Hikwalahokayini Swi Ri Swa Nkoka Leswaku Vana Va Hlaya—Xiyenge 2: Xitirhisiwa Xa Elektroniki Kumbe Leswi Printiweke?

Xana n’wana wa wena u rhandza ku hlaya rungula leri printiweke kumbe leri nga eka xitirhisiwa xa elektroniki?

Vantshwa vo tala va nga hlawula xitirhisiwa xa elektroniki. Dokodela Jean M Twenge u tsale a ku: “Vana va masiku lawa va rhandza switirhisiwa swa elektroniki hikuva va hatla va kuma rungula leri va ri lavaka kutani va hundzela eka leri landzelaka, a va lavi no twa hi tibuku.”a

Ku hlaya hi ku tirhisa xitirhisiwa xa elektroniki swa pfuna swinene. John loyi a nga ni malembe ya 20 u ri: “Xikolo lexi a ndzi nghena eka xona a xi tirhisa tibuku ta elektroniki. Xiyenge xo secha xi ndzi pfune ndzi kuma rungula leri a ndzi ri lava hi ku hatlisa.”

Vanhu lava hlayaka hi ku tirhisa xitirhisiwa xa elektroniki va ni swilo swo tala leswi nga va pfunaka hi ku olova. Hi xikombiso, hi ku tlhava kumbe ku tlilika kunene, muhlayi u kota ku kuma nhlamuselo ya rito, a tlanga audio, a hlalela vhidiyo kumbe a kuma rungula leri engetelekeke hi ku tlilika linki. Hambiswiritano, xana sweswo swi vula leswaku a hi swa nkoka ku hlaya rungula leri printiweke?

Loko van’wana va hlaya rungula leri dzikeke va lava ku hlaya hi leswi printiweke. Hikwalahokayini?

• Ku dzikisa mianakanyo eka leswi u swi hlayaka. Muntshwa loyi a vuriwaka Nathan u ri: “Loko ndzi hlaya ndzi tirhisa xitirhisiwa xa elektroniki, rungula leri humelelaka eka xona ra ndzi kavanyeta eka leswi ndzi ringetaka ku dzikisa mianakanyo ya mina eka swona.”

  Karen, loyi a nga ni malembe ya 20 u ni xiphiqo lexi fanaka. U ri: “Loko ndzi hlaya ndzi tirhisa foni kumbe tablet ndzi kavanyeteka hi ku olova hi ti-app leti nga pfuniki nchumu kumbe ndzi ringeka ku tlanga game.”

  Nsinya wa nawu wa le Bibeleni: “Mi wu tirhisa kahle nkarhi wa n’wina.”—Vakolosa 4:5.

  Mhaka yo anakanyisisa hi yona: Xana n’wana wa wena wa swi kota ku tikhoma kumbe ku papalata swikavanyeto loko a hlaya kumbe ku dyondza hi ku tirhisa xitirhisiwa xa elektroniki? Loko swi nga ri tano u nga n’wi pfuna njhani n’wana wa wena a dzikisa mianakanyo eka leswi a swi hlayaka?

  Xitsundzuxo: Pfuna n’wana wa wena a twisisa leswaku swikavanyeto swa xitirhisiwa xa thekinoloji swi endla leswaku a teka nkarhi ku heta mitirho ya xikolo leyi a yi endlaka ekaya naswona swi dya nkarhi lowu a a ta wu tirhisela ku endla swilo swin’wana.

• Ku twisisa. Buku leyi nge, Be the Parent, Please yi ri: “Vulavisisi byo hlayanyana byi kombisa leswaku loko vanhu va hlaya hi ku tirhisa switirhisiwa swa elektroniki a va vuyeriwi ku fana ni loko va hlaya hi swilo leswi printiweke.”

  Xivangelo xin’wana hileswaku loko vanhu va hlaya hi ku tirhisa xitirhisiwa xa elektroniki va yi kela ehenhla mhaka ku ri ni ku va va anakanyisisa hayona. Mutsari Nicholas Carr u ri: “Eka Inthanete hi lava ku hlengeleta rungula hi ku hatlisa hilaha hi nga kotaka ha kona.”b

  Hambiswiritano, mikarhi yin’wana ku ba mavala ya yingwe swa pfuna. Xiphiqo lexi Carr a xi xiyeke hileswaku “mukhuva lowu wo hlaya hi hetelela hi wu toloverile.” Hikwalaho ka sweswo, n’wana wa wena a nga titoloveta ku kela mhaka ehenhla handle ko twisisa leswi yi vulaka swona.

  Nsinya wa nawu wa le Bibeleni: “Hinkwaswo leswi u swi kumaka, kuma ku twisisa.”—Swivuriso 4:7.

  Mhaka yo anakanyisisa hi yona: U nga n’wi pfuna njhani n’wana wa wena leswaku a ri kambisisa hi vuenti rungula, ku nga ha va leri printiweke kumbe eka xitirhisiwa xa elektroniki?

  Xitsundzuxo: Ringanisela. A swi na mhaka leswaku u tirhisa leswi printiweke kumbe xitirhisiwa xa elektroniki. Hinkwaswo swa pfuna. I ntiyiso leswaku switirhisiwa swin’wana swa elektroniki swi pfuna leswaku u twisisa rungula hi ku olova. Kutani ringanisela loko u bula na vana va wena hi switirhisiwa swa elektroniki ni swilo leswi printiweke. Tsundzuka leswaku vana a va fani.

• Ku tsundzuka leswi u swi hlayeke. Ferris Jabr, eka nhlokomhaka leyi nga eka Scientific American u xiye leswaku ku hlaya hi ku tirhisa xitirhisiwa xa elektroniki swi “endla leswaku mianakanyo yi karhala . . . naswona swi endla swi tika ku tsundzuka leswi hi swi hlayeke.”

  Hi xikombiso, ku hlaya eka buku leyi printiweke swi pfuna munhu ku tsundzuka leswaku rungula leri a ri hlayeke ri kumeka eka tluka rihi. Sweswo swi ta n’wi pfuna a ri tsundzuka loko a tlhela a ri lava.

  Ku engetela kwalaho, valavisisi va kume leswaku vanhu lava hlayaka rungula eka swilo leswi printiweke, va ri tsundzuka kahle rungula leri va ri hlayeke. Va ri tsundzuka kahle hikuva va ri dyondze hi vukheta.

  Nsinya wa nawu wa le Bibeleni: “Hlayisa vutlhari ni vuswikoti byo ehleketa.”—Swivuriso 3:21.

  Mhaka yo anakanyisisa hi yona: Xana swa n’wi tikela n’wana wa wena ku twisisa kumbe ku tsundzuka leswi a swi dyondzeke kumbe ku swi hlaya? Loko swi ri tano, u nga n’wi pfuna njhani n’wana wa wena leswaku a antswisa ndlela leyi a dyondzaka hayona? Xana ku tirhisa nkandziyiso lowu printiweke swi nga n’wi pfuna?

  Xitsundzuxo: Ehleketa hi ndlela leyi n’wana wa wena a dyondzaka hayona swi nga ri na mhaka leswaku u tirhisa leswi printiweke kumbe xitirhisiwa xa elektroniki. Vanhu va tala ku vula leswaku va hlaya kahle loko va tirhisa switirhisiwa swa elektroniki.