SWIENDLAKALO-NKULU SWA N’WEXEMU

Xiviko Xa Timhaka Ta Nawu

Muapostola Pawulo u khutaze Vakreste a ku: “Anakanyani lava nga etimpecanini ta khotso onge hiloko mi bohiwe na vona.” (Hev. 13:3) Tanihi malandza ya Yehovha, hi hambeta hi tsundzuka vamakwerhu va hina lava tshembekeke hi tlhela hi khongelela “hinkwavo lava nga eswiyin’weni leswi tlakukeke; leswaku hi ta ya emahlweni hi hanya vutomi byo rhula ni byo hola hi ku tinyiketela loku heleleke loku nga ni vukwembu ni ku tiyimisela.”—1 Tim. 2:1, 2; Efe. 6:18.

Rungula leri landzelaka i swin’wana swa swiviko swa timhaka ta le nawini leti Timbhoni ta Yehovha ti hlangavetaneke na tona lembe leri nga hundza:

Vamakwerhu va hina va le Rhaxiya va hambeta “va nga rhuteli ku dyondzisa ni ku vula mahungu lamanene” ku nga khathariseki tsima leri yaka emahlweni ra Kereke ya le Rhaxiya ya Orthodox ni ra vatirhela-mfumo van’wana ro sivela ntirho wa hina. (Mint. 5:42) Nawu lowu nga twisisekiki lowu simekiweke eku sunguleni wo herisa vutherorisi, wu hambete wu tirhisiwa hi valawuri va le Rhaxiya leswaku va yirisa tibuku ta hina ni ku sola-sola vamakwerhu. Hikwalaho ka sweswo, tihuvo ta le Rhaxiya ti vule leswaku minkandziyiso ya hina ya kwalomu ka 70 yi ni swiga leswi nga fanelekiki naswona vatirhela-mfumo va katse minkandziyiso leyi eka nxaxamelo wa minkandziyiso leyi yirisiweke etikweni. Hikwalaho ka nxungeto lowu, vatirhela-mfumo va kwalaho va seche Tiholo ta Mfumo ni makaya ya vamakwerhu va lava minkandziyiso yoleyo. Maphorisa ma teke Timbhoni to tala swifaniso ma tlhela ma ti gandlisa tintiho hikwalaho ka leswi a ti katseka entirhweni wo chumayela. Hakanyingi a ma ti chavisa loko ma ri karhi ma ti yisa exitichini xa maphorisa.

Eku sunguleni ka May 2013, vamakwerhu va 16 va le dorobeni ra Taganrog va tengisiwe ehubyeni hikwalaho ko ya eminhlanganweni ya Vukreste ni ku katseka entirhweni wo chumayela. Loku i ku tengisiwa ko sungula ku sukela loko mfumo wa Soviet Union wu wile laha Timbhoni ti hehliwaka hi swihehlo swa mavunwa hikwalaho ko endla leswi ti swi pfumelaka. Valawuri etindhawini hinkwato ta le Rhaxiya va ringeta ku endla leswaku tihuvo ti teka minkandziyiso ya hina tanihi leyi nga ni khombo ni ku tlhela ti gweva vamakwerhu tanihi swigevenga ni lava hlohlotelaka ku avana exikarhi ka vukhongeri.

Swiyimo swa vamakwerhu va le Eritrea a swi si antswa. Ku sukela hi July 2013, a ku ri ni vamakwerhu va 52 ekhotsweni, ku katsa ni vamakwerhu va xinuna va nhungu lava nga ni malembe ya kwalomu ka 70 ni vamakwerhu va xisati va tsevu. Vamakwerhu vanharhu, ku nga Paulos Eyassu, Isaac Mogos na Negede Teklemariam va ha ri ekhotsweni ni sweswi ku sukela hi September 24, 1994 hikwalaho ko ala ku ya evusocheni.

Kwalomu ka hafu ya lava va khomiweke va le khotsweni ra Meiter, leri nga emananga lama nga en’walungwini wa ntsindza wa Asmara. Ku sukela hi October 2011 ku ya fikela hi August 2012, valawuri va xupule vamakwerhu va hina va 25 hi ku va pfalela emukhukhwini. Hi ximumu, varindzi va pfumelela vabohiwa leswaku va huma ni nhlikanhi tanihi leswi ku hisaka swinene emukhukhwini. Hambiswiritano, vamakwerhu va vabya swinene hikwalaho ko kayivela swakudya ni mati. Khombo ra kona, makwerhu Yohannes Haile, loyi a nga ni malembe ya 68 u file hi August 2012 hikwalaho ko khomiwa hi ndlela leyi yo biha, ku nga ndlela leyi Makwerhu Misghina Gebretinsae a feke ha yona hi 2011.

Vamakwerhu Va Ala Ku Ya eVusocheni Hileswi Ripfalo Ra Vona Ri Nga Va Pfumeleriki

Mhaka leyi yi sekeriwe eka Esaya 2:4 na Yohane 18:36.

ARMENIA

Huvo ya le Yuropa ya Timfanelo ta Vanhu (European Court of Human Rights [ECHR]) yi yime ni xiboho xa vuavanyisi lexi endliweke hi November 27, 2012, xa nandzu wa Khachatryan and Others v. Armenia. Hulumendhe yi gweve Timbhoni ta 17 swi nga ri enawini hileswi ti aleke ku endla ntirho wun’wana etikweni ehansi ka vulawuri bya masocha. Tiko ra Armenia ri rihe mali leyi Timbhoni a ti yi hakele magqweta hikwalaho ka leswi a ti gweviwe swi nga ri enawini.

Ku nga khathariseki xiboho lexi endliweke eka Khachatryan ni le ka vuavanyisi byo sungula bya Bayatyan v. Armenia, hulumendhe ya le Armenia yi ya emahlweni yi tengisa ni ku vona vantshwa lava nga Timbhoni nandzu hikwalaho ka leswi va alaka ku ya evusocheni hileswi ripfalo ra vona ri nga va pfumeleriki. Hambiswiritano, hi June 8, 2013, hulumendhe yi yise milandzu eka Ndzawulo yo Tirhela Vaaka-tiko leyi swi vonakaka onge hi yona yi nga ta herisa vulawuri bya masocha ni ku tirhela vaaka-tiko. Timbhoni hinkwato leti pfaleriweke ekhotsweni hikwalaho ka leswi ripfalo ra tona ri nga ti pfumeleriki ku ya enyimpini ti humesiwe hi November 12, 2013 naswona vantshwa lava nga Timbhoni lava endlaka xikombelo xa ku tirhela vaaka-tiko va nyikiwa mpfumelelo.

KOREA DZONGA

Hi October 31, 2013, a ku ri ni vamakwerhu va 602 lava pfaleriweke ekhotsweni. Ku sukela hi 1950, valawuri va le Korea Dzonga va gweve Timbhoni ta Yehovha ta 17 605 leswaku ti tshama ekhotsweni ku ringana malembe ya 34 184 hileswi ripfalo ra tona ri nga ti pfumeleriki ku ya evusocheni.

Ku fikela ni sweswi, Timbhoni to tala leti khomiweke ti pfaleriwe eswitokisini ni swigevenga hambi ku ri leswi endleke swidyoho leswikulu. Hambiswiritano, vamakwerhu lava hlawuriweke va ye eka murhangeri wa Khotso ra le Korea leswaku a kombela tindzawulo ta khotso leswaku ti hambanisa vamakwerhu ni vabohiwa van’wana. Valawuri va khotso va endle tano hi ku hatlisa naswona vamakwerhu vo tala va hambanisiwe ni swigevenga, lerova hi April 2013, vamakwerhu va kwalomu ka 75 wa tiphesente a va tshama va ri mune kumbe ntlhanu exitokisini. Xana sweswo swi va vuyerise njhani vamakwerhu?

Makwerhu un’wana u te: “Hi hambane ni vanhu lava nga riki na mahanyelo lamanene lava nga ni minkucetelo yo biha ni nhlambha.” Un’wana u te, “Sweswi ha khutazana naswona hi khoma minhlangano hinkwayo ya ntlhanu vhiki ni vhiki.”

Hi nkarhi wolowo, vavanuna va 56 lava tshikisiweke vusocha leswaku va ya tirha eka mavuthu yo khomela lava endzhakunyana va veke Timbhoni ta Yehovha va le ku xanisiweni hi ku phindha-phindha, va hakerisiwa mali ya ndziho ni ku khotsiwa hileswi va aleke loko va vitaniwa leswaku va ya leteriwa vusocha. Tanihi leswi va vitaniwaka ko hlayanyana elembeni leswi sweswi swi endlaka malembe ya nhungu, hakanyingi swa va tikela ku langutana ni xiyimo xexo.

SINGAPORE

Ku nga khathariseki swikombelo leswi endliweke hi ku phindha-phindha leswaku va endla mintirho yin’wana etikweni, vamakwerhu va 12 va khotsiwe tin’hweti ta 39 ha un’we wa vona eKhotsweni ra Masocha. Makwerhu un’wana u le ku tirheleni ka xigwevo xakwe xo tshama ekhotsweni ku ringana lembe hileswi a aleke ku ya evusocheni.

TURKMENISTAN

Vavanuna va kaye lava nga Timbhoni va pfaleriwe ekhotsweni tin’hweti ta 18 ku ya eka malembe mambirhi hileswi ripfalo ra vona ri nga va pfumeleriki ku ya evusocheni laha hakanyingi va biwaka hi ndlela ya tihanyi hi varindzi va khotso ni masocha. Loko Timbhoni leti ti ntshunxiwile, hakanyingi vatirhela-mfumo a va tlhela va ti xanisa tanihi “vanhu lava nga ni milandzu yo tala” kutani va ti pfalela ekhotsweni leri nga ni milawu yo tika. Magqweta lama yimelaka Timbhoni ta khume leti aleke ku ya evusocheni ma yise swivilelo eka Komiti ya Timfanelo ta Vanhu ya Nhlangano wa Matiko.

Vamakwerhu A Va Hlanganyeli Eka Minkhuvo Ya Tiko Hileswi Ripfalo Ra Vona Ri Nga Va Pfumeleriki

Mhaka leyi yi sekeriwe eka Daniyele 3:16-18.

Tanzania: Endzhaku ka loko nandzu wa vona wu herisiwile, vantshwa lava nga Timbhoni va tlhele va kota ku ya exikolweni

TANZANIA

Huvo yo Endla Xikombelo ya le Dar es Salaam, leyi ku nga huvo leyi tlakukeke ya le Tanzania, yi pfumelelane ni swiendlo leswi nga amukelekiki swa huvo ya xikolo swo hlongola swichudeni swa ntlhanu ni ku yimisa swichudeni swin’wana swa 122 ku ya exikolweni hikwalaho ka leswi swi aleke ku yimbelela risimu ra rixaka. Eka xiboho lexi endliweke hi July 12, 2013, huvo yi xiye ripfumelo ra xiviri ra swichudeni leswi nga Timbhoni ni mfanelo ya swona hi ku ya hi nawu yo endla leswi ripfalo ra swona ri swi byelaka swona ni ku sirhelela vukhongeri bya swona. Ku tiyimisela ka vantshwa lava ku tshama va tshembekile eka Xikwembu ku endle leswaku va hlula xisweswo vito ra Yehovha ri vangamisiwa ni ku endla leswaku va gandzela hi ku ntshunxeka eTanzania.

Ntshunxeko Wo Vulavula

Yi sekeriwe eka Mintirho 4:19, 20.

KAZAKHSTAN

Ndzavisiso lowu endliweke hi Ndzawulo ya Xifundzha ya Timhaka ta Vukhongeri wu vule leswaku minkandziyiso ya hina yo tala yi ni khombo naswona yi vanga ku avana exikarhi ka vaaka-tiko ni vukhongeri. Hi April 6, 2013, maphorisa ya le dorobeni ra Karabalyk ma teke minkandziyiso hi nkarhi lowu a ma secha swi nga ri enawini eka minhlangano ya vandlha leyi khomeriwaka ekaya ra makwerhu. Hi July 3, 2013, Huvo ya Ikhonomi ya doroba ra le Astana yi endle xiboho xo yirisa minkandziyiso ya hina ya khume, xisweswo yi hambeta yi secha ni ku yirisa ku rhumeriwa ka minkandziyiso ya hina. Ku tlula kwalaho, hi December 2012, valawuri va xifundzha va sungule ku khoma vamakwerhu ni ku va vona nandzu hikwalaho ka ntirho wa vona lowu ku vuriwaka leswaku a wu le nawini. Hi March 28, 2013, Nhlangano wa Timhaka ta Vukhongeri wu lerise Ntsindza wa Vukhongeri wa le Xifundzheni xexo wa Timbhoni ta Yehovha leswaku wu tivisa Timbhoni hinkwato ta Yehovha ta le Kazakhstan leswaku a swi le nawini ku chumayela vanhu lava hlanganaka na tona ehandle ka tindhawu ta tona leti tsarisiweke ta vugandzeri. Ku sukela hi July 2013, valawuri va vone vamakwerhu va xinuna ni va xisati va 21 nandzu.

Ntshunxeko Wa Ku Hlengeletana

Yi sekeriwe eka Vaheveru 10:24, 25.

AZERBAIJAN

Hi January 2010 Komiti ya Tiko leyi Tirhanaka ni Nhlangano wa Vukhongeri yi ale ku tlhela yi tsarisa Komiti ya Timbhoni ta Yehovha hi ku vula leswaku ku ni xiphiqo xa vuthekiniki loko yi endla xikombelo. Ku nga khathariseki matshalatshala yo hlayanyana ya Timbhoni ta Yehovha yo lava ku tsarisiwa, valawuri va ye emahlweni va ala ku ti tsarisa. Hi July 31, 2012, vamakwerhu va yise xivilelo lexi eka ECHR, va vula leswaku hulumendhe yi lwisana ni mfanelo ya vona yo gandzela hi ku ntshunxeka loko yi ala ku va tsarisa tanihi nhlangano wa vukhongeri. Loko vamakwerhu va nga tsarisiwanga, a va nga ta tiviwa tanihi vukhongeri lebyi tsarisiweke ximfumo.

Mfanelo Yo Va Ni Vuhlayiseki Swin’we Ni Ndhawu

Yi sekeriwe eka Vafilipiya 1:7.

UKRAINE

Hambileswi Timbhoni ti tiphinaka hi ku gandzela ti ntshunxekile eUkraine, ta xanisiwa, ti hiseriwa Tiholo ta Mfumo ni makaya ya tona ti tlhela ti onheriwa nhundzu. Maphorisa a ma endli vulavisisi kumbe ku khoma lava swi endlaka swilo leswi. A swi hlamarisi leswi vaxanisi lava va yaka emahlweni hikuva va swi tiva leswaku ku hava loyi a nga ta va xupula. Hikwalaho ka sweswo, vamakwerhu va ye va hlaseriwa swinene hi vugevenga hi 2012 na 2013. Timhangu ta ntlhanu leti vikiweke ta ku onheteriwa ka nhundzu ni ku tlhela yi hisiwa leti veke kona hi 2010 ti engetelekile ti va 15 hi 2011, ivi hi 2012 ti va 50 naswona eka tin’hweti to sungula ta ntlhanu hi 2013, ku ve ni timhangu ta 23. Rhavi ri yise swivilelo leswi eka Komiti ya Timfanelo ta Vanhu ya Nhlangano wa Matiko.

Ukraine: Vamakwerhu va ri karhi va lunghiselela ku tlhela va aka Holo leyi ya Mfumo leyi a yi onhiwile yi tlhela yi hisiwa

Mfanelo Ya Ku Tiyimisela

Yi sekeriwe eka Mintirho 5:29 na Mintirho 15:28, 29.

ARGENTINA

Hi ximun’wana xa 2012, Pablo Albarracini, mbhoni leyi voneke vugevenga leyi nga riki na nandzu, u ve ni timbanga hileswi a duvuriweke ko hlayanyana hi xibalesa naswona u tsutsumiseriwe exibedlhele a titivarile. Enkarhini lowu nga hundza a a tate fomo ya ngati laha a aleke ku tshunguriwa hi ku tirhisa ngati. Hambileswi xibedlhele a xi tiyimisele ku xixima xiboho xakwe lexi nga lo dlaa erivaleni, xirho xa ndyangu wa ka vona lexi nga riki Mbhoni xi ringete ku kombela mpfumelelo ehubyeni wa leswaku Makwerhu Albarracini a cheriwa ngati, xi vula leswaku ku cheriwa ngati swi fanerile leswaku yi ta ponisa vutomi byakwe. Hambiswiritano, Huvo leyi Tlakukeke ya Vuavanyisi ya le Argentina yi yime na Makwerhu Albarracini, yi xixima mfanelo yakwe ya leswaku u lava ku tshunguriwa hi vutshunguri bya njhani hambiloko a titivarile. A nga cheriwanga ngati naswona u hlakarhele hi ku hatlisa eka vuvabyi byakwe. U tlangele leswi Yehovha a n’wi pfuneke leswaku a hambeta a hlayisa vutshembeki byakwe eka xiboho lexi xa nkoka.

Ku Xanisiwa Hikwalaho Ka Vukhongeri

Yi sekeriwe eka Luka 21:12-17.

KYRGYZSTAN

Hi April 16, 2013, huvo yi yime ni vamakwerhu va le Toktogul, laha Holo ya Mfumo yi onhiweke kambirhi hi vaaki va kwalaho. Huvo yi vone vaaki volavo nandzu kutani yi va lerisa leswaku va humesa mali ya ndziho. Ku rihisiwa koloko, i vumbhoni bya leswaku ku nga ri khale swiphiqo swi ta hela endhawini leyi. Hi nkarhi wolowo, mavandlha ma ta tlhela ma aka Holo ya Mfumo.

Ku Hlula Loku Hlamarisaka Ka Le Nawini

Xivilelo: Xana ntlawa wa vukhongeri wu fanele wu kuma mpfumelelo wo khoma mintsombano ni minhlangano ya vandlha?

Xiboho: Hi December 5, 2012, Huvo yo Endla Milawu ya le Rhaxiya yi vule leswaku Huvo ya le Rhaxiya yi tiyisekisa ntshunxeko wo gandzela ni ku lerisa leswaku vamakwerhu va nga khoma minhlangano ya vukhongeri handle ko tivisa valawuri ka ha ri emahlweni kumbe ku kuma mpfumelelo eka vona.
Xivilelo: Xana vaaka-tiko va ni mfanelo yo va timhaka ta vona ta vutshunguri ti va xihundla? Leswaku hi twisisa mhaka leyi: Hi 2007 muchuchisi la khomeleke wa doroba ra le St. Petersburg, eRhaxiya, u lerise madokodela hinkwawo ya le dorobeni leswaku ma yisa mavito hinkwawo ya Timbhoni ta Yehovha leti aleke ku chela ngati ehofisini ya muchuchisi—handle ko tivisa vavabyi. Loko tihuvo ta le Rhaxiya ti tsandzeke ku hlayisa mfanelo ya vavabyi yo va ni xihundla, vamakwerhu va yise xivilelo eka Huvo ya le Yuropa ya Timfanelo ta Vanhu (European Court of Human Rights [ECHR]).

Xiboho: Hi June 6, 2013, ECHR yi vule leswaku xileriso xa muchuchisi a xi lwisana ni timfanelo to hlayisa xihundla kutani yi tiyisekise leswaku “a ku nga ri na swivangelo leswi twalaka” swo paluxa rungula leri nga xihundla eka valawuri. Xiboho xo hetelela xi endliwe hi October 7, loko Huvo Leyikulu ya ECHR yi xi bakanyela etlhelo xikombelo xa Rhaxiya xo hundzisela nandzu emahlweni.—Avilkina and Others v. Russia.

**Ku Engetela Rungula Lerintshwa Eka Xiviko Xa Timhaka Ta Nawu Eka Buku Ya Lembe Leri Nga Hundza**

Hulumendhe ya le Furwa yi pfumelelane ni xiboho lexi endliweke hi ECHR hi July 5, 2012, xa nandzu wa ku hakerisiwa xibalo swi nga ri enawini. Hulumendhe yi tlherisele Timbhoni mali leyi a ti hakerisiwe yona enkarhini lowu nga hundza yi ri ni ntswalo, swin’we ni mali leyi ti hakeleke magqweta naswona yi sule swikweleti hinkwaswo leswi a yi vula leswaku rhavi ra yi kolota.—Buku Ya Lembe Ya 2013, tluka 34.

Timbhoni ta Yehovha ta le Indiya ti hambeta ti langutana ni nkaneto eswiphen’wini swo hambana-hambana swa tiko. Hambiswiritano, a ti si tshama ti pfaleriwa ekhotsweni kumbe ti hehliwa hi swilo swa mavunwa ku fana ni le nkarhini lowu nga hundza. Sweswinyana, ku ni milandzu ya kwalomu ka 20 leyi nga si tengiwaka leyi vamakwerhu va hehliwaka ha yona leyi faneleke yi lulamisiwa.—Buku Ya Lembe Ya 2013, tluka 35.