Ndzi Sungule Ku ‘Tsundzuka Mutumbuluxi Wa Mina Lonkulu’ Eka Malembe Ya 90 Lama Hundzeke

Hi ku vula ka Edwin Ridgwell

HI NOVEMBER 11, 1918, vana va le xikolweni va hlengeletanile hi xitshuketa leswaku va tlangela ku hela ka Nyimpi Leyikulu, leyi endzhakunyana yi vuriweke Nyimpi yo Sungula ya Misava. A ndzi ri ni malembe ya ntlhanu ntsena naswona a ndzi nga swi twisisi kahle leswaku a ku tlangeriwa yini. Hambiswiritano, a ndzi nga swi lavi ku hlanganyela eka xiendlakalo xexo hikwalaho ka leswi ndzi dyondzisiweke swona hi vatswari va mina malunghana ni Xikwembu. Ndzi khongele eka Xikwembu kambe ndzi tsandzeke ku tikhoma hiloko ndzi sungula ku rila. Kambe a ndzi hlanganyelanga eka xiendlakalo xexo. Wolowo hi wona nkarhi lowu ndzi sunguleke ku “tsundzuka Mutumbuluxi wa [mina] Lonkulu.”—Ekl. 12:1.

Loko ka ha sele tin’hweti ti nga ri tingani xiendlakalo lexi xi nga si endleka, ndyangu wa hina a wa ha ku rhurhela ekusuhi ni le dorobeni ra Glasgow etikweni ra Scotland. Hi nkarhi wolowo, Tatana u ye a ya yingisela nkulumo ya le rivaleni leyi a yi ri ni nhloko-mhaka leyi nge “Vanhu Va Timiliyoni Lava Hanyaka Sweswi A Va Nge Fi.” Yi hundzule vutomi byakwe. Tatana na Manana va sungule ku dyondza Bibele naswona hakanyingi a va vulavula hi Mfumo wa Xikwembu ni mikateko leyi nga ta tisiwa hi wona. Ndzi nkhensa Xikwembu hikuva ku sukela hi nkarhi wolowo vatswari va mina va ndzi dyondzise ku rhandza Xikwembu ni ku xi tshemba.—Swiv. 22:6.

Ndzi Sungula Ku Phayona

Loko ndzi ri ni malembe ya 15, se a ndzi ta swi kota ku ya dyondza eyunivhesiti kambe mina a ndzi lava ku va phayona. Tatana u vone leswaku ndza ha ri ntsongo, kutani ndzi tirhe ehofisini ku ringana nkarhi wo karhi. Hambiswiritano, a ndzi swi lava ngopfu ku tirhela Yehovha hi ku va phayona lerova siku rin’wana ndzi tsalele J. F. Rutherford papila, loyi a a langutela ntirho wa ku chumayela emisaveni hinkwayo hi nkarhi wolowo. Ndzi n’wi vutise leswaku u ehleketa yini hi makungu ya mina. Makwerhu Rutherford u tsale papila a ndzi hlamula a ku: “Loko se u kurile lerova u kota ku tirha, u nga swi kota ku endla ntirho wa Hosi. . . . Ndza tshemba leswaku Hosi yi ta ku katekisa loko u tikarhatela ku Yi tirhela hi ku tshembeka.” Papila rero leri tsariweke hi March 10, 1928, ri khumbe ndyangu wa ka hina. Swi nga si ya kwihi, Tatana, Manana, sesi wa mina na mina se a hi ri maphayona ya nkarhi hinkwawo.

Hi 1931 entsombanweni lowu a wu khomeriwe edorobeni ra London, Makwerhu Rutherford u rhambe vatirhi va ku tirhandzela lava nga tsakelaka ku ya chumayela mahungu lamanene ematikweni mambe. Ndzi tinyikerile naswona mina na Andrew Jack hi rhumeriwe edorobeni ra Kaunas, leri hi nkarhi wolowo a ri ri ntsindza wa tiko ra Lithuania. A ndzi ri ni malembe ya 18.

Ku Chumayela Rungula Ra Mfumo eTikweni Rin’wana

Hi nkarhi wolowo, tiko ra Lithuania a ri ri ni vaaki lava a va ri swisiwana lava a va hanya hi ku rima naswona a swi tika ku chumayela etindhawini ta le makaya. A swi nonon’hwa ku kuma ndhawu yo tshama eka yona naswona a hi nge ti rivali tin’wana ta tindhawini leti hi tshameke eka tona ku ringana nkarhi wo leha. Hi xikombiso, vusiku byin’wana mina na Andrew hi pfukile hileswi a hi lumiwa emirini. Loko hi lumeka rivoni ra pharafini, hi kume leswaku mubedo wa hina a wu ri ni tinsikiti to tala ngopfu. Ti hi lume ku sukela enhlokweni ku ya fika enkondzweni! Vhiki hinkwaro a ndzi fanele ndzi pfuka nimixo ndzi ya nghena ndzi fika hi le nkolweni enambyeni wun’wana lowu mati ya wona ma titimelaka lowu a wu ri ekusuhi ni laha a hi tshama kona, leswaku ndzi hunguta ku vava loku a ndzi ku twa. Hambiswiritano, a hi tiyimisele ku hambeta hi chumayela vanhu. Endzhakunyana ka kwalaho, xiphiqo xa ku kuma ndhawu yo tshama xi tlhantlhiwile loko hi hlangane ni mpatswa wun’wana lowu a wu amukele ntiyiso wa Bibele. Wu tshame na hina endlwini ya wona leyi a yi ri yitsongo kambe a yi basile. A hi tsakela ku etlela ehansi ku tlula ku etlela emubedweni lowu a wu tele tinsikiti!

Hi nkarhi wolowo tiko ra Lithuania a ri kuceteriwa hi vafundhisi va kereke ya Rhoma Khatoliki ni va kereke ya Orthodox ya le Rhaxiya. Bibele a yi xaviwa ntsena hi vanhu lava fuweke. Xikongomelo-nkulu xa hina a ku ri ku hlanganisa nsimu leyikulu ni ku nyika vanhu lava tsakela tibuku to tala leti vulavulaka hi Bibele hilaha hi nga swi kotaka hakona. Xo sungula, a hi ta kuma ndhawu yo tshama eka yona edorobeni. Kutani hi vutlhari a hi ta chumayela tindhawu hinkwato leti nga ehandle ka doroba ivi hi hatla hi chumayela doroba hinkwaro. Hi ndlela yoleyo, a hi tala ku heta ntirho wa hina vafundhisi va kwalaho va nga si hi pfuxela hasahasa.

Ku Pfuxa Hasahasa Ni Ku Endla Leswaku Vanhu Va Tiva Rungula Ra Hina

Hi 1934, Andrew u averiwe ku ya tirha erhavini leri a ri ri edorobeni ra Kaunas naswona mina na John Sempey hi tirhe swin’we. Hi ve ni mintokoto yin’wana leyi nga rivalekiki. Siku rin’wana ndzi endzele gqweta rin’wana ehofisini ya rona edorobeni rin’wana leritsongo. Wanuna loyi u hlundzuke ngopfu hiloko a humesa xibamu edrowarini ya tafula kutani a ndzi byela leswaku ndzi huma ndzi famba. Ndzi khongele hi mbilu kutani ndzi tsundzuka ndzayo leyi nga eBibeleni leyi nge: “Loko nhlamulo yi olova, yi tlherisa vukarhi.” (Swiv. 15:1) Kutani ndzi te: “A ndzi tele ku ta vulavula na wena ku fana ni munghana hi mahungu lamanene naswona ndza ku nkhensa leswi u nga ndzi duvulangiki.” Wanuna loyi u sungule ku verhama hiloko ndzi huma ehofisini yakwe hi xindzhakwa-ndzhakwana.

Loko ndzi ya hlangana na John, u ndzi byele leswaku na yena u humeleriwe hi mhaka yo tika. A a yisiwe exitichini xa maphorisa hikuva a a hehliwa hileswaku u yivele wansati un’wana loyi a hlanganeke na yena mali yo tala swinene ya phepha rin’we. Loko va fika exitichini, John u hluvurisiwe swiambalo hinkwaswo leswaku maphorisa ma n’wi secha. Kambe a va yi kumanga mali yoleyo. Endzhakunyana va kume khamba ra kona.

Swiendlakalo leswimbirhi swi pfuxe hasahasa edorobeni rolero leri rhuleke naswona swi endle leswaku vanhu va twa mahungu lamanene handle ko va hina hi ya va chumayela!

Ku Ngungumerisa Tibuku

Ntirho lowu nga ni khombo lowu a hi wu endla a ku ri ku ngungumerisa tibuku leti sekeriweke eBibeleni hi ti yisa etikweni ra le kusuhi ra Latvia, laha ntirho wa hina wo chumayela a wu yirisiwile. Kan’we hi n’hweti, a hi teka riendzo ro ya eLatvia hi xitimela nivusiku. Minkarhi yin’wana, loko hi heta ku yisa tibuku a hi teka riendzo rin’wana hi ya aEstonia leswaku hi ya teka tibuku tin’wana, leti a hi ti siya eLatvia loko hi vuya.

Siku rin’wana, mutirhela-mfumo wa ta mindzuvo ya mindzhwalo leyi nghenaka etikweni u lumiwe ndleve hi ta ntirho wa hina kutani a hi lerisa leswaku hi huma exitimeleni naswona hi tisa tibuku eka murhangeri wa yena. Mina na John hi khongele eka Yehovha leswaku a hi pfuna. Lexi hlamarisaka, mutirhela-mfumo yoloye a nga n’wi byelanga murhangeri wakwe leswaku i yini leswi hi nga swi rhwala kambe u lo vula ntsena a ku, “Vavanuna lava va fanele va ku byela swo karhi malunghana ni tibuku leti va ti rhwaleke.” Ndzi n’wi byele leswaku ndzi khome tibuku leti nga ta pfuna vanhu eswikolweni ni le tikholichi leswaku va twisisa leswaku leswi humelelaka emisaveni ya hina leyi nga ni swiphiqo swo tala swi vula yini. Murhangeri yoloye u hi pfumelele leswaku hi hundza naswona hi kote ku fika kahle ni tibuku.

Leswi xiyimo xa swa tipolitiki a xi ya xi nyanya ematikweni lama nga ekusuhi ni lwandle ra Baltic, vanhu va lwisane swinene ni Timbhoni ta Yehovha lerova ntirho wa hina wo chumayela wu yirisiwa ni le Lithuania. Andrew na John va tlheriseriwe eka rikwavo naswona leswi se a ku ta tlhekeka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, vanhu hinkwavo lava nga Manghezi va komberiwe leswaku va famba. Na mina ndzi tlhelele eka rikwerhu ndzi hlunamile.

Ku Kuma Malunghelo Ni Mikateko eIreland N’walungu

Hi nkarhi wolowo vatswari va mina se a va rhurhele eIreland N’walungu naswona hi 1937 ndzi sungule ku tshama na vona. Tibuku ta hina na tona a ti yirisiwile eIreland N’walungu hikwalaho ka ndlela leyi vanhu a va titwa ha yona hi nyimpi, kambe hi hambete hi chumayela hi nkarhi wolowo wa nyimpi. Endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, a hi ta tlhela hi endla ntirho wa hina handle ko yirisiwa hi mfumo. Harold King, phayona leri nga ni ntokoto leri endzhakunyana ri veke murhumiwa eChayina, u rhangele tsima ro hlela ku nyikela tinkulumo ta Bibele erivaleni. U te: “Mugqivela lowu ndzi ta nyikela nkulumo yo sungula leyi nyikeriwaka erivaleni.” Kutani u ndzi langutile ivi a ku: “Wena u ta nyikela nkulumo Mugqivela lowu taka.” Ndzi tsemeke nhlana.

Ndza ha yi tsundzuka kahle nkulumo ya mina yo sungula. A ku ri ni vanhu va madzana. Ndzi yi nyikele ndzi yime ehenhla ka bokisi naswona ndzi nga ri na xona xikurisa-marito. Loko nkulumo yi hela, ku te wanuna un’wana eka mina naswona u ndzi qhavurile a vula leswaku vito rakwe i Bill Smith. U vule leswaku u vone ntshungu hiloko a yima leswaku a vona leswaku ku humelela yini. Ku kumeke leswaku Bill u tshame a endzeriwa hi Tatana kambe Tatana a nga ha swi kotanga ku n’wi endzela hikwalaho ka leswi yena na mana wa mina wa muwundli va rhurheleke edorobeni ra Dublin leswaku va ya phayona kona. Hi sungule ku dyondza swin’we Bibele. Hi ku famba ka nkarhi, swirho swa kaye swa ndyangu wa Bill swi ve malandza ya Yehovha.

Endzhakunyana ndzi chumayele emigangeni leyikulu leyi nga ehandle ka doroba ra Belfast, laha ndzi kumeke wansati wa Murhaxiya loyi khale a a tshama etikweni ra Lithuania. Loko ndzi n’wi kombe tibuku tin’wana, u kombetele eka buku yin’wana kutani a ku: “Ndzi na yona buku leyi. Ndzi nyikiwe yona hi papa-nkulu loyi a nga profesa eyunivhesiti ya le Kaunas.” U ndzi kombe buku leyi nge Creation ya Xipolixi. Matluka ya yona a ma tele tinhla leti a ti tsariwe ematlhelo ka wona. U hlamale ngopfu loko ndzi n’wi byela leswaku hi mina loyi ndzi nyikeke papa-nkulu wakwe buku yoleyo loko ndzi hlangane na yena eKaunas!—Ekl. 11:1.

Loko John Sempey a twe leswaku ndzi ya eIreland N’walungu, u ndzi kombele leswaku ndzi endzela Nellie, ndzisana yakwe ya xisati, hikuva a a tsakela ntiyiso wa Bibele. Mina na sesi wa mina Connie hi dyondze Bibele na yena. Nellie u endle nhluvuko hi ku hatlisa naswona u tinyiketele eka Yehovha. Hi ku famba ka nkarhi hi sungule ku rhandzana ivi hi tekana.

Mina na Nellie hi hete malembe ya 56 entirhweni wa Yehovha naswona hi ve ni lunghelo ro pfuna vanhu lava tlulaka dzana leswaku va dyondza ntiyiso wa Bibele. A hi tibyele leswaku hi ta tshama swin’we kukondza ku fika Armagedoni yi tlhela yi hundza ivi ku landzela misava leyintshwa ya Yehovha, kambe u file hi 1998. Wolowo ku ve nchumu lowu vavaka swinene—wun’wana wa miringo leyikulu leyi tshameke yi ndzi humelela evuton’wini.

Ndzi Tlhelela eMatikweni Lama Nga Ekusuhi Ni Lwandle Ra Baltic

Endzhaku ka loko ku hundze kwalomu ka lembe Nellie a file, ndzi kume nkateko lowukulu. Ndzi rhambiwe ku endzela rhavi leri nga edorobeni ra Tallinn, etikweni ra Estonia. Papila leri ndzi rhumeriweke rona leri humaka eka vamakwerhu va le Estonia a ri ku: “Eka vamakwerhu va khume lava a va averiwe ku ya chumayela ematikweni lama nga ekusuhi ni lwandle ra Baltic eku heleni ka va-1920 ni le ku sunguleni ka va-1930, hi wena ntsena loyi wa ha hanyaka.” Ri ye emahlweni ri vula leswaku rhavi ri lunghiselela ku hlamusela matimu ya ntirho wa ku chumayela etikweni ra Estonia, Latvia na Lithuania, kutani ri vutise ri ku: “Xana u nga swi tsakela ku ta?”

Hakunene a ku ri lunghelo lerikulu ku hlamusela mintokoto leyi mina ni lava a ndzi tirha na vona hi veke na yona emalembeni wolawo lama hundzeke! Le Latvia ndzi kote ku komba vamakwerhu muako wo sungula lowu tirhisiweke ku va rhavi ni ndhawu leyi a yi ri elwangwini laha a hi fihla kona tibuku ta hina, leyi maphorisa ma nga kalangiki ma yi tshubula. Le Lithuania ndzi yisiwe exidorobanini xin’wana lexi vuriwaka Šiauliai, laha ndzi nga tshama ndzi phayona kona. Loko hi hlanganile kwalaho, makwerhu un’wana u ndzi byele a ku: “Mina na manana hi tshame hi xava yindlu edorobeni leri malembe yo tala lama hundzeke. Loko hi ri karhi hi kukula thyaka ekamareni leri nga ehenhla ka lwangu, ndzi kume buku leyi nge The Divine Plan of the Ages ni leyi nge The Harp of God. Loko ndzi ti hlayile ndzi vone leswaku ndzi kume ntiyiso. Ndzi ehleketa leswaku hi wena u siyeke tibuku toleto endlwini yoleyo!”

Ndzi tlhele ndzi ya enhlengeletanweni ya xifundzha edorobeni rin’wana leri ndzi phayoneke eka rona. Ndzi tshame ndzi ya enhlengeletanweni yin’wana eka malembe ya 65 lama hundzeke edorobeni rero. Hi nkarhi wolowo a ku te vanhu va 35. Kambe a swi tsakisa ku vona vanhu vo tlula 1 500 lava a va ri kona! Hakunene Yehovha u wu katekisile ntirho wo chumayela!

‘Yehovha A Nga Ndzi Tshikanga’

Sweswinyana ndza ha ku kuma nkateko lowu a ndzi nga wu rindzelanga nikatsongo. Makwerhu un’wana wa xisati wo saseka loyi a nga Mukreste, loyi a vuriwaka Bee u pfumele ku va nsati wa mina. Hi tekane hi November 2006.

Muntshwa un’wana ni un’wana loyi a nga tiviki leswaku i yini leswi a nga swi endlaka evuton’wini byakwe, ndzi nga n’wi tiyisekisa leswaku i swinene ku yingisa marito lama huhuteriweke lama nge: “Tsundzuka Mutumbuluxi wa wena Lonkulu emasikwini ya vujaha bya wena.” Sweswi ndza tsaka ku fana ni mupisalema wa le Bibeleni loyi a vuleke leswi: “Xikwembu, u ndzi dyondzisile ku sukela evuntshweni bya mina ku ya emahlweni, ku fikela sweswi ndzi hambeta ndzi vulavula hi mintirho ya wena yo hlamarisa. Oho Xikwembu, u nga ndzi tshiki ku fikela emalembeni ya ku dyuhala ni ya ku va mpunga, ku fikela loko ndzi vulavula hi voko ra wena exitukulwaneni lexi taka, eka hinkwavo lava taka, hi matimba ya wena.”—Ps. 71:17, 18.

[Mepe lowu nga eka tluka 25]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Ntirho lowu a wu ri ni khombo swinene a ku ri ku yisa tibuku eLatvia

ESTONIA

TALLINN

Nsonga-nkulu wa Riga

LATVIA

RIGA

LITHUANIA

VILNIUS

Kaunas

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Ndzi sungule ku va phayona loko ndzi ri ni malembe ya 15 etikweni ra Scotland

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Ndzi ri na Nellie hi siku ra hina ra mucato hi 1942