Ha Yini Ku Tele Vukanganyisi Swonghasi?

“A wu fanelanga u amukela xifumbarheriso, hikuva xifumbarheriso xi pfala mahlo ya vanhu lava vonaka kahle naswona xi nga soholota marito ya vanhu lava lulameke.”—Eksoda 23:8.

MALEMBE ya 3 500 lama hundzeke, Nawu wa Muxe wu sole xifumbarheriso. Malembe-xidzana lama landzeleke endzhaku ka sweswo ku simekiwe milawu yo tala leyi lwisanaka ni vukanganyisi. Nilokoswiritano, nawu a wu swi kotanga ku sivela vukanganyisi. Timiliyoni ta vanhu ta fumbarherisana siku ni siku, naswona magidi ya timiliyoni ta vanhu ma xaniseka hikwalaho ka sweswo.

Vukanganyisi byi hangalake swinene byi tlhela byi rharhangana lerova byi xungeta ku onha vutomi bya vanhu. Ematikweni man’wana a ku na nchumu lowu endliwaka loko ku nga ri na xifumbarheriso. Ku fumbarherisa munhu la faneleke swi nga ku pfuna ku pasa xikambelo, ku kuma layisense yo chayela, ku kuma ntirho kumbe ku hlula enandzwini lowu u mangaleriweke wona. Arnaud Montebourg, gqweta ra le Paris u ri: “Vukanganyisi byi fana ni moya lowu thyakeke swinene lowu vabyisaka vanhu.”

Vukanganyisi byi tolovelekile ngopfu-ngopfu eka mabindzu. Tikhampani tin’wana ti vekela etlhelo vunharhu bya mpindzulo wa tona leswaku ti fumbarherisa valawuri lava nga ni vukanganyisi va le ka hulumendhe. Hi ku ya hi magazini wa le Britain lowu nge The Economist, kwalomu ka 10 wa tiphesente ta R153 wa magidi ya timiliyoni leti tirhisiwaka lembe na lembe leswaku ku xaviwa matlhari ya misava hinkwayo ti tirhiseriwa ku fumbarherisa vanhu lava nga xavaka matlhari. Leswi gandlati leri ra vukanganyisi ri tlakukeke, vuyelo bya kona byi ni khombo. Khume ra malembe lama hundzeke, “munghana lonkulu” wa byona vukhepitali—ku nga mabindzu lama nga ni vukanganyisi lama fuwisaka vanhu va nga ri vangani lava tirhisanaka na wona—ku vuriwa leswaku byi onhe ikhonomi ya matiko hinkwawo.

Handle ko kanakana, lava xanisekaka ngopfu hikwalaho ka vukanganyisi ni ku hohloka ka ikhonomi leswi vaka kona, i swisiwana—lava va tsandzekaka ku fumbarherisa van’wana. The Economist yi swi veke hi ku kongoma yi ku, “vukanganyisi i xivumbeko xin’wana xa ku tshikilela.” Xana muxaka lowu wa ntshikilelo wu nga hluriwa, kumbe xana a swi koteki ku balekela vukanganyisi? Leswaku hi hlamula xivutiso xexo, hi fanele hi rhanga hi vona swin’wana swa swivangelo-nkulu swa vukanganyisi.

I Yini Leswi Vangaka Vukanganyisi?

Ha yini vanhu va hlawula ku kanganyisa ku ri ni ku tshembeka? Eka van’wana ku kanganyisa ku nga ha va ku ri yona ndlela yo olova—kumbe ku ri yona ntsena ndlela—yo kuma leswi va swi lavaka. Minkarhi yin’wana, ku fumbarherisa ku nga ha va ndlela leyi olovaka yo papalata nxupulo. Vo tala lava xiyaka leswaku van’watipolitiki, maphorisa ni vaavanyisi va vonaka va honisa vukanganyisi, kumbe ku va vona lava kanganyisaka va landzela xikombiso xa vona.

Loko vukanganyisi byi ya byi nyanya, bya amukeleka swinene ku fikela laha ku vaka tshamela maxelo. Vanhu lava holaka mali leyitsongo va kala va anakanya leswaku a ku na lexi va nga xi endlaka handle ko kanganyisa. Va fanele va sindzisa ku fumbarherisiwa leswaku va ta hanya vutomi lebyinene. Naswona loko lava va lavaka xifumbarheriso kumbe lava xi hakelaka leswaku va ta kuma swo karhi va nga xupuriwi, i vatsongo lava tiyimiselaka ku lwisana ni vukanganyisi. Hosi Solomoni u te: “Hikuva xigwevo ehenhla ka ntirho wo biha a xi humesiwanga hi ku hatlisa, hi yona mhaka leyi mbilu ya vana va vanhu yi tshameke yi va namarherile leswaku yi endla swo biha.”—Eklesiasta 8:11.

Ku ni swilo swimbirhi swa matimba swinene leswi pfurhetelaka vukanganyisi: vutianakanyi ni makwanga. Hikwalaho ka vutianakanyi, vanhu lava nga ni vukanganyisi va honisa vuyelo byo biha bya vukanganyisi bya vona eka vanhu van’wana, naswona va seketela ku fumbarherisa hikwalaho ka leswi ntsena va vuyeriwaka eka byona. Loko va ya va kuma swilo leswi vonakaka, vanhu lava nga ni vukanganyisi va va ni makwanga swinene. Solomoni u te: “La rhandzaka silivhere ntsena a nge enerisiwi hi silivhere, hambi ku ri la rhandzaka rifuwo a nge enerisiwi hi vuyelo.” (Eklesiasta 5:10) Ina, makwanga ma nga ha va manene eku endleni ka mali, kambe ma fambisana ni vukanganyisi ni ku tlula nawu.

Yinhla yin’wana leyi nga fanelangiki yi honisiwa i nkucetelo wa mufumi la nga vonakiki wa misava leyi, loyi Bibele yi n’wi vulaka Sathana Diyavulosi. (1 Yohane 5:19; Nhlavutelo 12:9) Sathana u hlohlotela vukanganyisi hi matimba. Xifumbarheriso lexikulu lexi tsariweke i xa loko Sathana a ringeta ku fumbarherisa Kreste. ‘Ndzi ta ku nyika mimfumo hinkwayo ya misava loko wo nkhinsama u ndzi gandzela.’—Matewu 4:8, 9.

Hambiswiritano, Yesu a a nga ri na vukanganyisi naswona u dyondzise valandzeri va yena leswaku va tikhoma hi ndlela leyi fanaka. Xana tidyondzo ta Kreste ti nga va xitirho xa matimba xo lwisana ni vukanganyisi namuntlha? Xihloko lexi landzelaka xi ta tlhantlha xivutiso lexi.