Eka tin’hweti leti landzeleke, Hitoshi u ve ni gome hikwalaho ka leswi a swi tika ku kuma ntirho. Hi xikombiso, hi nkarhi wun’wana loko a ri karhi a kambeleriwa ntirho, u vule leswaku a nge swi koti ku tirha ntirho lowu nga ni vukanganyisi. Mukamberi u hlamule a ku, “Ndlela leyi u ehleketaka ha yona a yi tolovelekanga!” Vandyangu ni vanghana va Hitoshi va n’wi khutaze leswaku a tshama a tshembekile, nilokoswiritano u sungule ku kanakana. Hi xikombiso u te, “A ndzi tivutisa loko ku tshembeka entirhweni hikwalaho ka ripfumelo ra mina ku ri mhaka leyinene.”

Leswi humeleleke Hitoshi i vumbhoni bya leswaku a hi vanhu hinkwavo va tekaka ku tshembeka ku ri ka nkoka. Entiyisweni van’wana va nga ha ku teka ku ri ku lahlekeriwa, ngopfungopfu eka swa mabindzu. Wansati un’wana loyi a tirhaka laha Afrika Dzonga u te: “Ndzi rhendzeriwe hi vanhu lava nga tshembekiki naswona minkarhi yin’wana ndza tshikileleka leswaku ndzi nga tshembeki.”

Ndlela yin’wana ya ku nga tshembeki leyi tolovelekeke namuntlha i ku hemba. Emalembeni lama hundzeke, ndzavisiso lowu endliweke hi Robert S. Feldman, mutivi wa miehleketo wa le Yunivhesiti ya Massachusetts Amherst wu kombisa leswaku hi xiringaniso eka mbulavurisano lowu tekaka khume ra timinete, 60 wa ti phesente ta vanhu lavakulu va hemba kan’we. Feldman u ri: “A swi hlamarisa ngopfu, a hi nga swi langutelanga leswaku ku hemba ku nga va loku tolovelekeke evuton’wini bya siku ni siku.” Swa hlamarisa leswi vanhu vo tala va vengaka ku hemberiwa, hambileswi vo tala va vona va hembaka.

Hikwalaho ka yini ku hemba, ku yiva ni mixaka yin’wana ya ku nga tshembeki swi tolovelekile namuntlha? Ku nga tshembeki ku va khumba njhani vanhu? Xa nkoka swinene, hi nga swi papalata njhani ku katseka eka mikhuva ya ku nga tshembeki?

Xana u pfumelelana na yona mhaka leyi? Ku fana na Samantha, hinkwerhu hi langutana ni swiyimo swo tika minkarhi yin’wana. Ndlela leyi hi angulaka ha yona loko hi langutane ni swiyimo leswi hi ringaka leswaku hi nga tshembeki, yi nga kombisa leswi nga swa nkoka eka hina. Hi xikombiso, loko ku lava ndhuma swi ri swa nkoka eka hina, hi ta vona ku nga tshembeki ku ri nchumu lowunene. Hambiswiritano, loko van’wana va kuma ntiyiso wa mhaka yoleyo hakanyingi swi endla leswaku ku va ni vuyelo byo biha. Xiya leswi landzelaka.

KU NGA TSHEMBEKI SWI ENDLA LESWAKU KU NGA VI NA KU TSHEMBANA

Vuxaka byi va kona loko vanhu va tshembana. Loko vanhu vambirhi va tshembana, va titwa va sirhelelekile. Kambe ku tshembana a ku endleki hi ku hatlisa. Vanhu va nga tshembana loko va heta nkarhi va ri swin’we, va vulavula hi ku tshembeka naswona va nga ri na vutianakanyi. Hambiswiritano, ku tshembana ku nga hela loko un’wana a nga tshembeki. Nakambe loko vanhu va nga ha tshembani, swi nga tika leswaku va tlhela va tshembana.

Xana u tshame u kanganyisiwa hi munhu loyi a wu anakanya leswaku i munghana lonene? Loko swiri tano, u titwe njhani? Swi nga ha endleka u twe ku vava, hambi ku ri ku titwa u kanganyisiwile. Sweswo swa twisiseka hakunene. Swa kanakanisanyana leswaku ku nga tshembeki swi nga onha vuxaka lebyinene bya vanhu.

KU TSHAMA NI LAVA NGA TSHEMBEKIKI SWI NGA KU ENDLA U NGA TSHEMBEKI

Nkambisiso lowu endliweke hi Robert Innes, profesa wa ikhonomi wa le Yunivhesiti ya le California, u kume leswaku “ku nga tshembeki ku nga tlulela.” Xisweswo, ku nga tshembeki ku nga fanisiwa ni xitsongwatsongwana—loko u ya tihlanganisa ni munhu la nga mukanganyisi, u va ekhombyeni ra ku va la nga tshembekiki.

U nga swi papalata njhani ku nga tshembeki? Bibele yi nga ku pfuna. Hi kombela leswaku u kambisisa milawu yi nga ri yingani ya le Bibeleni.

EBibeleni, rito ra Xigriki xa khale leri minkarhi yin’wana ri hundzuluxeriwaka ri va ku “tshembeka” hi ku kongoma ri vula “nchumu wa nkoka.” Ri nga ha tlhela ri vula ku tikhoma lokunene.

Vakreste va ma tekela enhlokweni marito ya muapostola Pawulo lama huhuteriweke: “Hi navelaka ku tikhoma hi ku tshembeka eka swilo hinkwaswo.” Xana sweswo swi katsa yini?

KU LWISANA NI KU NGA TSHEMBEKI

Vanhu vo tala va tilanguta exivonini nimixo va nga si ya evanhwini. Ha yini? Hileswi va lavaka ku languteka kahle. Kambe ku ni nchumu wa nkoka ngopfu ku tlula ku va ni misisi ya xitayele kumbe swiambalo swa fexeni. Vumunhu bya hina byi nga endla leswaku hi languteka kahle kumbe byi onha leswi hi langutekisaka xiswona.

Rito ra Xikwembu ri hlamusela hi ku kongoma leswaku hi ni mboyamelo wo endla swo biha. Genesa 8:21 yi ri: “Mboyamelo wa mbilu ya munhu wu bihile ku sukela evuntshweni byakwe.” Kutani leswaku hi tshembeka hi fanele hi lwisana ni mboyamelo wa hina wo endla xidyoho lowu hi velekiweke na wona. Muapostola Pawulo u yi hlamusele kahle ndlela leyi a a lwisana ni xidyoho ha yona, u te: “Kunene ndza wu tsakela nawu wa Xikwembu hi ku ya hi munhu loyi ndzi nga yena endzeni, kambe eswirhweni swa mina ndzi vona nawu wun’wana lowu lwaka ni nawu wa mianakanyo ya mina, wu ndzi endla khumbi ra nawu wa xidyoho lowu nga eswirhweni swa mina.”—Varhoma 7:22, 23.

Hi xikombiso, a hi boheki ku endla swilo swo biha leswi timbilu ta hina ti swi navelaka loko hi ri ni mboyamelo wa ku nga tshembeki. Hi ni ntshunxeko wo tihlawulela. Loko hi hlawula ku fularhela mianakanyo yo biha, hi nga tshama hi tshembekile hambileswi ku taleke vukanganyisi.

NDLELA YO HLULA KU NGA TSHEMBEKI

Entiyisweni, hi fanele hi va ni mahanyelo lamanene. Lexi twisaka ku vava, vanhu vo tala va heta nkarhi wo tala va anakanya hi milawu ya maambalelo ku tlula milawu ya mahanyelo. Hikwalaho, va vona onge ku nga tshembeki i swinene loko ntsena ku fambisana ni xiyimo xa vona. Buku leyi nge The (Honest) Truth About Dishonesty yi ri: “Entiyisweni hi endla vukanganyisi ku fikela loko hi kota ku tiendlela vito lerinene, hi tiendla vanhu vo tshembeka.” Hambiswiritano, xana yi kona milawu leyi tshembekaka leyi nga hi pfunaka leswaku hi vona loko ku ri leswaku vukanganyisi a byi amukeleki? Lexi tsakisaka, yi kona.

Vanhu va timiliyoni emisaveni hinkwayo va kume leswaku Bibele yi pfuna ngopfu. Bibele yi ni milawu ya mahanyelo leyi nga pimanisiwiki na nchumu. (Pisalema 19:7) Yi nyika nkongomiso wo tshembeka eka timhaka ta ndyangu, ntirho, mahanyelo ni le ka vuxaka bya munhu ni Xikwembu. A wu kona nkongomiso lowunene lowu yi tlulaka. Milawu ni mimpimanyeto ya yona ya tirha eka matiko hinkwawo, mindhavuko ni le ka tinxaka hinkwato. Hi ku kambisisa Bibele, ku anakanyisisa hi leswi yi swi vulaka ni ku tirhisa ndzayo ya yona hi nga letela timbilu ta hina leswaku ti tshembeka.

Handle ko kuma vutivi lebyi kongomeke hi Bibele, swi tele leswi hi nga swi endlaka ku lwisana ni ku nga tshembeki. Phela, hi hanya emisaveni leyi nga ni vanhu va mahanyelo yo biha leyi hi tshikilelaka leswaku hi va ni vukanganyisi. Hi yona mhaka hi fanele hi khongela eka Xikwembu leswaku xi hi pfuna xi tlhela xi hi seketela. (Vafilipiya 4:6, 7, 13) Hi ku endla tano, hi nga va ni xivindzi xo endla leswinene ni ku tshembeka eka swilo hinkwaswo.

VUYELO BYA KU TSHEMBEKA

Hitoshi loyi ku vulavuriweke ha yena eku sunguleni ka xihloko lexi, u vuyeriwile hikwalaho ka leswi a ri ni ndhuma yo va mutirhi la tshembekaka. Sweswi u tirhela muthori loyi a amukelaka ku tshembeka kakwe. Hitoshi u ri: “Ndzi khensa leswi ndzi koteke ku kuma ntirho lowu ndzi pfumelelaka ku hlayisa ripfalo ra mina ri tshama ri basile.”

Van’wana na vona va kume leswaku sweswo i ntiyiso. Anakanya hi swikombiso swa lava va vuyeriweke hi ku tirhisa milawu leyi kongomisaka ya Bibele ya ku “tikhoma hi ku tshembeka eka swilo hinkwaswo.”

• Ripfalo Leri Baseke

  

  “Ndzi tshike xikolo ndzi ri ni malembe ya 13 leswaku ndzi sungula ku tirha ni makhamba. Hikwalaho ka sweswo, 95 wa tiphesente ta muholo wa mina a ndzi wu kuma hikwalaho ka vukanganyisi. Hi ku famba ka nkarhi, ndzi tekiwile naswona mina ni nkatanga hi sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha. Hi dyondze leswaku Yehovhaa Xikwembu u venga swiendlo swa vukanganyisi, kutani hi endle xiboho xo cinca mahanyelo ya hina. Hi 1990, hi nyiketele vutomi bya hina eka Yehovha naswona hi khuvuriwile hi va Timbhoni ta Yehovha.”—Swivuriso 6:16-19.

  “Enkarhini lowu hundzeke, yindlu ya mina a yi tele hi nhundzu yo yiviwa, kambe sweswi a ya ha ri kona nhundzu yoleyo; naswona leswi swi endla ndzi va ni ripfalo leri baseke. Loko ndzi ehleketa hi malembe yo tala lawa ndzi ma heteke ndzi nga tshembeki, ndzi khensa Yehovha hikwalaho ka musa lowukulu lowu a ndzi kombeke wona. Vusiku byin’wana ni byin’wana loko ndzi etlela swa ndzi enerisa ku tiva leswaku Yehovha sweswi wa tsaka hi mina.”—Cheryl, wa le Ireland.

  

  “Loko muthori wa mina a kume leswaku ndzi ale ku beriwa mati hi un’wana wa vaxavi va hina lavakulu, u te: ‘Xikwembu xa wena xi ku endle u va munhu wo tshembeka swinene! Hakunene i nkateko ku va na wena laha khampanini ya hina.’ Ku tshembeka eka swilo hinkwaswo swi ndzi pfune leswaku ndzi va ni ripfalo leri baseke emahlweni ka Yehovha Xikwembu. Swi tlhela swi ndzi nyika nkarhi wo pfuna ndyangu wa mina ni van’wana leswaku va endla tano.”—Sonny, wa le Hong Kong.

• Ku Rhula Ka Mianakanyo

  

  “Ndzi tirha tanihi mupfuni wa mininjhere ebangi ya matiko hinkwawo. Eka bindzu leri, ku fuwa i swa nkoka ngopfu ku tlula ku tshembeka. Langutelo leri vo tala va nga na rona hi leri, ‘Swi bihe kwihi loko ku nga tshembeki kutsongo ku endla leswaku u fuwa ku tlhela ku antswisa ikhonomi?’ Kambe hikwalaho ko tshembeka, ndzi ni ku rhula ka mianakanyo. Ndzi tiyimisele ku tshama ndzi tshembekile ni ku langutana ni xiyimo xin’wanana ni xin’wana. Vathori va mina va swi tiva leswaku a ndzi nge hembi.”—Tom, wa le United States.

• Ku Tixixima

  

  “Munhu loyi a langutelaka vatirhi u ndzi kucetele leswaku ndzi hemba mayelana ni swilo leswi a swi yiviwile entirhweni, kambe ndzi arile. Loko makhamba lama swi yiveke ma kumekile, muthori wa mina u ndzi khensile hileswi ndzi tshembekeke. Ku tshembeka emisaveni leyi nga ni vanhu lava nga tshembekiki swi lava xivindzi. Kambe eku heteleleni, hi nga tshembiwa hi tlhela hi xiximiwa hi van’wana.”—Kaori, wa le Japani.

Hi nga tlhela hi va ni ripfalo leri baseke, ku rhula ka mianakanyo ni ku tixixima—sweswo swi kombisa leswaku ku tshembeka swa vuyerisa hakunene. Xana a wu pfumelelani na swona?