Ndzima 22

Ha Yini Ku Ri Ni Milawu Yo Tala Ekaya?

Tsala milawu yin’wana leyi vekiweke ekaya ka n’wina. ․․․․․

Xana u ehleketa leswaku milawu ya le kaya ya pfuna minkarhi hinkwayo?

□ Ina □ Doo!

Hi wihi nawu lowu wu ku tikelaka ku wu yingisa? ․․․․․

MILAWU ya le kaya i swilo leswi vatswari va wena va ku byelaka leswaku u swi endla kumbe u nga swi endli. Yi nga ha katsa ku endla ntirho wa wena wa xikolo, mintirho ya le kaya ni nkarhi lowu u faneleke u vuya ha wona ekaya swin’we ni ku ku pimela ku tirhisa riqingho, thelevhixini ni khompyuta. Milawu yin’wana yi nga ha katsa ndlela leyi u faneleke u tikhoma ha yona loko u ri exikolweni kumbe vanghana lava u va hlawulaka.

Xana milawu leyi yi ku endla u titwa u nga ntshunxekanga? Kumbexana u titwa ku fana ni vantshwa lava landzelaka:

“A swi ndzi nyangatsa ku vekeriwa nkarhi lowu ndzi faneleke ndzi vuya ha wona ekaya kasi tintangha ta mina ti pfumeleriwa ku vuya nivusiku.”—Allen.

“Swa ndzi hlundzukisa loko vatswari va mina va tshamela ku lava ku tiva vanhu lava ndzi fonelaka eka selfoni ya mina. Ndzi twa onge va ndzi khoma tanihi hi xihlangi!”—Elizabeth.

“Ndzi twa onge vatswari va mina a va lavi ndzi tolovelana ni vanhu van’wana!”—Nicole.

Hambileswi vantshwa van’wana va talaka ku tlula milawu ya vatswari va vona, kambe vo tala va pfumela leswaku milawu ya laveka leswaku swilo swi ta famba kahle ekaya. Kutani, loko ku ri leswaku milawu ya laveka ekaya, ha yini yin’wana ya yona yi nga rhandzeki?

“A Ndza Ha Ri Xihlangi!”

Kumbexana xin’wana lexi endlaka u nga swi rhandzi ku vekeriwa milawu hileswaku u vona onge u khomiwa tanihi xihlangi. U twa onge u nga byela vatswari va wena u ku, “A ndza ha ri xihlangi!” Kumbexana vatswari va wena va swi tiva leswaku milawu ya vona yi ta ku sirhelela leswaku u kula u va munhu lonkulu la nga ni vutihlamuleri.

Hambiswiritano, u nga ha vona onge leswi u kulaka, milawu leyi u vekeriwaka yona ekaya a ya ha tirhi eka wena. U nga ha titwa u nga ntshunxekanga ku fana ni nhwanyana la vuriwaka Brielle, loyi a vuleke leswi landzelaka hi vatswari va yena: “Swi tikomba va rivele leswaku swi njhani ku va eka malembe lawa ndzi nga eka wona. A va ndzi pfumeleli ku vula ndlela leyi ndzi titwaka ha yona, ndzi tiendlela swiboho kumbe ndzi kombisa leswaku se ndzi kurile.” Muntshwa la vuriwaka Allison u titwa hi ndlela leyi fanaka. U ri: “Onge vatswari va mina a va swi voni leswaku se ndzi ni malembe ya 18, a ndza ha ri xihlangi. Va fanele va ndzi tshemba!”

Milawu ya le kaya yi nga tika ku yi yingisa, ngopfu-ngopfu loko swi vonaka onge tindzisana ta wena ti pfumeleriwa ku tiendlela ku rhandza. Hi xikombiso, loko Matthew a tsundzuka loko a ha ri muntshwa, u ri, “Ndzisana ya mina ni va muzala wa mina a va tshikiwa hambiloko va fanele va xupuriwa!”

Xana A Swi Ta Antswa Loko Milawu A Yi Nga Ri Kona?

Swa twisiseka leswi u lavaka ku tiendlela swilo handle ko lawuriwa hi vatswari va wena. Kambe, xana u nga swi kota ku hanya handle ka milawu ya vona? Swi nga endleka leswaku u tiva tintangha ta wena leti vuyaka ekaya nivusiku, ti ambalaka hi ndlela leyi ti rhandzaka ha yona naswona ti yaka ni vanghana va tona kun’wana ni kun’wana laha ti lavaka kona. Kumbexana vatswari va tona va tshama va khomekile lerova a va swi xiyi leswi ti swi endlaka. Hambiswiritano, Bibele yi vula leswaku siku rin’wana ti ta khomisa vatswari va tona tingana. (Swivuriso 29:15) Xin’wana lexi endlaka leswaku vanhu va nga ri na rirhandzu namuntlha hileswaku vanhu vo tala va kurisiwe emindyangwini leyi vana a va tiendlela ku rhandza ka vona.—2 Timotiya 3:1-5.

Ematshan’weni yo navela ku fana ni vantshwa lava tiendlelaka ku rhandza, ringeta ku twisisa leswaku milawu leyi vatswari va wena va ku vekelaka yona yi kombisa leswaku va ku rhandza. Hi ku ku vekela milawu leyi faneleke yi ku kongomisa, va tekelela Yehovha Xikwembu, la byeleke vanhu va yena a ku: “Ndzi ta endla leswaku u va ni ku twisisa naswona ndzi ku letela hi ndlela leyi u faneleke u famba ha yona. Ndzi ta ku tsundzuxa ndzi veke tihlo ra mina ri ri ehenhla ka wena.”—Pisalema 32:8.

Hambiswiritano, u nga titwa onge milawu ya vatswari va wena yi ku tikisela vutomi. U nga endla njhani leswaku u hanya hi milawu yoleyo?

Bulo Leri Vuyerisaka

Ku bula ni vatswari va wena hi ndlela leyinene swi nga ku pfuna leswaku u kota ku kuma ntshunxeko kumbe u va byela ndlela leyi u titwaka ha yona hi milawu leyi va ku vekeleke yona. Van’wana va nga ha ku: ‘Ndzi ringetile ku vulavula ni vatswari va mina kambe ko fana ni kwala!’ Loko u titwa hi ndlela yoleyo, tivutise, ‘Xana ndzi fanele ndzi antswisa ndlela leyi ndzi vulavulaka ha yona?’ Ku bula ni van’wana i swa nkoka (1) hikuva swi endla leswaku va ku twisisa kumbe (2) wena u twisisa leswaku ha yini u nga wu kumi nchumu lowu u kombelaka. Kutani, loko u lava ku khomiwa tanihi munhu lonkulu, u fanele ku dyondza ku vulavula tanihi munhu lonkulu. U nga swi endlisa ku yini?

Dyondza ku lawula ndlela leyi u titwaka ha yona. Leswaku u va ni bulo lerinene ni van’wana swi lava leswaku u tikhoma. Bibele yi ri: “Xihunguki xi humesa moya wa xona hinkwawo, kambe lowo tlhariha u tshama a rhulile ku fika emakumu.” (Swivuriso 29:11) Kutani papalata ku gungula, ku tsuva ni ku tlakusa mavoko hi ku hlundzuka onge u xihlangi. Minkarhi yin’wana u nga ha titwa onge u nga hima rivanti kumbe u famba u ri karhi u ba swigingi ku kombisa leswaku u hlundzukele vatswari va wena. Kambe, sweswo swi ta endla leswaku u vekeriwa milawu leyi engetelekeke.

Ringeta ku vona swilo hi ndlela leyi vatswari va wena va swi vonaka ha yona. Muntshwa la nga Mukreste, la vuriwaka Tracy, la tshamaka ni mana wa yena, u ri: “Ndza tivutisa leswaku manana u ringeta ku ndzi dyondzisa yini hi milawu leyi a ndzi vekelaka yona?” Xana Tracy u dyondze yini? U ri: “U ringeta ku ndzi pfuna leswaku ndzi kota ku hanyisana ni vanhu van’wana.” (Swivuriso 3:1, 2) Ku twisisa ndlela leyi vatswari va wena va titwaka ha yona swi ta ku pfuna leswaku u vulavurisana kahle na vona.

Hi xikombiso, a hi nge vatswari va wena a va swi lavi leswaku u ya enkhubyeni wo karhi. Ematshan’weni yo holovisana na vona, u nga ha ku, “Xana mi nga pfumela loko ndzo famba ni munghana wa mina la tshembekaka?” Swi nga endleka leswaku vatswari va wena va nga pfumeli. Kambe, loko u twisisa leswaku ha yini va nga pfumeli, u nga kota ku ringanyeta ku ya endhawini yin’wana.

Endla leswaku vatswari va wena va ku tshemba. Anakanya hi munhu la kolotaka mali ebangi. Loko a hakela hilaha a tshembiseke hakona, bangi yi ta n’wi tshemba yi tlhela yi pfumela ku n’wi lomba mali enkarhini lowu taka. Swi tano ni le kaya. U fanele u yingisa vatswari. Loko u va yingisa—hambi ku ri eka swilo leswitsongo—va ta ku tshemba enkarhini lowu taka. Kambe, loko u nga va yingisi, u nga hlamali loko va tshamela ku ku vekela milawu.

Loko U Tlule Nawu

Minkarhi yin’wana swi ta endleka leswaku u tlula milawu, kumbexana u nga yi endli mintirho ya le kaya, u tirhisa riqingho nkarhi wo leha kumbe u vuya nivusiku. (Pisalema 130:3) Loko swi te tano, u fanele u hlamusela vatswari va wena! Xana u nga endla njhani leswaku u nga nyanyisi xiyimo?

Vulavula ntiyiso. U nga ringeti ku tiyimelela hi mavunwa. Loko u endla tano, vatswari va wena a va nge he ku tshembi. Hikwalaho, vulavula ntiyiso hinkwawo. (Swivuriso 28:13) Papalata ku tiyimelela kumbe ku swi tekela ehansi leswi u swi endleke. Naswona tshama u ri karhi u tsundzuka leswaku “loko nhlamulo yi olova, yi tlherisa vukarhi.”—Swivuriso 15:1.

Kombela ku rivaleriwa. Swi fanerile leswaku u tisola hikwalaho ka ku karhateka ni ntirho lowu engetelekeke, leswi u swi vangeleke vatswari va wena nileswi u va khomiseke tingana hikuva sweswo swi nga endla leswaku va ku anakanyela loko va ku xupula. Hambiswiritano, u fanele u tisola swi huma embilwini.

Amukela ndzayo. (Vagalatiya 6:7) Eku sunguleni u nga ha ringeta ku tiyimelela loko u nyikiwa ndzayo, ngopfu-ngopfu loko u vona onge a yi ku fanelanga. Kambe ku yi amukela swi kombisa leswaku wa kula. Lexi u nga xi endlaka i ku lwela leswaku vatswari va wena va tlhela va ku tshemba.

Eka tinhla tinharhu leti boxiweke laha henhla, tsala leyi u fanele ku antswisa eka yona. ․․․․․

Tsundzuka leswaku swi fanerile leswaku vatswari va wena va ku vekela milawu leyi nga ta ku kongomisa. Hi yona mhaka leyi Bibele yi vulavulaka hi “xileriso xa tata wa wena” ni “nawu wa mana wa wena.” (Swivuriso 6:20) Hambiswiritano, u nga ehleketi leswaku milawu ya le kaya yi ta ku tikisela vutomi. Kambe, loko u yingisa vatswari va wena, Yehovha u tshembisa leswaku ‘swi ta ku fambela kahle’ loko u ri karhi u kula.—Vaefesa 6:1-3.

HLAYA LESWI ENGETELEKEKE HI MHAKA LEYI EKA VHOLUMO 1, NDZIMA 3

MATSALWA

“Xixima tata wa wena ni mana wa wena . . . leswaku swi ku fambela kahle.”—Vaefesa 6:2, 3.

XITSUNDZUXO

Loko u lava leswaku vatswari va wena va ku nyika ntshunxeko, rhanga hi ku yingisa milawu ya vona. Loko va vona leswaku wa va yingisa, va nga ha ku endlela leswi u swi kombelaka.

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Vaendli va ndzavisiso va vula leswaku vantshwa lava vatswari va vona va va kongomisaka hi rirhandzu, va tala ku pasa kahle exikolweni, ku tirhisana kahle ni van’wana ni ku va lava tsakeke.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Loko ndzo tlula nawu wa le kaya, ndzi ta ku ․․․․․

Ndzi nga endla leswaku vatswari va mina va ndzi tshemba hi ku ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● Ha yini minkarhi yin’wana swi vonaka onge vatswari va wena va tshama va ku rindzile?

● Ha yini minkarhi yin’wana swi ku tikela ku yingisa milawu leyi u vekeriweke yona?

● Xana u nga yi antswisa njhani ndlela leyi u vulavulaka ni vatswari va wena ha yona?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 183]

“Loko wa ha ri ntsongo u vona onge u tiva hinkwaswo. Kutani u hatla u nyangatseka loko vatswari va wena va ku vekela milawu. Kambe milawu ya vona ya ku sirhelela.”—Megan

[Bokisi leri nga eka tluka 186]

Xana I Xihlawuhlawu Hakunene?

Xana u tshama u tivutisa leswaku ‘Ha yini vatswari va nga khomi vana va vona hi ndlela leyi fanaka?’ Ntiyiso wa mhaka hileswaku a swi koteki leswaku vanhu va khomiwa hi ndlela leyi fanaka. Mhaka-nkulu hileswaku, xana vatswari va wena a va ku khathaleli hakunene? Hi xikombiso, loko u lava nkongomiso, mpfuno ni nseketelo, xana a va ku pfuni? Loko ku ri leswaku va ku pfuna, xana u tiyisile loko u vula leswaku a va ku khomi ku fana ni vana lavan’wana? Tanihi leswi swilaveko swa wena swi nga faniki ni swa tindzisana ta wena, a swi nge koteki leswaku vatswari va wena va mi khoma hi ndlela leyi fanaka. Beth a a lava ku khomiwa ku fana ni makwavo, kambe u swi xiyile leswaku a swi nge koteki. Sweswi u ni malembe ya 18 naswona u ri: “Mina na makwerhu a hi fani kutani a swi nge koteki leswaku hi khomiwa hi ndlela leyi fanaka. Loko ndzi anakanya hi mhaka leyi, ndza swi xiya leswaku a ku ri vuphukuphuku ku lava ku khomiwa ku fana ni yena.”

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 189]

Xitoloveto

Vulavula Ni Vatswari Va Wena!

Tindzima timbirhi leti hundzeke ti hlamusele leswi u nga swi endlaka hi milawu leyi vatswari va wena va ku vekelaka yona ekaya niloko va tshamela ku solasola mintirho ya wena. Kambe u nga endla yini loko u vona onge va ku khome hi voko ra nsimbi etimhakeni leti? Xana u nga ri sungula njhani bulo na vona hi timhaka leti?

● Hlawula ku vulavula na vona loko u nga hlundzukanga naswona hi nkarhi lowu va nga khomekangiki ngopfu.

● Vulavula swi huma embilwini kambe u nga hlundzuki. Vulavula na vona hi xichavo.

Loko u vona onge vatswari va wena va ku solasola ngopfu, u nga ha ku: “Ndzi ringeta hi matimba ku endla leswinene kambe ndzi hela matimba loko ndzi vona leswaku ndzi tshamela ku solasoriwa. Ndzi kombela hi bula hi mhaka leyi!”

Tsala laha ndlela leyi u nga ta sungula bulo ha yona ni vatswari va wena hi mhaka leyi.

․․․․․

✔XITSUNDZUXO: Tirhisa switsundzuxo leswi nga eka Ndzima 21 leswaku u kota ku sungula bulo ni vatswari va wena. Kumbexana va ta tsakela ku bula na wena hi ndzima leyi.

Loko u vona onge vatswari va wena a va ku nyiki ntshunxeko lowu ringaneke, u nga ha ku: “Xana ndzi nga endla yini leswaku mi ndzi tshemba leswaku hi ku famba ka nkarhi mi ta ndzi nyika ntshunxeko lowu engetelekeke?”

Tsala laha ndlela leyi u nga sungulaka bulo ha yona ni vatswari va wena hi mhaka leyi.

․․․․․

✔XITSUNDZUXO: Hlaya Ndzima 3 eka Vholumo 1. Kutani tsala swivutiso hinkwaswo leswi u nga lavaka tinhlamulo ta swona eka rungula leri u ri hlayeke eka ndzima leyi.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 184, 185]

Ku yingisa vatswari va wena swi fana ni ku hakela mali leyi u yi kolotaka ebangi, loko u hakela hilaha u tshembiseke hakona, bangi yi ta ku tshemba (kumbe yi tlhela yi ku lomba mali)