“Un’wana Ni Un’wana La Nga Riki Na Ntokoto U Pfumela Rito Rin’wana Ni Rin’wana”

EKA malembe yo tlula 200 lama hundzeke vanhu a va nga tshembi xin’wana ni xin’wana lexi tsariweke eka maphephahungu. Namuntlha a hi nge tshembi xin’wana ni xin’wana lexi hi xi hlayaka kumbe ku xi vona eka Internet. Ku ni rungula ro tala eka Internet naswona thekinoloji ya manguva lawa yi endla leswaku swi hi olovela ku ri kuma. Rungula ro tala i ntiyiso, ra pfuna, a ri na khombo, kambe rin’wana ro tala i mavunwa, a ri pfuni nchumu naswona ri ni khombo. Hi yona mhaka leswi hi swi hlayaka hi faneleke hi swi hlawula hi vukheta. Loko van’wana va sungula ku tirhisa Internet, va nga ha anakanya leswaku xiviko xa mahungu lexi va xi kumaka i ntiyiso hileswi xi nga le ka Internet kumbe hileswi munghana wa vona a va rhumeleke xona hi e-mail. Va nga ha kholwa hambi ku ri mhaka leyi nga tolovelekangiki. Kambe Bibele ya hi tshinya: “Un’wana ni un’wana la nga riki na ntokoto u pfumela rito rin’wana ni rin’wana, kambe lowo tlhariha u xiyisisa magoza yakwe.”—Swivuriso 14:15.

Ku tlhariha i ritofularha ra ku pfumala ntokoto kumbe ra ku pfumela xin’wana ni xin’wana lexi hi xi twaka. Loko hi tlharihile, hi va ni vuxiyaxiya naswona hi pfumela ntsena leswi hi swi tivaka leswaku i ntiyiso. A hi nge kanganyisiwi ivi hi pfumela mhaka ya mavunwa leyi hi yi hlayeke eka Internet, ku nga khathariseki leswaku yi tsakisa ku fikela kwihi. I yini lexi nga ku pfunaka leswaku u va lowo tlhariha? Xo sungula, tivutise: ‘Xana mhaka leyi yi huma eka website leyi nga le nawini, leyi tshembekaka? Kumbe xana yi huma eka website leyi pfumelelaka munhu un’wana ni un’wana ku tsala mavonelo yakwe eka yona kumbe yi huma laha ku nga tiviwiki? Xana website leyi tshembekaka se yi kombise leswaku mhaka yoleyo i ya mavunwa?’a (Vona nhlamuselo ya le hansi.) Hikwalaho, tirhisa “vutlhari.” (Swivuriso 7:7) Loko xiviko xa mahungu xi twala xi nga ri ntiyiso, swi nga endleka xi nga ri ntiyiso. Nakambe, loko u hlaya mahungu lama onhaka vanhu van’wana vito, anakanya hi leswaku i mani loyi a nga ta vuyeriwa loko rungula rolero ro hangalaka ni leswaku ha yini munhu un’wana a nga ha lavaka ku ri hangalasa.

XANA NKARHI NI NKARHI U HUNDZISA TI E-MAIL?

Vanhu van’wana va nga ha hundzisa rungula eka vanhu hinkwavo lava va nga ni ti e-mail ta vona handle ko kambisisa leswaku rungula rolero i ntiyiso kumbe ku anakanya hi leswi nga ha humelelaka endzhaku ka loko va ri rhumerile. Kumbexana hileswi va lavaka ku tekeriwa enhlokweni hi vanhu van’wana ni ku lava ku va vo sungula ku hangalasa timhaka. (2 Samuwele 13:28-33) Kambe munhu wo tlhariha u anakanya hi khombo leri nga ha vangiwaka hi sweswo. Hi xikombiso, swi nga onha vito ra munhu kumbe ra nhlengeletano.

Munhu loyi a rhumelaka marungula swi nga ha endleka a nga kambisisi loko ma ri ntiyiso hikuva ku endla tano swi lava nkarhi ni matshalatshala. Leswi a swi anakanyaka hileswaku lava nga ta amukela rungula rakwe hi vona va nga ta ri kambisisa. Kambe, nkarhi wa vona na wona i wa nkoka. (Vaefesa 5:15, 16) Hikwalaho, ematshan’weni yo rhumela swilo leswi hi nga tiyisekiki hi swona, swa antswa ku tibyela leswi, “Loko ri ndzi kanakanisa, ndzi fanele ndzi ri susa eka ti e-mail ta mina!”

Tivutise: ‘Xana nkarhi ni nkarhi ndzi hundzisa ti e-mail? Xana ndzi tshame ndzi kombela ku rivaleriwa eka vanhu lava ndzi nga ni ti e-mail ta vona lava ndzi va rhumeleke rungula leri hoxeke kumbe hambi ku ri ra mavunwa? Xana un’wana u tshame a ndzi kombela leswaku ndzi tshika ku n’wi rhumela ti e-mail?’ Tsundzuka leswaku loko vanghana va wena va ri ni ti e-mail, va nga tlhela va kota ku tirhisa Internet naswona a va wu lavi mpfuno wa wena wo ringeta ku kuma swilo leswi nga ta va tsakisa. A va lavi ku kuma ti e-mail to tala leti katsaka switori, tivhidiyo kumbe swifaniso leswi hlekisaka. Nakambe a hi vutlhari ku rhumelela van’wana rungula leri rhekhodiweke kumbe tinhla ta tinkulumo ta le Bibeleni.b (Vona nhlamuselo ya le hansi.) Tsundzuka leswaku loko munhu a tiendlela ndzavisiso, kumbe loko a ri karhi a lunghiselela tinhlamulo ta le minhlanganweni, ivi a pfula ni tindzimana ta Bibele, u ta vuyeriwa swinene ku tlula loko u n’wi rhumele rungula rolero.

U fanele u endla yini loko u vona nchumu wo karhi eka Internet lowu hehlaka nhlengeletano ya Yehovha hi mavunwa ya tihanyi? Wu papalate hi ku hatlisa! U nga wu tshembi. Ku ta va ku nga ri vutlhari ku byela van’wana leswi u swi hlayeke ni ku vutisa mavonelo ya vona hikuva sweswo swi ta hangalasa rungula leri nga ni khombo ku tlula mpimo. Loko nchumu lowu u wu voneke eka Internet wu ku vilerisa, kombela vutlhari eka Yehovha u tlhela u vulavula ni vamakwerhu lava wupfeke. (Yakobo 1:5, 6; Yudha 22, 23) A hi fanelanga hi hlamala loko vanhu va hi hembela. Vanhu va hembele Yesu naswona u lemukise vadyondzisiwa vakwe leswaku valala va vona a va ta va xanisa va tlhela va va “hembela hi swilo hinkwaswo swo homboloka.” (Matewu 5:11; 11:19; Yohane 10:19-21) Kutani loko u tirhisa vutlhari u tlhela u anakanyisisa, u ta swi xiya loko un’wana a vulavula mavunwa ni loko a ringeta ku kanganyisa van’wana.—Swivuriso 2:10-16.

XIXIMA VAN’WANA

Hi fanele hi tlhela hi tivonela hi ku byela van’wana hi vamakwerhu kumbe ku va byela hi mintokoto leyi hi yi tweke. Ku ni nkarhi lowu swi nga ta va swi nga fanelanga kumbe swi nga kombisi rirhandzu ku hangalasa rungula hambiloko ri ri ntiyiso. (Matewu 7:12) Hi xikombiso, a hi rirhandzu kumbe a swi khutazi ku rhumela rungula ro biha hi van’wana. (2 Vatesalonika 3:11; 1 Timotiya 5:13) Timhaka tin’wana ti nga ha va ta xihundla. Vanhu va nga ha lava leswaku rungula leri ri tiviwa endzhakunyana ka nkarhi kumbe hi ndlela yin’wana. Hikwalaho hi fanele hi xixima xiboho xa vona xa leswaku va lava ku swi paluxa rini naswona hi ndlela yihi. Entiyisweni, loko hi byela van’wana hi rungula rero nkarhi wu nga si fika, hi ta onha swilo swo tala.

Namuntlha, timhaka ti nga hangalaka hi ku hatlisa swinene, ku nga khathariseki leswaku i ntiyiso kumbe i mavunwa, ta pfuna kumbe a ti pfuni nchumu, a ti na khombo kumbe ti ni khombo. Hambiloko wo rhumela rungula eka munhu un’we, munhu yoloye a nga ri hundzisela eka vanhu van’wana ri hangalaka ni misava hinkwayo hi xinkarhana. Kutani papalata ndzingo wo hundzisa rungula hi ku hatlisa hambi ku ri eka vanhu hinkwavo lava u va tivaka. Hambileswi rirhandzu ri ‘kholwaka swilo hinkwaswo’ naswona ri nga kanakaniki, a hi fanelanga hi va lava pfumalaka ntokoto kutani hi kholwa mhaka yin’wana ni yin’wana leyintshwa ni leyi tsakisaka. (1 Vakorinto 13:7) A hi nge pfuki hi tshembe mavunwa kumbe swilo leswo biha leswi vuriwaka mayelana ni nhlengeletano ya Yehovha ni hi vamakwerhu lava hi va rhandzaka. Tsundzuka leswaku lava sunguleke mavunwa wolawo ni lava ma hangalaseke va tsakisa Sathana Diyavulosi, “tata wa mavunwa.” (Yohane 8:44) Hikwalaho, onge hi nga va lava tlhariheke naswona minkarhi hinkwayo hi anakanyisisa hi ndlela leyi hi ri tirhisaka ha yona rungula ro tala leri hi ri kumaka siku ni siku. Bibele yi vula leswaku, “lava nga riki na ntokoto kunene va ta kuma vuphukuphuku, kambe lavo tlhariha va ta rhwala vutivi byi va xifunengeto xa nhloko.”—Swivuriso 14:18.