Vantshwa—Lwelani Ku Fikelela Tipakani Leti Yisaka Ku Dzuneka Eka Xikwembu
“Tiletele hi xikongomelo xa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu.”—1 TIMOTIYA 4:7.
1, 2. (a) Ha yini Pawulo a bumabumele Timotiya? (b) Vantshwa namuntlha va ‘tiletela njhani hi xikongomelo xa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu’?
“A NDZI na un’wana la nga ni mboyamelo wo fana ni wa yena loyi a nga ta swi khathalela hakunene swilo leswi khumbaka n’wina. . . . Ku fana ni n’wana na tatana u tirhe na mina ku yisa mahungu lamanene emahlweni.” (Vafilipiya 2:20, 22) Muapostola Pawulo u katse ni xibumabumelo xexo lexinene eka papila rakwe leri a ri ya eka Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va le Filipiya. Xana a a vulavula hi mani? A a vulavula hi Timotiya, mutirhi-kulobye lontsongo loyi a a famba-famba na yena. Timotiya u fanele a tsakisiwe swinene hi marito wolawo ya Pawulo, lama tiyisekisaka leswaku a a n’wi rhandza a tlhela a n’wi tshemba!
2 Vantshwa lava rhandzaka swilo swa moya ku fana na Timotiya va tshama va ri mpfuno lowukulu exikarhi ka vanhu va Yehovha. (Pisalema 110:3) Namuntlha nhlengeletano ya Xikwembu yi katekisiwe hi vantshwa vo tala lava nga maphayona, varhumiwa, vamakwerhu lava pfunetaka ku aka ni lava tirhaka eBethele. Van’wana lava hi tinyungubyisaka ha vona hi lava va hlanganyelaka hi ku hiseka emintirhweni ya vandlha, hala tlhelo va ri karhi va khathalela timhaka tin’wana. Vantshwa vo tano va kuma ku eneriseka ka xiviri loku tisiwaka hi ku lwela ku fikelela tipakani leti yisaka ku dzuneka eka Yehovha Tata wa hina wa le tilweni. Kunene va “[tiletela] hi xikongomelo xa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu.”—1 Timotiya 4:7, 8.
3. Hi swihi swivutiso leswi nga ta hlamuriwa eka xihloko lexi?
3 Tanihi muntshwa, xana u lwela ku fikelela tipakani to karhi ta swilo swa moya? Xana u nga wu kuma kwihi mpfuno ni xikhutazo xa ku fikelela tipakani teto? U nga lwisana njhani ni minkucetelo ya misava leyi yi hlongorisaka rifuwo? Hi yihi mikateko leyi u nga langutelaka ku yi kuma loko u lwela ku fikelela tipakani leti yisaka ku dzuneka eka Xikwembu? A hi kumeni tinhlamulo ta swivutiso leswi hi ku kambisisa vutomi ni vutirheli bya Timotiya.
Vuhlangi Bya Timotiya
4. Hi ku komisa, hlamusela vutomi bya Vukreste bya Timotiya.
4 Timotiya u kulele eListra, ku nga xidorobana lexi nga exifundzheni xa Galatiya lexi a xi lawuriwa hi mfumo wa Rhoma. Swi tikomba a kume Vukreste a ha ri mufana wa kondlo-a-ndzi-dyi, loko Pawulo a chumayele eListra kwalomu ka 47 C.E. Timotiya u hatlise a va ni ndhuma leyinene exikarhi ka vamakwavo va Vakreste va le ndhawini ya ka vona. Loko Pawulo a tlhelela eListra endzhaku ka malembe mambirhi, u hlawule Timotiya leswaku a khomisana na yena entirhweni wa vurhumiwa, endzhaku ko kuma leswaku u endle nhluvuko lowukulu. (Mintirho 14:5-20; 16:1-3) Loko Timotiya a va wanuna la vupfeke, u nyikiwe vutihlamuleri lebyikulu, ku katsa ni ntirho wa nkoka wa ku tiyisa vamakwavo. Loko Pawulo a tsalela Timotiya a ri ekhotsweni le Rhoma kwalomu ka 65 C.E., Timotiya a a ri nkulu evandlheni ra Vukreste ra le Efesa.
5. Hi ku ya hi 2 Timotiya 3:14, 15, hi swihi swivangelo swimbirhi leswi hoxeke xandla eka xiboho xa Timotiya xa ku lwela ku fikelela tipakani ta moya?
5 Swi le rivaleni leswaku Timotiya u tiendlele xiboho xa ku lwela ku fikelela tipakani ta moya. Kambe i yini lexi n’wi susumeteleke ku endla tano? Eka papila rakwe ra vumbirhi leri yaka eka Timotiya, Pawulo u vulavule hi swivangelo-nkulu swimbirhi. U tsale a ku: “Tshama eka swilo leswi u swi dyondzeke, leswi u susumetelekeke ku swi pfumela, u tiva vanhu lava u swi dyondzeke eka vona ni leswaku ku sukela loko wa ha ri ricece u tive matsalwa yo kwetsima.” (2 Timotiya 3:14, 15) Xo sungula, a hi kambisiseni ndlela leyi Vakreste van’wana va hoxeke xandla ha yona eka swiboho leswi Timotiya a swi endleke.
Ku Pfuneka Eka Swikhutazo Leswinene
6. I vuleteri byihi lebyi Timotiya a byi kumeke, naswona u angurise ku yini?
6 Timotiya u kulele endyangwini lowu avaneke hi tlhelo ra vukhongeri. Tata wakwe a a ri Mugriki, naswona mana wakwe Yunisi na kokwa wakwe Luwisa a va ri Vayuda. (Mintirho 16:1) Ku sukela loko Timotiya a ha ri ricece, Yunisi na Luwisa va n’wi dyondzise ntiyiso hi ku tirhisa Matsalwa ya Xiheveru. Loko va ve Vakreste, a swi kanakanisi leswaku va n’wi pfunile leswaku a amukela tidyondzo ta Vukreste. Swi le rivaleni leswaku Timotiya u pfunekile swinene eka vuleteri lebyi bya risima. Pawulo u te: “Ndzi tsundzuka ripfumelo leri nga eka wena leri nga riki na vukanganyisi, leri rhangeke ri va eka kokwa wa wena wa xisati Luwisa ni mana wa wena Yunisi, kambe leri ndzi tiyisekaka leswaku ni le ka wena ri kona.”—2 Timotiya 1:5.
7. Hi yihi mikateko leyi vantshwa vo tala va nga na yona, naswona sweswo swi nga va pfuna njhani?
7 Nkateko wa kona, namuntlha vantshwa vo tala va ni vatswari ni vakokwana lava chavaka Xikwembu, lava, ku fana na Luwisa na Yunisi, va xiyaka ntikelo wa tipakani ta moya. Hi xikombiso, Samira wa ha tsundzuka mabulo yo leha lawa a a va na wona ni vatswari vakwe loko a ha ri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi. U ri: “Manana na Tatana va ndzi dyondzise ku languta swilo hilaha Yehovha a swi langutaka hakona, ni ku rhangisa ntirho wo chumayela evuton’wini bya mina. Minkarhi hinkwayo a va ndzi khutaza leswaku ndzi tivekela pakani ya ku nghenela vutirheli bya nkarhi hinkwawo.” Samira u amukele xikhutazo xa vatswari vakwe naswona sweswi i xirho xa ndyangu wa Bethele etikweni ra ka vona. Loko vatswari va wena va ku khutaza leswaku u lwela ku fikelela tipakani ta moya, anakanyisisa swinene hi xitsundzuxo xa vona. Va ku navelela leswinene.—Swivuriso 1:5.
8. Timotiya u pfuneke njhani hi ku tolovelana ni Vakreste lava n’wi akeke?
8 Nakambe i swa nkoka leswaku u tolovelana ni vanhu lava nga ta ku aka enhlengeletanweni ya Vukreste. Timotiya u ve ni ndhuma leyinene eka vakulu va Vakreste va le vandlheni ra ka vona ni va le Ikoniya, laha a ku ri mpfhuka lowu endlaka tikhilomitara ta kwalomu ka 30 ku suka eka vona. (Mintirho 16:1, 2) U ve ni vuxaka lebyinene na Pawulo, wanuna wa migingiriko. (Vafilipiya 3:14) Mapapila ya Pawulo ma kombisa leswaku Timotiya a a amukela switsundzuxo naswona a a nga kanakani ku tekelela xikombiso xa vanhu lava nga ni ripfumelo. (1 Vakorinto 4:17; 1 Timotiya 4:6, 12-16) Pawulo u tsarile: “U landzelerisise dyondzo ya mina, ndlela ya mina ya vutomi, xikongomelo xa mina, ripfumelo ra mina, ku va ni mbilu yo leha ka mina, rirhandzu ra mina, ku tiyisela ka mina.” (2 Timotiya 3:10) Ina, Timotiya u xi landzelele swinene xikombiso xa Pawulo. Hilaha ku fanaka, loko u titshineta ekusuhi ni vanhu lava va tiyeke emoyeni evandlheni, u ta pfuneka leswaku u tivekela tipakani letinene ta moya.—2 Timotiya 2:20-22.
Kambisisa “Matsalwa Yo Kwetsima”
9. Handle ko tolovelana ni vanhu lavanene, i yini leswi u faneleke u swi endla leswaku u “[tiletela] hi xikongomelo xa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu”?
9 Xana ku fikelela tipakani ta moya swi vangiwa hi ku tolovelana ni vanhu lavanene ntsena? Doo! Ku fana na Timotiya, u fanele u ma kambisisa kahle “matsalwa yo kwetsima.” Kumbexana swa ku tikela ku dyondza, kambe tsundzuka leswaku Timotiya a a boheka ku “[tiletela] hi xikongomelo xa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu.” Switsutsumi hakanyingi swi titoloveta hi matimba tin’hweti to tala leswaku swi fikelela pakani ya swona. Hilaha ku fanaka, ku fikelela tipakani ta moya swi lava ku titsona swo karhi ni ku tirha swi vava. (1 Timotiya 4:7, 8, 10) U nga ha tivutisa, ‘Kambe, xana ku dyondza Bibele swi nga ndzi pfuna njhani leswaku ndzi fikelela tipakani ta mina?’ A hi kambisiseni tindlela tinharhu.
10, 11. Ha yini Matsalwa ma ta ku susumetela ku fikelela tipakani ta moya? Nyika xikombiso.
10 Xo sungula, Matsalwa ma ta ku nyika nsusumeto lowu faneleke. Ma paluxa vumunhu lebyinene bya Tata wa hina wa le tilweni, xikombiso lexikulu xa rirhandzu leri a hi kombiseke rona kun’we ni mikateko ya yena leyi nga heriki leyi a yi hlayiseleke malandza yakwe lama tshembekaka. (Amosi 3:7; Yohane 3:16; Varhoma 15:4) Loko vutivi bya wena hi Yehovha byi ya byi kula, rirhandzu ra wena ni ku navela ku nyiketela vutomi bya wena eka yena swi ta ya swi kula.
11 Vantshwa vo tala lava nga Vakreste va vula leswaku ku dyondza Bibele nkarhi na nkarhi hi swona swi nga va pfuna swinene leswaku va endla ntiyiso wu va wa vona. Hi xikombiso, Adele u kuriseriwe endyangwini wa Vakreste kambe a a nga si tshama a tivekela tipakani ta moya. Wa hlamusela: “Vatswari va mina a va famba na mina eHolweni ya Mfumo, kambe a ndzi nga ri na yona dyondzo ya mina n’wini naswona a ndzi nga yingiseli eminhlanganweni.” Endzhaku ka loko makwavo wa xisati a khuvuriwile, Adele u sungule ku tikarhata swinene malunghana ni ntiyiso. “Ndzi sungule tsima ra ku hlaya Bibele hinkwayo. A ndzi hlaya xiyenge xo karhi kutani ndzi tsala yinhla yo karhi malunghana ni leswi ndza ha ku swi hlayaka. Ndza ha ri na tona hinkwato tinotsi ta mina. Ndzi hlaye Bibele hinkwayo hi lembe rin’we.” Hikwalaho, Adele u susumeteleke ku nyiketela vutomi byakwe eka Yehovha. Hambileswi a lamaleke swinene emirini, sweswi i phayona kumbe muchumayeri wa nkarhi hinkwawo.
12, 13. (a) Hi kwihi ku cinca loku dyondzo ya Bibele yi pfunaka muntshwa leswaku a ku endla, naswona sweswo swi endleka njhani? (b) Nyika swikombiso swa vutlhari lebyi pfunaka lebyi Rito ra Xikwembu ri byi tameleke.
12 Xa vumbirhi, Bibele yi ta ku pfuna ku antswisa vumunhu bya wena. Pawulo u byele Timotiya leswaku “matsalwa yo kwetsima” ma “pfuna ku dyondzisa, ku tshinya, ku lulamisa swilo, ku laya eku lulameni, leswaku munhu wa Xikwembu a faneleka hi ku helela, a hlomisiwa hi ku helela eka ntirho wun’wana ni wun’wana lowunene.” (2 Timotiya 3:16, 17) Loko nkarhi na nkarhi u anakanyisisa hi timhaka ta le Ritweni ra Xikwembu u tlhela u tirhisa misinya ya milawu ya Bibele, u ta va u pfumelela moya wa Xikwembu leswaku wu antswisa vumunhu bya wena. U ta va ni mikhuva leyinene, yo tanihi ku titsongahata, ku tiyisela, ku gingiriteka ni ku rhandza Vakreste-kuloni swi suka embilwini. (1 Timotiya 4:15) Timotiya a a ri na yona mikhuva yo tano leyinene, naswona sweswo swi endle leswaku Timotiya a va mpfuno swinene eka Pawulo ni le mavandlheni lawa a veke eka wona.—Vafilipiya 2:20-22.
13 Xa vunharhu, Rito ra Xikwembu ri tamele vutlhari lebyi pfunaka. (Pisalema 1:1-3; 19:7; 2 Timotiya 2:7; 3:15) Ri ta ku pfuna ku hlawula vanghana va wena hi vutlhari, ku hlawula vuhungasi lebyinene ni ku endla swiboho swin’wana swo tika. (Genesa 34:1, 2; Pisalema 119:37; 1 Vakorinto 7:36) Ku endla swiboho swa vutlhari sweswi i swa nkoka leswaku u kota ku fikelela tipakani ta moya.
“Lwana Nyimpi Leyinene”
14. Ha yini ku lwela ku fikelela tipakani ta moya ku nga ri mhaka ya matlangwana?
14 Ku rhangisa tipakani leti yisaka ku dzuneka eka Yehovha i ndlela ya vutlhari swinene, kambe a hi mhaka ya matlangwana. Hi xikombiso, loko u fanele u hlawula ntirho, u nga langutana ni ntshikilelo lowukulu wa maxaka, tintangha ni vadyondzisi lava ku navelelaka leswinene, lava anakanyaka leswaku dyondzo ya le henhla ni ntirho lowu hakelaka hi swona swilo swa nkoka leswaku u humelela hakunene u tlhela u kuma ntsako. (Varhoma 12:2) Ku fana na Timotiya, u fanele u “[lwa] nyimpi leyinene ya ripfumelo” leswaku u “khomelela swinene evuton’wini lebyi nga heriki” lebyi Yehovha a ku tshembisaka byona.—1 Timotiya 6:12; 2 Timotiya 3:12.
15. Hi wihi ndzingo lowu Timotiya a faneleke a langutane na wona?
15 Loko swirho swa ndyangu leswi nga riki vapfumeri swi lwisana ni swiboho swa wena, ndzingo wu nga va wukulu. Kumbexana Timotiya u boheke ku lwisana ni ndzingo wo tano. Hi ku ya hi buku yin’wana ya tinhlamuselo, ndyangu wa ka va Timotiya kumbexana “a wu ri wa swidyondzeki ni swigwili.” Swi nga endleka tata wakwe a a langutele leswaku a kuma dyondzo ya le henhla naswona a yisa bindzu ra ndyangu emahlweni.a Anakanya ndlela leyi tata wa Timotiya a faneleke a angule ha yona loko a kuma leswaku Timotiya u tihlawulele ku famba na Pawulo entirhweni wa vurhumiwa, lowu a wu taleriwe hi makhombo ni lowu nga holeriki!
16. Muntshwa un’wana u langutane njhani ni ndzingo wa mutswari wakwe?
16 Vantshwa lava nga Vakreste va langutana ni swiphiqo leswi fanaka namuntlha. Matthew, loyi a tirhaka erhavini ra Timbhoni ta Yehovha wa tsundzuka: “Loko ndzi sungula ntirho wa vuphayona, tata wa mina swi n’wi hete matimba swinene. U vule leswaku ndzi ‘tlange’ hi dyondzo ya mina hi ku tirha ntirho wa ku basisa leswaku ndzi kota ku tiwundla loko ndzi ri karhi ndzi phayona. A a tshamela ku ndzi hlekula, a ndzi byeletela leswaku a ndzi ta hola mali yo tala loko a ndzi lava ntirho wunene.” Xana Matthew u langutane njhani ni ndzingo lowu? “Ndzi namarhele xiyimiso xa mina xa ku hlaya Bibele ndzi tlhela ndzi khongela nkarhi na nkarhi, ngopfu-ngopfu loko ndzi twa leswaku a ndza ha koti ku tikhoma.” Matshalatshala ya Matthew ma ve ni vuyelo lebyinene. Hi ku famba ka nkarhi, vuxaka bya yena ni tata wakwe byi sungule ku antswa. Nakambe vuxaka bya Matthew na Yehovha byi tiyile swinene. Matthew u ri: “Yehovha u ndzi wundlile, a ndzi tiyisa ni ku ndzi pfuna leswaku ndzi nga endli swiboho swa vuhunguki. Sweswo ingi swi nga humelelanga loko a ndzi nga lwelanga ku fikelela tipakani ta moya.”
Tshama U Ri Karhi U Anakanya Hi Tipakani Ta Moya
17. Van’wana va nga xi endla njhani xihoxo xa ku kavanyeta lava kunguhataka ku nghenela ntirho wa nkarhi hinkwawo? (Matewu 16:22)
17 Ntlhontlho lowu tumbeleke lowu lwisanaka ni matshalatshala ya wena ya ku fikelela tipakani ta moya wu nga huma ni le ka vapfumeri-kuloni. Van’wana va nga ha vutisa: ‘Ha yini u lava ku phayona? U nga swi kota ku hanya vutomi bya vulovolovo hi hala tlhelo u ri karhi u chumayela. Kuma ntirho lowu holelaka leswaku u yima kahle hi tlhelo ra timali.’ Xexo xi nga vonaka xi ri xitsundzuxo lexinene, kambe loko u xi yingisa, xana u ta va u tiletela hi xikongomelo xa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu?
18, 19. (a) U nga endla yini leswaku mianakanyo ya wena yi tshama yi ri eka tipakani ta moya? (b) Hlamusela leswi wena tanihi muntshwa, u titsonaka swona hikwalaho ka Mfumo.
18 Swi tikomba onge Vakreste van’wana va le nkarhini wa Timotiya a va ri ni mianakanyo leyi fanaka. (1 Timotiya 6:17) Pawulo u pfune Timotiya leswaku a tshama a veke tihlo rakwe eka tipakani ta moya, hi ku n’wi khutaza a ku: “A nga kona munhu la nga socha la tinghenisaka entirhweni wa bindzu wa vutomi, leswaku a ta amukeriwa hi loyi a n’wi tsariseke ku va socha.” (2 Timotiya 2:4) Socha leri nga enyimpini a ri nge pfumeli ku kavanyetiwa hi swilo swa le kaya. Vutomi bya rona ni bya van’wana byi titshege hi ku va ri tshama ri lunghekele ku hetisisa swileriso swa ndhuna ya rona. Tanihi socha leri nga ehansi ka Kreste, na wena u fanele u tshama u khomeke hi nchumu wun’we, u papalata ku rivatiwa hi ku hlongorisa rifuwo, tanihi leswi sweswo swi nga ku sivelaka ku hetisisa vutirheli bya wena lebyi ponisaka vutomi.—Matewu 6:24; 1 Timotiya 4:16; 2 Timotiya 4:2, 5.
19 Ematshan’weni yo lava ku hanya vutomi bya le ka byandlani, hlakulela moya wa ku lava ku pfuna van’wana. “Tiyimisele ku ka u nga hanyi vutomi bya vulovolovo, tanihi xirho xa vuthu ra Kreste Yesu.” (2 Timotiya 2:3, The English Bible in Basic English) Loko a ri na Pawulo, Timotiya u dyondze xihundla xa ku eneriseka hambiloko a ri ehansi ka swiyimo swo tika swinene. (Vafilipiya 4:11, 12; 1 Timotiya 6:6-8) U nga endla leswi fanaka. Xana u tiyimisele ku titsona swo karhi hikwalaho ka Mfumo?
Mikateko Ya Sweswi Ni Ya Le Nkarhini Lowu Taka
20, 21. (a) Hlamusela yin’wana ya mikateko leyi tisiwaka hi ku lwela ku fikelela tipakani ta moya. (b) Xana u tiyimisele ku endla yini?
20 Timotiya u hete malembe ya kwalomu ka 15 a tirha na Pawulo. Timotiya u ku vone hi mahlo ku simekiwa ka mavandlha lamantshwa loko mahungu lamanene ma haxiwa ku kondza ma hlanganisa xiphemu hinkwaxo xa le n’walungwini wa Mediteraniya. A a titwa a enerisekile swinene hi vutomi ku tlula leswi a a ta titwisa swona loko a a hlawule ku hanya vutomi “lebyi tolovelekeke.” Loko u lwela ku fikelela tipakani ta moya, na wena u ta kuma mikateko leyikulu swinene hi tlhelo ra moya. U ta va ni vuxaka lebyikulu na Yehovha naswona Vakreste-kuloni va ta ku rhandza va tlhela va ku xixima. Ematshan’weni yo dyisiwa mbitsi ni ku hetiwa matimba hikwalaho ko hlongorisa rifuwo, u ta kuma ntsako wa xiviri lowu tisiwaka hi ku nyika van’wana swi huma embilwini. Xa nkoka eka hinkwaswo, u ta “khomelela swinene evuton’wini bya xiviri”—vutomi lebyi nga heriki emisaveni ya paradeyisi.—1 Timotiya 6:9, 10, 17-19; Mintirho 20:35.
21 Kutani ha ku khutaza swinene leswaku u namba u tiletela hi xikongomelo xa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu, loko u nga si sungula ku endla tano. Tolovelana ni lava va nga ku pfunaka ku fikelela tipakani ta moya evandlheni, u kombela leswaku va ku kongomisa. Ku dyondza Rito ra Xikwembu nkarhi na nkarhi a ku ve nchumu wa nkoka evuton’wini bya wena. Tinyiketele ku lwisana ni moya wa misava leyi, wa ku hlongorisa rifuwo. Naswona minkarhi hinkwayo tsundzuka leswaku Xikwembu “lexi hi nyikaka swilo hinkwaswo hilaha ku fuweke leswaku hi tiphina,” xi ku tshembisa leswaku u nga kuma mikateko yo tala sweswi ni le nkarhini lowu taka loko u hlawula tipakani leti yisaka ku dzuneka eka xona.—1 Timotiya 6:17.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Magriki a ma rhandza ngopfu dyondzo. Plutarch, loyi a hanyeke enkarhini wa Timotiya, u tsarile a ku: “Dyondzo leyinene i vutomi. . . . Hi yona yi endlaka leswaku munhu a va ni mahanyelo lamanene naswona a tshama a tsakile. . . . Swilo leswin’wana hinkwaswo leswi ku vuriwaka leswaku swa pfuna swi huma emianakanyweni ya vanhu ntsena, a hi swa nkoka naswona a hi fanelanga hi tikarhata ngopfu hi swona.”—Moralia, I, “Dyondzo Ya Vana.”
Wa Tsundzuka Xana?
• Vantshwa va nga wu kuma kwihi mpfuno wo lwela ku fikelela tipakani ta moya?
• Ha yini ku dyondza Bibele hi ku tinyiketela swi ri swa nkoka?
• Vantshwa va nga lwisana njhani ni nkucetelo wa misava leyi, wa ku hlongorisa rifuwo?
• Hi yihi mikateko leyi tisiwaka hi ku lwela ku fikelela tipakani ta moya?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]
Timotiya a a lwela ku fikelela tipakani letinene
[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]
Hi swihi swikhutazo leswinene leswi pfuneke Timotiya?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]
Xana u lwela ku fikelela tipakani ta moya?