Baraka U Hlule Vuthu Ra Matimba Hikwalaho Ka Ripfumelo
TIANAKANYE u jamelane ni vuthu ra masocha ya valala. Ma hlome hi swo lwa hi swona leswintshwa, naswona ma lunghekele ku swi tirhisa. Wena ni vanakuloni mi yime emahlweni ka vona naswona a mi nge wu voni ntlangu.
Baraka, Debora ni Vaisrayele-kulobye va 10-000 va langutane ni xiyimo xo tano hi nkarhi wa vaavanyisi va le Israyele. Mavuthu ya valala a ku ri Vakanana lava a va rhangeriwe hi ndhuna ya masocha leyi vuriwaka Sisera. Matlhari ya vona a ma katsa makalichi, lawa mavhilwa ya wona a ma ri ni switsemo swa nsimbi leswi dlayaka. A va ta hlangana eNtshaveni ya Taboro ni le nkoveni wa Kixoni. Leswi humeleleke kwalaho swi kombisa Baraka tanihi wanuna wa ripfumelo leri faneleke ri tekeleriwa. Anakanya hi swiendlakalo leswi yiseke enyimpini leyi.
Vaisrayele Va Huwelela Yehovha
Buku ya Vaavanyisi yi vulavula hi Vaisrayele lava a va tshamela ku fularhela vugandzeri lebyi tengeke ni vuyelo byo vavisa lebyi a byi va kona. Nkarhi wun’wana ni wun’wana loko va kombela hi mbilu hinkwayo eka Xikwembu leswaku xi va kombisa tintswalo, xona a xi va vekela muponisi kutani va ntshunxiwa, kambe a va tlhela va xandzuka. Kutani “vana va Israyele va tlhela va sungula ku endla swo biha ematihlweni ya Yehovha loko Ehudi [muavanyisi la va poniseke eku tshikileriweni hi Vamowabu] a file.” Kahle-kahle, “va hlawule swikwembu leswintshwa.” Vuyelo byi ve byihi? “Yehovha a va xavisa evokweni ra Yabini hosi ya Kanana, loyi a a fuma eHasora; murhangeri wa vuthu rakwe a ku ri Sisera . . . Vana va Israyele va sungula ku huwelela eka Yehovha, hikuva [Sisera] a a ri ni makalichi ya nyimpi ya 900 lama nga ni switsemo swa nsimbi, yena u tshikilele vana va Israyele hi ku va xanisa malembe ya 20.”—Vaavanyisi 4:1-3; 5:8.
Matsalwa ma vula leswi landzelaka malunghana ni vutomi bya le Israyele: “[Emasikwini wolawo] mapato a ma nga ri na vafambi, naswona lava va fambaka hi tindlela a va famba hi mapato lama rhendzelekaka. Lava va tshamaka etikweni a va ha vanga kona.” (Vaavanyisi 5:6, 7) Vanhu a va chavisiwa hi vaphangi lava khandziyeke makalichi. Xidyondzeki xin’wana xi ri: “Vanhu va Israyele a va tshama va ri eku chaveni va nga tivi ni lexi va nga xi endlaka.” Kutani Vaisrayele lava a va hele matimba va kombele mpfuno eka Yehovha, hilaha a va tolovele ku endla hakona.
Yehovha A Veka Murhangeri
Ku tshikileriwa hi Vakanana ku fike hi nkarhi lowu tiko ra Israyele a ri cangayila. Xikwembu xi tirhise muprofeta Debora leswaku a hundzisa ku avanyisa ka yena ni swileriso swa yena. Xisweswo Yehovha u n’wi nyike lunghelo ra ku va mana wo fanekisela wa Israyele.—Vaavanyisi 4:4; 5:7.
Debora u rhumele rito eka Baraka a ku: “Xana Yehovha Xikwembu xa Israyele a nga humesanga xileriso? ‘Famba u ya hangalaka eNtshaveni ya Taboro, u fanele u teka vavanuna va 10 000 eka vana va Neftali ni le ka vana va Zebuloni. Kunene ndzi ta ku kokela Sisera murhangeri wa vuthu ra Yabini ni makalichi yakwe ya nyimpi ni ntshungu wakwe enkoveni wa Kixoni, ndzi ta n’wi nyiketa evokweni ra wena.’” (Vaavanyisi 4:6, 7) Loko Debora a vula leswaku ‘xana Yehovha a nga humesanga xileriso?’ u swi kombise kahle leswaku Baraka a a nga lawuriwi hi yena. Yena a a tirhisiwa ntsena ku hundzisela swileriso swa Xikwembu evanhwini. Xana Baraka u angurise ku yini?
Baraka u te: “Loko wo famba na mina, kunene na mina ndzi ta famba; kambe loko u nga fambi na mina, a ndzi nge fambi.” (Vaavanyisi 4:8) Ha yini Baraka a a kanakana ku amukela vutihlamuleri lebyi humaka eka Xikwembu? Xana a a kombisa vutoya? Xana a a nga swi tshembi switshembiso swa Xikwembu? Doo! Baraka a nga xi alanga xiavelo xakwe naswona a nga alanga ku yingisa Yehovha. Ku ri na sweswo, ndlela leyi a anguleke ha yona yi kombise leswaku a a titwa a nga faneleki ku hetisisa xileriso xa Xikwembu a ri yexe. Ku va kona ka muyimeri wa Xikwembu a ku ta tiyisekisa leswaku xi le ku va kongomiseni naswona a swi ta va tiyisa nhlana. Hikwalaho, leswi Baraka a swi endleke swi kombisa leswaku a a ri ni ripfumelo leri tiyeke, ku nga ri vutoya.
Ndlela leyi Baraka a anguleke ha yona yi nga fanisiwa ni leyi Muxe, Gidiyoni na Yeremiya va anguleke ha yona. Vavanuna lava na vona a va nga byi tshembi vuswikoti bya vona byo hetisisa swileriso swa Xikwembu. Kambe a va tekiwanga tanihi lava nga tshembekiki hikwalaho ka sweswo. (Eksoda 3:11–4:17; 33:12-17; Vaavanyisi 6:11-22, 36-40; Yeremiya 1:4-10) Naswona ku nga vuriwa yini hi langutelo ra Debora? A nga ringetanga ku lawula. Ku ri na sweswo, u tshame a ri nandza wa Yehovha la titsongahataka. U byele Baraka a ku: “Kunene ndzi ta famba na wena.” (Vaavanyisi 4:9) A a tiyimiserile ku siya kaya rakwe—ku nga ndhawu leyi sirhelelekeke swinene—a famba na Baraka va ya enyimpini leyi a yo va kwala nyongeni. Debora na yena u kombise ripfumelo ni xivindzi.
Va Landzele Baraka Hi Ripfumelo
Mavuthu ya Israyele ma fike ma hlengeletana entshaveni leyi tlakukeke ya Taboro. Ndhawu ya kona a yi fanerile. A xi ri xivandla lexi nyimba ya Neftali ni ya Zebuloni a ti hlengeletana eka xona, tanihi leswi a ti tshama ekusuhi na xona. Hikwalaho hilaha Xikwembu xi leriseke hakona, vanhu va khume ra madzana lava tinyikeleke—na Debora—va landzele Baraka entshaveni leyi.
Hinkwavo lava fambeke na Baraka a va fanele va va ni ripfumelo. Yehovha a a tshembise Baraka leswaku u ta hlula Vakanana, kambe xana Vaisrayele a va hlome hi yini? Vaavanyisi 5:8 yi ri: “Xitlhangu a xi nga voniwi, hambi ku ri tlhari ro leha, exikarhi ka vavanuna va 40 000 eIsrayele.” Hikwalaho Vaisrayele a va nga hlomanga swi nyawula. Nilokoswiritano, tlhari ni xitlhangu a swi nga vuli nchumu loko swi pimanisiwa ni makalichi ya nyimpi lawa a ma ri ni switsemo swa nsimbi. Loko Sisera a twa leswaku Baraka u le Ntshaveni ya Taboro, u lerise vagadi va makalichi ya yena hinkwavo swin’we ni masocha leswaku va ya enkoveni wa Kixoni. (Vaavanyisi 4:12, 13) Sisera a nga swi xiyanga leswaku a a ta va a lwa na Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.
Baraka A Hlula Vuthu Ra Sisera
Loko nkarhi wa ku lwa wu fika, Debora u byele Baraka a ku: “Suka u yima, hikuva leyi i ndlela leyi Yehovha a nga ta nyikela Sisera evokweni ra wena ha yona. Xana a hi Yehovha la fambeke emahlweni ka wena?” Baraka ni vavanuna va yena a va fanele va rhelela entshaveni ya Taboro va ya enkoveni, kambe makalichi ya Sisera a ma ta kota ku va lovisa kahle. Xana a wu ta va u titwise ku yini loko a wu ri evuthwini ra Baraka? Xana a wu ta va u hatle u yingisa, u tsundzuka leswaku xileriso xolexo xi huma eka Yehovha? Baraka ni vavanuna va yena va khume ra magidi va yingisile. “Kutani Yehovha a pfilunganya Sisera ni makalichi yakwe hinkwawo ya nyimpi ni nxaxa wakwe hinkwawo hi banga emahlweni ka Baraka.”—Vaavanyisi 4:14, 15.
Baraka u hlule vuthu ra Sisera hikwalaho ko pfuniwa hi Yehovha. Rungula ra nyimpi leyi a ri swi hlamuseli hinkwaswo leswi endlekeke. Hambiswiritano, risimu ro hlula ra Baraka na Debora ri vula leswaku ‘matilo ni mapapa ma thone mati.’ Kumbexana mpfula leyikulu yi vangele leswaku makalichi ya Sisera ma baja endzhopeni, leswi nyikeke Baraka matimba. Matlhari lawa Vakanana a va tshembe wona ma va dlayisile. Malunghana ni mintsumbu ya vavanuna va Sisera, risimu leri ri ri: “Xinambyana xa Kixoni xi [yi] khukhurile.”—Vaavanyisi 5:4, 21.
Xana mhaka leyi i ntiyiso? Nkova wa Kixoni i xinambyana lexi hi ntolovelo xi nga ni mati matsongo lama khulukaka. Endzhaku ka mpfula leyikulu kumbe leyi neke nkarhi wo leha, swinambyana swo fana ni lexi hakanyingi swi hatla swi hobomulana hi maboboma lama khulukaka hi ku hatlisa ni lama nga ni khombo. Ku vuriwa leswaku hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava, mpfula leyikulu leyi neke timinete ta 15 ntsena emisaveni ya xilogo endhawini yoleyo yi kavanyete mavuthu lawa a ma ya eku hluleni. Swiviko swa nyimpi ya le Ntshaveni ya Taboro exikarhi ka Napoleon ni Vaturkey hi April 16, 1799, swi vula leswaku “Vaturkey vo tala va nwerile loko va ringeta ku tsemakanya xiphemu xa rivala leri teleke hi mati lama khapeke ma huma exinambyanini xa Kixoni.”
N’wamatimu wa Muyuda Flavius Josephus u vula leswaku loko mavuthu ya Sisera na Baraka ma ri kusuhi ni ku hlangana, “ku te xidzedze lexikulu hi le tilweni, lexi a xi ri ni mpfula leyikulu ni xihangu, naswona moya a wu endla leswaku mpfula yi ba Vakanana exikandzeni, xisweswo yi endla leswaku mahlo ya vona ma nga ha voni, lerova miseve ni swipelupelu swa vona a swi va pfunanga nchumu.”
Vaavanyisi 5:20 yi ri: “Tinyeleti ti lwe ti ri etilweni, ti lwe na Sisera ti ri emintileni ya tona.” Tinyeleti ti lwe njhani na Sisera? Van’wana va anakanya leswaku xivulwa lexi xi vulavula hi ku nghenelela ka Xikwembu. Van’wana va ringanyeta leswaku xi vulavula hi ku nghenelela ka ntsumi, swilo leswi waka hi le tilweni, kumbe ku phya mano ka Sisera loko tinhlolo ta vungoma bya tinyeleti ti be bvurhi. Tanihi leswi Bibele yi nga hlamuseliki leswaku tinyeleti ti lwe njhani enyimpini leyi, hi nga teka xivulwa lexi tanihi lexi vulaka leswaku Xikwembu xi nghenelerile hi ndlela yo karhi xi pfuna vuthu ra Vaisrayele. Ntsena lexi hi xi tivaka hileswaku Vaisrayele a va ha yimayimanga. Hiloko “Baraka a hlongorisa makalichi ya nyimpi . . . lerova nxaxa hinkwawo wa Sisera wu dlayiwa hi banga. A nga kona ni un’we la seleke.” (Vaavanyisi 4:16) Ku humelele yini hi Sisera murhangeri wa vuthu?
Mutshikileri A Wela “eVokweni Ra Wansati”
Bibele yi ri: “Loko ku ri Sisera, u [fularhele nyimpi kutani a baleka] hi milenge a ya entsongeni wa Yayele nsati wa Hevere lowa Mukena, hikuva a ku ri ni ku rhula exikarhi ka Yabini hosi ya Hasora ni vandyangu wa Hevere lowa Mukena.” Yayele u amukele Sisera loyi a a karhele entsongeni wa yena, a n’wi nyika ntswamba a nwa, kutani a n’wi funengeta ivi a ya hi vurhongo. Hiloko Yayele “a teka mhingu ya ntsonga a khoma hamula hi voko,” ku nga swilo leswi munhu la tshamaka entsongeni a a tshamela ku swi tirhisa. “Hiloko a nyandlamela a n’wi tshinelela, a belela mhingu leyi exivandleni xakwe lexi nga exikarhi ka mahlo ni tindleve yi ya nghena emisaveni, a ha etlele vurhongo, a karhele. Kutani a fa.”—Vaavanyisi 4:17-21.
Hiloko Yayele a huma a ya hlanganisa Baraka ivi a ku eka yena: “Tana, ndzi ta ku komba munhu loyi u n’wi lavaka.” Rungula leri ri ya emahlweni ri ku: “Hiloko a nghena eka yena, waswivo, Sisera a a wile, a file, ku ri ni mhingu exivandleni xakwe lexi nga exikarhi ka mahlo ni tindleve.” Mhaka yoleyo yi fanele yi tiyise ripfumelo ra Baraka hakunene! Emahlweninyana muprofeta Debora a a n’wi byele leswi: “Xilo xo saseka a xi nge vi xa wena endleleni leyi u fambaka eka yona, hikuva Yehovha u ta xavisa Sisera evokweni ra wansati.”—Vaavanyisi 4:9, 22.
Xana mhaka leyi endliweke hi Yayele ku nga vuriwa leswaku i vuxengi? Yehovha a nga yi tekanga hi ndlela yoleyo. Risimu ro hlula ra Baraka na Debora ri te: “U ta va la katekeke ngopfu exikarhi ka vavasati entsongeni.” Risimu rero ra hi pfuna leswaku hi va ni langutelo leri faneleke hi rifu ra Sisera. Ku vuriwa leswaku mana wakwe a a n’wi rindzele hi mahlo-ngati leswaku a vuya enyimpini. U vutisile: “Ha yini kalichi rakwe ra nyimpi ri hlwele ku ta?” “Vaxisati vo xiximeka lava tlhariheke lava nga exiyin’weni xa le henhla ku fana na yena” va ringete ku hunguta ku chava ka yena hi ku vula leswaku u fanele a ri eku aveni ka swilo leswi phangiweke enyimpini—tinguvu to saseka leti khavisiweke a tlhela a ava vanhwanyana a va nyika vavanuna. Vavasati va vutisile: “Xana a va fanelanga va ava leswi swi phangiweke, mbeleko—mimbeleko yimbirhi [xiga lexi tirhisiwaka hi masocha loko ma vula vavasati lavatsongo lava khomiweke, nhlamuselo ya le hansi ya NW] eka munhu un’wana ni un’wana la tiyeke emirini, tinguvu leti pendiweke ta Sisera . . . Nguvu leyi khavisiweke, nguvu leyi pendiweke, tinguvu timbirhi leti khavisiweke ta tinhamu ta vanhu lava phangiweke?”—Vaavanyisi 5:24, 28-30.
Leswi Hi Swi Dyondzaka
Mhaka ya Baraka yi hi dyondzisa swilo swa nkoka. Vanhu hinkwavo lava nga nghenisiki Yehovha evuton’wini bya vona va ta dya mbitsi va xeva hi nhlomulo. Lava va hundzukaka va tlhelela eka Xikwembu kutani va kombisa ripfumelo eka xona va ta ntshunxiwa eka mintshikilelo yo hambana-hambana. Kutani hi fanele hi hlakulela moya wo yingisa. Hambiloko leswi Xikwembu xi swi languteleke swi tikomba swi nga fambisani ni mianakanyo ya vanhu, hi nga tiyiseka leswaku swileriso swa xona minkarhi hinkwayo i swa ku pfuna hina. (Esaya 48:17, 18) Baraka u kote ku ‘hangalasa vuthu ra vanhu vambe’ hikwalaho ko kombisa ripfumelo eka Yehovha, a yingisa swileriso swa yena.—Vaheveru 11:32-34.
Marito yo gimeta lama khumbaka mbilu ya risimu ra Debora na Baraka ma ri: “Valala va wena hinkwavo a va love, Wena Yehovha, naswona varhandziwa va wena a va fane ni loko dyambu ri huma hi matimba ya rona.” (Vaavanyisi 5:31) Sweswo swi ta endleka hakunene loko Yehovha a lovisa misava yo homboloka ya Sathana!
[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]
Yehovha u tirhise Debora leswaku a khutaza Baraka ku ya enyimpini
[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]
Nambu wa Kixoni wu khapakhapa
[Xihlovo Xa Kona]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]
Ntshava ya Taboro