Vuswikoti Bya Tisele Byo Vumba Swirho

Loko u tikiwa u sungule vutomi tanihi sele yin’we leyitsongo leyi vuriwaka zygote, leyi swi tikaka ku yi vona hi matihlo ya nyama. Endzhaku ka tin’hwetinyana, u velekiwe u ri n’wana loyi a heleleke. Sele yoleyo yin’we yi andzile yi tlhela yi cinca yi va mixaka ya 200 yo hambanahambana ya tisele leti nga ni swivumbeko, makulele ni mitirho yo hambanahambana.

Anakanya hi leswi: Zygote yi tiendlela kopi ya yona n’wini ya DNA ivi yi ti ava yi va swiphemu swimbirhi. Swiphemu sweswo swa tisele na swona swi endla hilaha ku fanaka hi ku phindhaphindha. Eku sunguleni, tisele hinkwato letintshwa tiva ti ri karhi ti fana. Eka DNA ya tona ti na swiletelo hinkwaswo leswi lavekaka leswaku ti endla sele ya muxaka wun’wana ni wun’wana.

Endzhaku ka vhiki rin’we ra ku tika, tisele ti sungula ku hlawuleka ti va mixaka yimbirhi. Tisele tin’wana ti hundzuka n’wana loyi a nga si velekiwaka kasi letin’wana ti hundzuka ndhawu leyi n’wana a nga ta kulela eka yona ni swinyamana (tissues) leswi endlaka leswaku n’wana yoloye a kula.

Hi vhiki ra vunharhu, tisele ta n’wana yoloye la nga si velekiwaka ti avana ti va mitlawa yinharhu. Leti nga eka ntlawa wo sungula wa le handle, ti hundzuka misiha, byongo, nomu, nhlonge ni ku tlhela ti va tisele tin’wana. Leti nga eka ntlawa wa le xikarhi ti hundzuka ngati, marhambu, tinso, nyama ni swinyamana swin’wana (tissues). Tisele ta le ndzeni ti hundzuka swirho swa le ndzeni swo tanihi mahahu, thundhela ni swirho swo gayela swakudya.

Tisele tin’wana ta famba ku suka eka swirho swin’wana ku ya eka swin’wana swa n’wana la nga si velekiwaka, ti nga famba hi yin’we yin’we kumbe hi mitlawa ku fikela loko n’wana a velekiwa. Tisele tin’wana ti vumba mitlawa kutani ti va hi xivumbeko xo fana ni xiphepherhele, tin’wana ti vumba mitlawa leyi nga ni xivumbeko xo fana ni thumbu. Leswaku sweswo swi koteka, tisele leti ti fanele ti tirhisana hi ndlela leyikulu. Hi xikombiso, mikarhi yin’wana tisele leti se ti nga swiphepherhele ta swi kota ku ti petsa ti hundzuka mathumbu lamatsongo. Leswi swi endleka hi nkarhi wun’we etindhawini to hambanahambana eka n’wana loyi a nga si velekiwaka. Mathumbu ya sungula ku leha ya humesa marhavi kutani ya hlangana ya endla leswaku ku va ni ku rhendzeleka ka ngati.

Loko n’wana a velekiwa, madzana ya tibiliyoni ya tisele ti va se ti tshamisekile hi muxaka lowu faneleke, endhawini leyi faneleke ni hi nkarhi lowu faneleke.

U ehleketa yini? Xana vuswikoti bya tisele bya ku vumba swirho byi lo tiendlekela? Kumbe byi lo endliwa?