni ya Khatoliki malunghana ni malunghelo ya ku aviwa ka ndhawu ni ya ntirho, u vone leswaku u fanele a hlanganyela eka switereka ni ku hlela leswaku ku onheteriwa ka nhundzu, ku va yona ndlela ya ku kombisa ku vilela. Hambiswiritano, Nelson na José va kume nchumu wun’wana lowu antswaka swinene ku tlula madzolonga ni ku onhetela nhundzu.
Swivangelo Swin’wana Leswikulu Swa Ku Onheteriwa Ka Nhundzu
A hi kambisiseni kahle leswaku ha yini vantshwa van’wana va hlanganyela eku onheteriweni ka nhundzu. Vana vo tala va kondlo-a-ndzi-dyi va pfilunganyekile naswona va “hlamusela leswaku misava leyi yi hlanga-hlanganile, i ndhawu leyi pfilunganeke, leyi teleke hi vanhu lava pengaka.” Kambe ku hambana ni leswi vanhu van’wana va swi anakanyaka, xiviko xin’wana xi te: “Vana va kondlo-a-ndzi-dyi va khathala ngopfu hi vumundzuku bya vona. Va khathala ngopfu ku tlula ndlela leyi vanhu lavakulu va anakanyaka ha yona.” A ri karhi a swi xiya kumbe a nga swi xiyi, muntshwa la khumbekaka eku onheteriweni ka nhundzu a nga ha va hi ndlela yoleyo a phofula gome leri a nga na rona, swiphiqo leswi nga lulamisiwangiki, kumbe swilaveko leswi nga hetisisiwangiki. Hi ku ya hi xiviko lexi boxiweke eku sunguleni, “a nga kona ni un’we wa vanhu [lava] va vulavuleke hi mhaka leyi la lweleke kumbe ku seketela ku onheteriwa ka nhundzu, hambi ku ri lava va nga [tshama] va hlanganyela eka swona.”
Swi nga ha endleka leswaku muntshwa a nga tali ku twa marito ya ku tlangela leswi a swi endlaka kumbe ya ku n’wi khutaza. Tanihi leswi dyondzo yi yaka yi va ya nkoka naswona mintirho yo tala yi lava leswaku u va ni vutivi lebyi hlawulekeke kumbe vutshila byo karhi, muntshwa a nga ha titwa a nga titshembi. Tlhandla-kambirhi, vatswari, vadyondzisi kumbe tintangha ta vona va nga ha va va sola ngopfu naswona va langutela swo tala eka vona, va yisa nyingiso eka leswi muntshwa a nga swi fikelelaka ku nga ri eka yena tanihi munhu. Vanhu vo tala va xandzuka kumbe va onhetela nhundzu hikuva va nga tsakisiwi hi leswi vona va nga xiswona. Xana rirhandzu ni nkhathalelo wa vatswari a swi nge wu hunguti swinene ntshikilelo wolowo?
U nga ha va u swi xiyile leswaku hambiloko mimfumo yin’wana yi vonaka yi tshikile ku ringeta ku lawula ku tsalatsariwa ka makhumbi ni swilo swin’wana swa mahanyelo yo biha leswi endliwaka hi vantshwa, hi ntolovelo vaaka-tiko lava khumbekaka va ha langutele leswaku vadyondzisi ni valanguteri va dyondzo va lawula ku onheteriwa ka nhundzu. Malunghana ni ku hlayisiwa ka nawu, The World Book Encyclopedia yi ri: “Ku onhetela nhundzu i nandzu lowu munhu a nga wu rihaka hi mali kumbe hi ku pfaleriwa ekhotsweni. Tihulumendhe tin’wana ematikweni man’wana ti ni milawu leyi vekaka vutihlamuleri eka vatswari loko vana va vona va onhetele nhundzu. Kambe vanhu vo tala lava onhetelaka nhundzu a va xupuriwi. Emilandzwini yo fana ni yoleyo swa tika ku tirhisa nawu, naswona ndziho wa swiendlo swo tala swa ku onhetela nhundzu a hi wukulu ngopfu lerova ku teka goza ra le nawini a swi pfuni nchumu.” Xiviko xin’wana xi vula leswaku i tiphesente tinharhu ntsena ta vanhu lava endleke swiendlo leswi lava nga tshama va khomiwa.
Swi nga endleka u pfumela leswaku loko vatswari va endla ntirho wa vona hi mfanelo ku nga va yona ndlela yo antswa ya ku herisa xivangelo xa mahanyelo yo biha. Kambe loko vutomi bya ndyangu byi ya byi hohloka, vanhu va xaniseka. Profesa Ana Luisa Vieira de Mattos, wa Yunivhesiti ya le São Paulo, eBrazil, u vula leswaku swivangelo swin’wana swa ku va ni swiphiqo ni vantshwa i “ku pfumaleka ka vulawuri lebyinene bya vatswari, ku pfumaleka ka milawu, ku pfumaleka ka mbulavurisano, ku honisiwa, ku nga khathali kumbe ku pfumala ku tsakela.”
Entiyisweni, hi ku vonile ku hetiseka ka marito ya Yesu enkarhini wa hina lama nge: “Hikwalaho ka ku engeteleka ka ku kala nawu rirhandzu ra vo tala ri ta hola.” (Matewu 24:12) Xana u kona la nga kanetaka leswaku marito lama tsariweke eka 2 Timotiya 3:1-4 ma hetiseka? Muapostola Pawulo u tsarile a ku: “Tiva leswi, leswaku emasikwini yo hetelela ku ta fika minkarhi ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona. Hikuva vanhu va ta va lava tirhandzaka, varhandzi va mali, lava titivaka, lava titlakusaka, vasandzi, lava nga yingisiki vatswari, lava nga nkhensiki, lava nga tshembekiki, lava nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko, lava nga laviki ntwanano hambi wu ri wihi, valumbeti, lava nga tikhomiki, lava nga ni tihanyi, lava nga rhandziki vunene, vaxengi, lava omeke tinhloko, lava tikukumuxaka hi ku tinyungubyisa, lava rhandzaka mintsako ku ri ni ku rhandza Xikwembu.” Ntiyiso hi leswaku, ku hanya exikarhi ka vanhu lava va hanyaka hi ndlela leyi, ku hoxa xandla emahanyelweni yo biha. Kambe a hi fanelanga hi hela matimba. Hi ntolovelo vanhu a va swi kotanga ku herisa ku onheteriwa ka nhundzu, kambe hi nga va kuma vanhu lava humeleleke eku cinceni vutomi bya vona, va nga ha tikhomi hi ndlela yo biha kumbe ya tihanyi. Vona va ku tshikile ku onhetela nhundzu.
Nkongomiso Lowu Twisisekaka Wa Vantshwa
I yini lexi pfuneke vanhu lava onhetelaka nhundzu ni van’wana leswaku va cinca vumunhu bya vona? Hambiloko Bibele yi vonaka yi nga khorwisi eka vadyondzisi vo tala ni vatswari, yi tamele nkongomiso lowunene ni lowu nga enkarhini. Hi ku wu landzela, lava khale a va onhetela nhundzu va susumeteleke ku yingisa nawu lowu kongomeke wa Xikwembu lowu nge: “U nga tshuki u landzela ntshungu lowu nga ni swikongomelo swo biha.” (Eksoda 23:2, NW) Vo tala va kokiwe hi ntiyiso lowu humaka eRitweni ra Xikwembu malunghana ni ripfumelo ni tidyondzo leswi a va nga si tshama va swi twisisa, kutani leswi va swi dyondzeke swi va vuyerisile swinene. Anakanya hi ntokoto wa José, muntshwa wa le São Paulo. Loko a ri karhi a kula u dyondzisiwe ku tirhisa swifaniso evugandzerini. Loko a dyondze leswaku Xikwembu xi na vito, ku nga Yehovha, ni leswaku a xi ku amukeli ku gandzeriwa ka swifaniso, José u cincile a endla swilo leswi tsakisaka emahlweni ka Xikwembu.—Eksoda 20:4, 5; Pisalema 83:18; 1 Yohane 5:21; Nhlavutelo 4:11.
Hambileswi Nelson a veke ni mintokoto yo tala leyi khomisaka gome ni mintlawa leyi hlaselaka ni le ka switereka, u wu kumile ntshembo wa xiviri hi vumundzuku, naswona sweswo swi n’wi endle a titwa a rhuliwe ndzhwalo lowu tikaka. U ri: “Ematshan’weni ya ku fularheriwa hi ndyangu wa ka hina hikwalaho ka ku va ni vanghana vo biha ni ku hanya vutomi bya ku godzomberiwa hi swidzidzirisi, sweswi ndzi munhu la xiximiwaka swinene ekaya. Hakanyingi, tatana u ndzi kombela leswaku ndzi laya vamakwerhu lavakulu. Ku sukela loko ndzi sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha, ndzi tsakile hikuva ndzi ni xikongomelo evuton’wini.” Kutani eka muntshwa wa le xilungwini ku fana na Marco—la toloveleke ku hanya endhawini ya madzolonga—swi n’wi tsakisile hakunene ku tiva leswaku Mfumo wa Xikwembu wu ta hundzula misava yi va paradeyisi.—Nhlavutelo 21:3, 4.
Ehleketa nakambe hi ntokoto wa loyi khale a a ri xirho xa ntlawa wa tinsulavuya, n’watinyimpi wa le xitarateni ni muonheteri wa nhundzu. Leswi Valter a a nga ri na vatswari naswona a kule hi ndlela yo tika, swi n’wi tsakisile ku tiva leswaku eka fambiselo ro biha leri onhakeke, Xikwembu xi na vanhu va xona. Va endla matshalatshala lamakulu ya ku tirhisa misinya ya milawu ya Bibele evuton’wini bya vona, va kombisa ntwela-vusiwana, ku anakanyela ni musa. Valter u ri: “Ku pfumelelana ni xitshembiso xa Yesu, sweswi ndzi na ndyangu lowukulu, ‘vamakwerhu va xinuna ni va xisati na vamanana na vatatana.’ Malunghana ni vumundzuku, ndzi langutele nkarhi lowu vanhu va nga ta va va hanya hi ntsako ni vun’we ehansi ka hulumendhe ya Xikwembu ya ku lulama.”—Marka 10:29, 30; Pisalema 37:10, 11, 29.
Nchumu Wo Antswa Ku Tlula Madzolonga
Ku engetela eku kombiseni ku anakanyela ni rirhandzu eka vanhu-kulobye, vanhu lava khale a va onhetela nhundzu va dyondze leswaku va fanele va ‘venga leswo biha.’ (Pisalema 97:10; Matewu 7:12) Xana swi tano hi wena? Hambiloko ku ri leswaku u xaniseka hikwalaho ka vuyelo bya ku onheteriwa ka nhundzu loku andzeke, ku dyondza Rito ra Xikwembu ku ta endla leswaku Yehovha a va munhu wa xiviri eka wena, a va Tatana wa le tilweni la lavaka ku ku khathalela. (1 Petro 5:6, 7) Xikwembu xi ta ku pfuna leswaku u kula hi tlhelo ra moya, ku nga khathariseki ku tsana enyameni kumbe vusweti. Sweswo hi swoxe i ntokoto lowu hlamarisaka swonghasi!
Yehovha ni N’wana wakwe, Yesu Kreste, va swi lava hakunene leswaku vanhu va tinxaka hinkwato va kuma lunghelo ra ku dyondza ntiyiso wa Bibele. Rito ra Xikwembu ri nga endla leswi tlulaka ku pfuna vanhu va tshika ku va vaonheteri va nhundzu sweswi. Ri nga va susumetela leswaku va endla nhluvuko eku tirhiseni misinya ya milawu ya Xikwembu. Hikwalaho ka sweswo, va va swirho swa vumakwerhu bya misava hinkwayo lebyi tiviwaka hi ku tenga ni ku tikhoma lokunene, vandlha ra misava hinkwayo ra Timbhoni ta Yehovha. Hi ku pfumelelana na Vaefesa 4:24, Vakreste lava va xiviri va “ambal[e] vumunhu lebyintshwa lebyi tumbuluxiweke hi ku ya hi ku rhandza ka Xikwembu hi ku lulama ka ntiyiso ni vutshembeki.” Ku nga ri khale misava yi ta va yi tele hi vanhu vo tano, hikuva i vanhu va muxaka lowu ntsena lava nga ta pona kutani va hanya hilaha ku nga heriki.—Ringanisa Luka 23:43.
Misava Leyintshwa Leyi Nga Riki Na Ku Onheteriwa Ka Nhundzu Yi Ta Va Kona
Xana wa swi pfumela leswaku ku onheteriwa ka nhundzu ku ta herisiwa hakunene? Loko swi ri tano, xana ku hundzuka ko tano lokukulu ku ta endliwa njhani? Ku nga ri khale, Mfumo wa Xikwembu wu ta herisa mafambiselo lawa yo biha ya swilo. Lava va hanyaka emisaveni va ta tihlamulela eku tluleni kun’wana ni kun’wana ka milawu yo lulama ya Xikwembu hi vomu. (Ringanisa Esaya 24:5, 6.) Hambileswi “lava tlulaka nawu va nga ta lovisiwa swin’we hakunene,” lava va rhandzaka vululami va ta ponisiwa. “Yehovha u ta va pfuna a va ponisa. U ta va balekisa eka vanhu vo homboloka kutani a va ponisa, hikuva va tumbele eka yena.”—Pisalema 37: 38-40, NW.
Hakunene, swivangelo-nkulu swa ku onheteriwa ka nhundzu swi ta va swi susiwe hi ku helela. Swi ta va tano hi vugevenga hinkwabyo, ku tshikileriwa hinkwako, ku xaniseka hinkwako ni vubihi hinkwabyo. Ematshan’weni ya sweswo, vutomi emisaveni leyintshwa byi ta va byi ri ni ku rhula, vululami bya xiviri ni nsirhelelo. Esaya 32:18 (NW) yi hlamusela leswi nga ta hetiseka hi ndlela ya xiviri loko yi ku: “Vanhu va mina va ta tshama endhawini yo rhula ni le ka vutshamo lebyi tshembiwaka hi ku helela ni le tindhawini to wisela leti nga kavanyetiwiki.” Ina, misava yo saseka leyi nga paradeyisi yi ta akiwa hi vanhu lava kombisaka rirhandzu ni ku anakanyela eka van’wana.
Swin’we ni vanhu van’wana va timiliyoni, lava khale a va ri vaonheteri va nhundzu ana se va tsakela vuxaka lebyikulu na Yehovha Xikwembu. A va ha hlanganyeli eku onheteriweni ka nhundzu. Xana na wena u ta pfumelela Rito ra Xikwembu leswaku ri ku kongomisa evuton’wini lebyi yisaka emisaveni ya xona leyintshwa? Ha yini u nga tekeleli mupisalema wa khale loyi a tsaleke xihlambanyo xa Yehovha lexi nge: “Nḍi ta ku tlharihisa nḍi ku komba ndlela leyi u faneleke ku famba ha yona; nḍi ta ku letela, ni mahlo ya mina ma ta v̌a ka wena.”—Pisalema 32:8.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]
Nyingiso ni rirhandzu ra vatswari swi sirhelela vantshwa