Mhaka Ya Vutomi

Ku Hanya Vutomi Byo Olova Leswaku Ndzi Tirhela Yehovha

HI KU VULA KA CLARA GERBER MOYER

Ndzi na 92 wa malembe naswona a swi nyawuli ha le ku fambeni, kambe mianakanyo ya mina ya ha swi kota kahle ku hlayisa rungula. Ndzi tlangela swinene leswi ndzi veke ni lunghelo ro tirhela Yehovha ku sukela evutsongwanini! Ku hanya vutomi byo olova, swi pfune swinene eka ndzalama leyi.

NDZI TSWARIWE hi August 18, 1907, eAlliance, Ohio, U.S.A., hi mina lonkulu eka vana va ntlhanu. Loko ndzi ri ni malembe ya nhungu hi vukhale, mutirheli wa nkarhi hinkwawo wa Swichudeni swa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti vitaniwa hakona, u te epurasini ra ka hina ra masi hi xikanyakanya. U hlamule hi mana wa mina, Laura Gerber, kutani a n’wi vutisa loko a swi tiva leswaku hikwalaho ka yini vubihi byi pfumeleriwile. Manana a tshamela ku tivutisa hi swona.

Endzhaku ka ku vulavurisana na Tatana loyi a ri exitlatini, Manana u ode sete ya tivholumo ta tsevu ta Studies in the Scriptures. U ti tsakerile swinene naswona mintiyiso ya Bibele leyi a a ri ku yi dyondzeni yi n’wi khumbe swinene. U dyondze Vholumo 6 leyi nge The New Creation, ivi a xi twisisa kahle xilaveko xa ku khuvuriwa ka Vakreste hi ku nyuperisiwa. Leswi a a nga swi tivi leswaku a nga swi kuma kwihi Swichudeni swa Bibele, u kombele Tatana leswaku a n’wi khuvula exinambyanini xa le purasini, hambi leswi a ku ri n’hweti yo titimela ya March 1916.

Ku nga ri khale Manana u vone xinavetisi eka phepha-hungu lexi tivisaka nkulumo leyi nga ta va eHolweni ya Daughters of Veterans le Alliance. Nkulumo ya kona a yi ri ni xihloko lexi nge “The Divine Plan of the Ages.” A nga ha hetanga nkarhi tanihi leswi Vholumo 1 ya Studies in the Scriptures a yi ri ni xihloko lexi fanaka ni xa nkulumo. Ndyangu hinkwawo wu ye eka nhlangano wa wona wo sungula wu khandziye golonyi leyi a yi kokiwa hi hanci. Ku sukela hi nkarhi wolowo a hi ya eminhlanganweni emakaya ya vamakwerhu hi Sonto ni hi Ravunharhu ni madyambu. Endzhakunyana ka sweswo, Manana u tlhele a khuvuriwa hi muyimeri wa vandlha ra Vukreste. Tatana loyi a a tshama a khomekile hi ntirho wa le purasini, hi ku famba ka nkarhi u sungule ku tsakela dyondzo ya Bibele, kutani a ku helanga malembe yo tala a nga si khuvuriwa endzhakunyana ka sweswo.

Ku Tiva Lava Rhangelaka

Hi June 10, 1917, J. F. Rutherford, loyi a ri muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower hi nkarhi wolowo, u endzele le Alliance kutani a vulavula hi xihloko lexi nge: “Ha Yini Matiko Ma Lwa?” A ndzi ri ni malembe ya kaye naswona ndzi ye ni vatswari va mina ni vamakwerhu va mina vambirhi, Willie na Charles. A ku ri ni vanhu lava a va tlula dzana. Endzhaku ka nkulumo ya Makwerhu Rutherford, vo tala va lava a va ri kona va ye va ya teka xifaniso ehandle ka Columbia Theater, laha nkulumo ya yena a yi nyikeriwa kona. Hi vhiki leri tlhandlamaka A. H. Macmillan u tile kwalaho na yena a ta nyikela nkulumo leyi nga ni xihloko lexi nge: “Mfumo Lowu Taka Wa Xikwembu.” A ku ri lunghelo ku endzeriwa hi vamakwerhu lava exidorobanini xa ka hina.

Mintsombano Yo Sungula Leyi Nga Rivalekiki

Ntsombano wo sungula lowu ndzi yeke eka wona a wu ri hi 1918 eAtwater, Ohio, tikhilomitara ti nga ri tingani ku suka eAlliance. Loko hi ri kwalaho manana u vutise muyimeri wa Sosayiti loko ndzi kule ku ringana leswaku ndzi nga khuvuriwa. Ndzi titwe ndzi tinyiketele hilaha ku tiyeke eka Xikwembu leswaku ndzi endla ku rhandza ka xona, kutani ndzi pfumeleriwile leswaku ndzi khuvuriwa siku rero exinambyanini lexi nga le kusuhi ni purasi lerikulu ra maapula. Ndzi cince swiambalo swa mina etendeni leri vamakwerhu a va ri dzimele xikongomelo xexo naswona ndzi khuvuriwe ndzi ambale rhoko ro etlela hi rona ra khale, leri a ri tika.

Hi September 1919, mina ni vatswari va mina hi khandziye xitimela hi ya eSandusky, Ohio, le Lake Erie. Loko hi fika kwalaho hi khandziye byatso, ivi hi xinkarhana hi va hi fike eCedar Point laha ntsombano wa hina lowu nga rivalekiki a wu ta khomeriwa kona. Loko hi xika ebyatsweni, a ku vekiwe swakudya swo khomisa nyoka laha ku yimisiwaka kona mabyatso. Ndzi kume sangweji, leyi eka mina a yi ri xakudya xa le henhla emasikwini wolawo. A yi famba swinene! Nhlayo ya lava a va ri kona eka ntsombano lowu wa hina wa masiku ya nhungu a ku ri 7 000. A ku nga ri na fambiselo ra mpfumawulo, kutani ndzi boheke ku yingisela hi vukheta.

Eka ntsombano lowu ku humesiwe The Golden Age (sweswi yi nga Xalamuka), ku nga munghana wa magazini wa Xihondzo xo Rindza. Leswaku ndzi ya entsombanweni wolowo, ndzi xwe vhiki ro sungula exikolweni, kambe a swi fanerile. Cedar Point a ku ri ndhawu yo wisela eka yona naswona a va ri ni vasweki eka exitolo xo xavisa swakudya lava a va lunghiselela vapfhumba swakudya. Kambe hikwalaho ka swivangelo swo karhi vasweki ni vaphameri va xisati va terekile, kutani vamakwerhu lava Vakreste lava nga ni vuswikoti byo lunghiselela swakudya va endle ntirho wolowo va lunghiselela vapfhumba swakudya. Hi makume ya malembe yo tala endzhaku ka sweswo, vanhu va Yehovha a va tilunghiselela swakudya swa vona etinhlengeletanweni ni le mintsombanweni.

Hi tlhele hi va ni lunghelo ro tlhelela eCedar Point hi September hi 1922 entsombanweni wa masiku ya kaye, laha a ku ri ni vanhu lava tlulaka 18 000. Hi kona kwalaho laha Makwerhu Rutherford a hi khutazeke a ku, “twarisani, twarisani, twarisani Hosi ni mfumo wa yona.” Hambiswiritano, ndzi sungule ntirho wa mina wa nsimu hi ku hangalasa swiphephana ni The Golden Age emalembeni yo hlayanyana emahlweni ka kwalaho.

Ku Tlangela Vutirheli

Eku sunguleni ka 1918, ndzi hlanganyerile eku hangalaseni ka xiphephana lexi nge, The Fall of Babylon emapurasini lawa hi akelaneke na wona. Hikwalaho ka xirhami, a hi hisa munyaka exitofini lexi a xi tshiveriwa hi tihunyi ekaya ivi hi famba na rona loko hi khandziya golonyi leswaku hi kufumeta milenge ya hina. A hi ambala majazi ni swihuku, tanihi leswi golonyi leyi a yi pfalekile ehenhla ni le matlhelo, kambe a yi nga ri na hitara. Kambe yoleyo a yi ri minkarhi yo tsakisa.

Hi 1920 ku lunghiseleriwe nkandziyiso wo hlawuleka wa The Finished Mystery, lowu vuriwaka ZG, wu ri hi xivumbeko xa magazini.a Mina ni vatswari va mina hi yile ni buku leyi le Alliance. Emasikwini wolawo un’wana ni un’wana a famba hi yindlu ni yindlu a ri swakwe, kutani ndzi ehlele ephasejini leyi a ku ri ni vanhu vo hlaya lava tshameke ehansi. Endzhaku ka ku va ndzi endle xingheniso xa mina, wansati un’wana u te: “U vulavula kahle,” kutani a teka buku leyi. Ndzi fambise 13 wa ti-ZG siku rero, a ku ri ro sungula ndzi nyikela rungula ro leha, leri twalaka hi yindlu na yindlu.

Loko ndzi ri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi, Manana u khomiwe hi vuvabyi bya nyumoniya kutani a boheka ku etlela nkarhi lowu tlulaka n’hweti. Ndzisana ya mina ya xisati, ku nga Hazel, a ha ri ricece, kutani ndzi tshike xikolo leswaku ndzi pfuneta hi ntirho wa purasi ni ku hlayisa vana. Hambiswiritano, ndyangu wa ka hina wu teke ntiyiso wa Bibele wu ri wa nkoka, kutani a hi hlanganyela minhlangano hinkwayo ya vandlha nkarhi ni nkarhi.

Hi 1928 eXitsundzuxweni xa rifu ra Kreste, lava a va ri kona va nyikiwe xiphephana lexi nge, “Where Are the Nine?” A xi vulavula hi Luka 17:11-19, laha Bibele yi vulaka leswaku i un’we ntsena eka lava khume lava basisiweke eka nhlokonho loyi hi ku titsongahata a khenseke Yesu leswi a hanyisiweke hi singita. Sweswo swi khumbe mbilu ya mina. Ndzi tivutisile, ‘Xana ndzi na wona moya wo tlangela?’

Tanihi leswi swilo sweswi se a swi famba kahle ekaya naswona ndzi ri ni rihanyo lerinene ndzi nga ri na vutihlamuleri, ndzi endle xiboho xo suka ekaya ndzi ya nghenela ntirho wa vuphayona, hilaha vutirheli bya nkarhi hinkwawo byi vitaniwaka hakona. Vatswari va mina va ndzi khutaze ku endla tano. Xisweswo, mina na nakulorhi Agnes Aleta hi kume xiavelo xa hina, naswona hi August 28, 1928 hi khandziye xitimela hi 9:00 p.m. Un’wana ni un’wana wa hina a ri ni phutumende ni nkwama wo chela tibuku ta hina ta Bibele. Exitichini xa xitimela, vamakwerhu va xisati ni vatswari va mina a va rila, kutani na hina hi ririle. A ndzi anakanya leswaku a ndzi nge he pfuki ndzi va vonile, tanihi leswi a hi tshemba leswaku Armagedoni yi le kusuhi. Hi mixo lowu tlhandlamaka hi fike exiavelweni xa hina le Brooksville, eKentucky.

Hi hirhe kamara ritsongo endlwini yo hirhisa kutani hi xava swikotela swa spaghetti hi tlhela hi tiendlela tisangweji. Siku rin’wana ni rin’wana, un’wana ni un’wana a tirha a ri swakwe ematlhelweni lama nga faniki, hi fambisela vini va miti tibuku ta ntlhanu leti nga vholumo hi munyikelo wa R1,98. Hakatsongo-tsongo hi ri hlanganisile doroba, hi hlangana ni vanhu vo tala lava a va tsakela Bibele swinene.

Kwalomu ka tin’hweti tinharhu, se a hi endzele un’wana ni un’wana eBrooksville swin’we ni le Augusta. Kutani hi tlulerile hi ya tirha edorobeni ra Maysville, ra Paris ni ra Richmond. Emalembeni manharhu lama landzeleke, hi hlanganise swiphemu swo tala swa Kentucky laha a ku nga ri na vandlha. Hakanyingi a hi pfuniwa hi vanghana ni swirho swa ndyangu leswi humaka eOhio leswi a swi ta hi timovha swi ta tirha na hina evutirhelini ku ringana vhiki kumbe ku tlula.

Mintsombano Yin’wana Leyi Nga Rivalekiki

Ntsombano wa le Columbus, Ohio, wa hi July 24-30, 1931 a wu rivaleki hakunene. Hi kona laha ku tivisiweke leswaku se hi ta vitaniwa hi vito leri sekeriweke eBibeleni ra Timbhoni ta Yehovha. (Isaya 43:12) Emahlweni ka kwalaho, loko vanhu va hi vutisa leswaku hi va vukhongeri byihi, a hi ku: “Swichudeni swa Bibele swa Matiko Hinkwawo.” Kambe sweswo hakunene a swi nga hi hambanisi kahle, tanihi leswi a ku ri ni swichudeni swa Bibele swa mintlawa yin’wana ya vukhongeri.

Nakulorhi, Agnes, se a tekiwile naswona se a ndzi sele ndzi ri ndzexe; kutani a ndzi tsakile loko ku tivisiwa leswaku lava va lavaka vanhu vo phayona na vona va fanele va tsarisa endhawini yo karhi. Kwalaho ndzi fike ndzi hlangana na Bertha na Elsie Garty na Bessie Ensminger. A va ri ni timovha timbirhi naswona a va lava phayona ra vumune ra xisati leswaku ri ta tirha na vona. Hi fambe swin’we loko hi suka entsombanweni, hambi leswi a hi nga si tshama hi hlangana.

Hi ximumu hi tirhe xifundzha hinkwaxo xa Pennsylvania. Tanihi leswi vuxika a byi tshinela, hi kombele swiavelo exifundzheni lexi kufumelaka edzongeni wa Carolina N’walungu, Virginia ni le Maryland. Hi ximun’wana hi tlhelele en’walungwini. Wolowo a ku ri mukhuva wa maphayona hi nkarhi wolowo. Hi 1934, John Booth na Rudolph Abbuhl, lava landzeleke mukhuva lowu va teke Ralph Moyer ni makwavo wa yena lotsongo Willard va ya le Hazard, eKentucky.

Ndzi hlangane na Ralph minkarhi yo hlayanyana, kutani hi tolovelane ku antswa hi nkarhi wa ntsombano lowukulu lowu khomiweke hi May 30 ku ya eka June 3, 1935, le Washington, D.C. Mina na Ralph a hi tshame swin’we erikupakupeni loko ku nyikeriwa nkulumo leyi vulavulaka hi “vunyingi lebyikulu” kumbe “ntshungu lowukulu.” (Nhlavutelo 7:9-14) Ku fikela hi nkarhi wolowo a hi tshemba leswaku lava va vunyingi lebyikulu a va ri swirho swa ntlawa wa le tilweni leswi nga tshembekangiki ku fana ni lava 144 000. (Nhlavutelo 14:1-3) Kutani a ndzi nga swi lavi ku va un’wana wa vona!

Loko Makwerhu Rutherford a hlamusele leswaku lava va vunyingi lebyikulu a va ri va ntlawa wa laha misaveni, wa vanhu lava tshembekaka lava nga ta pona Armagedoni, vo tala swi va hlamarisile. Kutani u rhambe hinkwavo va vunyingi lebyikulu leswaku va yima. Mina a ndzi yimanga, kambe Ralph u yimile. Endzhakunyana, swilo swi sungule ku twisiseka emiehleketweni ya mina, kutani hi 1935 ndzi tshike ku dya xinkwa xo fanekisela ni ku nwa vhinyo eXitsundzuxweni xa rifu ra Kreste. Hambiswiritano, manana u hambete a hlanganyela eku dyeni ku kondza loko a fa hi November 1957.

Munghana Wa Vutomi Hinkwabyo

Mina na Ralph hi hambete hi tsalelana. A ndzi phayona le Lake Placid, eNew York, yena a a ri ePennsylvania. Hi 1936 u tiendlele kharavhani leyitsongo leyi a a ta yi koka hi movha wakwe. U yi kokile ku suka ePottstown, Pennsylvania ku ya Newark, eNew Jersey, laha a ku ta khomeriwa ntsombano hi October 16-18. Endzhaku ka xiyimiso madyambu man’wana, vo tala va hina maphayona hi ye hi ya vona kharavhani leyintshwa ya Ralph. Mina na yena a hi yime endzeni ka kharavhani ekusuhi ni ndhawu yo hlantswela eka yona swibye loko a vutisa a ku, “Xana wa yi rhandza kharavhani leyi?”

Loko ndzi pfumela hi nhloko, u vutisile: “Xana wa swi lava ku tshama eka yona?”

Ndzi hlamule ndzi ku “ina,” kutani a ndzi ntswontswa hi ndlela ya rirhandzu leyi ndzi nga ta ka ndzi nga yi rivali. Endzhakunyana ka masiku ma nga ri mangani hi kume xitifiketi xa vukati. Hi October 19, siku leri landzeleke ntsombano hi ye eBrooklyn hi ya valanga tindhawu to kandziyisela eka tona ta Sosayiti ya Watch Tower. Kutani hi kombele xiavelo xa nsimu. Grant Suiter a ri mulanguteri wa nsimu hi nkarhi wolowo, kutani a vutisa leswaku i mani a nga ta yi tirha. Ralph u te: “Hi ta yi tirha loko ho tekana.”

Makwerhu Suiter u te: “Loko mo vuya hi 5:00 p.m. hi nga swi lunghisa.” Kutani vusiku byebyo hi tekanile ekaya ra Mbhoni yin’wana eBrooklyn Heights. Hi dye swakudya ni vanghana exitolo xa ku dyela eka xona kutani hi tirhisisa vutleketli bya mani na mani ku ya eka kharavhani ya Ralph le Newark, eNew Jersey.

Hi ku hatlisa endzhakunyana ka sweswo, a hi ri endleleni yo ya le Heathsville, eVirginia, exiavelweni xa hina xo sungula xa vuphayona hi ri vambirhi. Hi tirhe Tindhawu ta Northumberland kutani hi tlulela eFulton ni le tindhawini ta Franklin ePennsylvania. Hi 1939, Ralph u rhambiwe ku endla ntirho wa xifundzha, ntirho lowu eka wona a hi ta endzela mavandlha yo hlaya hi ku phindha-phindha. Hi langutele mavandlha ya le xifundzheni xa Tennessee. Lembe leri tlhandlameke hi kume n’wana wa jaha, Allen, naswona hi 1941 ntirho wa xifundzha wu yimile. Kutani hi averiwe le Marion, eVirginia, hi va maphayona yo hlawuleka. Hi nkarhi wolowo, munhu a fanele a heta tiawara ta 200 hi n’hweti entirhweni wa nsimu.

Ku Endla Mindzulamiso

Hi 1943, ndzi swi kume swi fanela ku tshika ntirho wa vuphayona byo hlawuleka. Leswi a hi tshama eka kharavhani, ndzi hlayisa n’wana, ndzi sweka swakudya, ndzi hlayisa swiambalo swa hina hinkwerhu swi basile, a ndzi kota ku heta tiawara ta 60 ntsena evutirhelini n’hweti na n’hweti. Kambe Ralph u hambete a ri phayona ro hlawuleka.

Hi tlhelele eAlliance, le Ohio, hi 1945, kutani hi xavisa kharavhani leyi veke muti wa hina malembe ya kaye, kutani hi ya hi ya tshama ni vatswari va mina endlwini ya le purasini. N’wana wa hina wa nhwanyana, ku nga Rebekah, u tswaleriwe emahlweni ka rikupakupa ra yindlu leyi. Ralph u nghenele ntirho wo tirha masiku yo karhi edorobeni kutani a ya emahlweni a ri phayona ra nkarhi hinkwawo. A ndzi tirha epurasini, ndzi endla leswi ndzi nga swi kotaka ku n’wi pfuna leswaku a ya emahlweni ni vuphayona. Hambileswi ndyangu wa ka hina a wu tiyimisele ku hi nyika xitandi ni yindlu mahala, Ralph u arile. A lava ku tshama a nga ri na nchumu lexi nga hi kavanyeta leswaku hi ta hambeta hi khathalela timhaka ta Mfumo hi xitalo.

Hi 1950 hi ye hi ya tshama ePottstown, Pennsylvania, hi hirhe yindlu leyi durhaka R25-00 hi n’hweti. Emalembeni ya 30 lama landzeleke mali ya yindlu yi tlakuke yi ya eka R75-00. Leswi swi hi endle hi vona leswaku Yehovha wa hi pfuna leswaku hi hanya vutomi byo olova. (Matewu 6:31-33) Ralph a a tirha masiku manharhu hi vhiki a tsemeta misisi. Vhiki rin’wana ni rin’wana a hi dyondza Bibele ni vana va hina vambirhi, hi ya eminhlanganweni ni ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo hi ri hi ndyangu. Ralph a a tirha tanihi mulanguteri la ungamelaka evandlheni leri a a hi ri eka rona. Hi ku hlayisa vutomi bya hina byi olovile, a hi kota ku endla swo tala entirhweni wa Yehovha.

Ku Feriwa Hi Munghana Wa Mina La Rhandzekaka

Hi May 17, 1981, a hi tshame eHolweni ya Mfumo hi yingisele nkulumo ya le rivaleni. Ralph u sungule ku nga titwi kahle, hi loko a ya endzhaku ka holo, kutani a kombela murindzi leswaku a ndzi byela leswaku u ya ekaya. Leswi a ndzi nga n’wi tivisi swona Ralph, hi loko xikan’we-kan’we ndzi kombela un’wana leswaku a ndzi heleketa ekaya hi movha. Ralph u dlayiwe hi vuvabyi byo oma swirho ku nga si hela awara. Eku heleni ka dyondzo ya Xihondzo xo Rindza mpundzu wolowo, ku tivisiwile evandlheni leswaku u file.

N’hweti yoleyo Ralph se a a tirhe tiawara leti tlulaka 50 evutirhelini. Ntirho wa yena wa nkarhi hinkwawo a ri phayona wu tlula malembe ya 46. U fambise tidyondzo ta Bibele ni vanhu lava tlulaka dzana, lava hi ku famba ka nkarhi va veke Timbhoni ta Yehovha leti khuvuriweke. Mikateko ya swa moya leyi hi yi kumeke i yikulu swinene loko yi pimanisiwa ni matshalatshala lawa hi ma endleke eka malembe lawa hinkwawo.

Ndza Tsaka Hi Malunghelo Ya Mina

Se ndzi ni malembe ya 18 ndzi ri karhi ndzi tshama ndzi ri swanga, ndza ya eminhlanganweni, ndza va chumayela van’wana loko ndzi swi kota, naswona ndza ri hlaya Rito ra Xikwembu. Sweswi ndzi tshama emuakweni wa vadyuhari. Ndzi ni swingolongondzwana swi nga ri swingani naswona ndzi hlawule ku ka ndzi nga vi na yona thelevhixini. Kambe ndzi enerisekile evuton’wini bya mina naswona ndzi fuwile hi tlhelo ra moya. Vatswari va mina ni vamakwavo vambirhi a va tshembekile ku fikela loko va fa, naswona vamakwavo va mina va xisati vambirhi va ya emahlweni va tshembekile entiyisweni.

Ndza tsaka leswi n’wana wa mina wa xinuna Allen, a nga nkulu la nga Mukreste. Malembe yo tala a a nghenisa fambiselo ra mpfumawulo eTiholweni ta Mfumo ni le Tiholweni ta Nhlengeletano naswona a a tirha ku lunghisa fambiselo ra mpfumawulo hi nkarhi wa mintsombano ya ximumu. Nsati wa yena i nandza la tshembekeke wa Xikwembu naswona vana va vona vambirhi va xinuna i vakulu. N’wana wa mina wa xisati Rebekah Karres, u hete malembe yo tlula 35 a ri entirhweni wa nkarhi hinkwawo, ku katsa ni malembe ya mune a ri eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha le Brooklyn. Yena ni nuna wa yena va hete malembe ya 25 va ri valanguteri va mavandlha eswiphen’wini swo hambana-hambana swa United States.

Yesu u vule leswaku Mfumo wu fana ni xuma lexi fihliweke lexi nga kumiwaka. (Matewu 13:44) Ndza nkhensa leswi ndyangu wa ka hina wu kumeke xuma lexi malembe yo tala lama hundzeke. Mayana lunghelo ronghasi ro languta endzhaku emalembeni ya 80 yo tinyiketela entirhweni wa Xikwembu—handle ko tisola! Loko ndzi nga kota ku tlhela ndzi hanya vutomi bya mina nakambe, ndzi nga hanya hi ndlela leyi fanaka, hikuva hakunene, ‘musa wa Xikwembu wa rirhandzu wa antswa ku tlula vutomi.’—Pisalema 63:3.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Hi twe nkulumo ya Makwerhu Rutherford hi 1917 le Alliance, eOhio

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Ndzi ri na Ralph emahlweni ka kharavhani leyi a tiendleleke yona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Ndzi ri ni vana va mina vambirhi namuntlha