Ku Humelela Hikwalaho Ka Ku Tiyisela
KU TIYISELA i mfanelo leyi kalaka masiku lawa. Vanhu vo tala va pfumela leswaku ku humelela ku titshege swinene hi ku va endhawini leyinene hi nkarhi lowunene, a ku titsheganga hi ku tiyisela. I mani a nga va solaka? Eka swihaxa-mahungu va tata swiga swo navetisa leswi nyikaka langutelo ra leswaku nchumu wun’wana ni wun’wana lowu u wu lavaka u nga wu kuma handle ko tikarhata ni hi ku hakela mali yo talanyana. Maphepha-hungu ma tshamela ku humesa switori swo tala swinene swa ku kota ku humelela hi ku copeta ka tihlo swin’we ni leswaku vana lava tlhariheke swinene va nga va vakongomisi lava nga ta kuma timali to tala loko va hete xikolo.
Mutsari wa maphepha-hungu Leonard Pitts u ri: “Eka vanhu lava nga kotiki ku twisisa, ku humelela swi vonaka swi olova swinene. . . . Swi vonaka swi ri nchumu lowu munhu wihi na wihi a nga wu fikelelaka loko ntsena a twisisa mano ya kona, a ri ni vuswikoti, kumbe loko Xikwembu xi ri na yena.”
Xana Ku Tiyisela I Yini?
Ku tiyisela swi vula ku ‘khomelela swinene eka xikongomelo xo karhi, xiyimo, kumbe ntirho wo karhi ku nga khathariseki swihinga kumbe swiphiqo.’ Swi vula ku ya emahlweni hi xivindzi hambiloko u langutane ni maxangu, ku va la tiyeke, u nga lan’wi. Bibele yi kandziyisa nkoka wa mfanelo leyi. Hi xikombiso, Rito ra Xikwembu ra hi tsundzuxa: “Kutani, hambetani mi lava mfumo . . . ku sungula,” “hambetani mi gongondza, mi ta pfuleriwa,” “mi phikelela exikhongelweni” ni ku “khomelel[a] swi tiya eka leswinene.”—Matewu 6:33; Luka 11:9; Varhoma 12:12; 1 Vatesalonika 5:21.
Xiyenge xa nkoka xo tiyisela i ku langutana ni swiphiqo leswi nga papalatekiki. Swivuriso 24:16 yi ri: “Lowo lulama a nga ha wa ka nkombo, kunene u ta pfuka.” Ematshan’weni yo ‘lan’wa’ loko a langutane ni xiphiqo kumbe a endla swihoxo, munhu la tiyiselaka wa “pfuka,” ‘a hambeta,’ a ringeta nakambe.
Kambe, vo tala va tikuma va nga swi lunghekelanga ku langutana ni swiphiqo ni swihoxo leswi nga vaka kona. Tanihi leswi va nga swi laviki ku tiyisela, va lan’wa hi ku olova. Mutsari Morley Callaghan u ri: “Vunyingi bya vanhu byi angula hi ndlela leyi nga ni khombo loko byi endla swihoxo. Va tala ku titshandza, va vona un’wana ni un’wana nandzu, va kariha ni . . . ku lan’wa.”
Leswi swi ni khombo. Pitts u ri: “Ha rivala leswaku ku ni xivangelo xo langutana ni ndzingo, ku ni swilo swa ntikelo leswi nga dyondziwaka loko munhu a ri emaxangwini.” Hi swihi swilo swa kona? U gimeta hi ku: “[Munhu] u dyondza leswaku ku endla swihoxo a swi dlayi munhu, naswona a hi ku hela ka timhaka. Munhu u kota ku twisisa xiyimo. Munhu u lunghekela ku langutana ni xiyimo xo tano.” Bibele yi swi veka hi ku olova yi ku: “Ku ni vuyelo lebyinene eka ku tikarhata ka muxaka wun’wana ni wun’wana.”—Swivuriso 14:23.
Ina, a hi minkarhi hinkwayo swi olovaka ku tlhela u lunghekela ku langutana ni xiyimo endzhaku ko hlangavetana ni xiphiqo. Minkarhi yin’wana hi langutana ni swiphiqo leswi nga ha vonakaka swi ri swikulu ku tlula matshalatshala ya hina yo lwisana na swona. Ematshan’weni yo vona tipakani ta hina ti ri ekusuhi ni ku hetiseka, hi nga ha ti vona ti ri ekule ni ku hetiseka. Hi nga ha titwa hi hluriwile, hi nga ri na vuswikoti, naswona hi nga ha hela matimba, hambi ku ri ku tshikileleka. (Swivuriso 24:10) Kambe, Bibele ya hi khutaza: “Hi nga tshiki ku endla leswi nga swinene, hikuva hi nguva leyi faneleke hi ta tshovela loko hi nga karhali.”—Vagalatiya 6:9.
I Yini Lexi Nga Hi Pfunaka Leswaku Hi Tiyisela?
Goza ro sungula ro tiyisela eka ndlela leyi u tihlawuleleke yona i ku tivekela tipakani letinene leti fikelelekaka. Muapostola Pawulo a a swi twisisa leswi hakunene. U byele Vakorinto a ku: “Ndlela leyi ndzi tsutsumaka ha yona a yi kanakanisi; swibakela swa mina ndzi swi kongomisa hi ndlela leyi nga ta endla leswaku ndzi nga bi moya.” Pawulo a a swi tiva leswaku loko a lava leswaku matshalatshala ya yena ma humelela, u fanele a va ni tipakani letinene, ku fana ni xitsutsumi lexi xi anakanyaka hi ku tsemakanya ntambhu ya mphikizano. U va khutazile a ku: “Xana a mi swi tivi leswaku lava tsutsumaka emphikizanweni va tsutsuma hinkwavo, kambe i un’we ntsena loyi a amukelaka hakelo? Tsutsumani hi ndlela leyi nga ta endla leswaku mi yi kuma.” (1 Vakorinto 9:24, 26) Xana leswi hi nga swi endlisa ku yini?
Swivuriso 14:15 yi ri: “Lowo tlhariha u xiyisisa magoza yakwe.” Hi ta va hi endla hi vutlhari loko hi tlhela hi kambisisa makungu ya hina evuton’wini nkarhi na nkarhi, hi tivutisa leswaku hi kongome kwihi ni ku vona loko hi fanele hi endla mindzulamiso yo karhi. I swa nkoka ku swi twisisa kahle leswi hi lavaka ku swi endla ni xivangelo xo swi endla. Loko hi tshama hi ri karhi hi anakanyisisa swinene hi xikongomelo xa pakani ya hina a hi nge tali ku lan’wa. Xivuriso lexi huhuteriweke xa khutaza: “Loko ku ri mahlo ya wena, ma fanele ma languta emahlweni hi ku kongoma” leswaku “tindlela ta wena hinkwato ti . . . simekiwa ti tiya.”—Swivuriso 4:25, 26.
Loko se u tiva tipakani ta wena, goza leri landzelaka i ku kambisisa ndlela leyi u nga ti fikelelaka ha yona. Yesu u vutisile: “I mani eka n’wina loyi loko a lava ku aka xihondzo a nga rhangiki a tshama ehansi a hlayela ntsengo?” (Luka 14:28) Hi ku pfumelelana ni nsinya lowu wa nawu, mutshunguri wa mianakanyo u te: “Nchumu wun’wana lowu ndzi wu xiyeke hi vanhu lava humelelaka, hileswaku va ku twisisa kahle ku hlangana loku nga kona eka xivangelo ni vuyelo bya kona evuton’wini. Vanhu lava humelelaka va swi twisisa leswaku loko va lava nchumu wo karhi, va fanele va endla swilo hinkwaswo leswi lavekaka leswaku va wu kuma.” Ku ma twisisa kahle magoza hinkwawo lama lavekaka lawa hi faneleke hi ma teka leswaku hi kuma leswi hi swi lavaka, swi ta hi pfuna ku hambeta hi phikelela. Swi ta hi pfuna ni leswaku hi kota ku ya emahlweni loko hi tshuka hi hele matimba. Mianakanyo yo tano a ku ri yona masungulo ya ku humelela ka Orville na Wilbur Wright.
Hikwalaho, loko ku va ni swiphiqo, ringeta hilaha u nga kotaka hakona leswaku u swi languta hi ndlela leyinene naswona u dyondza swo karhi. Anakanyisisa hi xiyimo, lavisisa leswaku u endle xihoxo kwihi ivi u lulamisa xihoxo xa kona kumbe u antswisa ku tsana. Swa pfuna ku vulavula ni van’wana, tanihi leswi “makungu ma simekiwa[ka] ma tiya hi xitsundzuxo.” (Swivuriso 20:18) Hi ntumbuluko, u va ni vutshila ni vuswikoti eka matshalatshala wahi ni wahi lawa u ma endlaka, lawa eku heteleleni ma hoxaka xandla eku humeleleni ka wena.
Goza ra vunharhu ra nkoka ra ku ku pfuna ku tiyisela i ku phikelela. Muapostola Pawulo wa hi khutaza: “Hi mpimo lowu hi endleke nhluvuko ha wona, a hi hambeteni hi famba hilaha ku hlelekeke eka ntila lowu fanaka.” (Vafilipiya 3:16) Hilaha mudyondzisi un’wana a swi vekaka hakona, “ku ringanisela ni ku phikelela hi ku famba ka nkarhi swi humesa vuyelo bya nkoka.” Leswi swi kombisiwa kahle hi ntsheketo lowu tiviwaka swinene wa Aesop wa mfutsu ni mpfundla. Mfutsu wu hlurile emphikizanweni hambileswi a wu nonoka loko wu pimanisiwa ni mpfundla. Ha yini? Hikuva mfutsu a wu famba hi xikongomelo. A wu lan’wanga kambe wu fambe hi rivilo leri a wu ri kota, wu endla tano kukondza wu ya fika emakumu. Tanihi leswi munhu la hlelekeke, la tiyiselaka, a hambetaka a endla nhluvuko, u tshama a khutazekile naswona a nga tali ku lan’wa kumbe ku susiwa emphikizanweni. Ina, “tsutsumani hi ndlela leyi” mi nga ta kota ku fikelela pakani ya n’wina ha yona.
Ku Hlawula Tipakani Ta Nkoka
Ina, leswaku ku tiyisela ku va loku vuyerisaka, hi fanele hi va ni tipakani ta nkoka. Vanhu vo tala va hlongorisa swilo leswi nga va tiseliki ntsako. Kambe Bibele yi ri: “Loyi a kambisisaka nawu lowu hetisekeke lowu fambisanaka ni ntshunxeko ni loyi a phikelelaka eka wona . . . u ta tsaka eku wu endleni kakwe.” (Yakobo 1:25) Ina, ku dyondza leswaku u ta twisisa nawu wa Xikwembu hilaha wu tsariweke hakona eBibeleni i pakani ya nkoka swinene. Ha yini? Xa nkoka, hileswi nawu wa Xikwembu wu sekeriweke emimpimanyetweni ya xona leyi hetisekeke, leyinene. Tanihi leswi xi nga Muvumbi, xa swi tiva leswaku i yini leswinene leswi fanelaka swivumbiwa swa xona. Kutani loko hi hambeta hi dyondza swiletelo swa Xikwembu ni ku swi tirhisa evuton’wini bya hina, ku tiyisela koloko ku ta hi tisela ntsako hakunene. Swivuriso 3:5, 6, ya tshembisa: “Tshemba Yehovha hi mbilu ya wena hinkwayo . . . N’wi tivise tindlela ta wena hinkwato, kutani yena u ta lulamisa tindlela ta wena.”
Ku engetela kwalaho, Yesu u vule leswaku ku tswonga vutivi malunghana ni Xikwembu na Yesu “swi vula vutomi lebyi nga heriki.” (Yohane 17:3) Vuprofeta bya Bibele byi kombisa leswaku hi hanya “emasikwini yo hetelela” ya mafambiselo lawa. (2 Timotiya 3:1-5; Matewu 24:3-13) Ku nga ri khale, Mfumo wa Xikwembu, ku nga hulumendhe ya xona yo lulama, wu ta tiyisa ku fuma ka wona ehenhla ka vaaki va misava. (Daniyele 2:44; Matewu 6:10) Hulumendhe leyi yi ta endla leswaku ku va ni ku rhula loku nga si tshamaka ku va kona, ku tshamiseka ni vuhlayiseki eka vanhu hinkwavo lava yingisaka. (Pisalema 37:10, 11; Nhlavutelo 21:4) Mintirho 10:34 yi ri: “Xikwembu a xi yi hi nghohe.” Ina, un’wana ni un’wana wa rhambiwa leswaku a ta tiphina hi swilo leswinene leswi nga ta endleriwa vanhu!
Bibele i buku ya khale leyi nyikaka vutlhari ni xikongomelo. Leswaku u yi twisisa swi lava nkarhi ni matshalatshala. Kambe hi mpfuno wa Xikwembu—niloko hi hambeta hi lava vutivi bya yona—hi ta swi kota ku yi twisisa buku leyi. (Swivuriso 2:4, 5; Yakobo 1:5) Ina, ku tirhisa leswi hi swi dyondzaka ku nga ha va ntlhontlho. Hi nga ha boheka ku endla mindzulamiso eka ndlela leyi hi anakanyaka ha yona kumbe eka mikhuva ya hina. Vanghana lavakulu kumbe swirho swa ndyangu va nga ha hi kaneta loko hi dyondza Bibele. Kutani ku tiyisela i ka nkoka. Muapostola Pawulo u hi tsundzuxa leswaku Xikwembu xi ta va nyika vutomi lebyi nga heriki lava va kombisaka ku “tiyisela entirhweni lowu nga wunene.” (Varhoma 2:7) Timbhoni ta Yehovha ti ta tsakela ku ku pfuna leswaku u fikelela pakani leyi.
Tiyiseka leswaku u ta humelela loko u tiyisela eku dyondzeni hi Xikwembu swin’we ni ku rhandza ka xona naswona u phikelela eku tirhiseni ka leswi u swi dyondzaka.—Pisalema 1:1-3.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]
U ta humelela loko u tiyisela eku dyondzeni hi Xikwembu ni ku rhandza ka xona
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 4]
Culver Pictures