Ntwela-vusiwana—Wu Hi Pfuna Leswaku Hi Va Ni Musa

ELEN KELLER u tsarile: “Vutomi a hi bya hava loko ntsena wa ha kota ku verhamisa xitlhavi xa munhu un’wana.” Hakunene Keller a a xi twisisa xitlhavi xa mintlhaveko. Loko a ri ni tin’hweti ta 19 ntsena, u hlaseriwe hi vuvabyi lebyi n’wi siyeke a ri bofu naswona tindleve ta yena ti nga ha twi. Kambe mudyondzisi loyi a nga ni ntwela-vusiwana u dyondzise Helen ku hlaya ni ku tsala hi Braille kutani endzhakunyana a n’wi dyondzisa ku vulavula.

Mudyondzisi wa Keller ku nga Ann Sullivan, a a ri tiva kahle gome ra ku lwisana ni ku lamala emirini. Na yena a ku sele katsongo a va bofu. Kambe hi ku lehisa mbilu Ann u sungule ndlela yo vulavurisana na Helen hi ku “tsala” marito evokweni ra Helen. Hi ku susumetiwa hi ntwela-vusiwana wa mudyondzisi wa yena, Helen u kunguhate ku nyiketela vutomi bya yena leswaku a pfuna mabofu ni vanhu lava nga twiki. Leswi a hluleke ku lamala ka yena endzhaku ka matshalatshala lamakulu, a a va twela vusiwana vanhu lava a va ri exiyin’weni lexi fanaka ni xa yena. A a lava ku va pfuna.

Kumbexana u swi xiyile leswaku emisaveni leyi yi nga ni vutianakanyi, swa olova ku ‘nga kombisi van’wana ntwela-vusiwana’ u tlhela u honisa swilaveko swa vona. (1 Yohane 3:17) Hambiswiritano, Vakreste va lerisiwa ku rhandza vaakelani va vona nileswaku va rhandzana hi xivona. (Matewu 22:39; 1 Petro 4:8) Kambe, kumbexana wa yi xiya mhaka leyi: Hambileswi hi tiyimiseleke ku rhandzana hi mbilu hinkwayo, hakanyingi hi honisa minkarhi ya ku verhamisa switlhavi swa van’wana. Kumbexana leswi swi nga ha va swi vangiwa hi leswi hi nga swi xiyiki swilaveko swa vona. Ntwela-vusiwana hi wona wu nga hi pfunaka leswaku hi va kombisa musa.

Ntwela-vusiwana I Yini?

Xihlamusela-marito xin’wana xi vula leswaku ntwela-vusiwana i “ku vona ni ku twisisa xiyimo, mintlhaveko ni xikongomelo xa munhu un’wana.” Nakambe wu tlhele wu hlamuseriwa tanihi vuswikoti byo tianakanya u ri exiyin’weni xa munhu un’wana. Kutani leswaku hi kombisa ntwela-vusiwana hi fanele hi rhanga hi twisisa swiyimo swa munhu un’wana kutani xa vumbirhi hi titwisa leswi a titwisaka xi swona loko a ri exiyin’weni xexo. Ina, ntwela-vusiwana wu katsa ku twa xitlhavi xa munhu un’wana embilwini ya hina.

Matsalwa ma vulavula hi tindlela to hambana-hambana hi mfanelo leyi hi vulavulaka hi yona. Muapostola Petro u tsundzuxe Vakreste leswaku va kombisa ‘ntlhaveko wa xinakulobye, xinakulobye xa vumakwerhu ni ntwela-vusiwana.’ (1 Petro 3:8) Rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke ri va “ntlhaveko wa xinakulobye” hi ku kongoma ri vula “ku xaniseka ni un’wana” kumbe “ku va ni ntwela-vusiwana.” Muapostola Pawulo u bumabumele langutelo leri fanaka loko a khutaza Vakreste-kulobye leswaku va ‘tsaka ni vanhu lava tsakaka; va rila ni vanhu lava rilaka.’ Pawulo u engeterile: “Mi karhatekela van’wana hi ndlela leyi mi tikarhatekelaka ha yona.” (Varhoma 12:15, 16) Kutani ke, xana a wu pfumeli leswaku a hi nga ta swi kota ku rhandza vaakelani va hina kukota loko hi tirhandza, loko a hi nga tiveki exiyin’weni xa vona?

Hi ntumbuluko hinkwerhu hi na wona ntwela-vusiwana. I mani loyi a nga karhatekiki loko a vona swifaniso leswi twisaka ku vava swa vana lava sikaka kumbe vahlapfa lava nga ni gome? Xana u kona manana la nga ni rirhandzu la nga honisaka n’wana wa yena loko a rila? Kambe a hi ku xaniseka hinkwako loku vonakaka hi ku olova. Swi tika swinene ku twisisa mintlhaveko ya munhu loyi a nga ni ntshikilelo wa mianakanyo, loyi a lamaleke hi ndlela yo karhi, kumbe xiphiqo xa ku dya—loko hina hi nga si tshama hi va ni swiphiqo sweswo! Nilokoswiritano, Matsalwa ma kombisa leswaku hi nga swi kota naswona hi fanele hi hlakulela ku va ni ntlhaveko wa xinakulobye eka lava nga riki exiyin’weni lexi fanaka ni xa hina.

Swikombiso Swa Le Matsalweni Swa Ntwela-vusiwana

Yehovha i xikombiso xa hina lexikulu xa ntwela-vusiwana. Hambileswi yena a hetisekeke, a nga langutelanga leswaku hina hi va lava hetisekeke, “hikuva yena u ku tiva kahle ku vumbeka ka hina, wa tsundzuka leswaku hi ntshuri.” (Pisalema 103:14; Varhoma 5:12) Ku tlula kwalaho, tanihi leswi a swi tivaka leswi hi tsandzekaka ku swi endla, ‘a nga hi tshiki hi ringiwa hi ndlela leyi tlulaka leswi hi nga swi tiyiselaka.’ (1 Vakorinto 10:13) U hi pfuna leswaku hi kuma ntlhantlho wa kona hi ku tirhisa malandza ya yena ni moya wa yena.—Yeremiya 25:4, 5; Mintirho 5:32.

Yehovha wa xi tiva xitlhavi lexi karhataka vanhu va yena. U byele Vayuda lava a va huma eBabilona a ku: “Loyi a mi khumbaka u khumba ndzololo ya tihlo ranga.” (Zakariya 2:8) Leswi a a wu xiya kahle ntwela-vusiwana wa Xikwembu, Davhida, mutsari wa Bibele u vule leswi ha yena: “Chela mihloti ya mina eguleni ra wena ra dzovo. Xana a yi kona ebukwini ya wena?” (Pisalema 56:8) Swa chavelela ku tiva leswaku Yehovha wa yi tsundzuka mihloti ya malandza ya yena lama tshembekaka leyi humaka loko ma ri karhi ma tikarhatela ku hlayisa vutshembeki—onge hiloko yi lo tsariwa ebukwini!

Yesu Kreste u twela van’wana ku fana ni Tata wa yena wa le tilweni. Loko a hanyisa munhu la feke tindleve, u n’wi suse exikarhi ka ntshungu, kumbexana leswaku loko a hola hi singita a nga khomiwi hi tingana swinene kumbe a chava. (Marka 7:32-35) Hi nkarhi wun’wana, Yesu u vone noni leyi a yi ri enkosini wa n’wana wa yona wa jaha loyi o va yexe. Hi ku hatlisa u vone xitlhavi lexi a yi ri na xona, hiloko a tshinela eka vanhu lava a va ri enkosini, kutani a pfuxa jaha leri.—Luka 7:11-16.

Endzhaku ka ku pfuxiwa ka Yesu, loko a humelela eka Sawulo endleleni leyi yaka eDamaska, u hlamusele Sawulo ndlela leyi a a titwa ha yona hi leswi a a xanisa vadyondzisiwa va yena hi tihanyi. U te: “Hi mina Yesu, loyi u n’wi xanisaka.” (Mintirho 9:3-5) Yesu a a ku twa ku vava loku a ku twiwa hi vadyondzisiwa va yena, ku fana ni manana loyi a twaka ku vava loko n’wana wa yena a vabya. Hilaha ku fanaka, tanihi leswi a nga Muprista wa hina la Tlakukeke wa le tilweni, Yesu ‘wa hi tshandzisa eku tsaneni ka hina,’ kumbe hi ku ya hi vuhundzuluxeri bya Rotherham, u “ni ntlhaveko wa xinakulobye eku tsaneni ka hina.”—Vaheveru 4:15.

Muapostola Pawulo u dyondze ku twela van’wana loko va xaniseka. U vutisile: “I mani la tsaneke, kutani mina ndzi nga tsani? I mani la khunguvanyekaka, kutani mina ndzi nga hlundzuki?” (2 Vakorinto 11:29) Loko ntsumi yi ntshunxe Pawulo na Silasi hi singita eka timpecana ta vona le khotsweni ra le Filipiya, nchumu wo sungula lowu Pawulo a wu vuleke a ku ri ku byela mulanguteri wa khotso leswaku a ku balekanga munhu. Hi ntwela-vusiwana u swi xiyile leswaku mulanguteri wa khotso a nga ha tisunga. Pawulo a a swi tiva leswaku hi ku ya hi nawu wa Varhoma, mulanguteri wa khotso a a ta xupuriwa swinene loko ko baleka mubohiwa—ngopfu-ngopfu loko a byeriwe kahle leswaku a tshama a n’wi rindzile. (Mintirho 16:24-28) Xiendlo xa Pawulo xa musa xo ponisa vutomi xi tsakise mulanguteri wa khotso, kutani yena ni ndyangu wa yena va teke magoza ya ku va Vakreste.—Mintirho 16:30-34.

Ndlela Yo Hlakulela Ntwela-vusiwana

Hi ku phindha-phindha Matsalwa ma hi khutaza ku tekelela Tata wa hina wa le tilweni ni N’wana wa yena, Yesu Kreste, kutani ntwela-vusiwana i mfanelo leyi hi faneleke hi yi hlakulela. Hi nga swi endlisa ku yini leswi? Ku ni tindlela tinharhu letikulu leti hi nga antswisaka ha tona ku anakanya hi swilaveko swa van’wana ni ku twela van’wana: i ku yingisa, ku xiyisisa ni ku anakanya.

Ku yingisa. Loko hi yingisela hi vukheta, hi kota ku vona swiphiqo leswi van’wana va langutanaka na swona. Naswona loko hi va yingisa, va ta hi chululela leswi nga eswifuveni swa vona va tlhela va kombisa mintlhaveko ya vona. Miriam u ri: “Ndzi nga tiphofula eka nkulu loko ndzi tiyiseka leswaku u ta ndzi yingisa. Ndzi lava ku tiva loko a xi twisisa hakunene xiphiqo xa mina. Ndzi ya ndzi n’wi tshemba swinene loko a ndzi vutisa swivutiso swo ndzi kambisisa ku kombisa leswaku u swi yingisele hi vukheta leswi ndzi n’wi byeleke swona.”

Ku xiyisisa. A hi vanhu hinkwavo lava nga hi byelaka hi ku ntshunxeka leswaku va titwa njhani kumbe leswaku va langutana na yini. Hambiswiritano, munhu la xiyisisaka hi mbilu hinkwayo u ta swi xiya loko Mukreste-kulobye a languteka a tshikilelekile, loko n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi a nga ha lavi ku tikatsa na vanhu van’wana, kumbe loko mutirheli la hisekaka a sungula ku hela matimba. I swa nkoka leswaku vatswari va va ni vuswikoti lebyi byo vona xiphiqo loko xa ha sungula. Marie u ri: “Hi ndlela yo karhi, manana u tiva ndlela leyi ndzi titwaka ha yona niloko ndzi nga si vulavula na yena, hikwalaho swa ndzi olovela ku vulavula na yena hi ku kongoma hi swiphiqo swa mina.”

Tirhisa mianakanyo ya wena. Ndlela ya matimba swinene yo kondletela ntwela-vusiwana i ku tivutisa u ku: ‘Loko a ndzi ri exiyin’weni lexi, xana a ndzi ta titwa njhani? A ndzi ta angurisa ku yini? Xana a ndzi ta lava yini?’ Vachaveleri vanharhu va mavunwa va Yobo a va swi kotanga ku tiveka exiyin’weni xa yena. Hikwalaho, va n’wi sole hi swidyoho leswi a vo anakanya leswaku a nga va a swi endlile.

Hakanyingi vanhu lava nga hetisekangiki swa va olovela ku xopaxopa swihoxo ematshan’weni ya ku twisisa mintlhaveko. Hambiswiritano, lo­ko ho ringeta hi matimba ku anakanya hi ntshikilelo wa munhu la xanisekaka, swi ta hi pfuna leswaku hi n’wi twela ematshan’weni ya ku n’wi sola. Juan, nkulu la nga ni ntokoto u ri: “Ndzi nyikela ndzayo yo antswa swinene loko ndzi rhange ndzi yingisela kahle ndzi tlhela ndzi ringeta ku xi twisisa kahle xiyimo hinkwaxo ndzi nga si nyikela swiringanyeto.”

Tibuku leti humesiweke hi Timbhoni ta Yehovha ti pfune vo tala emhakeni leyi. Timagazini ta Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! ti hlamusele swiphiqo leswi tikaka swo tanihi gome ni ku khomiwa ka vana hi ndlela yo biha. Rungula leri nga enkarhini ri pfuna vahlayi leswaku va twela lava va xanisekaka hi tindlela toleto. Hilaha ku fanaka, buku leyi nge Swivutiso Leswi Vantshwa Va Swi Vutisaka—Tinhlamulo Leti Tirhaka yi pfune vatswari vo tala ku tiva swiphiqo swa vana va vona.

Ntwela-vusiwana Wu Pfuna Vakreste Eka Swiendlo Swa Vona

A hi vangani eka hina lava nga honisaka xiyimo xa n’wana loyi a khomiweke hi ndlala loko hi ri na swona swakudya swo n’wi nyika. Loko hi ri ni ntwela-vusiwana, hi ta tlhela hi twisisa xiyimo xa munhu hi tlhelo ra moya. Bibele yi hi byela hi Yesu: “Loko a vona mintshungu a yi twela vusiwana, hikuva a yi vavisiwile ni ku tsalangana ku fana ni tinyimpfu leti nga riki na murisi.” (Matewu 9:36) Timiliyoni to tala namuntlha ti le ka xiyimo lexi fanaka xa moya naswona ti lava mpfuno.

Ku fana ni le sikwini ra Yesu, hi nga ha fanela ku tshika ku hlawula vanhu kumbe ku tshika ndhavuko lowu dzikeke eka hina leswaku hi ta kota ku fikelela timbilu ta vanhu van’wana. Mutirheli loyi a nga ni ntwela-vusiwana u endla matshalatshala yo kuma leswi va pfumelelanaka hi swona kumbe ku vulavula hi timhaka leti nga emianakanyweni ya vanhu ku endlela leswaku rungula ra yena ri va leri kokaka. (Mintirho 17:22, 23; 1 Vakorinto 9:20-23) Swiendlo swa musa leswi susumetiwaka hi ntwela-vusiwana swi nga ha tlhela swi endla vayingiseri va hina va tsakela rungula ra Mfumo, hilaha swi veke hakona eka murindzi wa khotso wa le Filipiya.

Ntwela-vusiwana i wa nkoka eka ku hi pfuna leswaku hi honisa swihoxo swa van’wana evandlheni. Loko hi endla matshalatshala yo twisisa mintlhaveko ya makwerhu loyi a hi khunguvanyiseke, handle ko kanakana swi ta hi olovela ku n’wi rivalela. Kumbexana a hi ta va hi endle hi ndlela leyi fanaka loko a hi ri eka xiyimo xo tano naswona hi kule hi ndlela yo fana ni ya yena. Ntwela-vusiwana wa Yehovha wu n’wi endla a “tsundzuka leswaku hi ntshuri,” kutani, xana ntwela-vusiwana wa hina a wu fanelanga wu hi endla hi tsundzuka ku nga hetiseki ka van’wana kutani hi va ‘rivalela hi ku ntshunxeka’?—Pisalema 103:14; Vakolosa 3:13.

Loko hi fanele hi nyika ndzayo, kumbexana hi ta yi nyikela hi ndlela ya musa loko hi twisisa mintlhaveko ya loyi a endleke xihoxo. Nkulu wa Mukreste loyi a nga ni ntwela-vusiwana u tibyela leswi: ‘Na mina a ndzi ta va ndzi xi endlile xihoxo lexi, loko a ndzi ri eka xiyimo xo fana ni xa yena.’ Xisweswo Pawulo u te: “Ringetani ku ololoxa munhu wo tano hi moya wo rhula, mi ri karhi mi tiveka tihlo hinkwenu, hi ku chava leswaku na n’wina mi nga ringiwa.”—Vagalatiya 6:1.

Ntwela-vusiwana wu nga ha hi susumetela ku nyikela mpfuno lowu twisisekaka loko swi ri ematimbeni ya hina, hambiloko Mukreste-kulorhi a kanakana ku hi kombela leswaku hi n’wi pfuna. Muapostola Yohane wa tsala: “Kambe mani na mani la nga ni swa ku hanya ha swona swa misava leyi kutani a vona makwavo a pfumala kambe a swinya a nga n’wi kombi ntsetselelo wakwe lowukulu, xana rirhandzu ra Xikwembu ri tshamisisa ku yini eka yena? . . . A hi veni ni rirhandzu, ku nga ri hi marito kumbe ririmi, kambe hi swiendlo ni ntiyiso.”—1 Yohane 3:17, 18.

Leswaku hi kota ku rhandza “hi swiendlo ni ntiyiso,” hi fanele hi rhanga hi vona leswi makwerhu wa hina a swi pfumalaka. Xana hi swi xiya hi vukheta leswi van’wana va swi pfumalaka leswaku hi ta va pfuna ha swona? Leswi hi swona swi vuriwaka ntwela-vusiwana.

Hlakulela Ku Va Ni Ntlhaveko Wa Xinakulobye

Swi nga ha endleka hi ntumbuluko hi nga ri na wona ntwela-vusiwana, kambe hi nga wu hlakulela ntlhaveko lowu wa xinakulobye. Loko hi yingiserisisa, hi xiyisisa kutani hi tshamela ku titeka hi ri exiyin’weni xa un’wana, ntwela-vusiwana wa hina wu ta kula. Hi ta titwa hi boheka ku kombisa rirhandzu leri enteke, musa ni ntwela-vusiwana eka vana va hina, eka Vakreste-kulorhi ni le ka vaakelani va hina.

U nga tshuki u pfumelela vutianakanyi byi mita ntwela-vusiwana wa wena. Pawulo u tsarile: “Mi nga veki tihlo etimhakeni ta n’wina ntsena, kambe ni le timhakeni ta van’wana.” (Vafilipiya 2:4) Vumundzuku bya hina bya hilaha ku nga heriki byi titshege hi ntwela-vusiwana wa Yehovha ni wa Muprista wa yena Lonkulu, Yesu Kreste. Hikwalaho swa hi fanela leswaku hi yi hlakulela mfanelo leyi. Ntwela-vusiwana wa hina wu ta hi endla leswaku hi va vatirheli vo antswa ni ku va vatswari vo antswa. Ku tlula kwalaho, ntwela-vusiwana wu ta hi pfuna ku xiya leswaku “ku nyika swi tisa ntsako lowukulu ku tlula ku amukela.”—Mintirho 20:35.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Ntwela-vusiwana wu katsa ku xiya hi vukheta leswi van’wana va swi pfumalaka leswaku hi ta va pfuna ha swona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Hi ta dyondza ku kombisa ntwela-vusiwana lowu manana la nga ni rirhandzu a nga na wona hi ntumbuluko eka n’wana wa yena