Xana A Wu Swi Tiva?
Sinagoga Leyi A Yi Ri Kona Hi Nkarhi Wa Yesu: Muako lowu wu kombisa ndlela leyi a yi languteka ha yona sinagoga ya le nkarhini wa Yesu leyi a yi ri eGamla (Gamala), kwalomu ka tikhilomitara ta khume en’walunguvuxa bya Lwandle ra Galeliya. Yi hi pfuna ku vona ndlela leyi sinagoga ya khale a yi languteka ha yona
Swi tise ku yini leswaku ku va ni sinagoga?
RITO “sinagoga” ri huma eka rito ra Xigriki leri vulaka “nhlengeletano” kumbe “ku hlengeletana.” Vito rero ra fanela hikuva ku sukela eminkarhini ya khale vaaki va le Yuda a va hlengeletana emasinagogeni leswaku va dyondzisiwa ni ku gandzela. Matsalwa ya Xiheveru a ma ri boxi rito sinagoga, kambe Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki ma kombisa leswaku tindhawu to tano to hlengeletana eka tona ana se a ti ri kona hi nkarhi wa Yesu.
Swidyondzi swin’wana swi kholwa leswaku masinagoga ya sungule hi nkarhi lowu Vayuda a va ri evuhlongeni eBabilona. Encyclopaedia Judaica yi ri: “Vanhu lava a va ri evuhlongeni a va nga ri na Tempele etikweni rimbe naswona a va lava ku chaveleriwa eka maxangu ya vona kutani a va hlangana nkarhi na nkarhi kumbexana hi Tisavata leswaku va hlaya Matsalwa.” Loko Vayuda va ntshunxiwile evuhlongeni, swi vonaka onge va ye emahlweni va hlengeletana leswaku va khongela ni ku hlaya Matsalwa naswona va ake masinagoga etindhawini to hambanahambana.
Hi nkarhi wa Yesu, Vayuda a va tirhisa masinagoga tanihi tindhawu to gandzela eka tona ni ku khomela mihlangano ya vaaki lava a va tshama eMediteraniya ni le ndhawini ya le Vuxa Xikarhi swin’we ni le Israyele. Profesa Lee Levine wa le Yunivhesiti ya Xiheveru ya le Yerusalema u ri: “[Masinagoga] a ya tirhisiwa tanihi tindhawu to dyondzela eka tona, to dyela eka tona swakudya swa Savata, to tenga milandzu, to humesa minyikelo, to khomela mihlangano ya tipolitiki ni mihlangano yin’wana ya vaaki.” U tlhele a ku: “Xa nkoka swinene hi leswaku masinagoga a ma tirhiseriwa ku gandzela eka wona.” Kutani hi nga swi twisisa leswaku hikwalaho ka yini Yesu a tshamela ku ya emasinagogeni. (Mar. 1:21; 6:2; Luka 4:16) A a dyondzisa, a lemukisa ni ku khutaza vanhu lava a va ri kwalaho. Endzhaku ka loko ku simekiwe vandlha ro sungula ra Vakreste, muapostola Pawulo na yena u chumayele swinene emasinagogeni. Vanhu lava a va lava ku va ni vuxaka ni Xikwembu a va ya esinagogeni kutani loko Pawulo a nghena emutini a tala ku rhanga hi ku ya esinagogeni a ya chumayela.—Mint. 17:1, 2; 18:4