Ku Phurumuriwa Ka Bukunsongwa
Swiphemu leswi tshweke swa bukunsongwa ya le Eni Gedi a swi nga hlayeki ku sukela loko swi tshuburiwile hi 1970. Muchini wo skena wa manguva lawa wa 3-D wu kombise leswaku bukunsongwa leyi yi ni tindzimana ta buku ya Bibele ya Levhitika leyi nga ni vito ra Xikwembu
HI 1970, vayimburi va kume bukunsongwa leyi nga tshwa eEni Gedi, le Israyele ekusuhi ni ribuwa ra Lwandle leri Feke. Va kume bukunsongwa leyi loko va ri karhi va pfukula sinagoga leyi hisiweke loko ku lovisiwa muti hi va-500 C.E. Leswi bukunsongwa a yi tshwile, a yi nga hlayeki naswona a yi nga ta phurumuleka hikuva a yi ta hlanhleleleka. Hambiswiritano, ku tirhisiwe muchini wo skena wa 3-D leswaku leswi tsariweke eka yona swi kota ku hlayeka. Hikwalaho, hi khensa tikhomphyuta ta manguva lawa, hikuva leswi tsariweke eka bukunsongwa se swa hlayeka.
I yini leswi va swi kumeke loko va skenile? Bukunsongwa a yi tsariwe rungula ra Bibele. A a ku ri tindzimana to sungula ta buku ya Bibele ya Levhitika. Eka tindzimana leti ku kumeke vito ra Xikwembu hi Xiheveru, ri tsariwe hi matsalelo ya Tetragrammaton. Swi tikomba yi kopiwe kwalomu ka lembe ra 50 C.E. ku ya eka 400 C.E. hikwalaho, leyi i bukunsongwa ya khale swinene ya matsalwa ya Xiheveru ku tlula hinkwato handle ka matsalwa ya le Lwandle leri Feke (Qumran) lama wona ya nga ya khale swinene. Gil Zohar u tsale eka The Jerusalem Post a ku: “Loko ku tshuburiwa bukunsongwa leyi sweswi se hi kotaka ku yi hlaya ya le Eni Gedi, bukunsongwa ya le Lwandle leri Feke a yi ri ni malembe ya 2 000 yi kopiwile (yi kopiwe hi va-100 B.C.E.) naswona ti siyana hi malembe ya 1 000 ni bukunsongwa ya Aleppo Codex leyi tsariweke hi va-930 C.E.” Hi ku ya hi valavisisi, rungula ra bukunsongwa ya le Eni Gedi, ri komba leswaku rungula ra tibuku ta ntlhanu to sungula ta Bibele, “a ri cincanga eka malembe ya magidi lama hundzeke, ni leswaku hambileswi vakopi va tona va endleke swihoxo a va wu cincaka mongo.”