Vatswari Va Hina Va hi Dyondzise Ku Rhandza Xikwembu

HI KU VULA KA ELIZABETH TRACY

Vavanuna lava hlomeke, lava nimixo a va rhangele ntshungu lowu a wu lwisana na hina, va sindzise Manana na Tatana leswaku va huma emovheni. Mina na sesi wa mina hi siyiwe hi ri hexe exitulwini xa le ndzhaku, hi tivutisa loko ha ha ta tlhela hi va vona vatswari va hina. I yini lexi vangeke xiendlakalo lexi, lexi chavisaka, ekusuhi ni le Selma, eAlabama, U.S.A., hi 1941? Naswona xana tidyondzo leti vatswari va hina va hi dyondziseke tona ti hlangana njhani ni mhaka leyi?

TATANA, ku nga Dewey Fountain, u kurisiwe hi xaka ra yena leri a ri tshama epurasini le Texas endzhaku ka loko vatswari va yena va file a ha ri ricece. Endzhakunyana u ye a ya tirha laha ku lahleriwaka kona mafurha. Hi 1922, loko a ri ni malembe ya 23, u tekane na Winnie, wanhwana wo saseka wa le Texas, ivi va sungula ku endla makungu yo tshamiseka ivi va va ni ndyangu.

U ake yindlu endhawini ya swihlahla evuxeni bya Texas ekusuhi ni xidorobana xa Garrison. U byale swibyariwa swo hambana-hambana, ku katsa ni vutiyi ni mavele. U tlhele a fuwa mixaka hinkwayo ya swifuwo swa le purasini. Hi ku famba ka nkarhi, hina vana hi velekiwile—Dewey lontsongo hi May 1924, Edwena hi December 1925 ivi hi June 1929, ku velekiwa mina.

Ku Dyondza Ntiyiso Wa Bibele

Manana na Tatana a va anakanya leswaku va yi twisisa Bibele tanihi leswi a va nghena Church of Christ. Kambe hi 1932, G. W. Cook u siyele buti wa Tatana, ku nga Monroe Fountain, buku leyi nge Deliverance na leyi nge Government, leti kandziyisiweke hi Sosayiti ya Watch Tower. Leswi Monroe a hisekela ku byela vatswari va mina leswi a a swi dyondza, hakanyingi a ta hi nkarhi wa swakudya swo fihlula, a hlaya xihloko eka Xihondzo xo Rindza, ivi hi “xihoxo” a rivala timagazini leti. Endzhaku ka sweswo, Manana na Tatana a va ti hlaya.

Hi Sonto yin’wana nimixo Papa-nkulu Monroe u rhambe Tatana leswaku a ta ekaya ra muakelani un’wana leswaku va ta dyondza Bibele. U n’wi tiyisekisile leswaku Nkul. Cook u ta hlamula swivutiso swa yena hinkwaswo hi Bibele. Loko Tatana a vuya eku dyondzeni, hi ku nyanyuka u byele ndyangu a ku: “Swivutiso swa mina hinkwaswo swi hlamulekile swin’we ni rungula rin’wana! A ndzi ehleketa leswaku ndzi tiva hinkwaswo, kambe loko Nkul. Cook a sungula ku hlamusela hi tihele, moya-xiviri, xikongomelo xa Xikwembu hi misava ni ndlela leyi Mfumo wa Xikwembu wu nga ta xi hetisisa hi yona, ndzi sungule ku vona leswaku a ndzi nga tivi nchumu hi Bibele!”

Yindlu ya ka hina a yi fana ni ndhawu leyi vanhu a va hlangana eka yona. Maxaka ni vanghana a va hi endzela, va endla malekere ni mbvacha, ivi va yimbelela loko Manana a ri karhi a tlanga piyano. Hakatsongo-tsongo swiendlakalo leswi swi siviwe hi mabulo ya Bibele. Hambileswi hina vana a hi nga swi twisisi swilo hinkwaswo leswi a ku buriwa ha swona, rirhandzu lerikulu ra vatswari va hina ro rhandza Xikwembu ni Bibele a ri ri erivaleni swinene lerova n’wana un’wana ni un’wana eka hina u ve ni rirhandzu leri fanaka ro rhandza Xikwembu ni Rito ra xona.

Mindyangu yin’wana na yona yi pfumele leswaku ku ta buriwa hi Bibele emakaya ya yona vhiki na vhiki, laha hakanyingi a ku buriwa hi mhaka leyi a ya ha ku hlayiwa eka magazini wa Xihondzo xo Rindza. Loko mindyangu ya le swimitanini swa le kusuhi swa Appleby na Nacogdoches yi pfumele leswaku minhlangano yi ta khomeriwa eka yona, hi tlimbane emovheni wa ka hina wa Model A Ford ivi hi ya kwalaho, ku nga khathariseki leswaku ku na mpfula kumbe ri xe kahle.

Ku Hanya Hi Leswi Va Swi Dyondzeke

Vatswari va hina a swi va tekelanga nkarhi ku vona leswaku va fanele va teka goza. Ku rhandza Xikwembu a ku lava leswaku leswi a swi dyondziwa swi byeriwa van’wana. (Mintirho 20:35) Kambe goza leri ro kombisa ripfumelo ra wena erivaleni a ri ri ntlhontlho, ngopfu-ngopfu hileswi vatswari va hina hi ntumbuluko a va ri vanhu va tingana ni lava titsongahateke. Kambe, ku rhandza ka vona Xikwembu ku va susumetile, naswona leswi swi va pfunile leswaku va kota ku hi dyondzisa ku tshemba Yehovha swinene. Tatana a a swi veka hi ndlela leyi: “Yehovha u teka varimi a va endla vachumayeri!” Hi 1933, Manana na Tatana va kombise ku tinyiketela ka vona eka Yehovha hi ku khuvuriwa ematini edan’wini ra tihlampfi ekusuhi na Henderson, le Texas.

Eku sunguleni ka 1935, Tatana u tsalele Sosayiti ya Watch Tower, a vutisa swivutiso swo hlayanyana malunghana ni ntshembo wa Vakreste wa vutomi lebyi nga heriki. (Yohane 14:2; 2 Timotiya 2:11, 12; Nhlavutelo 14:1, 3; 20:6) U hlamuriwe hi Joseph F. Rutherford, loyi a ri muungameri wa Sosayiti hi nkarhi wolowo. Ematshan’weni yo hlamula swivutiso swa yena, Makwerhu Rutherford u rhambe Tatana entsombanweni wa Timbhoni ta Yehovha wa le Washington, D.C., hi May.

Tatana u te embilwini yakwe, ‘Leswi a swi nge koteki! Hi varimi lava byaleke matsavu ensin’wini leyi ringanaka 26 wa tihekitara. Matsavu hinkwawo ma ta fanela ku khiwa ma yisiwa emakete hi nkarhi wolowo.’ Hambiswiritano, endzhakunyana ka kwalaho ku ve ni ndhambi ivi yi kukula hinkwaswo—swibyariwa, mahlampfu ni mabuloho. Kutani hi fambe ni Timbhoni tin’wana hi xibazana xa xikolo lexi hirhiweke lexi hi fambeke hi xona 1 600 wa tikhilomitara hi kongome en’walungu-vuxa entsombanweni.

Entsombanweni wolowo Tatana na Manana va tsakisiwe hi ku twa nhlamuselo leyi twalaka ya “vunyingi lebyikulu” lebyi nga ta pona “nhlomulo lowukulu.” (Nhlavutelo 7:9, 14, King James Version) Ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki emisaveni ya paradeyisi wu khutaze Manana na Tatana evuton’wini bya vona hinkwabyo, naswona va khutaze hina vana leswaku hi “khomelela swinene evuton’wini bya xiviri,” lebyi eka hina ku nga vutomi lebyi nga heriki emisaveni lebyi Yehovha a byi tshembisaka. (1 Timotiya 6:19; Pisalema 37:29; Nhlavutelo 21:3, 4) Hambileswi a ndzo va ni malembe ya ntlhanu ntsena, ndzi swi tsakele swinene ku va ni ndyangu wa ka hina hi nkarhi lowu lowu tsakisaka.

Loko hi vuya entsombanweni, ndyangu wa ka hina wu tlhele wu byala, ivi endzhakunyana hi va ni ntshovelo lowukulu lowu a hi nga si tshama hi wu kuma. Leswi entiyisweni swi pfune ku khorwisa Manana na Tatana leswaku ku tshemba Yehovha hi ku helela swa vuyerisa. Va nghenele muxaka wo hlawuleka wa ntirho wo chumayela laha va pfumeleke ku heta 52 wa tiawara hi n’hweti evutirhelini. Loko nguva yo byala leyi landzeleke yi fika, va xavise bindzu ra vona hinkwaro—ku katsa ni xibalesa! Tatana a ri ni kharavhani leyi a yi lehe timitara ta tsevu ivi yi anama 2,4 wa timitara, leyi a yi endleriwe hina hi ri ntlhanu leswaku hi tshama kona, naswona u xave movha wa Ford wa minyangwa mimbirhi leswaku wu ta koka kharavhani. Papa nkulu Monroe na yena u yi xavile, ivi a tshama ekharavhanini ni ndyangu wa yena.

Ku Hi Dyondzisa Ntiyiso

Tatana na Manana va sungule ku phayona, hilaha vutirheli bya nkarhi hinkwawo byi vitaniwaka hakona, hi October 1936. Hi sungule ku chumayela hi ri ndyangu eswifundzeni swa le vuxeni bya Texas leswi a swi nga tali ku fikeleriwa hi rungula ra Mfumo. Kwalomu ka lembe a hi tshamela ku rhurha, kambe kahle-kahle a hi byi tsakela vutomi lebyi. Manana na Tatana va hi dyondzise hi rito ni hi xikombiso xa vona leswaku hi fana ni Vakreste vo sungula lava tinyiketeleke leswaku va hundzisela ntiyiso wa Bibele eka van’wana.

Hina vana ngopfu-ngopfu a hi xixima mana wa hina hikwalaho ka ku titsona swo karhi loku a ku endleke hi ku siya kaya rakwe. Kambe, a ku ri na nchumu wun’we lowu a a nga hambani na wona, muchini wa yena wo rhunga ha wona. Sweswo swi pfune ngopfu. Leswi a a kota ku rhunga, minkarhi hinkwayo a endla leswaku hi ambala kahle. Entsombanweni wun’wana ni wun’wana, a hi ambala swiambalo swo saseka leswintshwa.

Ndza ha tsundzuka kahle loko Herman G. Henschel a te endhawini ya ka hina ni ndyangu wa yena hi lori ya Sosayiti ya Watch Tower leyi a yi ri ni fambiselo ra mpfumawulo. A va paka lori endhawini leyi nga ni vaaki vo tala, ivi va tlanga nkulumo yo koma leyi rhekhodiweke, kutani va endzela vanhu leswaku va ya va nyika rungula leri engetelekeke. Dewey lontsongo a ri munghana wa n’wana wa Herman, ku nga Milton, loyi hi nkarhi wolowo a ha ri exikarhi ka malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi. Sweswi Milton i muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower.

Entsombanweni wa le Columbus, eOhio, hi 1937, Edwena u khuvuriwile, kutani Manana na Tatana va nyikiwa lunghelo ra ku va maphayona yo hlawuleka. Hi nkarhi wolowo, xiavelo xolexo a xi katsa ku heta 200 wa tiawara hi n’hweti entirhweni wo chumayela. Loko ndzi anakanyisisa, ndza yi xiya ndlela leyi xikombiso lexinene xa Manana xi ndzi pfuneke ha yona eku seketeleni ka nuna wa mina eswiavelweni swa yena swa Vukreste.

Loko Tatana a sungula dyondzo ya Bibele ni ndyangu wo karhi, a teka hina vana leswaku hi ya nyikela xikombiso lexinene eka vana va ndyangu wolowo. A a lava hi pfula ni ku hlaya tindzimana ta Bibele kutani hi hlamula swivutiso swo karhi swa nkoka. Hikwalaho, vo tala va vantshwa lava hi dyondzeke na vona va tirhela Yehovha hi ku tshembeka ku ta fikela namuntlha. Hakunene, hi tlhele hi vekeriwa masungulo lama tiyeke yo hambeta hi rhandza Xikwembu.

Loko Dewey lontsongo a kula, swi n’wi tikerile ku tshama endhawini yoleyo leyitsongo ni vamakwavo va xisati vambirhi. Kutani hi 1940 u hlawule ku suka ekaya ivi a sungula vutirheli bya vuphayona ni Mbhoni yin’wana. Eku heteleleni u tekane na Audrey Barron. Tanihi leswi Audrey na yena a a dyondzisiwe swilo swo tala hi vatswari va hina, u rhandze Manana na Tatana swinene. Endzhaku ka loko Dewey lontsongo a ye ekhotsweni hi 1944 hikwalaho ka vukala-tlhelo bya yena bya Vukreste, nsati wa yena u te a ta tshama na hina swa xinkarhana ekharavhanini ya ka hina leyitsongo.

Entsombanweni lowukulu wa le St. Louis, eMissouri, hi 1941, Makwerhu Rutherford u vulavule hi ku kongoma ni vana lava nga ni malembe ya 5 ku ya ka 18, lava a va tshame endhawini leyi a va vekeriwe yona emahlweni. Mina na Edwena hi yingisele rito ra yena leri rhuleke, leri twalaka; a a fana ni tatana la nga ni rirhandzu la letelaka vana va yena ekaya. U khutaze vatswari a ku: “Namuntlha Kreste Yesu u hlengelete vanhu lava a endleke ntwanano na vona emahlweni ka yena, naswona hi ndlela ya matimba swinene u va byela ku letela vana va vona hi ndlela leyinene.” U engeterile a ku: “Tshamani na vona ekaya mi va dyondzisa ntiyiso!” Lexi tsakisaka, vatswari va hina va swi endlile sweswo!

Entsombanweni wolowo, hi kume xibukwana lexintshwa lexi nge Jehovah’s Servants Defended, lexi a xi vulavula hi milandzu ya le hubyeni leyi Timbhoni ta Yehovha ti hluleke eka yona, ku katsa ni ya le Hubyeni leyi Tlakukeke ya le United States. Hi yi dyondze na Tatana tanihi ndyangu. A hi nga swi tivi leswaku hi lulamiseriwa leswi a swi ta humelela mavhiki ma nga ri mangani le Selma, eAlabama.

Vapfukeri eSelma

Hi mixo lowu ku humeleleke mhaka yoleyo leyi chavisaka, Tatana a a yise mapapila eka muavanyisi lonkulu, eka meyara ni le ndhuneni ya maphorisa le Selma lawa a ma hlamusela mfanelo ya hina ya le nawini yo hambeta ni vutirheli bya hina hi sirheleriwe hi nawu. Nilokoswiritano, va bohe ku hi hlongola edorobeni.

Loko se ri rhengile, ku fike vavanuna va ntlhanu lava hlomeke ekharavhanini ya ka hina ivi va teka mina, Manana na sesi wa mina va hi tlhakisa. Va ye emahlweni va hangunuxa endzeni ka yona, va lava nchumu lowu nga ni khombo. Tatana a ri ehandle, kutani va n’wi lerisa leswaku a haka kharavhani emovheni, va n’wi kombetele hi swibalesa. Enkarhini lowu a ndzi nga chavi nchumu. A swi vonaka swi nga twali leswi vavanuna lava a va anakanya leswaku a hi ta vanga khombo, lerova mina na sesi wa mina hi tsandzeka ku tikhoma hi ku hleka. Hambiswiritano, hi ku hatlisa endzhaku ka loko Tatana a hi tlhave hi tihlo, hi tshike ku hleka.

Loko hi lunghekele ku famba, vavanuna lava a va lava leswaku mina na Edwena hi famba hi movha wa vona. Tatana u arile. U te: “Ku nga ba lexi dumaka, mi nge va teki!” Endzhaku ko vulavurisana, ndyangu wa ka hina wu pfumeleriwile ku famba wu ri woxe, movha wa vavanuna lava hlomeke wu hi sele endzhaku. Kwalomu ka tikhilomitara ta 25 hi ri ehandle ka doroba, va hi yimisile etlhelo ka patu lerikulu ivi va humesa Manana na Tatana. Vavanuna lava va cincanile va ringeta ku va xavelela va ku: “Tshikani vukhongeri lebyi. Tlhelelani epurasini, mi ya kurisa vana va n’wina va vanhwanyana kahle!” Tatana u ringete ku kombisana na vona kambe a swi pfunanga.

Eku heteleleni, wanuna un’wana u te: “Fambani, kambe loko mo tlhela mi vuya eXifundzheni xa Dallas, hi ta mi dlaya hinkwenu!”

Leswi a hi ntshunxiwile hi tlhela hi hlangana, hi fambe tiawara to hlayanyana ivi hi paka leswaku hi etlela. A hi teke tinomboro ta movha wa vona. Hi ku hatlisa Tatana u tivise Sosayiti ya Watch Tower hinkwaswo leswi humeleleke, kutani endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani vavanuna lava va kumiwile ivi va khomiwa.

Ku Ya eXikolweni Xa Vurhumiwa Xa Gilead

Edwena u kume xirhambo xo ya nghena eka ntlawa wa vunkombo wa Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watchtower le South Lansing, eNew York, hi 1946. Albert Schroeder, un’wana wa valeteri, u vulavule hi timfanelo ta yena letinene a byela makwerhu loyi a tshameke a phayona na yena, ku nga Bill Elrod, loyi hi nkarhi wolowo a ri eBethele, yindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha le Brooklyn, eNew York.a Edwena na Bill va hlanganisiwile, naswona kwalomu ka lembe endzhaku ka ku thwasa ka yena eGilead, va tekanile. Va ve evutirhelini bya nkarhi hinkwawo ku ringana malembe yo tala, ku katsa ni ku tirha swin’we malembe ya ntlhanu va ri eBethele. Kutani siku rin’wana hi 1959, Makwerhu Schroeder u tivise ntlawa wa vu-34 wa le Gilead leswaku munghana wa yena la rhandzekaka se i tata wa mahahlwa, mufana na nhwanyana.

Loko ndza ha tirha ni vatswari va mina le Meridian, eMississippi eku heleni ka 1947, hina hi ri vanharhu hi kume xirhambo xo ya eka ntlawa wa vu-11 wa le Gilead. Hi hlamarile hikuva hi ku ya hi swilaveko swa kona, a ndzi ri ntsongo ngopfu, kasi Manana na Tatana se a va kurile swinene. Kambe hina hi hlawuriwile, naswona hi kume lunghelo lerikulu ro kuma dyondzo leyi engetelekeke ya Bibele.

Ku Va Murhumiwa Swin’we Ni Vatswari Va Mina

Xiavelo xa hina xa vurhumiwa a xi ri le Colombia, eAmerika Dzonga. Hambiswiritano, hi kale hi ya fika ekaya ra varhumiwa ra le Bogotá hi December 1949, endzhaku ka nkarhi wo tlula lembe hi thwasile, laha hi kumeke van’wana vanharhu lava ana se a va tshama kwalaho. Eku sunguleni, Tatana a a anakanya leswaku swi ta olova ku dyondzisa vanhu Xinghezi ku ri na leswaku yena a dyondza Xipaniya! Ina, miringo a yi ri kona, kambe mikateko a yi ri yikulu! Le Colombia a ku ri ni Timbhoni leti nga ehansi ka dzana hi 1949, kambe sweswi ku ni to tlula 100 000!

Endzhaku ko endla vutirheli le Bogotá ku ringana malembe ya ntlhanu, Manana na Tatana va rhumeriwe edorobeni ra Cali. Hi nkarhi lowu fanaka, hi 1952, ndzi tekane na Robert Tracy, murhumiwa-kulorhi le Colombia.b Hi ve eColombia ku fikela hi 1982, ivi hi averiwa ku ya eMexico, laha hi nga kona nisweswi. Eku heteleleni, hi 1968, vatswari va mina va boheke ku tlhelela eUnited States leswaku va ya kuma vutshunguri. Endzhaku ko hlakarhela, va hambete va ri maphayona yo hlawuleka ekusuhi na le Mobile, eAlabama.

Ku Khathalela Vatswari Va Hina

Loko nkarhi wu ri karhi wu famba, Manana na Tatana va sungule ku tsana enyameni naswona a va lava nseketelo ni nkhathalelo lowukulu. Ku pfumelelana ni xikombelo xa vona, va averiwe ku ya endla vutirheli ekusuhi na Edwena na Bill le Athens, eAlabama. Endzhakunyana makwerhu wa xinuna, ku nga Dewey lontsongo, u anakanye leswaku ku nga va vutlhari leswaku ndyangu lowu wu tshama swin’we le Carolina Dzonga. Kutani Bill ni ndyangu wakwe va rhurhele eGreenwood, swin’we na Manana na Tatana. Ku anakanyela loku ka rirhandzu ku endle leswaku mina na Robert hi ya emahlweni ni ntirho wa hina wa vurhumiwa le Colombia, hi ri karhi hi swi tiva leswaku vatswari va mina va khathaleriwa kahle.

Kutani, hi 1985, Tatana u hlaseriwe hi vuvabyi byo oma rihlanguti lebyi n’wi siyeke a nga ha koti ku vulavula naswona a fanele a tshama a etlele. Hi hlanganile tanihi ndyangu leswaku hi bula hi ndlela yo antswa leyi hi nga khathalelaka vatswari va hina ha yona. Ku bohiwe leswaku Audrey hi yena a nga ta khathalela Tatana swinene ni leswaku mina na Robert hi ta pfuna ngopfu hi ku tsala papila vhiki na vhiki ri ri ni mintokoto leyi khutazaka na hi ku va endzela swinene hilaha hi nga kotaka hakona.

Ndza ha ri tsundzuka kahle riendzo ra mina ro hetelela loko ndzi ya vona Tatana. A a nga swi koti kahle ku vulavula, kambe endzhaku ka loko hi n’wi byele leswaku hi tlhelela eMexico, u vule rito rin’we a ri karhi a twa ku vava ni hi moya wo tlhaveka a ku, “Hi swona!” Hi marito lawa a hi swi tiva leswaku embilwini ya yena, a a seketela xiboho xa hina xo ya emahlweni ni xiavelo xa hina xa vurhumiwa. U fe hi July 1987, kutani Manana a fa endzhaku ka tin’hweti ta kaye.

Papila leri ndzi ri kumeke ri huma eka sesi wa mina loyi a ri noni ri ku katsakanya kahle ku tlangela loku hi nga na kona eka vatswari va hina. “Ndzi tlangela ndzhaka ya mina leyi fuweke ya Vukreste naswona a ndzi tshembi leswaku a ndzi ta va ndzi tsakile loko vatswari va hina a va lo hlawula ku hi kurisa hi ndlela yin’wana. Xikombiso xa vona xa ripfumelo leri tiyeke, ku tinyikela ni ku tshemba Yehovha hi ku helela swi endle ndzi kota ku langutana ni minkarhi ya ntshikilelo evuton’wini bya mina.” Edwena u gimete hi ku: “Ndzi nkhensa Yehovha hikwalaho ka vatswari lava hi rito na hi xikombiso xa vona, va hi kombiseke ntsako lowu hi nga vaka na wona loko hi hanya hi ku tirhela Xikwembu xa hina xa rirhandzu, Yehovha.”

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 22, 23]

Ndyangu wa ka Fountain: (ku suka eximatsini ku ya exineneni) Dewey, Edwena, Winnie, Elizabeth, Dewey lontsongo; exineneni: Elizabeth na Dewey lontsongo hi titshege hi swisirhelelo swa mavhilwa ya lori leyi nga ni fambiselo ra mpfumawulo ya Henschel (hi 1937); ehansi exineneni: Elizabeth a endla ntirho wa makhadi lama hakarhiwaka loko a ri ni malembe ya 16