Ndzima 6

Ku Endleka Yini eMirini Wa Mina?

“Ndzi lo na swi pfuketana ndzi leha. A ndzi twa ku vava. Hambileswi a swi tsakisa ku kula, milenge ni mikondzo ya mina a swi khomiwa hi vusindza. A ndzi nga swi rhandzi!”—Paul.

“Wa swi tiva leswaku swirho swa miri wa wena swi le ku kuleni kambe u navela onge swi ngo xiyiwa hi wena ntsena. Hambiswiritano un’wana a nga ku byela leswaku se u ntswatsi kambe a nga tiyimiselanga ku ku poyila—kutani u titwa onge misava yi ngo pfuleka u nghena!”—Chanelle.

XANA ndyangu wa ka n’wina wu tshama wu rhurhela emugangeni wun’wana? Swi nga endleka leswaku a swi ku tsakisanga! Phela u boheke ku siya swilo leswi a wu swi toloverile, ku nga yindlu ya ka n’wina, xikolo ni vanghana va wena. Swi nga endleka swi ku teke nkarhi wo leha leswaku u tolovela muganga lowuntshwa lowu mi rhurheleke eka wona.

Loko u kula, miri wa wena wu sungula ku cinca hi ndlela leyi hlamarisaka. Hi ndlela yo fanekisela swi fana ni ku “rhurhela emugangeni wun’wana.” Xana swa tsakisa? Ina swa tsakisa! Kambe ku kula ku endla leswaku minkarhi yin’wana u titwa u pfilunganyekile naswona swi nga ku tikela ku twisisa ndlela leyi u titwaka ha yona. Xana kahle-kahle ku va ku endleka yini emirini wa wena?

Eka Vanhwanyana

Ku va ni ku cinca loku hlamarisaka loko nhwanyana a kula. Ku cinca kun’wana loku nga ta va kona ku ta vonakala. Hi xikombiso, u ta sungula ku mila misisi eka swirho swa wena swa le xihundleni. Nakambe u ta sungula ku huma mavele ivi tinyonga, mindzhumbi ni switshamo swi sungula ku yimeka. Miri wa wena wu sungula ku cinca ku suka eka xiyimo xa ku va xinhwanyetana kutani wu va ni xivumbeko xa wansati. Sweswo a swi fanelanga swi ku chavisa—swi tolovelekile. Nakambe i vumbhoni bya leswaku miri wa wena wu lunghekela nkarhi lowu u nga ta kota ku veleka!

Endzhakunyana ka loko miri wa wena wu sungule ku cinca, u ta sungula ku ya enkarhini. Loko wo ka u nga dyondzisiwanga kahle hi mhaka leyi u nga chava swinene loko yi sungula ku endleka. Samantha u ri: “Loko ndzi ya enkarhini ro sungula, a ndzi nga swi langutelanga nikatsongo. Ndzi titwe ndzi thyakile. Ndzi hlambe ndzi hlambisisa ndzi vona onge ndza nyenyetsa. Mhaka ya leswaku ku ta hundza malembe ndzi ri karhi ndzi ya enkarhini n’hweti yin’wana ni yin’wana a yi ndzi dyisanga byi rhelela!”

Kambe, tsundzuka leswaku ku ya ka wena enkarhini swi kombisa leswaku swirho swa wena swa ku veleka swi le ku lunghekeni leswaku u ta kota ku tswala. Hambileswi ka ha ta hundzaka malembe yo hlayanyana u nga si va mutswari, se u sungule ku va wansati. Hambiswiritano, swi nga endleka u karhateka loko wa ha ku sungula ku ya enkarhini. Kelli u ri: “Nchumu wo tika ngopfu lowu a wu ndzi nyangatsa a ku ri ku tikuma ndzi tsakile siku hinkwaro kambe nivusiku ndzi rila swinene, kutani sweswo a swi ndzi heta matimba.”

Loko ku ri leswaku u titwa hi ndlela yoleyo, lehisa mbilu. U ta twisisa xiyimo xexo hi ku famba ka nkarhi. Annette la nga ni malembe ya 20, u ri: “Ndza ha tsundzuka loko ndzi fanele ku amukela leswaku hi yona ndlela leyi ndzi faneleke ndzi hundza eka yona leswaku ndzi ta va wansati nileswaku Yehovha u ndzi nyike nyiko yoleyo leswaku ndzi ta kota ku tswala. Sweswo swi teka nkarhi ku swi amukela naswona swa tika swinene eka vanhwanyana van’wana; kambe hi ku famba ka nkarhi wa swi tolovela.”

Xana ku cinca loku ku hlamuseriweke laha henhla se ku sungurile emirini wa wena? Eka tilayini leti nga laha hansi, tsala nchumu wun’wana ni wun’wana lowu u lavaka ku wu tiva mayelana ni ku cinca loku u ku xiyeke emirini wa wena.

․․․․․

Eka Vafana

Loko u ri mufana, ku kula ku ta cinca ndlela leyi u langutekaka ha yona. Hi xikombiso, nhlonge ya wena yi nga ha tala ku va ni mafurha kutani u huma swirhumbana exikandzeni.a Matt la nga ni malembe ya 18 u ri: “Ndza nyangatseka loko swirhumbana leswi swi huma. Ku lwisana na swona a hi matlangwana. A wu swi tivi leswaku swi ta hela rini kumbe leswaku ku ta sala swivati enghoheni ya wena loko swi hela ni leswaku vanhu va ta ku yini loko va ku vona u hume swirhumbana.”

Kambe lexi tsakisaka, u nga ha xiya leswaku makatla ya wena ma kula naswona u vonaka u ri jaha-ntiyela. Ku kula loku ku endla leswaku u sungula ku mila misisi emilengeni, exifuveni ni le makeheleni, naswona u sungula ku mila ni malebvu. Kambe ku mila ka misisi yo tala emirini wa wena a swi vuli leswaku u tlharihe ku tlula majaha man’wana; ko va mhaka ya xitekela.

Tanihi leswi swirho swa miri wa wena swi kulaka hi ku siyana, u nga ha tikuma u wisa swilo kumbe u wa u nga phijiwanga hi nchumu. Dwayne u ri: “A ndzi titwa ku fana ni nhutlwa leyi dakweke. A swi fana ni loko byongo bya mina byi byela swirho swa mina ku endla swo karhi kambe swirho swi nga hatlisi ku twa leswi swi lerisiwaka swona!”

Loko se u ya u kula rito ra wena ri sungula ku bumbula hakatsongo-tsongo. Ku va ni nkarhi lowu rito ra wena ri pfaka ri va ni mahlehleleti. Kambe sweswo swi nga ku karhati. Ri ta hetelela ri ri kahle. Loko ra ha ri ni mahlehleleti, ku dyondza ku nga karhateki hi rona ku ta ku pfuna leswaku u nga khomiwi hi tingana.

Loko miri wa wena wu ri karhi wu kula, swirho swa wena swa vununa swi ta kula naswona kutani ku ta mila misisi. Nakambe swi ta sungula ni ku humesa mbewu ya vununa. Hi nkarhi wa ku hlangana ka vanhu lava tekaneke, mbewu leyi yi huma hi vunyingi yi nghena eka mbeleko wa wansati. Loko yi hlangana ni tandza ra xisati yi kota ku vumba n’wana.

Mbewu ya vununa yi akeka emirini wa wena. Yin’wana ya yona yi tshama emirini wa wena kambe yin’wana yi nga ha huma nivusiku loko u etlele. Yi tala ku huma nivusiku loko xirho xa wena xa vununa xo tshuka xi pfuka u etlele. Ku huma ka yona a swi vuli leswaku ku ni leswi nga fambiki kahle ha wena. Hambi ku ri eBibeleni ku vulavuriwa hi ku huma ka mbewu ya vununa. (Levhitika 15:16, 17) Sweswo swi kombisa leswaku matimba ya wena ya ku velekisa ma tirha nileswaku u karhi wa kula.

Xana se u sungurile ku vona swin’wana swa swilo leswi hlamuseriweke laha henhla? Tsala xivutiso xin’wana ni xin’wana laha hansi, lexi u lavaka ku tiva nhlamulo ya xona mayelana ni ku cinca loku u ku xiyeke.

․․․․․

Ku Langutana Ni Ndlela Leyi U Sungulaka Ku Titwa Ha Yona

Loko miri wu ri karhi wu kula, vafana ni vanhwanyana va sungula ku tsakelana ngopfu. Matt u ri: “Loko ndzi sungula ku va jaha ndzi sungule ku xiya leswaku ku ni tintombhi to tala to xonga. Sweswo a swi ndzi pfilunganya hikuva a ndzi swi tiva leswaku ndzi fanele ku rindza kukondza ndzi kula.” Ndzima 29 ya buku leyi yi ta wu hlamusela hi vuenti nkarhi lowu wa ku kula. Kambe, swa sweswi u fanele u xiya leswaku u nga lawuriwi hi ku navela ka wena ku endla timhaka ta masangu. (Vakolosa 3:5) Hambileswi swi tikaka ku lawula ku navela loku, lwana hi matimba!

Loko u ri karhi u kula minkarhi yin’wana u ta titwa u pfilunganyekile kambe u fanele u tiyisela. Hi xikombiso, u nga ha titwa u nga tirhandzi minkarhi yin’wana. Xivundza ni ku titwa u tshikilelekile swi tolovelekile eka vantshwa. Loko u titwa hi ndlela yoleyo, swi ta va swinene ku va u vulavula ni vatswari va wena kumbe vanhu van’wana lavakulu lava u va tshembaka. Tsala vito ra munhu lonkulu loyi u nga n’wi phofulelaka ndlela leyi u titwaka ha yona.

․․․․․

Ku Kula Loku Nga Ka Nkoka Swinene

Ku kula ka wena loku nga ka nkoka swinene a hi ku leha, ndlela leyi u langutekaka ha yona kumbe ku va ni xikandza xo xonga, kambe i ku va ni vumunhu lebyinene—ku nga ku kula emianakanyweni, ndlela leyi u titwaka ha yona naswona mhaka ya nkoka swinene i ku va ni vuxaka lebyinene ni Xikwembu. Muapostola Pawulo u te: “Loko ndza ha ri xihlangi, a ndzi vulavula tanihi xihlangi, ndzi ehleketa tanihi xihlangi, ndzi anakanya tanihi xihlangi; kambe leswi sweswi ndzi nga wanuna, ndzi tshike mikhuva ya xihlangi.” (1 Vakorinto 13:11) Yinhla yi le rivaleni. A wu fanelanga u tsakisiwa ntsena hi ku languteka ku fana ni munhu lonkulu. U fanele u dyondza ku vulavula, ku anakanya ni ku hanya tanihi munhu lonkulu. U nga karhateki ngopfu hi ku cinca ka miri wa wena lerova u honisa vumunhu bya wena!

Nakambe tsundzuka leswaku Xikwembu xi “vona leswi mbilu yi nga xiswona.” (1 Samuwele 16:7) Bibele yi vula leswaku Hosi Sawulo a a lehile a tlhela a saseka, nilokoswiritano u tsandzekile ku va hosi leyinene ni munhu lonene. (1 Samuwele 9:2) Kambe ku ni wanuna la vuriwaka Zakiya, loyi “a a komile,” hambiswiritano u swi kotile ku hundzula vumunhu bya yena a va mudyondzisiwa wa Yesu. (Luka 19:2-10) Swi le rivaleni leswaku vumunhu bya munhu hi byona byi nga bya nkoka swinene.

Mhaka ya nkoka hi leyi: A yi kona ndlela leyi sirhelelekeke yo endla leswaku u hatla u kula kumbe u kula hi ku nonoka. Kutani ematshan’weni yo chava kumbe ku nga tirhandzi loko swirho swa miri wa wena swi sungula ku kula, amukela ku cinca koloko naswona u tiphina hi kona. Ku cinca ka miri wa wena loku vangiwaka hi ku kula a hi vuvabyi naswona a hi wena wo sungula ku langutana na kona. Tiva leswaku u ta swi kota ku langutana na kona. Loko ku pfilunganyeka loku ku hela u ta va se u kurile!

[Nhlamuselo ya le hansi]

MATSALWA

“Ndzi ta ku dzunisa hikuva ndzi endliwe hi ndlela yo hlamarisa, leyi chavisekaka.”—Pisalema 139:14.

XITSUNDZUXO

Loko miri wa wena wu ri karhi wu kula, papalata ku ambala swiambalo leswi pfuxaka ku navela ko biha eka van’wana. Minkarhi hinkwayo ambala hi ndlela leyi nga ni “xichavo ni mianakanyo yo hluteka.”—1 Timotiya 2:9.

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Ku cinca ka miri wa wena ku nga sungula loko u ri ni malembe ya nhungu kumbe loko se u ri ni malembe ya kwalomu ka 16.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Loko ndzi ri karhi ndzi kula, mfanelo leyi ndzi lavaka ku yi antswisa swinene hi leyi ․․․․․

Leswaku ndzi aka vuxaka lebyinene ni Xikwembu ndzi ta ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● Ha yini swi tika ku langutana ni ku cinca emirini wa wena ni ndlela leyi u titwaka ha yona?

● I yini lexi endlaka swi tika ku langutana ni ku cinca loku?

● Ha yini swi nga ha ku tikelaka ku tirhela Xikwembu hi nkarhi lowu, naswona u nga xi hlula njhani xihinga lexi?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 61]

“Ku ni swilo swo tala leswi u nga swi twisisiki loko u ri kari u kula naswona a wu tivi leswaku miri wa wena wu ta hetelela wu languteka njhani. Kambe loko u ri karhi u kula u dyondza ku amukela ku cinca loku vaka kona emirini wa wena kutani u ku rhandza.”—Annette

[Bokisi leri nga eka tluka 63, 64]

Xana Ndzi Nga Bula Njhani Na Tatana Kumbe Manana Hi Timhaka Ta Masangu?

“Loko ndzi lava ku tiva swo karhi hi timhaka ta masangu, swi ta ndzi tikela ku vutisa vatswari va mina.”—Beth.

“A ndzi tivi nileswaku ndzi ta yi sungula hi kwihi mhaka leyi.”—Dennis.

Loko u ri ni xiphiqo lexi fanaka ni xa Beth kumbe Dennis, u khome nyarhi hi timhondzo. U lava ku tiva hi timhaka ta masangu kambe vanhu lava nga ku pfunaka—ku nga vatswari va wena—hi vona lava u chavaka ku va vutisa! Swi tele leswi u karhatekaka ha swona:

Xana va ta anakanya yini hi mina?

“A ndzi lavi leswaku va sola swo karhi loko ndzi va vutisa.”—Jessica.

“Va lava leswaku u tshama u ri muntshwa la tikhomeke kahle kutani siku leri u va vutisaka hi timhaka ta masangu, va sungula ku nga ha ku tshembi hi ndlela yo karhi.”—Beth.

Xana va ta ku yini?

“Ndzi chava leswaku vatswari va mina va ta hatlisela ku endla xiboho va ndzi anakanyela ndzi nga si heta ni ku vulavula kutani va sungula ku ndzi nyika ndzayo yo leha.”—Gloria.

“Vatswari va mina va hatla va paluxa ndlela leyi va titwaka ha yona kutani ndzi chava ku va vona va hela matimba. Entiyisweni, ndzi nga si heta ni ku vulavula tatana u ta va se a lunghiselele ndzayo leyi a nga ta ndzi nyika yona loko ndzi heta.”—Pam.

Xana va ta ndzi anakanyela swin’wana loko ndzi va vutisa?

“Va nga ha hlundzuka kutani va sungula ku vutisa swivutiso swo kota lexi nge, ‘Xana ku ni loyi a lavaka ku etlela na wena?’ kumbe ‘Xana tintangha ta wena ti ku kucetela ku etlela ni jaha?’ Kambe swi nga endleka leswaku u lava ntsena ku tiva leswaku kahle-kahle va ta ku yini.”—Lisa.

“Minkarhi hinkwayo loko ndzi vulavula hi jaha, u namba u swi vona exikandzeni leswaku tatana u karhatekile. Kutani u namba a sungula ku ndzi laya hi mhaka ya ku etlela ni jaha. Kambe hi mbilu ndzi va ndzi ri karhi ndzi ku, ‘Tatana ndzi lo vula ntsena leswaku i jaha ra kahle. A ndzi vulanga nchumu hi ku tekana na rona kumbe hi ku etlela na rona!’”—Stacey.

Kumbexana swi ta ku chavelela ku tiva leswaku vatswari va wena va fana na wena, na vona a va ntshunxeki ku vulavula na wena hi timhaka ta masangu. Kumbexana sweswo swi endla swi twisiseka leswi ndzavisiso wun’wana wu swi kumeke laha vatswari va 65 wa tiphesente va vulaka leswaku va bule ni vana va vona hi timhaka ta masangu kambe ko va vana va 41 wa tiphesente ntsena lava tsundzukaka bulo ro tano.

Ntiyiso wa mhaka hi leswaku vatswari va wena va nga ha kanakana ku vulavula na wena hi timhaka ta masangu. U ta kuma leswaku leswi swi vangiwa hi leswi vakokwa wa wena va nga kalangiki va vulavula nchumu ni vatswari va wena hi timhaka ta masangu! Swi nga khathariseki leswaku xivangelo hi xihi, ringeta ku twisisa xiyimo lexi vatswari va wena va langutaneke na xona. Kumbexana u nga kanya mbilu u sungula bulo rero hikuva ri ta vuyerisa wena swin’we na vona. Xana u nga sungurisa ku yini?

Ndlela Yo Sungula Bulo

Vatswari va wena va tiva swo tala naswona va ni ntokoto loko swi ta etimhakeni ta masangu. Swo lava ntsena u kuma ndlela yo sungula ku bula hi timhaka leti. Ringeta leswi landzelaka:

1 Byela vatswari va wena leswaku hambileswi swi tikaka ku bula hi mhaka leyi, kambe u lava ku bula na vona. “Ndza kanakana ku bula hi mhaka leyi hikuva ndzi chava leswaku mi ta anakanya leswaku . . . ”

2 Kutani byela mutswari wa wena leswaku ha yini u hlawula ku bula na yena hi mhaka leyi. “Kambe ku ni xivutiso lexi ndzi lavaka leswaku xi hlamuriwa hi wena ntsena.”

3 Boxa mhaka ya kona. “Xivutiso xa mina hi lexi . . . ”

4 Loko mi heta ku bula, tiyiseka leswaku u siya ndlela yi pfulekile leswaku u kota ku bula na vona enkarhini lowu taka. “Xana loko ndzo tshuka ndzi lava ku tiva swo karhi hi mhaka leyi, ndzi nga tlhela ndzi ta hi ta bula?”

Hambiloko u swi tiva leswaku vatswari va wena va ta pfumela, ku titwela hi ta wena loko va pfumela swi ta endla leswaku u titwa u ntshunxekile loko u fanele ku ya bula na vona hi mhaka yoleyo enkarhini lowu taka. Kutani ringeta ku tirhisa swiringanyeto leswi! U nga ha tikuma u pfumelelana na Trina. Sweswi u ni malembe ya 24 kutani u ri: “Loko ndzi ri karhi ndzi bula na manana hi mhaka leyi, ndzi tsundzuka ndzi navela onge loko a hi nga kalanga hi sungula bula rero. Kambe sweswi ndza tsaka leswi manana a nga vangiki ni tingana naswona a ntshunxekeke ku bula na mina. Swi ndzi sirhelerile hakunene!”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 59]

Ku huma emalembeni ya vutsongwana bya wena swi fana ni ku rhurha ekaya—kambe u nga swi kota ku tolovelana ni xiyimo xexo